Alzheimer Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Alzheimer Hastalığı Nedir?

Demansın en yaygın nedeni Alzheimer hastalığıdır. Demans kelimesi, hafıza kaybı ve düşünme, problem çözme veya dil ile ilgili zorlukları içerebilen bir dizi belirtiyi tanımlamaktadır. Bu belirtiler, beyin Alzheimer hastalığı da dâhil olmak üzere bazı hastalıklar tarafından hasar gördüğünde ortaya çıkmaktadır.

Alzheimer hastalığı, beyni etkileyen fiziksel bir hastalıktır. Hastalığın seyri sırasında proteinler beyinde plaklar ve yumaklar diye adlandırılan yapıları oluşturmaktadır. Bu, sinir hücreleri arasındaki bağlantının kaybolmasına ve nihayetinde sinir hücrelerinin ölümüne ve beyin dokusunun kaybolmasına yol açmaktadır¹.

Alzheimer hastası olan insanların beyni bazı önemli kimyasal maddelerden yoksun kalmaktadır. Bu kimyasal ise habercilerdir ve beynin etrafında sinyaller göndermeye yardımcı olmaktadır. Haberci sinyallerin eksikliği olduğu zaman, sinyaller etkili bir şekilde iletilememektedir.

Alzheimer hastalığına yönelik mevcut tedaviler beyindeki kimyasal habercilerin düzeylerini yükseltmeye yardımcı olabilme ve Alzheimer hastalığı belirtilerinin bazılarıyla mücadele etmeye yardımcı olma üzerine odaklanmaktadır.

Alzheimer maalesef ilerlemeye devam eden bir hastalıktır. Bu, yavaş yavaş zamanla beynin daha fazla kısmının zarar gördüğü anlamına gelmektedir. Böyle bir durumda, daha fazla belirti gelişmektedir. Diğer yandan, bu belirtiler daha şiddetli bir hale gelme eğilimindedir².

Alzheimer Hastalığı Belirtileri

Alzheimer başlangıcı durumunda fark edilen ilk belirti unutkanlık ve hafif kafa karışıklığı olabilmektedir. Ancak zaman geçtikçe, basit unutkanlıkların ötesinde özellikle anıların hatırlanmasını zorlaştıracak boyutlara varabilmektedir. Belirtilerin ne kadar kötüye gittiği kişiden kişiye göre değişebilmektedir.

Alzheimer hastasıysanız, bir şeyleri hatırlamada ve düşünceleri toparlama konusunda oldukça zorluk yaşamaya başladığınızı ilk fark eden kişi siz olursunuz. Diğer yandan,  durumu aile üyeleriniz, yakın arkadaşlarınız veya iş arkadaşlarınız fark ettiğinde kabullenmekte zorlanabilirsiniz.

Alzheimer nasıl anlaşılır? Alzheimer belirtilerini şöyle açıklamak mümkündür³:  

Unutkanlık

Herkes arada sırada bazı şeyleri hatırlamakta zorlanabilmektedir. Örneğin, bazen isimleri hatırlamak ya da anahtarı nereye koyduğunuzu unutmak oldukça olağan durumlardır. Ancak, Alzheimer hastalığı durumunda oluşan hafıza kaybı, hem ev hayatını hem de iş hayatını etkileyen kalıcı ve gittikçe kötüleşen bir unutkanlıktır.

Alzheimer hastalığına sahip olan insanların genelde yaşadığı unutkanlık sorunları şunlar olabilmektedir:

• Söylediklerini tekrar tekrar söylemek ya da sorduğu soruları unutup tekrar sormak
• Görüşmeleri, randevuları veya etkinlikleri unutmak ve daha sonra da hatırlamamak
• Eşyaları genellikle mantıksız yerlere koymak
• Bilinen yerlerde kaybolmak
• Sonunda aile üyelerinin isimlerini unutmak
• Nesneleri tanımlamak, düşünceleri ifade etmek veya konuşmalara katılmak için doğru sözcükleri bulmakta sorun yaşamak⁴

Düşünme ve Akıl Yürütmede Zorluk Çekme

Alzheimer hastalığı sırasında, kişi özellikle sayı gibi soyut kavramlara yoğunlaşmakta ve onlar üzerine düşünmekte güçlük çekmektedir. Özellikle, mali kaynakları yönetmek, hesap defterlerini dengelemek ve faturaları zamanında ödemek kişi için son derece zor olabilir.

Karar Vermede Zorluk Çekme

Ocakta yemeği unutup yakmak veya arabayı riskli bir şekilde kullanmak gibi günlük sorunlara etkili bir şekilde tepki verilmesinde gittikçe zorlanma meydana gelmektedir⁵.

