Hipotiroid(Tiroid Yetmezliği) Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Hipotiroidi (Tiroid Yetmezliği) Nedir?

Tiroid; metabolizma, büyüme, gelişme ve vücut sıcaklığını düzenleyen tiroid hormonlarını salgılamakla görevlidir. Toplum içinde en sık yaşan iki tiroid problemi ise hipotiroidizm yani tiroidin gereğinden daha az çalışması ve hipertiroidi yani tiroidin aşırı çalışmasıdır.

Hipotiroidizm, tiroidin gerektiği gibi çalışmadığını ve doğru hormon seviyesini salgılamadığını tanımlayan bir terimdir. Hipotiroidizm bir süre herhangi bir belirti göstermeyebilmektedir, bu nedenle, doğru teşhis edilmesi oldukça önemlidir. Doğru teşhis edildikten sonra ise başka tıbbi bir koşullar karıştırılması pek mümkün olmamaktadır.¹ 

Tiroid bezi, boynun ön tarafında bulunan ve normalde yaklaşık orak 20-25 gram ağırlığında olan küçük kelebek biçiminde bir bezdir. Bu bez, nefes borusu boyunca (trakea) uzanan iki lobdan oluşmakta ve isthmus olarak bilinen dar bir tiroid dokusu bandı ile birleşmektedir.

Tiroid bezi düzgün bir şekilde çalıştığında, iyotu yiyeceklerden veya takviyeden almakta, sonrasında ise tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3) olarak bilinen tiroid hormonlarına dönüştürmek için kullanmaktadır. Tiroid hücreleri vücutta iyotu emebilen tek hücrelerdir. Bu hücreler, T3 ve T4 hormonlarını yapmak için iyot ve amino asit tirozini birleştirmekte ve vücuda enerji vermek için kan dolaşımına bırakmaktadır.  

Tiroid yetmezliği, tiroid bezinin yetersiz kaldığı ve kan dolaşımına yeterli miktarda hormon salgılamadığı bir durumdur. Bu, kişinin metabolizmasının yavaşlamasına neden olmaktadır.

Tiroid yetmezliği ya da hipotiroidi en yaygın tiroid bozukluğu olarak bilinmektedir ve kadınların yaklaşık olarak, yüzde altı ile yüzde onunu etkilediği düşünülmektedir. Tiroid yetmezliğinin oluşma olasılığı yaşla birlikte de yükselebilmektedir. 65 yaş üzerindeki kadınların dörtte biri tiroid yetmezliğinden etkilenebilmektedir.² 

Hipotiroidi (Tiroid Yetmezliği) Belirtileri

Hipotiroidi nasıl anlaşılır? Tiroid hormonları, birden çok organın çalışma sistemini etkileyebilmektedir, bu nedenle de, hipotiroidi belirtileri geniş kapsamlı ve çeşitli olabilmektedir. Genel hipotiroidi belirtileri sıklıkla aşağıdakileri kapsamaktadır, ancak bunlarla sınırlı kalmayabilmektedir:

• Yorgunluk
• Beklenmeyen kilo artışı
• Soğuktan rahatsız olmak
• Nabız, hareketler ve konuşmanın yavaşlaması
• Eklem ve kas ağrısı
• Kramplar ve güçsüzlük
• Kabızlık
• Cilt kuruluğu
• İnce, kırılgan saçlar veya tırnaklar
• Terlemede azalma
• İğnelenme ve karıncalanma hissi
• Ağır dönemler veya menoraji (aşırı adet kanaması)
• Zayıflık
• Yüksek kolesterol
• Kabarık yüz, ayaklar ve eller
• Uykusuzluk hastalığı
• Denge ve koordinasyon sorunları
• Libido kaybı
• Tekrarlayan idrar ve solunum yolu enfeksiyonları
• Anemi³

Hipotiroidi Başlangıcı Belirtileri

Hipotiroidi başlangıcı belirtileri zayıf ve yaşlı insanlarda stres ya da yaşlanma belirtileriyle karışılabilmektedir. O belirtiler şunlardır:

