Balgam Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Balgam Nedir?

Balgam oldukça rahatsız edici olsa da, aslında vücutta hayati bir işlevi görmektedir. Mukus, ağız, burun, sinüsler, boğaz, akciğerler ve gastrointestinal sistem hatları için son derece faydalıdır. Bu yüzeylerin yağlanmasına yardımcı olurken vücuda girmeden önce istenmeyen maddelerin uzaklaştırılması için bir filtre görevi görür.

Balgam ya da mukus, ayrıca vücudun bakteri ve virüs gibi istilacıları tanımasına ve öldürmesine yardımcı olan antikorlar ve enzimler içermektedir.

Bazı durumlarda, balgam vücut tarafından aşırı türetilmektedir. Solunum ve sinüs enfeksiyonları, soğuk algınlığı ve grip, alerji ve duman gibi tahriş edici maddeler ve çevre kirliliği balgamın oluşmasını tetiklemektedir.

Aşırı balgam her ne kadar vücut için hayati bir öneme sahip olsa da, rahatsız edici derecede üretilen balgam, burun ve göğüs tıkanıklıklarına, diğer yandan da, şiddetli öksürüklere neden olabilmektedir. Balgamı bazı ilaçlar ve doğal tedavi yöntemleriyle temizlemek mümkündür¹.  

Balgam Belirtileri

Balgam, boğaz, bronş pasajları ve akciğerler tarafından üretilen kalın, kaygan ve yapışkan bir maddedir. Mukus olarak da bilinen balgam, bazen ölü hücreler, irin veya toz dahil yabancı maddeler gibi diğer maddeleri de içerebilmektedir.

Çoğu zaman, aşırı şekilde üretilmeye başlanan ve öksürüğe yol açan balgamın pnömoni gibi bir solunum yolu enfeksiyonu, kistik fibroz ve astım gibi anormal miktarlarda balgam üretimine neden olan hastalıklardan hangisinin sebep olduğunu anlamak zordur².  

Balgam nasıl anlaşılır? Balgam, anormal derecede kalın veya köpüklü, berrak, sarı veya yeşil renkte ortaya çıkabilir. Diğer yandan, sebebine bağlı olarak, görünür miktarda kan içerebilir veya pembe renkte olabilir. Bazı durumlarda, aşırı derecede kalın olan balgam hem şiddetli öksürüğe neden olmakta hem de kişi öksürdükçe nefes boruları tıkanmaya başlamaktadır.

Anormal balgam belirtileri, enfeksiyonlar, malignite (kötü huylu tümör), inflamasyon, alerji, travma, ilaçlar ve hava yolu obstrüksiyonu gibi hafif ile ciddi sağlık sorunları nedeniyle oluşmaktadır³.  

Bazı durumlarda, balgam belirtileri, kronik obstrüktif akciğer hastalığı veya akciğer kanseri gibi ciddi veya hayati tehlike oluşturan bir hastalık veya rahatsızlığın belirtisi olarak ortaya çıkabilmektedir. Kişi öksürdüğünde veya bol miktarda balgam ürettiğinde veya balgam olağan dışı, kalıcı, tekrar eden veya endişe verici bir durumdaysa, hemen tıbbi yardım alınmalıdır.

Eğer nefes alırken güçlük çekiyorsanız, balgamla beraber göğüs ağrısı, nefes darlığı, boğaz, ağız veya yüzün şişmesi ya da kanlı, pembe ve köpüklü balgam varsa, mutlaka acil tıbbi yardım alınmalıdır⁴.  

Balgam ve Diğer Belirtiler

Balgam başlangıcı belirtileri, altta yatan hastalığa veya rahatsızlığa bağlı olarak değişen diğer belirtilere de yol açabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, balgam belirtileri bir enfeksiyon nedeniyle oluştuysa, bu durum ateş ve vücut ağrısına da neden olabilmektedir⁵.  