Planlama ve Görevleri Yerine Getirmede Zorlanma

Yemek pişirme ya da oyun oynama gibi belirli adımların izlenmesi gereken ancak günlük olan faaliyetleri yerine getirmede zorlanmak bir diğer Alzheimer belirtisidir. Hastalık ilerledikçe, hasta kıyafetlerini giyme ya da banyo yapma gibi temel görevleri bile nasıl yerine getireceğini unutabilmektedir⁶. 

Zamanı ve Mekanı Algılamada Problemler

Alzheimer hastalığı olan insan, tarih ve mevsim gibi zaman geçişlerini hatırlamayabilir. Diğer yandan, mekan algısı da zamanla kaybolan hasta, nerede olduğunu ve oraya nasıl geldiğini hatırlamada güçlük çekebilir.

Görseller ve Mekanlar Arasında İlişki Kurmada Sorun Yaşama

Bazı insanlar için, görsellerle ilişki kurmada problemler yaşama Alzheimer hastalığının bir belirtisi olabilmektedir. Araç kullanma ile ilgili sorunlara neden olabilecek bu durumda, hasta, tabela okuma, mesafeyi belirleme ya da renk veya kontrast netleştirmede zorluklar yaşayabilir⁷. 

Kişilik ve Davranışlarda Değişiklikler

Alzheimer hastalığında ortaya çıkan beyin değişiklikleri, kişinin hareket etme biçimini ve kendini nasıl hissettiğini etkileyebilmektedir. Alzheimer hastalığı olan insanlar beraberinde şunları da yaşayabilmektedir:

• Depresyon
• İlgisizlik
• Sosyal çekilme
• Ruh hali değişiklikleri
• Diğer insanlara güvenmeme
• Sinirlilik ve agresiflik
• Uyku alışkanlıklarındaki değişiklikler
• Amaçsızca dolaşma
• Kendini engelleme ya da kısıtlama kaybı
• Sanrılar

Hastalık iyice ilerlemedikçe, hasta becerilerini tamamen kaybetmez. Bu beceriler arasında okuma, dans etme ve şarkı söyleme, eski müziğin tadını çıkarma, el sanatları ve hobileri yapma, hikayeler anlatma ve anımsama becerisi bulunmaktadır.

Hayatın erken dönemlerinde öğrenilen bilgi, beceri ve alışkanlık hastalık ilerledikçe kaybolan son yeteneklerdir. Beyinde bu bilgileri depolayan kısım hastalıktan son evrelerde etkilenen kısımdır. Bu durumdan yararlanmak, hastalığın erken evrelerinde yaşam kalitesini yükseltmek için hastaya yardımcı olabilmektedir⁸.

Alzheimer Hastalığına Ne Sebep Olur?

Alzheimer neden olur? Alzheimer hastalığı, beynin belirli bölgelerinin yapısını ve işlevini etkileyen beyindeki küçülen kısımlar (atrofi) sonucu ortaya çıkmaktadır.

Bu sürecin başlangıcına neyin neden olduğu henüz tam olarak bilinmemektedir. Bununla beraber, Alzheimer hastası olan kişilerin beyinlerinde, amiloid plakları (anormal protein depolar), nörofibriller yumaklar ve asetilkolin adlı bir kimyasalın dengesizliklerinin var olduğu elde edilen bir başka bilgidir.

Beyinde bir derece damar hasarının olması da yaygın bir durumdur.

Bunlar, sağlıklı nöronların (beyindeki mesajları taşıyan sinir hücreleri) etkinliğini azaltmakta, sonrasında da yavaş yavaş onları yok etmektedir. Zamanla bu hasar beynin çeşitli alanlarına yayılmaktadır. Etkilenen ilk bölgeler anılardan sorumlu olan alanlardır⁹.  

Beyin Yapısı ve Alzheimer Hastalığı

Alzheimer hastası olan kişinin beyin yapısında bazı değişiklikler meydana gelmektedir. Sağlıklı hücreler gittikçe azalmakta ve küçülmektedir. Çoğu zaman, beyin hücreleri de iki tür kusur oluşturmaktadır:

• Nörofibriller yumaklar: Bunlar, besin maddelerini ve diğer önemli yapıların hücrenin bir bölümünden diğerine geçmesini sağlayan beyin hücreleri içindeki bükümlü liflerdir.
• Beta-amiloid plaklar: Bunlar, sinir hücreleri arasında biriken yapışkan protein yığınlarıdır.  

Yumaklar ve plaklar çevrelerindeki sağlıklı beyin hücrelerine zarar vermektedir. Hasar gören hücreler ölmekte ve beyin küçülmektedir. Sonrasında ise bu değişiklikler, hafıza kaybı, konuşma sorunları, karışıklık ve ruhsal değişimler gibi Alzheimer belirtilerine neden olmaktadır¹⁰.  

Alzheimer Hastalığı Risk Faktörleri

Hala neyin veya nelerin Alzheimer hastalığını tetiklediği bilinmemektir, ancak bazı faktörlerin Alzheimer hastalığı geliştirme riskini arttırdığı düşünülmektedir.

Yaş

Yaş, Alzheimer hastalığının gelişiminde en önemli faktör olarak bilinmektedir. 65 yaşına geldikten sonra durumun gelişme olasılığı her beş yılda iki katına çıkmaktadır.

Bununla birlikte, bu durum tüm yaşlı insanların Alzheimer hastalığı gelişme riski taşıdığı anlamına gelmemektedir. Bir genelleme yapmak gerekirse, Alzheimer hastası olan 20 kişide sadece 1 kişi 65 yaşın altındadır. Buna erken başlangıçlı Alzheimer hastalığı da denmektedir ve çoğunlukla, 40 yaş civarında olan insanları etkilemektedir¹¹.  

Genetik Faktörler

Aile bireylerinden gelen genlerin Alzheimer hastalığı geliştirme riskini artırdığı düşünülmektedir. Ancak, aile bireyi ne kadar uzak olursa, hastalığın gelişme riski de o kadar düşmektedir. Bununla birlikte, Alzheimer hastalığı, tek bir genin kalıtsal hale gelmesinden de kaynaklanabilmektedir ve bu durum hastalığın gelişme riskini oldukça artırmaktadır.

Aile üyelerinizden birkaçı nesiller boyunca demans geliştirdiyse, yaş aldığınızda Alzheimer hastalığını geliştirme olasılığınız yükselebilmektedir¹².  

Down Sendromu

Down sendromlu insanların Alzheimer hastalığına yakalanma riski daha yüksektir. Bunun nedeni, Down sendromuna neden olan genetik bozukluğun, zamanla bazı durumlarda beyinde Alzheimer hastalığına sebebiyet veren amiloid plaklarına neden olabilmesidir.

Kafa Travmaları

Kafa travması geçirmiş ya da kafaya darbe almış olan kişilerin Alzheimer hastalığı gelişme riskinin daha da yükseldiği bulunmuştur¹³.  

Kardiyovasküler Hastalıklar

Araştırmalar, kardiyovasküler hastalığa bağlı çeşitli yaşam tarzı faktörlerinin ve durumlarının Alzheimer hastalığında risk faktörü oluşturabileceğini göstermektedir. Bunlar arasında şunlar bulunur:

• Sigara içmek
• Şişmanlık
• Diyabet
• Yüksek tansiyon
• Yüksek kolesterol¹⁴

Alzheimer Nasıl Tedavi Edilir?

Alzheimer nasıl geçer? Alzheimer hastalığının bilinen bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır, ancak bazı ilaçlar durumu yavaşlatmak ve rahatsız edici belirtilerini hafifletmek için hastalara yardımcı olabilmektedir.

İlaçlar dışında günlük işleri yapmak için hastanın destek alması da Alzheimer durumunda oldukça faydalı olabilmektedir¹⁵.  

Bakım Planı

Eğer Alzheimer hastasıysanız, sağlık ve sosyal bakım ihtiyaçlarınızın yerine getirilebilmesi için bir bakım planı yapmak sizin için oldukça faydalı olacaktır. Bakım planı, ihtiyaçlarınıza göre doğru tedaviyi almanın bir yoludur. Aşağıdaki koşullar bakım planınızı şekillendirmeye yön verebilmektedir:

• Tek başına kaldığınızda bakıcı ya da yardımcıya ihtiyaç duyduğunuzu hissettiğiniz durumlar
• Evinizde daha kolay yaşamak için evde bazı değişikliklerin yapılmasına gerek olup olmadığı
• Mali yardıma ihtiyacınız olup olmadığı

Doktor ya da psikiyatr gibi sağlık uzmanları ve sosyal bakım hizmetleri genellikle bakım planları hazırlamak ve yürütmek için Alzheimer hastalarına yardımcı olmaktadır¹⁶.  

İlaç Tedavisi

Alzheimer hastalığının bazı belirtilerini geçici olarak hafifletmek ve durumun ilerlemesini yavaşlatmak için bir takım ilaçlar doktorlar tarafından reçete edilebilmektedir.

