Boğmaca Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Boğmaca Hastalığı Nedir?

Boğmaca, kontrol edilemez öksürüğe neden olan bulaşıcı, bakteriyel bir hastalıktır. Adı, öksürdükten sonra nefes aldığınızda içten gelen gürültüyle bağdaşmıştır çünkü bu şiddetli öksürükler insanı boğma derecesine gelebilmektedir. Boğmaca durumunda şiddetli öksürük krizleri yaşanabilir hatta bazen öksürük sonrası kusma da meydana gelebilir.

Herkes boğmacaya yakalanabilir ancak bebeklerde ve çocuklarda daha sık görülmektedir. Bu hastalık bebekler için özellikle tehlikelidir. Öksürme krizleri bazen oldukça şiddetli ve kötü bir hale gelebilmektedir. Bu durumda boğmacaya yakalanan bebeğin yemek yemesi ya da bir şey içmesi oldukça zorlaşmaktadır. Teşhis koymak için doktorunuz; fiziksel muayene, kan testleri, göğüs filmleri, burun veya boğaz kültürü testleri yapabilir.

Boğmaca aşısı yapılmadan önce, bu hastalık çocukluk çağında en sık görülen hastalıklardan biriydi ve dünyanın pek çok yerinde çocuk ölümlerine neden olmuştu. Çoğu durumda, aşılar tarafından engellenmektedir. Erken başlandığında antibiyotik tedavisi boğmacayı tedavi etmeye yardımcı olabilmektedir. ¹

Boğmaca Belirtileri

Boğmaca belirtileri genellikle Bordetella pertussis bakterisinin hastaya bulaşmasından yaklaşık olarak altı ile yirmi gün sonra ortaya çıkmaktadır. Yani başka bir deyişle boğmaca hastalığının 6 ile 20 günlük inkübasyon (kuluçka) süresi bulunmaktadır.

Boğmaca başlangıcı genellikle hafif belirtilerle ile başlar ve iyileşme öncesi daha da kötüleşir. Boğmaca hastalığının ilk bulguları ve belirtileri soğuk algınlığının belirtileriyle oldukça benzerlik göstermektedir. Boğmaca nasıl anlaşılır? Belirtiler şunlardır:

-Burun tıkanıklığı

-Kuru ve tahriş edici öksürük

-Genel rahatsızlık ve halsizlik hissi

-Hafif ateş

-Burun akması

-Boğaz ağrısı

-Gözlerin sulanması

Yukarıdaki sıralanan belirtiler ilk hafta boyunca normaldir. Bundan sonraki sürede ise daha şiddetli hale gelme eğilimindedir. ² 

Paroksismal Dönem Belirtileri (aniden şiddetlenen ve belirtileri şiddetlendiren)

Belirtilerin ikinci evresi olan bu evre sırasında öksürük için genellikle “öksürük paroksizmi” adı kullanılmaktadır. Bunun nedeni öksürüklerin inatçı ve aşırı öfkeli öksürükler haline gelmesidir. Belirtileri şöyledir:

-Şiddetli öksürük: Bu öksürükler birkaç dakika sürebilir. Bazen çok kısa olan bu öksürükler bazense onlarca dakika süren krizlerle sonuçlanabilmektedir. Her gün 10 ile 15 kez öksürük krizi yaşanabilir.

-Balgamlı öksürük: Öksürürken balgam çıkarmak ya da hissedildiği halde balgamı çıkaramamak da bir diğer belirtidir.

-Sesli öksürük: Öksürüğün çok şiddetli olduğu bu dönemde hasta nefes aldığında bile öksürmeye başlar ve öksürürken sert bir ses çıkarır. Bu durum çok küçük çocuklarda ve bebeklerde daha az görülür. Öksürükler geçici olarak solunumu tıkayarak solunum almayı engelleyebilir. ³

Öksürük nefesi kesebildiği için küçük çocuklarda yüzü morartmaya başlayabilir (siyanoz). Ebeveynler için bu durum her ne kadar korkutucu olmasa da, göründüğü kadar kötü olmaz ve çocuk sonrasında nefes almaya devam eder.

Öksürük nöbetleri ve ardından yaşanan kusma (küçük çocuklar ve bebekler arasında daha sık görülür)

Öksürük döneminden sonra yaşanan yorgunluk ve kızarmış bir yüz

Yetişkinlerde ve gençlerde, boğmaca paroksismal belirtileri bebeklerde ve küçük çocuklarda olduğundan daha az şiddetli olur. Bu belirtiler genellikle bronşitte görülen belirtilere benzer.

Çocuklarda Boğmaca Belirtileri

Çocuklarda boğmaca genellikle burun akıntısı ve kuru öksürük gibi soğuk algınlığı belirtileriyle başlar ve yaklaşık bir hafta sürer.

Bundan sonra, daha kesin bir öksürük gelişir ve bu durum birkaç hafta sürebilir. Öksürük uzun krizler halinde gelir ve öksürürken göğüsten (içten) kalın bir ses gelir. Öksürük 10 hafta veya daha fazla sürebilir.