Bulaşıcı Hastalıklar: Soğuk algınlığı, grip, boğaz ağrısı ve sinüzit gibi bulaşıcı hastalıklar balgamla beraber ortaya çıkan diğer belirtilere de neden olabilmektedir:

• Öksürük
• Yorgunluk
• Ateş, titreme ya da terleme olsun ya da olmasın
• Baş ağrısı
• Kas ağrıları
• Mide bulantısı ve iştah kaybı
• Burun akıntısı veya tıkanması (genellikle yeşil veya sarı renkte akmaktadır)
• Hapşırma
• Şişmiş lenf düğümleri
• Boğaz ağrısı
• Gözlerin sulanması⁶

Alerjiler: Alerjiler balgamla beraber diğer belirtileri de neden olabilmektedir:

• Gözlerde kızarıklık
• Öksürük
• Burun, boğaz veya kulak kaşıntısı
• İsilik
• Tıkalı burun ve geniz akıntısı
• Hapşırma
• Sulu, kaşıntılı gözler⁷

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Belirtiler

Balgam, akut pulmoner ödem veya ciddi astım atağı gibi acil durumlarda hemen değerlendirilmesi gereken ciddi veya hayatı tehdit eden bir durumun belirtisi olabilmektedir. Aşağıda sıralanmış olan belirtiler durumunda mutlaka acil tıbbi yardım alınmalıdır.

• Dudakların, tırnakların ve cildi mavi bir renk alması (siyanoz)
• Göğüs ağrısı, nefes alamama veya basınç
• Öksürürken kan veya pembe renkte kanlı balgam
• Büyük miktarlarda köpüklü mukus veya balgamı öksürmek
• Karışıklık veya yönelim bozukluğu da dahil bilinç düzeyinde veya uyanıklık düzeyinde azalma
• Konuşmada zorluk çekme
• Hızlanan kalp atışı
• Boğulma, nefes darlığı, nefes almama, yüksek sesle nefes alma veya hırıltılı solunum gibi solunum ya da nefes darlığı sorunları
• Yuttuktan sonra şiddetli ağrı veya yutkunma yetersizliği
• Dil, dudak, ağız veya yüzün aniden şişmesi veya yüz ya da boyunda kurdeşenler⁸

Balgama Ne Sebep Olur?

Çoğu kişi yaşadığı balgam sorununun nedeni bulmakta zorlanmaktadır, diğer yandan, bunun ciddi bir belirti olduğu da düşünülmektedir. Ancak, balgam vücutta daima bulunur ve aşırı üretildiği zaman bir endişe haline gelir. Balgamın bir türü olan mukus, vücudun korunması ve yağlanması için dahili olarak yardımcı olur. Vücuttaki dokuları nemli tutmak için gereklidir. Ayrıca nefes alırken kir, bakteri, toz, havadaki allerjenler ve polenin akciğerlere girmesini engeller.

Mukus, su, tuz, karbonhidratlar, protein ve doku hücrelerinin bir karışımıdır. Kulak, burun delikleri, ağız ve dudakları içeren birçok noktada bulunabilir. Ayrıca sindirim sistemi ve solunum yollarında da bulunmaktadır. Aslında, inflamasyon ve enfeksiyonların potansiyel nedenlerini ortadan kaldırmak için oldukça önemlidir. Akciğerlerde bulunan mukus enfekte olduğunda renk değiştirmekte ve balgam şeklinde vücuttan atılmaktadır⁹. 

Balgam Neden Olur?

Balgam oldukça sık görülen bir durumdur ve çeşitli koşulların bir sonucu olarak ortaya çıkabilir. Basit bir mevsimsel gribin veya alerji veya sinüzitin bir sonucu olabilir. Ayrıca influenza, bronşit, pnömoni gibi viral veya bakteriyel enfeksiyonlar da balgama neden olur. Diğer yandan, balgam belirli bir yaşam tarzının sonucu olabilir (örneğin aşırı sigara içmek gibi) veya ciddi bir akciğer rahatsızlığının bir belirtisi olabilir.  

