Tüberküloz Hastalığı Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Tüberküloz Hastalığı (Verem) Nedir?

Halk arasında verem olarak da bilinen tüberküloz, günümüzde eskisi kadar tedirgin edici bir hastalık olmasa da, hala önemli bir sorundur ve bazı bölgeler ve ülkelerde hala yaşanmaktadır. Örneğin, her yıl dünyada 13 milyondan fazla aktif tüberküloz vakası ortaya çıkmaktadır. Bu oldukça yüksek bir rakamdır

Tüberküloz özellikle ciğerlere saldıran ciddi bir enfeksiyöz bakteriyel hastalıktır. Tıpkı diğer bakteriyel enfeksiyonlarda olduğu gibi hapşırma, öksürme, sıvı alış verişi veya diğer yayma yollarıyla kolayca yayılmaktadır. Zayıf bağışıklık sistemi, aşırı kalabalık yerlerde yaşama, yetersiz beslenme, diğer akciğer hastalıklarına karşı savunmasızlık ve bir otoimmün bozuklukla ilgili sorunlarınız varsa, tüberküloz hastalığına daha eğilimli bir hale gelebilirsiniz. ¹

Tüberkülozun tedavisinde devamlı gelişmeler yaşanırken ve çoğu vaka tedavi edilebiliyorken, ne yazık ki hala yardıma ihtiyacı olan pek çok kişiye ulaşılamamakta ve tedavi edilmeyen bu vakalar ölümle sonuçlanmaktadır. Bununla birlikte, bağışıklık sistemini kontrol altında tutmak ve tüberküloz belirtilerine erken müdehale etmek hastalığın tedavi edilmesinde oldukça etkili olabilmektedir. Tüberkülozun tıbbi tedavisi uzun ve zorlu bir antibiyotik sürecidir, diğer yandan, komplikasyon riski de yüksektir. ²

Tüberküloz (Verem) Belirtileri

Tüberküloz başlangıcı belirtileri genelde tüberkülozun vücudun hangi bölgesinde oluştuğuna bağlı olarak değişmektedir. Belirtileri genellikle sadece tüberküloz hastalığına has belirtiler olmadığı için hastalığı teşhis etmek oldukça zordur. Bu, belirtilerin genellikle başka hastalıkların belirtileri olabileceği anlamına da gelmektedir. Dolayısıyla, tüberküloz teşhisi konması için her zaman tüberküloz testi yaptırmak gerekli görülmektedir. ³

Tüberküloz daha çok akciğerlerle ilgili belirtilere olmaktadır çünkü en çok akciğerleri etkilemektedir. Diğer yandan, tüberküloz vücudun herhangi bir organını da etkileyebilir. Hastalık çeşitli belirtilere neden olabilir. Belirtileriniz varsa, doktorunuz tüberküloz başlangıcı olup olmadığını anlamak için belirtilerin ne zaman başladığını öğrenmek isteyecektir.

Latent tüberküloz enfeksiyonu (aktif hastalık bulunmayan bir enfeksiyon) olan insanlarda belirti meydana gelmemektedir.

Tüberküloz nasıl anlaşılır? Aktif tüberküloz durumunda ise belirtiler şunlardır:

• Ateş
• Titreme
• Gece terlemeleri
• Öksürük
• İştah kaybı
• Kilo kaybı
• Balgamdaki kan görme
• Enerji kaybı

Belirtiler hafif olabilir ve hastaya özellikle endişe verici görünmeyebilir. Diğer insanlarda ise belirtiler kronikleşir ve şiddetlenir. ⁴

Akciğer Tüberkülozu (Akciğer Veremi)

Akciğerlerde meydana gelen tüberküloz türüne akciğer tüberkülozu ismi verilmektedir. Akciğerde meydana gelen tüberkülozun en genel belirtileri üç haftadan daha uzun süren, göğüste ağrı ve akciğerlerin derininden gelen kanlı veya balgamlı, şiddetli öksürüğü içermektedir.

Akciğer İle İlişkili Olmayan Tüberküloz (Akciğerle İlişkili Olmayan Verem)

Ekstrapulmoner tüberküloz, yani akciğer ile ilişkili olmayan tüberküloz, genellikle akciğerleri etkilemeyen tüberküloz türleri için kullanılan bir terimdir. Akciğer dışı tüberküloz belirtileri akciğer tüberkülozu belirtileri ile aynıdır, ancak hasta, belirtileri daha çok tüberkülozdan etkilenen bölgede yaşamaktadır.

Lenf Bezi Tüberkülozu (Lenf Bezi Veremi)

Lenfadenit, bir lenf bezinin iltihaplanması veya büyümesi durumudur. Özellikle çocuklarda çeşitli enfeksiyonlara karşı ortaya çıkan bir tepkidir. Lenfadenit tüberkülozun tek belirtisi ağrısız yavaş büyüyen lenf düğümleri olabilir. Genelde tüberküloz belirtileri yaşanmamaktadır. Şişkin lenf bezleri sıklıkla boyun bölgesinde ortaya çıkmakla birlikte kasıklarda da meydana gelebilir. ⁵

Kemik Tüberkülozu (Kemik Veremi)

Kemik tüberkülozu başlangıcında en sık görülen belirti ağrıdır, ancak yine de belirtiler etkilenen kemik veya eklemin durumuna bağlı olarak değişebilmektedir. Etkilenen kemik veya eklemde esneklik kaybının yanı sıra hareket kaybı da oluşabilir. Etkilenmiş kemik zayıflayabilir ve kolayca kırılabilir.

Tüberküloz Menenjiti (Verem Menenjiti)

Tüberküloz menenjitleri klasik menenjit belirtileri ile başlamamaktadır. Genel olarak belirsiz, genel ağrı, sancı belirtileri, ateş ve genelde kişinin kendisini iyi hissetmemesiyle başlar. Bu durum, yaklaşık olarak 2 ile 8 hafta arasında sürmektedir. Ancak, sonrasında kusma, şiddetli baş ağrısı, ışıktan rahatsız olma, boyun sertliği ve nöbet gibi belirgin belirtiler de ortaya çıkabilir. ⁶

Karın Tüberkülozu (Karın Veremi)

Karın tüberkülozu belirtileri karın ağrısı, ishal, anüs veya rektumda kan olması şeklinde olabilir Tıpkı diğer tüberküloz türlerinde olduğu gibi belirtiler, etkilenen bölgeye bağlı olarak değişmektedir.

Çocuklarda Tüberküloz (Çocuklarda Verem)

Yetişkinlere benzer şekilde, çocuklar da tüberküloz belirtileri, çocuğun sahip olduğu tüberküloz türüne bağlı olarak değişmektedir. Çocuklar genellikle akciğer tüberkülozu taşır ve belirtiler genellikle kronik öksürük, ateş ve gelişme başarısızlığı veya kilo kaybıdır. ⁷

Tüberküloz Nedenleri

Tüberküloz neden olur? Tüberküloz, havaya salınan mikroskobik damlalar yoluyla kişiden kişiye bulaşan bakterilerden kaynaklanmaktadır. Tedavi edilmeyen tüberküloz durumunda hasta olan kişi öksürdüğünde, konuştuğunda, hapşırdığında, tükürdüğünde, güldüğünde hatta şarkı söylediğinde bile bakterileri yayabilmektedir.

Tüberküloz bulaşıcı olsa da tüberküloza yakalanmak çok kolay değildir. Tanımadığınız birinden ya da tanımadığınız bir yerden ya da birlikte çalıştığınız birinden tüberküloz bakterilerini kapmak çok daha muhtemeldir. Uygun tedaviyi gören kişi artık tüberkülozu bulaştırma riski içinde bulunmamaktadır. ⁸

HIV ve Tüberküloz

Tüberküloz vakalarının sayısı, AIDS’e neden olan virüsün yayılması nedeniyle önemli ölçüde artmıştır. HIV nedeniyle oluşan enfeksiyon bağışıklık sistemini baskılamaktadır. Bu durumda, vücudun tüberküloz bakterilerini kontrol altına alması zorlaşmaktadır. Sonuç olarak, HIV taşıyan insanlar, HIV olmayan insanlara oranla tüberküloz gibi hastalıklara daha kolay yakalanmaktadır. ⁹

Antibiyotiklere Direnç Kazanan Tüberküloz

Tüberküloz hastalığının ölüme neden olmaya devam etmesinin bir başka nedeni, tüberküloz bakterinin antibiyotiklere karşı direnç kazanmış olmasıdır. İlk antibiyotikler 60 yıl önce tüberkülozla mücadele etmek için kullanıldığından, bazı tüberküloz bakterileri hayatta kalma yeteneğini geliştirmiştir ve bu yetenek günümüze kadar gelmiştir.

İlaca direnç kazanan tüberküloz bakterileri, antibiyotik hepsini ortadan kaldırmadığında tekrar ortaya çıkmaktadır. Hayatta kalan bakteriler o belirli ilaçlara ve sıklıkla diğer antibiyotiklere karşı dirençli hale gelmektedir. Bazı tüberküloz bakterileri, izoniazid ve rifampin gibi yaygın olarak kullanılan tedavilere karşı direnç geliştirmiştir.

Bazı tüberküloz bakterileri, fluorokinolonlar olarak bilinen antibiyotikler ve amikasin, kanamisin ve kapreomisin gibi enjekte edilebilir ilaçlar gibi tüberküloz tedavisinde daha az kullanılan ilaçlara karşı direnç geliştirmiştir. Bu ilaçlar sıklıkla daha sık kullanılan ilaçlara dirençli olan enfeksiyonları tedavi etmek için kullanılmaktadır. ¹⁰

Risk Faktörleri

Hemen hemen herkesin tüberküloza yakalanma riski bulunmaktadır, ancak bazı faktörler hastalığa yakalanma riskini daha da artırabilmektedir. Belirtilen risk faktörleri arasında şunlar bulunmaktadır:

Zayıflamış Bağışıklık Sistemi

Güçlü bir bağışıklık sistemi genellikle tüberküloz bakterilerine karşı başarılı bir şekilde karşı koyabilmektedir, ancak bağışıklık sistemi zayıfsa, vücut bakterilere karşı etkili bir savunma yapamaz. Bir dizi hastalık ve ilaç bağışıklık sistemini zayıflatabilmektedir. Bağışıklık sistemini zayıflatan diğer nedenler ise şunlardır:

• HIV / AIDS
• Diyabet
• Böbrek hastalığı
• Belirli kanserler
• Kemoterapi gibi kanser tedavisi
• Nakledilen organların reddedilmesini önlemek için kullanılan ilaçlar
• Romatoid artrit, Crohn hastalığı ve sedef hastalığını tedavi eden bazı ilaçlar
• Yetersiz beslenme
• Çok genç veya ileri yaş ¹¹
• Bazı Ülkelerde Yaşama veya Seyahat Etme

Tüberküloz ve ilaçlara direnç kazanmış olan veren hastalığı oranlarının yüksek olduğu ülkelerde yaşayan veya o ülkelere seyahat eden kişilerde tüberküloz riski daha da yüksektir. Bu ülkeler şöyle sıralanabilmektedir:

• Afrika
• Doğu Avrupa
• Asya
• Rusya
• Latin Amerika
• Karayip Adaları ¹²
• Yoksulluk, Madde Bağımlılığı ve Tütün Kullanımı

Tıbbi bakım eksikliği: Düşük veya sabit bir geliriniz varsa, uzak bir bölgede yaşıyorsanız, kısa bir süre önce göç etmişseniz veya evsizseniz, tüberküloz teşhisi ve tedavisi için gerekli tıbbi desteğe erişemeyebilirsiniz.

Madde bağımlılığı: İlaç kullanımı veya alkol kullanımı, bağışıklık sistemini zayıflatmaktadır. Bu durumda, kişi tüberküloza karşı daha savunmasız kalır.

Tütün kullanımı: Tütün kullanımı tüberkülozun bulaşma ve ölme riskini büyük ölçüde artırmaktadır. ¹³

Yaşama ya da Çalışma Yeri

Sağlık hizmeti: Hastalanan insanlarla düzenli olarak temas içinde olmak, tüberküloz bakterilerine maruz kalma riskini artırmaktadır. Bir maske takmak ve elleri çok sık yıkamak riski biraz azaltabilir.

Bakım tesisinde yaşamak veya çalışmak: Hapishanelerde, göçmenlik merkezlerinde veya huzur evlerinde yaşayan veya çalışan insanlar tüberküloz açısından daha yüksek bir risk altındadır. Bunun nedeni, aşırı kalabalık ve havalandırmanın yetersiz olduğu ortamlarda hastalık riskinin daha yüksek olmasıdır.

Mülteci kampında veya barınakta yaşamak: Beslenme yetersizliği ve sağlık sorunu nedeniyle zayıflayan ve kalabalık, sağlıksız koşullarda yaşayan mülteciler, özellikle tüberküloz riski altındadır. ¹⁴

Tüberküloz Tedavisi

Tüberküloz nasıl geçer? Tüberküloz tedavisi genellikle birkaç ay boyunca süren antibiyotik tedavisi görmeyi içermektedir. Tüberküloz, tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilecek ciddi bir durum olmakla birlikte, tedavi tamamlandığında ölümle sonuçlanması oldukça nadirdir. Çoğu insanın tedavi sırasında hastaneye kaldırılması bile gerekmemektedir. ¹⁵

Akciğer Tüberkülozu Tedavisi

Aktif akciğer tüberkülozu teşhisi konduğunda, antibiyotik tedavisinin en az altı ay süreceği öngörülmektedir.

Akciğer tüberkülozu tedavisi şöyle olabilmektedir:

Altı ay boyunca iki antibiyotik kullanımı (izoniazid ve rifampisin)

Altı aylık tedavi periyodunun ilk iki ayı için iki ilave antibiyotik kullanımı (pirazinamid ve etambutol)

Kişinin kendisini daha iyi hissetmesi birkaç hafta sürebilir. Zamanın tam süresi, genel sağlık durumuna ve tüberkülozun ciddiyetine bağlı olarak değişmektedir. ¹⁶

İki hafta boyunca antibiyotik kullandıktan sonra, çoğu insan kendini daha iyi hissetmektedir, bu durumda da tüberküloz artık bulaşıcı değildir. Bununla birlikte, antibiyotikleri dozunda ve tam zamanında tamamlamak önemlidir. Altı ay boyunca ilaç almak, tüberküloz bakterilerinin öldürülmesini sağlamak için en iyi yoldur.

Tedaviyi tamamlamadan önce antibiyotikleri almayı bırakırsanız veya bir doz atlarsanız, tüberküloz enfeksiyonu antibiyotiklere karşı dirençli hale gelebilir. Bu potansiyel olarak ciddi bir durumdur çünkü tedavi edilmesi oldukça zor olabilir. ¹⁷

Akciğer İle İlişkili Olmayan Tüberküloz Tedavisi

Akciğerlerin dışında meydana gelen tüberküloz de akciğer tüberkülozunda kullanılan antibiyotik kombinasyonu kullanılarak tedavi edilmektedir.

Beyni veya kalbi çevreleyen kesede (perikardiyum) tüberküloz varsa, başlangıçta antibiyotiklerle aynı saatte birkaç hafta süreyle bir kortikosteroid almanız reçete edilebilir. Bu, etkilenen bölgelerdeki şişkinlikleri azaltmaya yardımcı olacaktır. ¹⁸

Latent Tüberküloz Tedavisi

Latent tüberküloz, tüberküloz bakterilerinin enfekte olduğu yerdir, ancak aktif enfeksiyonda olduğu gibi tüberküloz belirtileri göstermez.

Gizli tüberkülozunuz varsa, 65 ya da daha altı bir yaştaysanız, genellikle tüberküloz tedavisi görmeniz önerilir. Bununla birlikte, tüberküloz tedavisinde kullanılan antibiyotikler yaşlı erişkinlerde karaciğer hasarına neden olabilmektedir. Karaciğer hasarıyla ilgili şüpheleriniz varsa ve 35 ile 65 yaşları arasındaysanız, doktorunuz sizi latent tüberküloz tedavisinin avantajları ve dezavantajları hakkında bilgilendirecektir.

Latent tüberkülozun ilaca dirençli olduğu düşünülürse her zaman tedavi edilemez. Eğer böyle bir durum varsa, enfeksiyonun etkileşime geçip geçmediği çok dikkatli bir şekilde takibe alınmalıdır. Bazı durumlarda, latent tüberküloz için uygulanan test ve tedavi, bağışıklık sistemini zayıflatabilmektedir.

Latent tüberküloz tedavisinde genellikle aşağıdakiler uygulanmaktadır:

Üç ay boyunca rifampisin ve izoniazid kombinasyonu almak

Altı ay boyunca tek başına izoniazid almak ¹⁹

Tüberküloz Tedavisinin Yan Etkileri

İzoniazid sinir hasarına neden olabilmektedir. Bu riski azaltmak için ilaçla beraber B6 vitamini takviyeleri almanız gerekebilir. Tedaviye başlamadan önce karaciğer fonksiyonunuz test edilecektir.

Nadir durumlarda, tüberküloz tedavisinde kullanılan antibiyotikler ciddi göz hasarına da neden olabilmektedir. Bu durumda, etambutol ile tedavi altına alınırsınız, ayrıca tedavinizin başlangıcında gözleriniz de test edilmelidir.

Tedavi sırasında aşağıda sıralanmış olan endişe verici belirtiler geliştirirseniz, mutlaka doktorunuza başvurmalısınız:

• Hasta olmak
• Cildin sararması ve gözlerin beyazlığı (sarılık)
• Açıklanamayan yüksek sıcaklık (ateş)
• Ellerde veya ayaklarda karıncalanma veya uyuşma
• Kızarıklık veya kaşıntılı cilt
• Bulanık görme ²⁰
• Tüberküloz Ameliyatı

Cerrahi tüberküloz tedavisinde nadir olarak kullanılmaktadır. Ancak, yaygın olarak ilaca direnç kazanmış tüberkülozu tedavi etmek veya ciğerlerdeki ya da vücudun başka bir bölümündeki enfeksiyonun komplikasyonlarını tedavi etmek için tercih edilmektedir. ²¹

Tüberküloz ameliyatı şu durumlarda uygulanmaktadır:

Akciğerde ciddi kanamalar olduğunda veya başka tekrarlayan akciğer enfeksiyonları durumunda, akciğerin bu hasarını onaramaması

Uzun süreli ilaç tedavisi ile öldürülmeyen bir bakterilerinin temizlenmesi

Ameliyatın başarı oranı yüksektir, ancak komplikasyonların riski de bulunmaktadır. Tüberküloz dışındaki enfeksiyonlar ve ameliyat sonrası nefes darlığı oluşabilmektedir.

Vücutta akciğerler dışındaki bölümlerde, organların hasar görmesini engellemek, onarmak veya aşağıdaki gibi diğer nadir komplikasyonları önlemek için ameliyat gerekebilir:

Tüberküloz menenjiti durumunda beyinde oluşan fazla sıvıyı azaltmak

Kalpte oluşan tüberküloz enfeksiyonu sonucu kalpteki enfekte keseyi kısman çıkarmak

Böbreklerde meydana gelen tüberküloz enfeksiyonu nedeniyle böbreği onarmak

Eklem tüberkülozu enfeksiyonu sonucu hasar gören omurga veya diğer eklemleri onarmak ²²

Tüberküloz İçin Hangi Doktora Gidilir?

Tüberküloz teşhisi ve tedavisi için aile hekimi, dahiliyeci, çocuk doktoru, göğüs hastalıkları uzmanı ve bulaşıcı hastalıklar uzmanına başvurabilirsiniz. ²³

Tüberkülozdan Korunma

Akciğer tüberkülozunuz varsa, tedavi süresinin ilk 2-3 haftası boyunca bakterileriniz başkalarına bulaşabilir. Bu süre içinde genellikle izole edilmeniz gerekmez, ancak tüberkülozun ailenize ve arkadaşlarınıza yayılmasını durdurmak için bazı temel önlemler almak önemlidir:

Tüberkülozun bulaşıcı olma riski sırasında okuldan ve işten uzak kalma

Öksürürken, hapşırırken ya da gülümserken, ağzı tek kullanımlık bir mendille kapatma

Kullanılan mendilleri dikkatli bir şekilde bir torbaya koyup atma

Zaman geçirdiğiniz bölgelerde temiz havanın iyi olmasını sağlamak için pencereleri açma

Diğer insanlarla aynı odada uyku halindeyken biraz daha dikkatli olma (çünkü hasta farkında olmadan öksürmekte veya hapşırmaktadır) ²⁴

 ^{UYARI: Burada yer alan bilgiler sağlıklı bireyler içindir. Tek tip tüketim önerilmemektedir. İçerikte yer alan bilgiler özel durumlarda veya hastalıklarda farklılık gösterebilir. En doğru bilgi için hekiminize ve diyetisyeninize danışınız.}