• Kronik yorgunluk
• Konsantrasyon zorluğu
• Soğuğa karşı duyarlılık
• Baş ağrısı
• Kas ve eklem ağrıları
• İştah azalmasına rağmen kilo artışı
• Kabızlık
• Cilt kuruluğu
• Erken ergenlik
• Menstrüel düzensizlikler (normalden daha ağır veya normalden daha açık kanama)
• Göğüslerden süt gelmesi (galaktore) ⁴

İlerlemiş Hipotiroidi Belirtileri

Serbest tiroksin seviyeleri sonraki aylarda düştükçe diğer belirtiler de ortaya çıkabilmektedir:

• Konsantrasyon ve hafıza sorunları (özellikle yaşlılar da dâhil olmak üzere, zihinsel aktivitenin engellenmesi)
• Depresyon (hafif tiroid yetmezliğinin bile, majör depresyon duyarlılığını artırabileceği düşünülmektedir)
• Kas güçsüzlüğü, uyuşukluk, ağrı ve kramplar (dengesiz bir yürüyüşe neden olabilir) Kas krampları oldukça yaygındır ve karpal tünel sendromu veya artrit benzeri belirtiler de bazen gelişebilmektedir. Bazı durumlarda, kollar ve bacaklar da hissizleşebilir.
• Parmaklarda uyuşukluk
• İşitme kaybı
• Boğuk bir ses
• İştah azalmasına rağmen kilo alımı ve olası obezite
• Bazı insanlar daha az terleme yaşarlar ve ciltleri soluklaşmaya başlar
• Deri ve saç değişiklikleri (cilt soluk, pürüzlü ve kuru hale gelir, bazı hastalar daha az terleyebilir, saçlar kabarıklaşır ve bazen de dökülür, tırnaklar gevrekleşir)
• Horlama ve obstrüktif uyku apnesi (boğazdaki yumuşak damak uyku esnasında aralıklarla çökmekte ve böylece havanın geçişini engellenmektedir) ⁵ 

Çocuklarda Hipotiroidi Belirtileri

Geç kalan tedaviyi engellemek için çocuklara tiroid yetmezliği kontrolleri yapılabilmektedir. Çocuklarda hipotiroidi belirtileri, sorunun ilk geliştiği zamana bağlı olarak değişmektedir.

• Konjenital (doğuştan) hipotiroidi durumuna neden olan bir kusur ile doğan çocukların çoğu belirgin belirtilere sahip değildir. Yenidoğanlarda görülen belirtiler ise sarılık, gürültülü solunum ve genişleyen bir dildir.
• Bebeklerdeki fark edilmemiş ve tedavi edilmemiş hipotiroidinin erken belirtileri arasında beslenme sorunları, gelişme başarısızlığı, kabızlık, ses kısıklığı ve uyku hali bulunmaktadır.
• Sonrasında ise tedavi görmeyen çocuklarda belirtiler; çıkıntılı abdomenler, kaba ve kuru bir cilt ve diş çıkarmada geç kalmadır.
• Zamanında uygun tedaviler uygulanmazsa, hipotiroidi olan çocuklar yaşlarına göre çok daha kısa bir boyda kalmaktadır. Büyümesi anormal derecede yavaş olan her çocuk hipotiroidi geliştirme riski açısından muayene edilmelidir.⁶ 

Hipotiroidi teşhisi için bu belirtilerin hepsinin yaşanması gerekmemektedir. Hipotiroidi belirtileri kişiden kişiye göre de farklılıklar gösterebilmektedir. Bir hasta cilt kuruluğu ve saç problemleri yaşarken diğer bir hasta yorgunluk ve depresyona maruz kalabilmektedir.

Tiroid stimüle edici hormon (TSH) düzeyi, hipotiroidi hastalığının şiddetini yansıtabilmektedir. Örneğin, hafif bir hipotiroidi durumu varsa ve nispeten daha düşük bir TSH seviyesine sahipseniz, hipotiroidi belirtilerini fark etmeyebilir veya hatta belirtilere sahip olamayabilirsiniz. Bunun nedeni, hormon seviyelerinin metabolizma üzerinde önemli bir etkiye sahip oldukları noktaya kadar düşmemesidir.

