Böbrek Hastalığı Nedir?

Böbrek Hastalığı Nedir?

Vücutta iki adet böbrek bulunmaktadır. Aşağı yukarı her biri bir yumruk boyutunda olan bu organların vücuttaki temel işlevi kanı filtrelemektir. Vücuttaki atıkları ve fazla sıvıyı idrar haline getirerek vücuttan atılmasını sağlamaktadır. Bununla birlikte; diğer fonksiyonları arasında kimyasalları dengeleme, kan basıncını kontrol altına alma ve hormon üretimini destekleme bulunmaktadır. ¹

Böbrek hastalığı ise böbreklerin hasar gördüğü ve gerektiği gibi çalışmadığı durumlar için kullanılan genel bir terimdir. Bu durumda, böbrekler herhangi bir sağlık problemi ya da kaza nedeniyle hasar görmekte ve işlevlerini yerine getirememektedir.

Böbrekler işlevlerini yitirdiğinde, vücuttan atılması gereken atıklar ve sıvılar vücutta kalmaktadır. Bu da hastayı fiziksel olarak oldukça yıpratabilmektedir. Çoğu zaman, hastalık ilerlemeden herhangi bir belirtiye neden olmadığı için, teşhis edildiğinde hastalık tedavi için ilerlemiş olmaktadır. Bu nedenle, mümkün olan en kısa sürede teşhis edilmesi tedavinin de istenilen sonuçları vermesini sağlayabilmektedir. .²

Birkaç çeşit böbrek hastalığı bulunmaktadır ve şunları içermektedir:

• Böbrek taşları: Böbreklerin içinde oluşan sert kristal birikintileridir.
• Polikistik böbrek hastalığı: Böbreklerdeki kistlerin ortaya çıkmasına neden olan kalıtsal bir durumdur.
• Diyabetik böbrek hastalığı: Diyabet hastalığı nedeniyle ortaya çıkan böbrek hasarıdır.
• Glomerülonefrit: Böbrek filtrelerinin iltihaplanmasıdır.
• Böbrek enfeksiyonu: Böbrekleri de etkileyen idrar yolu enfeksiyonudur.
• Böbrek kanseri: Nadir olarak görülmektedir.

Böbrek hasarı devam ettiği takdirde, kronik böbrek hastalığı olarak tanımlanmaktadır. Böbrek hastalığı bir kaza veya enfeksiyondan kaynaklanıyorsa ve çok hızlı bir şekilde gelişmişse, bu durum da akut böbrek yetmezliği denmektedir. Genellikle kısa ömürlü olmasına rağmen, uzun süreli böbrek hasarına da neden olabilmektedir. 

Böbrek Hastalığı Belirtileri

Böbreklerin pek çok sağlık problemi altında bile çalışmaya devam etme gibi bir özelliği bulunmaktadır. Bu nedenle, böbrek hastalığı başlangıcı belirtilerini fark etmek uzun bir zaman alabilmektedir. Böbrek fonksiyonları yavaş yavaş hasar görmeye başlasa da, belirtiler bir zaman sonra ortaya çıkmaktadır.

Böbrekler vücutta birden çok fonksiyonu bulunan organlardır. Hasar görmeleri durumunda ise vücudu farklı şekillerde etkileyebilmektedir. Ortaya çıkan belirtilerin seyri ise hastadan hastaya göre değişebilmektedir. ³

Böbrek hastalığı nasıl anlaşılır? Ortak böbrek hastalığı belirtileri şöyle sıralanmaktadır:

• Anemi (kansızlık)
• Yorgunluk, nefes darlığı, baş dönmesi ve sürekli üşüme hissi
• Kemiklerde, eklemlerde, kaslarda veya sinirlerde ağrı
• Özellikle bacaklarda kas krampları
• Kabızlık veya ishal gibi bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklikler
• Mide bulantısı, kusma ve iştah kaybı
• Ağız veya dişlerle ilgili problemler (örneğin, ağız kokusu, ağızda metalik bir tat)
• Cilt kaşıntısı
• Morarma
• Depresyon, anksiyete, sinirlilik, değişken ruh hali
• Uyku problemleri
• Saç dökülmesi ⁴

Erken belirtiler dikkate alındığı takdirde, hasar önlenebilmektedir. Bununla birlikte, müdahale edilmediğinde hasar daha da kötüleşmekte ve sonuç olarak, böbrek yetmezliği ortaya çıkabilmektedir. Bu nedenle, erken teşhis böbrek yetmezliğinin önlenmesinde oldukça önemli bir kıstastır.