Bazı çocuklar bu süre sonrasında da öksürmeye devam eder.

Çocuklar genellikle öksürük krizleri yaşama eğilimdedir.

Daha ağır vakalarda, bebeklerde ve çocuklarda öksürük spazmından sonra nefes alma oldukça zorlaşabilir.

Pnömoni (göğüs enfeksiyonu) ve orta kulak enfeksiyonları gibi diğer enfeksiyonlar sık görülür.

Altı aylıktan daha küçük olan bebekler öksürük yerine solunumda kesintiler yaşar. (apne olarak adlandırılır) ⁴

Boğmacanın İyileşme Dönemi Belirtileri

Bu aşamada, hasta iyileşme belirtileri göstermeye başlar. Öksürük nöbetleri daha az görülür. İyileştirme aşaması üç veya daha fazla ay sürebilir. Bu aşamada bile hasta kendini yoğun öksürükler içinde bulabilir. 

Acil olarak tıbbi yardım gerektiren durumlar

Uzun süreli öksürme nöbetleri siz veya çocuğunuzda aşağıdaki durumlara neden oluyorsa hemen bir doktora danışmalısınız:

-Kusma

-Kırmızı veya mavi bir cilt rengi

-Nefes almakta zorlanma ya da soluk alıp vermede gözle görülür duraklamalar olması

-Boğulurmuş gibi bir sesle öksürme ⁵

Acil olarak tıbbi yardım gerektiren durumlar

Uzun süreli öksürme nöbetleri siz veya çocuğunuzda aşağıdaki durumlara neden oluyorsa hemen bir doktora danışmalısınız:

-Kusma

-Kırmızı veya mavi bir cilt rengi

-Nefes almakta zorlanma ya da soluk alıp vermede gözle görülür duraklamalar olması

-Boğulurmuş gibi bir sesle öksürme ⁶

Boğmaca Nedenleri

Boğmaca, genellikle şiddetli öksürükle bilinen bir solunum yolu hastalığıdır. Boğmaca neden olur? Şiddetli öksürükle karakterize olan boğmaca, Bordetella pertussis olarak adlandırılan bir çeşit bakterinin neden olduğu çok bulaşıcı bir hastalıktır. Bu bakteri, üst solunum sisteminin bir parçası olan silia üzerine (küçük, saç benzeri uzantılara) bağlanır. Bakteriler toksinleri (zehir) bırakır ve bu da kili ayırır sonrasında da hava yollarının şişmesine neden olur. ⁷

Enfeksiyon belirtilerinin ortaya çıkma zamanı (kuluçka süresi) 6 ile 20 gün arasında değişebilir.

Bağışıklığa sahip olan kişilerin yüksek olduğu ülkelerde boğmacaya yakalama riski düşüktür.

Bazı ülkelerde boğmaca özellikle 20 yaş üzerindeki yetişkinlerde görülmektedir. Son yıllardaki araştırmalar göre ise bebeklerde boğmaca enfeksiyonunun ana kaynağı aile bireyleri, ev temasları ve bakıcıların bakterileri taşımasıdır. ⁸

Boğmaca Nasıl Bulaşır?

Boğmaca, insanlarda bulunan ve bulaşması çok kolay olan bir hastalıktır. Kişiden kolayca kişiye yayılabilir. Boğmaca hastası, genellikle öksürük, hapşırma veya nefes alma yoluyla alanı paylaştığı ya da çok fazla vakit geçirdiği kişilere hastalığı bulaştırır.

Boğmaca hastası olan birçok bebeğe boğmaca bakterisi, kardeş çocuklar, ebeveynler ya da hastalığa yakalandığının farkında olmayan bakıcı kişiler tarafından enfekte edilir.

Boğmaca enfekte olmuş insanlar öksürük başladıktan yaklaşık 2 hafta sonra hastalığın en bulaşıcı dönemini yaşamaktadır. Bu evrede antibiyotiklerin kullanılması hastalığın bulaşma süresini kısalamaya yardımcı olabilmektedir.

Boğmaca aşıları bu hastalığı önlememiz gereken en etkili araç olmasına rağmen, hiçbir aşı % 100 etkili değildir. Toplum içinde dolaşırken, aşılanmış dahi olsa kişinin herhangi bir yaşta bu çok bulaşıcı hastalığa yakalanma riski bulunmaktadır. Ancak, aşı olmuşsanız ve yine de boğmaca hastalığı yaşıyorsanız, muhtemelen enfeksiyon kötü bir dereceye ulaşmayacaktır. ⁹

Kimler Boğmaca Riski Altındadır?

Boğmaca her yaştan insanı etkileyebilir. Risk altında olan kişiler ise şöyle gruplandırılmaktadır:

-Bebekler ve küçük çocuklar: 6 aydan küçük bebekler, özellikle boğmaca komplikasyonları riski altındadır.

-Çocuklar ve yetişkinler: Bu vakalarda boğmaca belirtileri daha az ciddi olma eğilimi gösterir, ancak yine de hastalık oldukça rahatsız edici ve sinir bozucu olabilir.

