Uyku Bozukluğu Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Uyku Bozukluğu Nedir?

Uyku bozuklukları, uyku rutininde meydana gelen değişikliklerdir. Bir uyku bozukluğu genel sağlığı, emniyeti ve yaşam kalitesini etkileyebilmektedir. Uyku yoksunluğu, güvenli bir şekilde araç kullanmak gibi günlük işlere müdahale edebilmekte ve diğer sağlık sorunlarının gelişme riskini artırabilmektedir.

Uyku bozukluklarının bazı ortak belirtileri arasında aşırı gündüz uykusu, düzensiz solunum veya uyku esnasında artan hareket ve uykuya dalma güçlüğü bulunmaktadır.

Pek çok farklı uyku bozukluğu türü vardır. Bunlar nedenine ve etkilerine göre gruplandırılmaktadır. Uyku bozuklukları davranışlarda, doğal uyku-uyanıklık döngülerinizde sorunlara, solunum sorunlarına, uyku güçlüğüne veya uykusuzluğa göre gruplandırılabilmektedir. (1)

En yaygın uyku bozukluğu türleri şunlardır:

İnsomnia: İnsomnia yaşayan kişi dinlenmek ve yenilenmek için yeterli olan uykunun alınmaması durumudur. Genellikle başka bir sorunun bir belirtisidir.

Uyku Apnesi: Uyurken üst solunum yollarında meydana gelen bir durum sonucu oluşmaktadır. Uyku bozukluğuna neden olmaktadır.

Huzursuz Bacak Sendromu: Bacakları ve bazense kolları hareket ettirmek için dayanılmaz bir dürtü hissetme durumudur. Bu, geceleri uykuya dalmayı zorlaştırabilmektedir.

Narkolepsi: Narkolepsi, gündüz aşırı ve kontrol edilemeyen uykululuk halini içermektedir. Beyindeki uyku ve uyanmayı kontrol eden mekanizmanın arızalanmasından kaynaklanmaktadır. (2)

Uyku Bozukluğu Belirtileri

Uyku bozukluğu nasıl anlaşılır? Uyku bozukluğu başlangıcı ve ilerleyişi uyku bozukluğu türüne göre değişebilmektedir ancak uykusuzluk aşağıda sıralanmış olan ortak belirtilere yol açmaktadır:

• Gece uyurken sorun yaşama
• Gün boyunca yaşanan uykusuzluk
• Sabah çok erken uyanma
• Gece sıklıkla uyanma
• Uyku halindeyken sorun yaşama
• Sabahları dinlenmiş ve tazelenmiş hissedememe
• Gece ve gündüz arasındaki farkın farkında olmama
• Yoğunlaşmada zorluk çekme (3)

İnsomnia Belirtileri

İnsomnia başlangıcı ve gelişimi belirtileri şunları içerebilmektedir:

• Gece uyumada zorluk
• Gece uyanmak
• Çok erken uyanmak
• Bir gece uykusundan sonra iyi dinlenmiş hissetmemek
• Gündüz yorgunluğu veya uyku hali
• Sinirlilik, depresyon veya kaygı
• Dikkat dağınıklığı, görevlere odaklanma veya hatırlama güçlüğü
• Artan hatalar veya kazalar
• Uyku konusunda sürekli endişeler

İnsomnia gün içindeki işlerinizi yapmayı zorlaştırıyorsa uyku sorununuzun nedenini ve nasıl tedavi edilebileceğini belirlemek için bir doktora danışın. Doktorunuz uyku bozukluğunuz olabileceğini düşünürse özel muayene için bir uyku merkezine başvurabilirsiniz. (5)

Uyku Apnesi Belirtileri

Uyku apnesinin en sık yaşanan belirtisi yüksek sesle horlamadır. Bununla birlikte, uyku apnesine sahip olup horlamayan kişiler de bulunmaktadır. Uyku apnesi durumunda, kişi uyurken nefes nefese kalmakta, boğulmakta ya da derin ve sığ solumaktadır. Bu nedenle de sıklıkla uykudan aniden uyanılmaktadır. Gündüz uykusu da uyku apnesinin bir başka yaygın belirtisidir.