Böbrek fonksiyonlarında meydana gelen anormallikler aşağıdaki gibi diğer belirtilere de yol açabilmektedir:

İdrarda Kan Görme

İdrarda kan görmek, böbreklerde veya idrar yolunda bir şeylerin yanlış gittiği işaret etmektedir. Bu her zaman bir böbrek hastalığının varlığını göstermemektedir, ancak böbrek problemleri böbrek hastalığına yol açabileceğinden, problemi mümkün olan en kısa sürede tedavi etmek önemlidir.

İdrarda Protein Kaçağı

İdrarda protein kaçağı, böbrek hastalıklarının bir belirtisi olabilmektedir. Protein normalde kanda bulunmaktadır ve sağlıklı böbrekler kanı ve sıvıyı filtrelerken protein ihtiyacını karşılamak için besin maddelerini bırakmaktadır. Böbrekler hasar gördüğünde ise albümin isimli bir proteinin kandan idrara kaçmasına izin vermektedir. ⁵

Böbrek Taşları

Böbrek taşları böbrek problemlerinin başında gelmektedir. Böbreklerin içinde meydana gelen mineral birikmeleri sonucu oluşan böbrek taşları, ağrılara neden olabilmektedir. Taş küçükse idrar yolundan geçerken herhangi bir ağrıya yol açmamaktadır. Bununla birlikte, taş eğer büyükse, hareket ederken oldukça sancı verici olabilmektedir.

Akut Böbrek Hasarı

Böbreklerin kısa süreli olarak fonksiyonlarını yerine getirememesine akut böbrek hasarı denmektedir. Bu süre birkaç saat veya gün olabilmektedir. Tedavi edilmediği takdirde ciddi sorunlar yaratabilmektedir. ⁶

Böbrek Enfeksiyonu

Böbrek enfeksiyonu genellikle idrar yoluyla vücuda giren ve böbreklere kadar ulaşan bakteriler nedeniyle ortaya çıkmaktadır. En sık görülen belirtileri arasında sırtta, yanlarda ve kasıklarda hissedilen ağrı, ateş, kusma ve genel halsizliktir. Kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görülmektedir. Hemen tedavi edilmediği takdirde kalıcı böbrek hasarları meydana gelebilmektedir.

Böbrek Ağrısı

Böbrek ağrısı; sırtın ortasında, üstünde ya da yanlarında hissedilebilmektedir. Bununla birlikte, sırtta veya yanlarda hissedilen ağrı, her zaman böbreklerle ilgili problemin oluştuğu anlamına gelmemektedir.

Hepatit C

Hepatit C, karaciğeri etkileyen viral bir hastalıktır. Hepatit C ve böbrek hastalığı arasında bir bağlantı bulunmaktadır. Hepatit C, böbrek hastalığına neden olabilmektedir. ⁷

Diğer Belirtiler

Böbrekler düzgün bir şekilde çalışmadığı takdirde, oluşabilecek diğer belirtiler şunlardır:

• Yüksek tansiyon
• İdrar miktardaki değişiklikler
• İdrarın köpüklü olması
• Bacakların, ayak bileklerinin veya göz çevrelerinin şişmesi
• Yorgunluk ve uyumakta zorluk çekme
• İştah kaybı
• Baş ağrısı
• Zayıf konsantrasyon
• Kaşıntı
• Nefes darlığı
• Kötü nefes ve ağızda metalik bir tat
• Kas krampları
• El ve ayak parmaklarında iğnelenme hissi ⁸