-Daha önce boğmaca olan insanlar: Eğer daha önce boğmaca olduysanız ve vücudunuz bağışıklık kazanmadıysa, belirtileriniz hafif de olsa boğmaca olma riskiniz bulunmaktadır.

-Çocukken aşı olan insanlar: Boğmaca aşısı yapıldıktan birkaç yıl sonra etkisini kaybedebilir.

-Boğmaca olan kişinin hastalığı özellikle ilk 2 hafta boyunca çok bulaşıcıdır. Enfeksiyonlu biriyle yakın temasta bulunursanız boğmacaya yakalanabilirsiniz. ¹⁰

Boğmacanın Tedavisi

Boğmaca nasıl geçer? Boğmaca tedavisinde antibiyotikler kullanılmaktadır. Eğer antibiyotikler hastalığın çok erken evrelerinde verilirse boğmacanın şiddetini azaltmada oldukça etkili bir yöntem olabilmektedir. Hastalığın ileri evrelerinde antibiyotik tedavisi başlandığında bakterilerin yayılma ihtimalini azaltmak mümkündür ancak belirtilerin şiddetini azaltmada etkili olamaz.

Antibiyotikler, gelişebilecek herhangi bir ikinci enfeksiyonu tedavi etmek için de verilebilir. Diğer insanlara hastalığın yayılmasını engellemek için profilaktik (önleyici) antibiyotik tedavisi önerilebilir.

Boğmaca tedavisinin daha ileri tedavisi destekleyici ve rahatlama sağlanmasını içermektedir. Bu tedavi şekilleri şöyle sıralanabilir:

-Yatak istirahati

-Az ve sık yemekler

-Sıvı alımının sürdürülmesi ¹¹

Havayı ısıtmak ve nemlendirmek için bir nemlendirici kullanmak hava yollarının yatıştırılmasına ve öksürük spazmlarının azaltılmasına yardımcı olabilir. Eğer boğmacayı yaşayan bir çocuksa buhar banyosu da etkili olabilmektedir.

Öksürük bastırıcı ilaçlar boğmaca tedavisinde etkili değildir.

Özellikle ağır boğmaca vakalarında hastanede tedavi gerekli olabilmektedir. Bu durum sıklıkla altı aydan küçük bebekler için gerekli olmaktadır. Bu yaş grubunda bulunanların yaklaşık % 75’i için hastaneye kaldırılma son derece gereklidir.

Hastanede tedavi aşağıdakileri içerebilir:

-Oksijen desteği

-Dehidrasyonu önlemek için el veya kola damla yoluyla sıvıların uygulanması (serum)

-Komplikasyon bulguları için hastanın belirtilerini takibe alma

-Hastalığın yayılmasını önlemek için diğer çocuklardan uzak tutma ¹²

Boğmacanın Yayılmasını Önleme

Siz veya çocuğunuz boğmaca için antibiyotik kullanıyorsa, enfeksiyonu başkalarına bulaştırmamaya özen göstermelisiniz.

Antibiyotik tedavisinin başlangıcından 48 saat sonra veya öksürük krizlerinin başlamasından üç hafta sonraya kadar olan sürede (hangisi daha erken ise) kreş, okul veya işyerinden uzak durun.

Öksürürken ve hapşırırken, kendinizin ya da çocuğunuzun ağzını ve burnunu bir mendil ile örtmeye çalışın.

Kullanılmış mendilleri hemen imha edin.

Kendinizin ve çocuğunuzun ellerini düzenli olarak sabun ve su ile yıkayın.

Evinizin diğer üyelerine antibiyotikler verilebilir ya da virüs bulaşmasını önlemek için bir doz boğmaca aşısı uygulanabilir. ¹³

Boğmaca Bağışıklığı

Bebekleri ve çocukları boğmacadan koruyan üç rutin aşı bulunmaktadır:

-Hamilelikte boğmaca aşısı: Bu aşı, doğduktan sonraki ilk birkaç haftasında bebeğinizi koruyabilir. En iyi zamanın, gebeliğin 20. haftasından hemen sonrası olduğu düşünülmektedir.

-8, 12 ve 16 haftalık bebeklere yapılan bağışıklık aşısı

-4 yaşlarında çocuklara okul öncesi yapılan güçlendirici aşı

Bu aşılar boğmaca için ömür boyu korunma sağlamazlar, ancak çocuklar henüz gençken enfeksiyona maruz kaldıklarında etkilerine karşı savunmasız kalmamaktadır.

Hamilelik veya şiddetli öksürük vakası dışında, daha büyük çocuklara ve yetişkinlere rutin olarak aşı yapılamamaktadır. ¹⁴

Boğmaca için hangi doktora gidilir? Boğmaca, iç hastalıkları uzmanları, çocuk doktorları (pediatri) ve aile hekimleri tarafından tedavi edilebilir. Bazı vakalarda bulaşıcı hastalık uzmanlarına da danışılabilir. ¹⁵

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.