Ache inhibitörleri olan Donepezil, Galantamin ve Rivastigmin, erken ve orta aşamalı Alzheimer hastalığı olan insanlar için reçete edilebilen ilaç türleridir. Orta evre hastalığı olan, Ache inhibitörlerini kullanamayan ya da geç evre hastalığı olanlar için, Memantin de reçete edilebilmektedir.

Bu ilaçların hepsi sadece psikiyatr, nörolog ve geriatrist (yaşlı sağlığı uzmanı) gibi uzmanlar tarafından reçete edilebilmektedir.

Alzheimer hastasıysanız ve doktorunuz almanız için ilaç reçete ettiyse, bu ilaçları düzenli bir şekilde almak ve sonuçları hakkında doktorunuzu bilgilendirmek oldukça önemlidir. Bu değerlendirmeler, ilacın istenilen etkiye sahip olmasını sağlamak ve yan etkilerini belirlemek için yapılmaktadır¹⁷.  

Destekleyici Önlemler ve Tedaviler

İlaç tedavisiyle birlikte, Alzheimer hastalarının bağımsız olarak yaşayabilmelerine yardımcı olmak için çok çeşitli tedbirler alınabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, bir meslek terapisti günlük hayatınızda size sorun çıkaran durumları tespit etmenize yardımcı olabilir ve bu durumları daha güvenli bir hale getirmek için size önerilerde bulunabilir. Size yardımcı olabilecek bazı öneriler şunlar olabilir:

• Yapılması gereken görevleri ve yerine getirilmesi gereken işleri hatırlatması için günlük ya da takvim kullanmak
• Alzheimer hastasının bağımsızlığını ve güvenliğini sağlamaya yardımcı olacak cihazlar ve sistemlerden yardım almak
• Güvenli bir şekilde hareket edilmesini sağlamak için eve tırabzan benzeri koruyucu önlemler almak
• Hastaya evde ve sosyal hayatta yardımcı olması için diğer profesyonellerden yardım almak¹⁸

Bilişsel uyarı gibi psikolojik tedaviler, hafızayı, problem çözme becerilerini ve dil becerisini geliştirmeye yardımcı olmak için uygulanabilir.

İlaç tedavisi, bilişsel davranış terapisi, müzik ve sanat terapisi, anımsama ve rahatlama terapileri gibi diğer psikolojik terapiler de Alzheimer hastalarına yardımcı olabilmektedir. Bu yöntemler depresyon, anksiyete, ajitasyon, halüsinasyon, sanrıların yönetimi ile başa çıkmak için fırsat yaratmaktadır¹⁹.  

Yardımcı Olabilecek Pratik Yöntemler

Alzheimer hastalığınız varsa, aşağıdakileri yapmanız yararlı olabilir:

• Bir günlük tutun ve hatırlamak istediğiniz şeyleri yazın
• Haftalık bir takvim çizelgesi hazırlayın
• Anahtarlarınızı kolayca bulunabilecek açık bir yere koyun
• Gün ve tarihi hatırlatmak için bazı yöntemler deneyin, örneğin, günlük olarak olarak gazete almak gibi
• Etiketleri dolaplara ve çekmecelere koyun
• Yararlı telefon numaralarını telefona kaydedin
• Kendinize hatırlatıcı notlar yazın, örneğin dışarı çıkarsanız anahtarlarınızı yanınıza almayı hatırlatmak için ön kapıya bir not bırakın
• İnsanların isimlerini ve numaralarını telefonunuza kaydedin
• Hatırlatıcı olarak size yardımcı olması için saatin alarmını ayarlayın
• Evinize gaz detektörleri ve duman alarmları gibi güvenlik cihazları takın²⁰ 

Alzheimer teşhisi konan hastalar genellikler yıllar boyunca bu hastalıkla yaşamaktadır. İlerleyen bir hastalık olduğu için hem kendiniz hem de aileniz için gelecek planları yapmak yararlı olabilmektedir.

Hastalığın daha erken evrelerinde, sağlık uzmanları ve ailenizle gelecek konusunda plan yapma imkanı bulabilirsiniz. Bu, aşağıdakilerin kullanılmasını içerebilir:

• İleriye dönük planlamalar
• İleride tedaviyi reddetmeyi önlemek için önceden alınan kararlar
• Kalıcı vekaletname
• Bakım için tercih edilen öncelikler²¹

Alzheimer Hastalığı İçin Hangi Doktora Gidilir?

Alzheimer hastalığı teşhisi ve tedavi yöntemleri için bir nöroloji uzmanına başvurabilirsiniz.