Ortaya çıkan bazı belirtiler böbrek hastalığı komplikasyonlarına dönüşebilmektedir. Aşağıda sıralanmış olan belirtilerin yaşanması durumunda, hemen bir sağlık uzmanına başvurmalısınız:

• Enerji seviyesinde veya gücünde değişiklik
• Bacaklarda, gözlerin çevresinde veya vücudun diğer kısımlarında artan ödemler
• Nefes darlığı ya da normal solunumda değişiklik
• Mide bulantısı ya da kusma
• Baş dönmesi
• Kemik ya da eklem ağrısı
• Cildin kolayca morarması ve kaşınması

Böbrek hastalığı belirtileri yaşayan kadın aynı zamanda hamileyse, zaman geçirmeden bir doktora başvurmalıdır.

Diyabet, yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi kronik durumların kontrolünün ve tedavisinin doktor gözetimi altında düzenli olarak yapılması gerekmektedir.

Aşağıda sıralanmış olan belirtiler durumun oldukça ciddi olduğunu işaret etmektedir. Bu nedenle, bu belirtilerin gözlemlenmesi durumunda hemen acil yardıma gidilmelidir:

• Bilinç seviyesinde değişim
• Aşırı uyku hali veya uyanma zorluğu
• Şiddetli yorgunluk
• Göğüs ağrısı
• Zorlayıcı solunum
• Şiddetli bulantı ve kusma
• Şiddetli kanama (herhangi bir kaynaktan)
• Kas güçsüzlüğü ⁹

Böbrek Hastalığı Nedenleri

Böbreklerin vücuttaki filtreleme sistemlerini yürütmek için hayati bir rolü bulunmaktadır. Atık maddelerin ve fazla suyun kandan ayrıştırılarak vücuttan atılmasını sağlamaktadır. Çoğu zaman vücudun ürettiği atık maddeleri vücuttan atmayı başaran böbreklere giden kan akışı bazen etkilenebilmekte ya da hasar görebilmektedir. Bu durumda da, böbrekler düzgün çalışmamaktadır. İdrar çıkışında da problemler ortaya çıkacağından hasta için oldukça rahatsız edici olabilmektedir.

Böbrek hasarının ilerlemesi neticesinde uzun süreli bir böbrek hastalığına yani kronik böbrek hastalığına sebebiyet verebilmektedir. .¹⁰

Böbrek Hastalıkları

En sık görülen böbrek hastalıkları şunlardır:

1. Polikistik Böbrek Hastalığı

Polikistik böbrek hastalığı aileden geçen bir hastalıktır. Bu hastalık söz konusu olduğunda, böbreklerde kistler oluşmaktadır. Sıvı dolu olan bu kistler çok fazla geliştiğinde ya da çok büyük olduğunda, böbrekler genişlemekte ve gereğinden daha fazla çalışmaya başlamaktadır.

Polikistik böbrek hastalığı genellikle gitgide kötüleşmektedir. Doğuştan gelen bir hastalık olsa da, belirtilerin ortaya çıkması yıllar alabilmektedir. Belirtiler ilaç tedavisiyle kontrol altına alınabilse de, böbrek yetmezliğinin ortaya çıkma riski bulunmaktadır. ¹¹

2. Pyelonefrit (Böbrek Enfeksiyonu)

Pyelonefrit, böbreklerde enfeksiyonun meydana gelmesi durumudur. Bir veya her iki böbrekte de ortaya çıkabilmektedir. Böbreklerde gelişen enfeksiyon genellikle idrar yolunda ya da mesanede başlamaktadır ve böbreklere doğru ilerlemektedir.

Tedavi edilmediği takdirde, bu durum böbreklerde kalıcı hasarlara neden olabilmektedir. Ayrıca, kan dolaşımından yayılabildiği için vücudun diğer bölgelerini de tehdit edebilmektedir. ¹²

3. Glomerüler Hastalıklar

Böbrek hastalıklarının ve hatta böbrek yetmezliğinin önde gelen nedenlerinden biri de glomerüler hastalıktır. Glomerüler, böbreklerin içinde bulunan ve kanın temizlenmesine yardımcı olan küçük filtrelerdir. Hastalığın gelişmesi durumunda ise filtreleme sistemi hasar görmekte ve bu da atık maddelerin ve fazla sıvının filtrelenmemesine neden olmaktadır. ¹³

Nedenleri

Böbrek hastalığı neden olur? Yaygın olarak görülen böbrek hastalığı nedenlerinden bazıları şöyle sıralanmaktadır:

• Diyabet

Çoğu böbrek hastalığı vakalarında bu durum tip 1 ve tip 2 ilişkili olarak ortaya çıkmaktadır. Diyabet hastası olan kişinin hastalığının kontrol altına almaması söz konusu olduğunda, kanda çok fazla şeker birikebilmektedir.

Yapılan araştırmalara göre, diyabet hastası olan kişilerde böbrek hastalığının ortaya çıkması 10 yıldan sonra olmaktadır. Genellikle, diyabetin 15-25 yıl sonrasında ortaya çıkmaktadır. ¹⁴

• Yüksek Tansiyon

Böbrek hastalığının ve böbrek yetmezliğinin önde gelen nedenlerinden ikincisi de hipertansiyon yani yüksek tansiyondur. Yüksek tansiyon söz konusu olduğunda, vücutta bulunan bütün kan damarları zayıflamaktadır. Sonuç olarak, böbreklerin işlevleri de kaybolmaktadır.

Hipertansiyon nedeniyle hasar gören böbrek damarları, vücuttaki atıkları ve fazla sıvıyı vücuttan atamamaktadır. Bu durum zamanla böbrek yetmezliğine de yol açabilmektedir. ¹⁵

• İdrar Yolu Tıkanıklığı

İdrar akışı tıkandığı zaman, idrara mesaneden böbreklere dönebilmektedir. Bu durum ¹⁶

böbreklerin üstündeki basıncı iyice artırmaktadır. Sonuç olarak da böbrekler işlevlerini yitirmeye başlamaktadır. İdrar akışını engelleyen nedenlerin arasında prostat büyümesi, böbrek taşı ve böbrek tümörleri bulunmaktadır.

• Böbrek Atardamar Stenozu

Böbreklerde bulunan atardamarların tıkanması sonucu oluşan bu durum, böbreğin fonksiyonlarını kaybetmesine neden olabilmektedir.

• Toksin Maddeler

Karbon tetraklorür (temizlik ürünlerinde kullanılmaktadır) gibi bazı çözücüler, yakıtlar ve kurşun dâhil olmak üzere vücutta bulunan toksin maddeler böbrek yetmezliğine varabilecek pek çok böbrek hastalığının ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.

• Doğum Kusurları

Bazı bebekler henüz anne karnındayken, böbrekleri tam olarak gelişmeden ya da problemler ortaya çıkarak doğabilmektedir. Bu da gelecekteki böbrek hastalıklarına bir zemin hazırlayabilmektedir. 

• Lupus Hastalığı

Bir bağışıklık sistemi bozukluğu olan lupus hastalığı, vücudun böbrekler de dâhil olmak üzere bazı dokularını yabancı madde olarak algılayıp saldırmaya başlaması sonucu ortaya çıkmaktadır.

• Sıtma ve Sarı Humma

Bu tür salgın hastalıklar böbrekler fonksiyonlarının bozulmasına yol açabilmektedir.

• Bazı İlaçların Aşırı Kullanımı

Aspirin veya ibuprofen gibi steroidal olmayan antienflamatuar ilaçların aşırı kullanımı böbrek fonksiyonlarının azalmasına yol açabilmektedir.

• Yasa Dışı Madde Kullanımı

Eroin veya kokain gibi yasa dışı maddelerin kullanımı böbreklerin fonksiyonlarını kaybetmesine neden olabilmektedir.

• Yaralanmalar

Böbreklere doğru alınan sert bir darbe ya da böbreklerin kendisinde meydana gelen fiziksel yaralanmalar, böbreklerin fonksiyonlarını yitirmesine neden olabilmektedir. ¹⁷

Böbrek Hastalığı Risk Faktörleri

Bazı koşullara sahip olmak böbrek hastalığı riskini artırabilmektedir. Risk faktörleri şöyle sıralanabilmektedir:

• Ailede böbrek hastalığı öyküsü olması
• Kronik böbrek hastalığı 60 yaş üstü insanlar arasında daha yaygındır
• Ateroskleroz
• Mesane tıkanıklığı
• Kronik glomerülonefrit
• Konjenital böbrek hastalığı (doğumda mevcut olan böbrek hastalığı)
• Diyabet (en yaygın risk faktörü)
• Hipertansiyon
• Lupus eritematoz
• Bazı toksinlere aşırı maruz kalma
• Orak hücre hastalığı
• Bazı ilaçlar ¹⁸

Böbrek Hastalığı Tedavisi

Böbrek hastalığı nasıl geçer? Böbrek hastalığı için uygulanacak olan tedavi hastalığın çeşidine ve nedenine bağlı olarak değişmektedir. Çoğu zaman, kronikleşen böbrek hastalıklarının maalesef tedavisi mümkün olamamaktadır.

Bununla birlikte, uygulanan tedavi yöntemleri böbrek hastalığının neden olduğu belirtileri kontrol altına almak ve olası komplikasyonları önlemek için etkili olabilmektedir. Diğer yandan, hastalığın seyri de yavaşlatılabilmektedir. ¹⁹

Böbreklerde meydana gelen hasar çok geç teşhis edilmişse ve tedavi için geç kalınmışsa, son dönem böbrek hastalığı tedavisine başvurulmaktadır.

İlk yapılacak uygulamalar, böbrek hastalığının nedenini tespit etmek ve nedeni yavaşlatmaya çalışmak üzerine olacaktır. Bu durumda, uygulanacak olan tedavi tamamen hastaya özel bir şekilde tasarlanabilmektedir. Eğer nedeni yüksek tansiyon gibi böbrek komplikasyonlarına çok sık neden olan bir sağlık sorunu ise, tansiyon seviyeleri hemen kontrol altına alınmalıdır. Uygun önlemler alınmadığı takdirde, böbrek hasarı daha da kötüleşebilmektedir. 

Komplikasyonların Tedavisi

Böbrek sağlığı, vücudu pek çok açıdan etkileyebilmektedir. Bu nedenle, böbrekler hasar gördüğü takdirde, vücuttaki bazı komplikasyonların ortaya çıkma riski doğmaktadır. Böbrek hasarı komplikasyonları ve tedavileri şunlardır: ²⁰

• Yüksek Tansiyonun Tedavisi

Böbrek hasarı yüksek tansiyonun ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. Bu nedenle, yüksek olan tansiyonun derhal normal seviyelere indirilmesi gerekmektedir. Kan basıncını düzenlemek için anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri veya anjiyotensin II reseptör blokerleri önerilebilmektedir.

Bu ilaçlar kullanılmaya başlanınca, böbrek fonksiyonları azalabilmekte ve elektrolit düzeyleri değişebilmektedir. Bir süre kan testleri yapılmaya devam etmektedir. Aynı zamanda, diüretik ilaçlar ve tuz sınırlaması da önerilebilmektedir. ²¹

• Yüksek Kolesterol Tedavisi

Yüksek kolesterol seviyelerini düşürmek için statin ilaçlar reçete edilebilmektedir. Kronik böbrek hastalığı aynı zamanda kalp sağlığını da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle, kolesterol seviyelerinin kontrol altında tutulması büyük önem taşımaktadır.

• Anemi Tedavisi

Böbrek hasarıyla birlikte kansızlık belirtileri de ortaya çıkabilmektedir. Bu durumda, hem demir hem de eritropoietin hormonu tedavisi önerilebilmektedir. Eritropoietin hormonu kansızlık nedeniyle ortaya çıkan yorgunluk ve zayıflık gibi belirtileri hafifletmeye yardımcı olmaktadır.

• Ödem Tedavisi

Böbrekler fonksiyonlarını yerine getiremediği zaman, vücut su tutmaya başlamaktadır. Bunun bir sonucu olarak da bacaklar ve ayaklar şişmeye başlamaktadır. Diüretik yani idrar söktürücü ilaçlar vücudun sıvıları atmasına yardımcı olmaktadır. ²²

• Kemik Zayıflığı Tedavisi

Kalsiyum ve D vitamini takviyelerinin alınması, kemik zayıflığı ve kemik kırıkları riskini en aza indirmek için faydalı olabilmektedir. Bununla birlikte, fosfatı bağlama özelliği bulunan ilaçlar da kalsiyumun kanda birikmesini önleyebilmektedir.

• Protein Birikiminin Tedavisi

Böbrekler filtreleme işlevlerini yerine getiremediği takdirde, atık ürünler vücutta kalmaktadır. Bu durumda özellikle protein birikimi olabilmektedir. Protein açısından sınırlandırılmış bir diyetin tercih edilmesi önerilebilmektedir. Diğer yandan, sağlıklı seviyelerde proteini almak için de bir diyetisyenden yardım alınmasında fayda vardır. ²³

Son Seviye Böbrek Hasarı Tedavisi

Böbrek hasarı geç teşhis edildiğinde ya da tedavi edilmediğinde, hasar ileri boyutlara varabilmektedir. Bu durumda, böbrekler vücuttaki atıkların ve fazla sıvıların atılmasını sağlayamamaktadır. Hasta zamanla kronik böbrek yetmezliği geliştirmektedir. Son aşama olarak tanımlanan kronik böbrek yetmezliği söz konusu olduğunda, diyaliz makinesinden yardım alınmakta ve böbrek nakli için seçenekler değerlendirilmektedir.²⁴

• Diyaliz

Böbrekler işlevlerini yerine getiremediğinde, atık ürünlerin ve fazla sıvının vücuttan atılmasını sağlamak için hasta diyaliz makinesine bağlanmaktadır. Karna yerleştirilen ince bir tüp yardımıyla atıklar ve sıvılar vücuttan çekilmektedir.

• Böbrek Nakli

İşlevsiz olan böbreğin alınıp sonrasında yerine yenisinin konması için uygun bir donörden böbrek nakli yapılmaktadır. Sonrasında vücudun böbreğe uyum sağlaması beklenmektedir. Vücudun böbreği reddetmesini engellemek için hasta hayatının sonuna kadar ilaç tedavisi almaktadır.²⁵

Böbrek Hastalıklarının Önlenmesi

Bazı yaşam tarzı değişiklikleri ve zamanında yapılan doktor kontrolleri ile böbrek hastalıklarının gelişmesi önlenebilmekte ya da böbrek yetmezliğine doğru ilerlemesi engellenebilmektedir.

Tavsiyeler şöyle sıralanmaktadır:

• Baklagiller, tahıllar, meyve ve sebzelerin de içinde bulunduğu dengeli ve sağlıklı bir diyetle beslenin.
• Her hafta tavuk ve balık gibi yağsız etleri tüketmeye özen gösterin.
• Tuzlu ve yağlı yemekleri sınırlandırın. Çok az tüketmeye çalışın.
• Diğer içecekler yerine bol bol su için. Şekerli alkolsüz içecek tüketimini en aza indirin.
• Fazla kilonuz varsa, sağlıklı kiloya ulaşmak için kilo verin.
• Yürüme, çim biçme, bisiklete binme, yüzme veya hafif aerobik gibi ılımlı fiziksel aktivitelerini 30 dakika kadar yapmaya çalışın.
• Sigarayı bırakın.
• Alkol tüketimini sınırlandırın.
• Kan basıncınızı düzenli olarak kontrol ettirin.
• Rahatlamanıza ve stres seviyenizi azaltmanıza yardımcı olacak aktiviteler içinde olun. ²⁶

 Böbrek ağrısı için kime gidilir? Böbrek ağrısı çeken hastalar nefroloji bölümüne başvurabilirler.

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.