Uyku apnesinin diğer belirtileri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Sabahları baş ağrısı
• Kuru bir ağız veya boğaz ağrısı ile uyanma
• Gün boyunca öğrenme veya konsantrasyon güçlüğü
• İdrar yapmak için gece sıkça uyanma
• Merkezi uyku apnesi durumunda ani nefes darlığı ile uyanma (6)

Huzursuz Bacak Sendromu Belirtileri

Huzursuz bacak sendromu sırasında yaşanan belirtileri doğru ve hızlı bir şekilde anlamak, tedavinin verimli olması için oldukça önemlidir. Böylece olası bir komplikasyonda önüne geçilebilmektedir.

Hasta gece uykudayken bacağını hareket ettirme dürtüleri yaşamaktadır. Bu durumun yanı sıra fark edeceği diğer belirtiler şunlar olabilmektedir:

• Huzursuz geceler
• Uyku bozukluğu
• Yorgunluk (3)

Narkolepsi Belirtileri

Narkolepsi belirtileri her kişide aynı olmayabilmektedir. Bazıları düzenli olarak belirtileri yaşarken bazıları daha az sıklıkla bu belirtilerden etkilenmektedir.

Belirtiler birkaç yıl içinde yavaş yavaş gelişebilmekte veya birkaç hafta boyunca ortaya çıkabilmektedir.

Narkolepsi genellikle uzun süreli (kronik) bir durumdur ancak bazı belirtiler zamanla iyileşebilmektedir.

Narkolepsi belirtileri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Aşırı gündüz uykusu
• Uyku atakları
• Uyku paralizi (uyku felci atakları)
• Katapleksi (ani, geçici kas güçsüzlüğü veya kas kontrolü kaybı)
• Halüsinasyonlar, hafıza sorunları, baş ağrısı, huzursuz uyku, otomatik davranış ve depresyon gibi diğer belirtiler (7)

Uyku Bozukluğu Nedenleri

Uyku bozukluğu neden olur? Pek çok neden uyku bozukluğuna yol açabilmektedir. Nedenler farklı olmasına rağmen tüm uyku bozukluklarının nihai sonucu uykusuzluk ve gündüz uykusuna ihtiyaç duyar bir hale gelmektir. (8)

İnsomnia Nedenleri

Akut insomnia nedenleri şunları içerir:

• Stres (işi kaybetme veya değiştirme, sevilen birinin ölümü, boşanma, başka eve taşınmak gibi).
• Hastalık
• Duygusal veya fiziksel rahatsızlık
• Gürültüye, ışığa ya da aşırı sıcaklığa (sıcak veya soğuk) karşı hassas olma (uyku moduna müdahale eden çevresel faktörler)
• Bazı ilaçlar (örneğin soğuk algınlığı, alerji, depresyon, yüksek tansiyon ve astımı tedavi etmek için kullanılan ilaçlar) uyku modunda etkileşime girebilir
• Normal uyku alışkanlıklarınıza (jet lag veya bir günden gece vardiyasına geçiş gibi) müdahaleler

Kronik insomnianın nedenleri şunları içerir:

• Depresyon veya kaygı
• Kronik stres
• Geceleri ağrı ya da rahatsızlık (5)

Uyku Apnesi Nedenleri

Herkes uyku apnesine sahip olabilmektedir ancak şu durumlarda uyku apnesi riski artmaktadır:

• Aşırı kilolu olma, erkek olma, uyku apnesi öyküsü olan bir aileye sahip olma
• 50 yaşın üstünde olma, yüksek tansiyona sahip olma, sigara içme
• Boyun çevresinin 40 cm’den büyük olması

Solunum yolundaki boğaz kaslarının normalden daha fazla rahatlama eğiliminde olması uyku sırasında solunumu engellemektedir.

Uyku apnesi için risk yaratan diğer fiziksel özellikler, sapmış septum, çekilmiş çene, büyümüş bademcikler veya adenoidleri içermektedir.