Üretilen balgamın rengi, kalınlığı ve miktarı balgamın nedenlerini ve tedavi planlarını belirlemek için doktorlar tarafından gözlemlenmektedir. Hafif, yarı açık balgam, genellikle çok endişe edecek bir durumun sonucu değildir. Koyu renkli lekeli mukus aşırı miktarda sigara içilmesinin bir sonucu olabilmektedir. Balgamda görülen kan ise ciddi bir solunum rahatsızlığının bir belirtisi olabilir ve acil tıbbi müdahale gerektirebilir¹⁰.  

Balgamın Rengi ve Yapısı

Balgamın rengi, çeşitli enfeksiyon türlerinin bir sonucu olarak değişebildiği için tıbbi bir sorunun göstergesi olabilir. Farklı balgam renklerinin ve yapılarının ne anlama geldiği şöyle sıralanabilmektedir:

• Beyaz Renkli Balgam

Çoğu sağlıklı insanın balgamı beyaz renktedir. Beyaz renkte olan balgam çıkararak öksürüyorsanız, enfeksiyondan arındırılmış sağlıklı bir bedene sahip olduğunuz anlamına gelir. Böyle bir durumda balgamın aşırı miktarda üretilmesi bir tahriş edici ya da alerjinin sonucu olabilmektedir¹¹.  

• Açık ve Koyu Sarı Renkli Balgam

Balgam bazen açık sarı veya koyu sarı renkte olabilir. Açık sarı balgam, bağışıklık sisteminin sağlıklı ve iyi çalıştığını göstermektedir çünkü bu durumda, bağışıklık sistemi bir solunum yolu enfeksiyonuyla savaşmaktadır. Açık sarı balgam, üst yolunum yollarında meydana gelen viral bir sinüs enfeksiyonunun başlangıcını veya sonunu belirtebilir.

Eğer koyu sarı renkte olan balgam öksürüyorsanız, bu durum, bakteriyel bir enfeksiyonun ya da alt solunum yollarında meydana gelen bir enfeksiyonun belirtisi olabilir¹².  

• Yeşil Renkli Balgam

Yeşil renkte olan balgam genellikle pnömoni veya iç mikro kanama ile enfekte olmuş insanlarda görülmektedir. Bu nedenle, eğer yeşil renkte balgam öksürüyorsanız, bu durum vücudun enfekte olduğunun bir belirtisidir. Balgam, miyeloperoksidazlar (bakterileri öldürmede görev almaktadır) olarak bilinen bir enzimin varlığı nedeniyle yeşil renge dönüşmektedir. Bu enzim yeşil renktedir¹³.  

• Kahverengi Balgam

Kahverengi renkte olan balgam, çoğunlukla fazla sigara içmekle ilişkilendirilmektedir. Bu gibi durumlarda, balgam tükürük ile karışır. Kahverengi balgam öksürüyorsanız, dokunun kumlu gibi olduğunu fark edebilirsiniz. Bu, toz ve bazı diğer yabancı maddelerin balgam ile karıştığı anlamına gelir.

Genellikle KOAH hastalarında ortaya çıkmaktadır. Aşırı sigara içilmesi durumunda, balgamın rengi kahverengiye dönüşmektedir, çünkü sigara içindeki zararlı maddeler mukusa yapışmaktadır¹⁴.  

• Kanlı Balgam

Balgamda kan olması, bronşit için iyi huylu bir hastalığın veya tüberküloz gibi önemli bir hastalığın belirtisi olabilmektedir. Kan, balgamla birlikte çizgiler şeklinde görülür. Bununla birlikte, kanla beraber balgam öksürüyorsanız, bu durum acil tıbbi müdahale gerektiren önemli bir endişe kaynağı olabilir.