Hipotiroidi belirtileri her zaman fark edilebilir değildir, ancak dikkatle takip etmek önemlidir. Hipotiroidinin erken fark edilmesi, rahatsızlığın yönetilmesine ve hayata müdahale etmesinin önlemene yardımcı olmaktadır.⁷ 

Hipotiroidi (Tiroid Yetmezliği) Nedenleri

Hipotiroidi neden olur? Hipotiroidinin en yaygın nedeni, bağışıklık sisteminin yol açtığı tiroid inflamasyonunun bir formu olan otoimmün hipotiroidizm veya Hashimoto tiroiditi olarak bilinmektedir. Diğer yandan, tiroid yetmezliğinin tek nedeni olarak değerlendirilmektedir çünkü bu durumun başka birçok nedeni olabildiği bilinmektedir.⁸ 

Hashimoto Tiroiditi

Hashimoto tiroiditi oldukça yaygın bir hastalıktır. Özellikle 30 yaşın üzerindeki kadınların yaklaşık % 10’unda Hashimoto tiroiditi bulunmaktadır (hastalık, erkeklerden on kat daha fazla kadınları etkilemektedir).

Hashimoto tiroiditi, vücudun kendi bağışıklık sisteminin tiroid bezine saldırmasına bağlı olarak tiroid inflamasyonunun oluşması durumudur. Bu, tiroid dokusunun yavaş yavaş bozulmasına neden olmaktadır, sonuç olarak da, tiroidin hormon üretme yeteneğini doğrudan etkilemektedir. Tiroid vücudun ihtiyaç duyduğu tiroid hormonu miktarını sağlayamadığında, neticesinde hipotiroidi yani tiroid yetmezliği meydana gelmektedir.

Vücudun bağışıklık sistemi kendi sağlıklı dokularına saldırdığında, bu durum otoimmün bir bozukluk olarak bilinmektedir. Romatoid artrit, tip 1 diyabet veya Addison hastalığı gibi bir otoimmün bozukluğunuz varsa ve hipotiroidizm belirtileri de yaşıyorsanız, doktorunuzun Hashimoto tiroiditi testi yapması doğru olacaktır. ⁹ 

Tiroidin Kendisinde Oluşan Problemler

Tiroid ameliyatla alındıysa, hipotiroidi geliştirmek mümkündür. Ameliyattan sonra, hipotiroidi belirtilerini yaşamaya başlamadan önce doktorunuz size tiroid hormonu replasman ilaçları reçete edecektir.

Hipotiroidi durumuna, konjenital hipotiroidizm (tiroid olmadan doğmak) ve radyoaktif iyot ile tiroidin tahrip edilmesi de (radyoaktif iyot tedavisi tiroid kanseri hastaları ve hipertiroidi geliştiren hastalar için ortak bir tedavidir) neden olabilmektedir.¹⁰ 

İlaçlar

Aşağıda sıralanmış olan ilaçlar hipotiroidi durumuna neden olabilmektedir:

• Amiodaron: Kalp ritmi koşullarını tedavi etmek için kullanılan bir ilaçtır. Tiroid hormonunun sentezi ve salınmasını, diğer yandan da, T4’ün T3’ün periferik dönüşümünü T3’e çevirebilen yüksek bir iyot içeriğine sahiptir. İyot, tiroit sağlığı için kritiktir; ancak çok fazla veya çok az olması, tiroid bezinin doğru şekilde çalışmasını engellemeye neden olabilir.
• Antitiroid ilaçlar: Bu ilaçlar aşırı aktif tiroid bezlerini tedavi etmektedir, ancak, doktor denetimi son derece önemlidir, çünkü bu ilaçların çok yüksek bir dozda alınması tiroid yetmezliğine neden olabilmektedir.
• İnterferon-alfa: Bazı kötü huylu tümörleri olan hastaların yanı sıra hepatit B ve C olan hastalar da bu ilacı kullanmaktadır. Sonuç olarak, az sayıda hasta hipotiroidi gibi tiroid rahatsızlığı geliştirebilmektedir.
• İnterlökin-2 (IL-2): Bu ilaç, bazı metastatik kanserlere (bir yerde başlayan kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılması) sahip olanlara ve lösemi hastalarına reçete edilmektedir. Bu ilacı kullanan hastaların yaklaşık % 2’si tiroid hastalığına yakalanmaktadır.
• Lityum: Bu ilaç depresyon ve bipolar bozukluğu tedavi etmektedir. Ancak, lityum, tiroit hormonlarının üretimini ve salınımını yavaşlattığından, önemli miktarda hasta (% 20-30) hipotiroidi geliştirebilmektedir.¹¹ 

Tiroidin Kendisinde Meydan Gelen Anormal Büyümeler

Anormal büyümelerin tiroidi işgal etmesi ve sağlıklı dokuların yerini alması mümkündür. Buna neden olan birkaç bozukluk bulunmaktadır. Örneğin, Sarkoidoz adı verilen bir otoimmün bozukluktur. Sarkoidoz durumunda, vücutta inflamasyonlu doku oluşmaktadır. Bu iltihap, tiroid hormon üretimini engelleyerek sağlıklı tiroid dokularının yerini almaktadır. Sonuç olarak da, hipotiroidi ortaya çıkmaktadır.¹² 

Hipofizdeki Sorunlar

Nadir bir hipotiroidi nedeni, hipofiz bezinde meydana gelen kusurlardır. Hipofiz bezinde (tümör gibi) bir sorun, tiroid uyarıcı hormonu üretme kabiliyetini etkileyebilmektedir. Tiroid uyarıcı hormon olmadan, tiroid, hormon üretemez ve salgılayamaz.

Genetik Kusurlar

Nadiren de olsa, tiroid hormonlarını düzenleyen genler hasar görebilmektedir. Bu doğrudan tiroid hormonu üretimini etkilemekte ve tiroid yetmezliğine neden olmaktadır. Hipotiroidi geliştirmenin genetik nedenlerinin çoğu, doğumda ya da erken çocuklukta belirginleşmektedir.

Hashimoto tiroiditi, hipotiroidi geliştirmenin en yaygın nedeni olmasına rağmen, bozukluğu başka yollardan da geliştirme riski bulunmaktadır. En önemlisi, doktorunuzla birlikte yapılacak sonraki adımları tartışmaya başlamaktır. Bu, hipotiroidi belirtilerini etkin bir şekilde yöneten bir tedavi planına başlamanıza yardımcı olacaktır.¹³ 

Hipotiroidi (Tiroid Yetmezliği) Tedavisi

Hipotiroidi nasıl geçer? Tiroid yetmezliği için uygulanan standart tedavi, sentetik tiroid hormonu Levotiroksin ilacının günlük kullanımını içermektedir. Bu ağızdan alınan ilaç, tiroid yetmezliği belirtilerini tersine çevirerek yeterli hormon seviyelerini geri kazandırmaya yardımcı olmaktadır.

Hipotiroidi tedavisine başladıktan 1-2 hafta sonra hasta kendini daha az yorgun hissetmektedir. İlaç aynı zamanda, hastalık nedeniyle yükselen kolesterol düzeylerini kademeli olarak düşürmekte ve herhangi bir kilo alımını durumunu tersine çevirebilmektedir.

Levotiroksin tedavisi genelde ömür boyu sürmektedir, ancak zaman içinde ihtiyaç duyulan dozaj değişebilir, çünkü doktorun her yıl TSH (tiroid bezini uyarıcı hormon) seviyesini kontrol etme olasılığı bulunmaktadır.¹⁴ 

Levotiroksin ilacının doğru dozajını başlangıçta belirlemek için, doktor genellikle iki ile üç ay sonra TSH seviyesini kontrol etmektedir. Aşırı miktarda hormon yan etkilere neden olabilir:

• Artan iştah
• Uykusuzluk hastalığı
• Kalp çarpıntısı
• Zayıflık, titreme ya da güçsüzlük

Koroner arter hastalığı veya ağır hipotiroidi varsa, doktor daha az miktarda ilaçla tedaviye başlayabilir ve dozajını kademeli olarak artırabilir. Kademeli olarak uygulanan hormon replasmanı, kalbin metabolizma artışına uyum sağlamasına olanak tanımaktadır.¹⁵ 

Levotiroksin ilacının uygun dozajı: Levotiroksin, uygun dozda kullanıldığında neredeyse hiçbir yan etkiye neden olmamaktadır. Markaları değiştirirseniz, doktorunuza bu durumu hemen bildirip tekrar dozaj ayarlaması yapmalısınız. Ayrıca, daha iyi hissettiğiniz için dozları atlamayın veya ilacı almayı bırakmayın. Bunu yaparsanız, hipotiroidi belirtileri tekrar geri dönecektir.