Burun tıkanıklığına ve tıkanmaya neden olan alerjiler veya diğer tıbbi durumlar da uyku apnesine katkıda bulunabilmektedir. (9)

Huzursuz Bacak Sendromu Nedenleri

Huzursuz bacak sendromu altta yatan başka bir tıbbi durumun da bir belirtisi olarak ortaya çıkabilmektedir. Huzursuz bacak sendromuna yol açan o durumlar şunlardır:

• Parkinson hastalığı
• Şeker hastalığı ya da diyabet
• Böbrek yetmezliği

Bazı ilaç türevlerinin huzursuz bacak sendromu gibi bir yan etki oluşturduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla herhangi bir ilacı kullanıyorsanız, doktorunuza danışmanız kesinlikle önerilmektedir. (4)

Narkolepsi Nedenleri

Birçok narkolepsi vakasına, uykuyu düzenleyen hipokretin isimli, beyinde bulunan bir kimyasalın neden olduğu düşünülmektedir.

Bu eksikliğin bağışıklık sisteminden kaynaklandığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, her durumda hipokretin eksikliği neden değildir. Bağışıklık sistemi problemi, olası tetikleyiciler ve pandemrix aşısı (domuz gribi aşısı) sonucu olarak da ortaya çıkabilmektedir. (9)

Uyku Bozukluğuna Yol Açan Sağlık Sorunları

Uyku bozukluklarının altında yatan başka bir sağlık sorunu olabilmektedir. Uyku bozuklukları fiziksel, duygusal veya hormonal koşullardan kaynaklanabilmektedir. (4)

• Depresyon ve Anksiyete

Uyku bozukluklarının çoğu depresyonla bağlantılıdır. Depresyon yaşayan kişilerin yaklaşık olarak, yüzde 90’ı uyku problemleri yaşamaktadır. Hafif depresyon durumunda, uykusuzluk en yaygın yaşanan belirti olabilmektedir. Kişi uykuya dalmakta sorun çekmekte ya da aşırı uyuyabilmektedir.

Anksiyete bozukluğu olan kişiler, zihinsel olarak rahatlayamadığı için uykuya dalmakta zorlanmaktadır. Uygun ilaçlar, ortaya çıkan uyku problemlerinin yanı sıra depresyon ve kaygıları da hafifletmeye yardımcı olabilmektedir. (10)

• Menopoz

Kadınlar menopoz öncesinde ve sonrasındaki süreçte uykusuzluk problemleri yaşayabilmektedir. Menopoza giren kadınların yaklaşık olarak, yüzde 60’nın uykusuzlukla mücadele ettiği tahmin edilmektedir. Progesteron uykuyu teşvik eden bir hormon olarak bilinmektedir. Menopoz sırasında değişen östrojen seviyeleri sonucu oluşan sıcak basmaları, yoğun vücut ısısının ani dalgalanmaları ve terleme nedeniyle uyku bozukluğuna yol açabilmektedir.

• Şeker Hastalığı (Diyabet)

Diyabet yani şeker hastalığı olan kişiler, kan şekeri seviyelerindeki değişimler nedeniyle oluşan gece terlemesi ve gece boyunca sık idrara çıkma ihtiyacı nedeniyle dinlendirici bir uykudan mahrum kalabilmektedir. Uykusuzluk ayrıca şeker hastalığı geliştirme riskini de artırabilmektedir.

• Kas-İskelet Sistemi Bozuklukları

Artritin neden olduğu şiddetli ağrı, uyku bozukluklarına yol açabilmektedir. Artrit sahibi olan hastanın yatmadan önce bir ağrı kesici alması, artrit ağrısının uykusuna müdahale etmesini engelleyebilmektedir. Ağrılı bağlar ve tendonlar ile karakterize bir durum olan fibromiyalji ise aynı zamanda uyku bozukluklarının yanı sıra ertesi gün yorgunluklarıyla da bağlantılı olabilmektedir.

• Kardiyovasküler Hastalıklar

Koroner arter hastalığı ve konjestif kalp yetmezliği gibi iki kardiyovasküler koşul uyku problemleriyle ilişkili olabilmektedir.

Koroner arter hastalığında, sirkadiyen ritim dalgalanmaları göğüs ağrısı ve düzensiz bir kalp atışına yol açtığı için uyku sorunlarına yol açabilmektedir.

Konjestif kalp yetmezliği, kalbin vücudun her yerine ulaşmasını önlemektedir. Sonuç olarak, uzanırken akciğerlerin etrafında ekstra sıvı toplanmakta ve gece boyunca uyanmaya neden olmaktadır. 

• Astım

Astım hastası olan kişi nefes darlığı, hırıltılı solunum ve öksürük nedeniyle uyku bozuklukları yaşayabilmektedir. Astım belirtileri gece boyunca daha da kötüleşme eğilimi göstermektedir. Astımı tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçlar da uykusuzluğa ve verimsiz bir uykuya neden olabilmektedir.

• Mide Yanması veya GÖRH

Mide ekşimesi veya gastroözofageal reflü hastalığı, midede bulunan asidik suların yemek borusuna geri dönmesi sonucu oluşturduğu tahriş ve yanma hissidir. Bu uykuya dalmayı ve uykuda kalmayı zorlaştırabilmektedir. Yatmak genellikle durumu kötüleştirmektedir.

• Yeme Bozuklukları

Beslenme bozuklukları ve aşırı kilo kaybı uykusuzluğa yol açabilmektedir. Örneğin, anoreksiya gibi bir yeme bozukluğu durumunda, REM uykusuna geçilmekte daha çok zorlanılmaktadır. Diğer bir yeme bozukluğu olan Bulimia ise genellikle iyi bir gece uykusuna müdahale eden yedikten sonra yemekleri kusma ile karakterize edilmektedir.

• Böbrek Hastalıkları

Böbrek hastalığı, böbreklerin kandaki atıkları filtrelenmesini engellemektedir. Bu durum uykusuzluk veya huzursuz bacak sendromuna yol açabilmektedir.

• Tiroid Bozuklukları

Aşırı aktif olan tiroid bezi (hipertiroidizm), uykusuzluğa yol açabilmektedir. 

Uyku Bozukluğu Tedavisi

Uyku bozukluğu nasıl geçer? Akut uykusuzluk için tedavi gerekmemektedir. Hafif uykusuzluk genellikle iyi uyku alışkanlıkları uygulayarak önlenebilir veya tedavi edilebilir. Uykusuzluk için reçetesiz uyku haplarını kullanmaktan kaçının çünkü istenmeyen yan etkilere sahip olabilirler. (3)

Kronik uykusuzluk tedavisi öncelikle uykusuzluğa neden olan altta yatan durumları veya sağlık sorunlarını tedavi etmeyi içerir. Uykusuzluk devam ediyorsa sağlık uzmanınız davranış terapisi önerebilir. Davranışsal yaklaşımlar uykusuzluğunuzu kötüleştirebilecek davranışları değiştirmenize ve uykuyu teşvik etmek için yeni davranışlar öğrenmenize yardımcı olur. Gevşeme egzersizleri, uyku kısıtlama terapisi ve yenileme gibi teknikler de yararlı olabilir. (11)

İnsomnia Tedavisi

Uyku alışkanlıklarını değiştirmek ve stres, tıbbi durumlar veya ilaçlar gibi insomnia ile ilişkili olabilecek herhangi bir konuyu ele almak birçok insanın uyku düzenini geri getirmeye yardımcı olmaktadır. Bu yöntemler başarısız olursa, doktorunuz gevşeme ve uykuyu iyileştirmeye yardımcı olmak için bilişsel davranış terapisi, ilaçlar veya her ikisini de önerebilir. (12)

• İnsomnia İçin Bilişsel Davranışçı Terapi

İnsomnia için bilişsel davranışçı terapi; kişiyi uyanık tutan ve genellikle uykusuz insanlar için ilk tedavi hattı olarak önerilen, olumsuz düşünceleri ve eylemleri kontrol etmenize veya ortadan kaldırmanıza yardımcı olan bir tedavi yöntemidir. Aslına bakılırsa bu tedavi yöntemi uyku ilaçlarına eşittir hatta daha etkilidir. (12)

• Reçeteli İnsomnia İlaçları

Reçeteli uyku hapları uyumanıza, uykuda kalmanıza veya ikisine de yardımcı olabilir. Doktorlar genelde reçeteli uyku haplarını birkaç haftadan uzun süre kullanmayı önermezler ancak birkaç ilaç uzun süreli kullanım için onaylanmıştır.

Reçeteli uyku hapları, kişinin gündüz sersemlemesine ve düşme riskinin artmasına neden olabilir veya alışkanlık oluşturabilir. Bu nedenle doktorunuzdan bu ilaçlar ve diğer olası yan etkileri hakkında bilgi alın. (12)

• Reçetesiz İnsomnia İlaçları

Reçetesiz uyku ilaçları, sizi uyuşuk hale getirebilecek antihistaminikler içerir ancak normal kullanım için tasarlanmamıştır. Bunları almadan önce doktorunuzla konuşun, zira antihistaminikler gündüz uykusu, baş dönmesi, karışıklık, bilişsel gerileme ve idrar yapma zorluğu gibi yan etkilere neden olabilir. (12)

• İnsomnia Ameliyatı

İnsomnia için cerrahi işlemler, yalnızca anatomik bir sorun olduğunda ele alınmaktadır. Örneğin nefes almanızı zorlaştırarak uykusuzluğa neden olan uyku apnesi durumunda doktor hava yolu basıncı maskesi kullanmanızı tavsiye edebilir.

Konservatif önlemler alınmazsa ve doktorunuz havayolu anatomisinin problemin bir parçası olduğunu tespit ederse, cerrahi bir çözüm önerilebilir. Cerrahi çözümler, özel anatominize bağlıdır ve şunları içerebilir:

• Bademcik ameliyatı
• Damağınızın yeniden yapılandırılması

Uyku Apnesi Tedavisi

Uyku apnesi, tedavi edilmesi gereken ciddi bir uyku bozukluğudur. Alanında deneyimli bir uzman en uygun tedavi planını seçmenize yardımcı olabilir.

Uyku bozukluğu konusunda uzman olan bir doktora başvurmanız durumunda, doktorunuz uyku apnesi için aşağıdaki yöntemleri önerebilir: (13)

• Sürekli Pozitif Hava Yolu Basıncı (CPAP)

Sürekli pozitif hava yolu basıncı (CPAP), uyurken gece boyunca solunum yollarının tıkanmaması ve nefes alınmasını sağlamak için sürekli olarak hava akışı temin eden bir makinadır. (13)

• Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Horlamayı azaltmaya ve uyku apnesi belirtilerini iyileştirmeye yardımcı olması için yapabilecek çeşitli yaşam tarzı değişiklikleri bulunmaktadır.

Sigara bırakma ya da alkol almama gibi davranış değişiklikleri uyku apnesi belirtilerini azaltabilmektedir. Alkol boğaz kaslarınızı rahatlatmaktadır bu da horlamaya veya solunum yolunun çökmesine neden olmaktadır.

Alerjiniz varsa yatmadan önce bir dekonjestan almak burnunuzdaki hava akışını iyileştirmeye yardımcı olabilmektedir. (13) (16)

• Ağıza Takılarak Kullanılan Cihazlar

Uyurken dişlerin üzerine takılarak sabitlenen bir cihaz, bir sporcu ağız koruyucusuna veya ortodontik destekleyiciye benzemektedir. Cihaz, dili belli bir pozisyonda tutarak veya çenenizi öne doğru kaydırarak uyurken nefes almanızı engellemeye yol açan hava yolunun çökmesini önlemektedir. (13)

• Pozisyonel Terapi

Pozisyonel terapi, pozisyonel uyku apnesinin tedavisinde davranış stratejisidir. Bazı insanlarda uyku apnesi sırt üstü yattıklarında ortaya çıkmaktadır. Bu kişiler yan yattıklarında solunum normale dönmektedir. (13)