Sonuç olarak, balgamın rengi sağlığınızın ne durumda olduğunu gösteren önemli bir belirtidir ve göz ardı edilmemelidir¹⁵.

Balgama Ne İyi Gelir?

Balgam; bronş pasajları ve akciğer tarafından üretilen kalın, kaygan, yapışkan bir maddedir. Mukus, ölü hücreler ,toz, iltihap gibi diğer maddeler de içermektedir. Zatürre, solunum yolu enfeksiyonu, astım, bronşit, üşütmeden kaynaklanan hastalıklar balgama neden olabilmektedir. Özellikle astım ve bronşit hastalıklarında balgam aşırı miktarda olabilir.

Balgam Çeşitleri

Balgamın farklı renklerde olması hangi sağlık sorunundan kaynaklandığının göstergesi olabilir, renk kısmen hastalık hakkında sinyaller vermektedir.

Saydam Balgam: Berrak, saydam şekilde olduğunda bronşlarla alakalı sağlık sorunlarını işaret etmektedir.

Cerahatli Saydam Balgam: En sık karşılaşılan çeşittir, bu tür balgamlar  bronşlara mikrop karıştığının göstergesidir. Tıbbi müdahale gerektirebilir.

Cerahatli Balgam: Tamamı cerahatli olursa. Kapılan mikroba göre koyu yeşil, koyu sarı renkte olabilir. Zatürre, verem, kronik bronşit veya astım hastalıkları sonucunda meydana gelebilir. Yaygın olarak astım hastalarında görülür. Ayrıca nefes alma sorunlarına da neden olabilmektedir.

Kanlı Balgam: Başta akciğer kanseri olmak üzere akciğer hastalıklarında sık karşılaşılır. Pembeye yakın renkte olur, sulu ve köpüklüdür. Bununla birlikte nefes alma zorluğu da yaşanıyorsa akciğer, kalp hastalıklarına işaret eder. Ayrıca fazla miktarda gelmesi verem ya da bronşlarda genişleme olarak da algılanabilir.

Yalancı Balgam: Burun, mide, boğaz ve sinüslerden gelen kan ve cerahat karışımıdır. Genelde öksürükle çıkar.

Koyu Siyah Balgam: Genelde kirli hava tenefüs edildiğinde sık kaşılaşılan türdür. Madencilik gibi mesleklerde yaygın görülür.

Balgam Nasıl Tedavi Edilir?

Balgam yapışkan olduğu için toz, alerjen ve virüsleri yakalayabilmektedir. Kişi sağlıklı olduğunda balgam ince ve daha az fark edilirdir. Ancak, hasta olunduğunda, balgam kalınlaşmakta ve yabancı maddeleri yakaladığı için daha da belirginleşmektedir.

Aslında, balgam solunum sisteminin sağlıklı bir parçasıdır, hastalıklar nedeniyle rahatsız edici bir hale geldiyse, tekrar inceltmenin ya da vücuttan atmanın yollarını bulabilirsiniz.

Balgam nasıl geçer? Bazı doğal ve reçetesiz satılan ilaçlar balgam tedavisine yardımcı olabilmektedir, ancak, bu ilaçları almadan önce mutlaka doktorunuzdan bilgi almalısınız¹⁶.  

Havayı Nemli Tutma

Bulunduğunuz ortamın havasını nemlendirmek balgamın incelmesine yardımcı olabilmektedir. Buharın balgam ve diğer tıkanıklıkları temizleme yeteneği vardır. Ancak, buhar yerine ev nemlendirici cihazlara başvurabilirsiniz, böylece olası buhar yanıklarını engellemiş olursunuz.

Bol Sıvı Tüketimi

Vücudun yeterli miktarda sıvı alması, özellikle de ılık olan sıvıları tüketmesi balgam akışına yardımcı olabilmektedir. Su, balgamın hareket etmesine yardım ederek tıkanıklığınızı hafifletebilmektedir.