Levotiroksin ilacının düzgün şekilde emilmesi: Bazı ilaçlar, takviyeler ve hatta bazı gıdalar Levotiroksin emilme durumuna etki edebilmektedir. Çok miktarda soya ürünü veya yüksek lifli bir diyet yediğinizde veya aşağıdaki gibi diğer ilaçları almanız durumunda doktorunuzla konuşun:

• Demir takviyeleri veya demir içeren multivitaminler
• Kolestramin
• Bazı antasidlerde bulunan alüminyum hidroksit
• Kalsiyum takviyeleri¹⁶

Hamilelikte Hipotiroidi Tedavisi

Hipotiroidi, tiroid tarafından üretilen T4 hormonuna benzer Levotiroksin adı verilen sentetik bir hormon ile tedavi edilmektedir. Hamilelik durumunda, doktorunuz Levotiroksin ilacının dozunu hastaya göre ayarlamaktadır ve hamilelik sırasında 4-6 haftada bir tiroid fonksiyon testlerini izlemeye devam etmektedir.

Hipotiroidi varsa ve Levotiroksin kullanıyorsanız, hamile olduğunuzu öğrenir öğrenmez bu durumu doktorunuza bildirmeniz önemlidir, böylece hamilelik sırasında gerekli olan Levotiroksin için tekrar bir doz ayarlaması yapılabilir. Prenatal vitaminlerdeki demir ve kalsiyum vücudunuzdaki tiroit hormonunun emilimini engelleyebileceğinden, bu konuda da doktorunuzdan bilgi almanız faydalı olacaktır.¹⁷ 

Çocuklarda Hipotiroidi Tedavisi

Hipotiroidi için farklı tedavi seçenekleri bulunmaktadır. En genel tedavi yöntemini günlük alınan Levotiroksin adlı bir ilacın tiroid hormonu takviyesi yapması içermektedir. Doz, doktorunuz tarafından belirlenecek ve çocuğunuzun yaşı gibi çeşitli faktörlere bağlı olacaktır.

Tiroid hastalığı olan bir yenidoğanın tedavisi, çocuğun yaşamının ilk ayında başladığında daha başarılı olmaktadır. Tedavi edilmediği takdirde, düşük tiroid hormonları sinir sistemi veya gelişme bozukluğuyla ilgili sorunlara neden olabilmektedir. Bununla birlikte, doktorlar bebekleri ilk dört hafta içinde düzenli olarak takip etmektedir, bu nedenle, bu tür sorunlar genellikle ortaya çıkmamaktadır.¹⁸ 

Hipotiroidi Ameliyatı

Tiroid problemleri nedeniyle tüm tiroid bezi çıkarılırsa, hipotiroidi gelişmektedir. Hayatın geri kalanında tiroid ilaçlarını kullanmak birincil tedavi yöntemidir.

Bezin yalnızca bir kısmı alınırsa, tiroid yine de kendi başına yeterli miktarda hormon üretebilmektedir. Kan testleri, hastanın ihtiyacı olan tiroid ilacının miktarını belirlemesine yardımcı olmaktadır. 

Hipotiroidi İçin Hangi Doktora Gidilir?

Hipotiroidi için başlangıç olarak aile hekimine başvurabilirsiniz. Sonrasında belirtilerin ve tedavi seçeneklerinin değerlendirilmesi için gastroenterolog, jinekolog veya psikiyatrist gibi bir uzman tarafından muayene edilebilirsiniz. Karmaşık veya olağandışı hipotiroidi vakalarına bir endokrinolog (endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanı) yardımcı olabilmektedir.¹⁹