• Uyku Apnesi Ameliyatı

Cerrahi tedavi yöntemleri, uyku apnesinin tedavisinde CPAP ve ağız içi aletler kadar etkili değildir. CPAP veya oral alet tedavisinin etki etmediği durumlarda seçebileceğiniz çeşitli cerrahi seçenekler bulunmaktadır. En yaygın seçenek boğazdaki ekstra dokuyu azaltma veya ortadan kaldırmadır. Böylece uyku esnasında hava yolunu tıkayan ve bloke eden engelleyici alınmaktadır. (13)

• Kilo Yönetimi

Bazı durumlarda kilo kaybı, kilolu veya obezseniz, uyku apnesi belirtilerini iyileştirmeye, hatta ortadan kaldırmaya yardımcı olabilmektedir. Fazla kilolu insanların genellikle boğazlarında hava yolunu tıkayacak ekstra doku bulunmaktadır. (13)

Huzursuz Bacak Sendromu Tedavisi

Sadece birkaç yaşam tarzı değişikliği ile idare edilemeyen hafif huzursuz bacak sendromu başka tedavi yöntemleriyle hafifletilebilmektedir. Belirtiler daha şiddetli ise ilaç tedavisi gerekli olabilmektedir.

Huzursuz bacak sendromu, örneğin demir eksikliği anemisi gibi altta yatan bir durumdan kaynaklanıyorsa demir takviyeleri alarak durum kolaylıkla tedavi edilebilmektedir. Hamilelik ile bağlantılı ise doğumdan sonraki dört hafta içinde kendi kendine yok olmaktadır.

Huzursuz bacak sendromunun belirtilerini hafifletmek için aşağıdaki gibi birtakım yaşam tarzı değişiklikleri yeterli olabilmektedir:

• Akşamları uyarıcılardan kaçınmak
• Sigara içmemek
• Düzenli olarak egzersiz yapmak
• Düzenli bir uyku alışkanlığına sahip olmak
• Belirtileri tetikleyen veya onları daha da kötüleştiren ilaçlardan kaçınılması

Huzursuz bacak sendromu için yeterli olmayan yaşam tarzı değişiklikleri neticesinde ilaçla tedaviye başvurulabilmektedir. Huzursuz bacak sendromunda kullanılan bazı ilaçlar şunlardır:

• Dopamin agonistleri
• Ağrı kesiciler
• Uyku ilaçları
• Levodopa (14)

Narkolepsi Tedavisi

Narkolepsi için özel bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır ancak belirtileri yönetmek ve günlük yaşamı etkilemesini önleyebilmek mümkün olabilmektedir. Hafif narkolepsi vakalarında yaşam tarzı değişikleri oldukça faydalı olabilmektedir. Daha şiddetli vakalarda ise ilaç tedavisine başvurulabilmektedir. (15)

Uykusuzluk Bozukluğu Ameliyatı

Uykusuzluk için cerrahi işlemler, yalnızca anatomik bir sorun olduğunda ele alınmaktadır. Örneğin nefes almanızı zorlaştırarak uykusuzluğa neden olan uyku apnesi durumunda doktor hava yolu basıncı maskesi kullanmanızı tavsiye edebilir.

Konservatif önlemler alınmazsa ve doktorunuz havayolu anatomisinin problemin bir parçası olduğunu tespit ederse, cerrahi bir çözüm önerilebilir. Cerrahi çözümler, özel anatominize bağlıdır ve şunları içerebilir:

• Bademcik ameliyatı
• Damağınızın yeniden yapılandırılması 

Uyku Bozukluğu İçin Hangi Doktora Gidilir?

Doktorunuz uyku bozukluğunun teşhis ve tedavisinde size yardımcı olabilir. Sağlık geçmişi ve belirtilerinize bağlı olarak sizi bir uzmana yönlendirebilir. Örneğin sizi nörolog, psikolog, psikiyatr veya alternatif tıp uygulayıcısına sevk edebilir.

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.