Sebze suyu ya da tavuk çorbası gibi seçenekleri de deneyebilirsiniz. Diğer iyi sıvı seçenekleri arasında kafeinsiz çay, sıcak meyve suları veya limon suyu bulunmaktadır¹⁷.  

Solunum Yollarını Rahatlatan Gıdalar

Limon, zencefil ve sarımsak içeren gıdalar ve içecekler tüketmeye çalışın. Bunlar soğuk algınlığı, öksürük ve aşırı balgamın tedavisine yardımcı olabilmektedir. Kırmızı veya karabiber gibi kapsaisin içeren baharatlı gıdaları geçici olarak sinüsleri temizlemede etkili olabilir.

Aşağıdaki gıdalar ve takviyeler viral solunum yolu hastalıklarını önlemeye yardımcı olabilir:

• Meyan kökü
• Ginseng
• Çilek
• Ekinezya
• Nar
• Çinko

Bu gıdaların ve takviyelerin tamamen etkili ve faydalı olduğuna dair tıbbi çalışmalar bulunmamaktadır, ancak kişiyi geçici olarak rahatlattığı bilinmektedir. Herhangi bir ilaç alıyorsanız bu tarz güçlü gıdaları ve takviyeleri almadan önce mutlaka doktorunuza danışın¹⁸.  

Gargara Yapmak

Ilık su ve tuzla hazırlanan gargara suyu ile boğazdaki balgamı temizlemek mümkün olabilmektedir. Bu yöntem ayrıca boğazda bulunan mikropları öldürmeye ve boğaz ağrısını hafifletmeye de yardımcı olabilmektedir.

Uçucu Yağları Solumak

Okaliptüs gibi güçlü uçucu yağları kullanmak göğüste biriken mukus temizlemeye yardımcı olabilmektedir. Aynı zamanda, balgam nedeniyle tetiklenen şiddetli öksürüğü de hafifletebilmektedir. Bu yağı buhar makinesine ya da kendi yaptığınız buhar terapisine ekleyebilirsiniz. Diğer yandan, uçucu yağları özellikle çocuklarda kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışmalısınız¹⁹.  

Reçetesiz İlaçlar

Balgam için kullanılabilecek bazı reçetesiz ilaçlar da bulunmaktadır. Örneğin, dekonjestanlar burnunuzdan akan mukusu azaltabilir. Bu mukus balgam olarak düşünülmez, ancak göğüs tıkanıklığına yol açabilir. Dekonjestanlar burnundaki şişlik ve hava yollarını açarak solunum yollarını rahatlatmaktadır.

Balgamı hafifletmek için ağız yoluyla alınabilecek diğer ilaçlar şunlardır:

• Tabletler veya kapsüller
• Sıvılar veya şuruplar
• Aromalı tozlar

Vicks gibi göğüs rahatlatıcıları balgamın tetiklediği öksürükleri hafifletmek için okaliptüs yağı içermektedir. Bununla göğüs ve boynunuzu her gün üç kez ovabilirsiniz²⁰.  

Reçeteli İlaçlar

Altta yatan bir hastalık nedeniyle balgam problemi yaşıyorsanız, doktorunuz belirtileri tedavi etmek için ilaçlar reçete edebilir. Kistik fibroz gibi kronik bir akciğer rahatsızlığınız varsa, balgamı inceltebilecek belirli ilaçlar bulunmaktadır.

Hipertonik salin, nebulizatör yoluyla teneffüs edilen bir tedavi yöntemidir. Hava geçiş kanallarındaki tuz miktarını arttırarak çalışmaktadır. Diğer yandan, bu tedavi sadece geçici rahatlama sağlar ve öksürük, boğaz ağrısı veya göğüs sıkışması gibi yan etkilere neden olabilmektedir²¹. 

Balgam İçin Hangi Doktora Gidilir?

Balgamın altında yatan nedeni teşhis ve tedavi etmesi için aile hekimine, iç hastalıkları uzmanına ve enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz.