Demir Eksikliği Anemisi Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Demir Eksikliği Anemisi Nedir?

Demir, kandaki oksijeni taşıyan bir molekül olan hemoglobin üretimi de dahil olmak üzere birçok vücut fonksiyonunun korunmasında oldukça önemlidir. Kan sisteminde bulunan demir, ayrıca sağlıklı hücreleri, cildi, kılları ve tırnakları korumak için de gereklidir.

Yediğiniz besinlerden gelen demir, mide bağırsak yolunu oluşturan hücreler tarafından vücuda emilmektedir. Vücut, tüketilen gıdalardaki demirin sadece küçük bir kısmını emmektedir. Demir daha sonra kan dolaşımına iletilmekte, burada transferrin adı verilen bir protein ona yapışmakta ve demiri karaciğere vermektedir.

Sonrasında demir, karaciğerde ferritin olarak depolanmakta ve kemik iliğinde yeni kırmızı kan hücrelerini yapmak için gerektiği gibi serbest bırakılmaktadır. Kırmızı kan hücreleri artık çalışamadığında (dolaşımdaki yaklaşık 120 günden sonra), dalak tarafından yeniden emilmektedir. Bu süreçten sonra eski hücrelerden gelen demir de vücut tarafından geri dönüştürülebilmektedir. ¹

Anemi, vücudun yeterince sağlıklı kırmızı kan hücrelerine sahip olmadığı bir durumdur. Pek çok anemi çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan biri olan demir eksikliği anemisi ise vücudunuzda yeterli miktarda demir bulunmadığında oluşmaktadır. Demir eksikliği anemisi en yaygın anemi formudur. ²

Demir eksikliği nedeniyle anemi tanısının konması söz konusu olduğunda, uygulanacak olan tedavi yöntemi, demir eksikliğinin nedenine bağlı olarak değişebilmektedir. Sağlıklı beslenme değişiklikleri, demir takviyeleri, hafif-orta dereceli demir eksikliği anemisi için intravenöz demir tedavisi veya ağır demir eksikliği anemisi için kırmızı kan hücresi transfüzyonu önerilebilmektedir.

Demir eksikliği; vücuttaki herhangi bir kanama sonucu oluşuyorsa, mutlaka kanamanın nedeni kontrol altına alınmalı ya da tedavi edilmelidir. Tanı konulmamış veya tedavi edilmemiş olan demir eksikliği, özellikle çocuklarda kalp yetmezliği ve gelişme gecikmeleri de dahil olmak üzere ciddi komplikasyonlara neden olabilmektedir. ³

Demir Eksikliği Anemisi Belirtileri 

Demir eksikliği anemisi nasıl anlaşılır? Demir eksikliği anemisi hafifse, herhangi bir belirti yaşamayabilirsiniz. Çoğu zaman ise demir eksikliği anemisi başlangıcında belirtiler hafif ve yavaş gelişmektedir. Oluşabilecek belirtiler ise ayrıntılı olarak şöyle açıkalanabilmektedir: ⁴

Yorgunluk

Demir eksikliği anemisinin en sık görülen belirtisi kişinin kendisini yorgun hissetmesidir. Bunun nedeni, vücudun kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobin denen bir proteine ihtiyaç duymasıdır. Demir eksikliği söz konusu olunca, hemoglobin vücuttaki oksijen taşıma görevini tam olarak yerine getirememektedir.

Yeterli miktarda hemoglobinin olmaması, vücutta enerji kaybına yol açmaktadır. Bununla birlikte, kalp de vücuda oksijen bakımından zengin olan kanı pompalamak için çok daha fazla çalışmaktadır. Bu da kişiyi oldukça yorabilmektedir. ⁵

Solgunluk

Cilt rengindeki solgunluk ve göz kapaklarının içindeki renksizlik demir eksikliği anemisinin bir belirtisi olabilmektedir.

Hemoglobin, kana kırmızı rengini vermektedir. Bu nedenle de, demir eksikliği durumunda kişi cildindeki sağlıklı pempe rengini kaybedebilmektedir.

Bu solgunluk yüz, diş etleri, dudakların iç kısmı veya alt göz kapakları ve tırnaklar gibi bölgelerde gelişebilmektedir.

Solgunluk, orta veya ciddi anemi vakalarında daha sık görülmektedir. ⁶

Nefes Darlığı

Hemoglobin daha önce de belirtildiği üzere, kırmızı kan hücrelerinin vücudun etrafında oksijeni taşımasını sağlamaktadır. Demir eksikliği nedeniyle oluşan düşük hemoglobin seviyeleri, oksijenin de seviyesini azaltmaktadır. Bu da, kasların günlük aktiviteleri yapmak için ihtiyaç duyduğu oksijeni temin edememesine yol açmaktadır.

Sonuç olarak, oksijensiz kalan vücut harekete geçtiği zaman bu durum kişinin hızlı bir şekilde soluk alıp vermesine sebep olmaktadır. Nefes darlığı da demir eksikliği anemesinde sık görülen bir belirtidir. ⁷

Baş Dönmesi ve Baş Ağrısı

Kandaki demirin eksikliği kişide baş ağrısına yol açabilmektedir. Bu belirti diğerlerine oranla daha az görülmektedir, ancak anemisi olan pek çok insan baş dönmesi ve baş ağrısı yaşadığını belirtmektedir.

Demir eksikliği nedeniyle oluşan hemoglobin seviyelerindeki düşüş, beyne normalden çok daha az miktarda oksijen gitmesine yol açmaktadır. Bu nedenle de, beyinde bulunan kan damarı şişmekte ve ağrıya neden olmaktadır. ⁸

Kalp Çarpıntısı

Demir eksikliği düşük hemoglobin ve oksijen seviyeleri nedeniyle kalbin normalden daha fazla çalışmasına yol açmaktadır. Bu nedenle de, kalp çarpıntısı demir eksikliği anemisinin bir diğer belirtisi olarak ortaya çıkmaktadır.

Daha ciddi vakalarda, bu durum genişlemiş bir kalbe, kalp üfürümüne veya kalp yetmezliğine yol açabilmektedir.

Diğerlerine oranla daha nadir görülen bu belirti, çok uzun süre boyunca demir eksikliğine maruz kalınması sonucu oluşabilmektedir. ⁹

Cilt ve Saç Kuruluğu

Demir eksikliği cildin ve saçın kurumasına neden olabilmektedir. Demir eksikliği nedeniyle zaten sınırlı olan oksijen vücut tarafından öncelikli olarak organlara ve dokulara gönderilmektedir. Bu durumda, cilt ve saç gibi alanlarda kuruluk ve yıpranma gibi belirtiler yaşanabilmektedir. Daha ciddi boyutlarda olan anemi, saç dökülmesi gibi sonuçlara da yol açabilmektedir. ¹⁰

Ağız ve Dil Problemleri

Dilin şişmesi, iltihaplanması ya da solgun ve pürüzlü bir görüntü alması demir eksikliği anemisi sonucu yaşanabilmektedir. Düşük hemoglobin seviyelerin dilin sağlıklı rengini kaybetmesine ve solgunlaşmasına yol açmaktadır. Diğer yandan, düşük miyoglobin (dili oluşturan kasları destekleyen protein) seviyeleri ise dilin ağrılı, pürüzlü ve şişmiş olmasına neden olmaktadır.

Daha ciddi vakalarda, demir eksikliği ağız içinde ağrılara, ülserlere, çatlaklara ve kuruluğa sebebiyet verebilmektedir. ¹¹

Huzursuz Bacak Sendromu

Huzursuz bacak sendromu; demir eksikliği anemisinin bir sonucu olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu, bacakların dinlendirilmesiyle ilgili güçlü bir dürtüye neden olmaktadır. Ayaklar ve bacaklarda garip bir sürünme veya kaşınma isteğine de yol açabilmektedir.

Yapılan araştırmalara göre, anemisi olan insanlarda huzursuz bacak sendromu daha fazla yaşanmaktadır. ¹²

Kırılgan Tırnaklar

Demir eksikliği daha az sık görülse de, el ve ayak tırnaklarının kırılgan olmasına yol açabilmektedir. Bununla birlikte, bu nadir bir yan etkidir ve genellikle sadece ciddi demir eksikliği anemisi vakalarında görülmektedir.

Diğer Belirtiler

Demir eksikliği bazı durumlarda, diğerlerine oranla daha nadir görülen belirtilere de neden olabilmektedir. Demir eksikliği anemisinin neden olabileceği diğer belirtiler ise şunlardır:

Pika olarak adlandırılan gıda dışındaki şeyleri yeme isteği oluşabilmektedir. Bunlar, buz, kil, kir, tebeşir veya kâğıt olabilmektedir. Hamilelik sırasında da yaşanabilmektedir.

Demir eksikliği vücutta oksijen azlığına neden olduğu için bu durum fiziksel olduğu kadar ruhsal olarak da kişiyi etkileyebilmektedir. Anemisi olan kişi kendini endişeli hissedebilmektedir.

El ve ayaklarda soğukluk, demir eksikliği nedeniyle ortaya çıkabilen bir belirtidir. Bunun da nedeni yine vücuttaki oksijen yetersizliğidir.

Anemesi olan kişi enfeksiyonlara karşı daha eğilimli olabilmektedir. Bu nedenle, daha fazla hastalık yaşanması söz konusu olabilmektedir. ¹³

Demir Eksikliği Anemisi Nedenleri 

Demir eksikliği anemisi, vücutta hemoglobin üretilmesine yetecek kadar demirin bulunmaması sonucu ortaya çıkmaktadır. Hemoglobin, kırmızı kan hücresine kırmızı rengini veren kan hücrelerinin bir parçasıdır. Aynı zamanda, kırmızı kan hücrelerinin vücutta oksijenli kan taşıyabilmesini sağlamaktadır.

Demir eksikliği anemisi neden olur? Vücut için gerekli olan demirin alınmaması veya çok fazla demir kaybedilmesi durumunda, sağlıklı kan sistemi için yeterli miktarda hemoglobin üretilememektedir ve sonuç olarak da, demir eksikliği anemisi gelişmektedir. ¹⁴

Demir eksikliği anemisinin nedenleri daha ayrıntılı olarak şöyle açıklanabilmektedir:

Kan Kaybı

Demir kandaki kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunmaktadır. Yani kişi kan kaybettiği zaman bir miktar demir de kaybetmektedir. Bu nedenle, özellikle kadınlar ağır regl dönemlerinde çok fazla kan kaybetmektedir, bu da demir eksikliği anemesine yol açabilmektedir.

Bir peptik ülser, hiatal herni (mide fıtığı), kolon polipi veya kolorektal kanser gibi vücutta yavaş, kronik kan kaybına, dolayısıyla da demir eksikliği anemisine neden olabilmektedir.

Gastrointestinal kanamalar, özellikle de aspirin gibi bazı ağrı kesicilerin düzenli olarak kullanılmasından kaynaklanabilmektedir. ¹⁵

Son Dönem Böbrek Yetmezliği

Kronik böbrek hastalığı olan kişilerde sıklıkla demir eksikliği anemisine neden olabilecek proton pompa inhibitörleri, antikoagülanlar veya kan incelticiler gibi başka ilaçlar da kullanılmaktadır. Proton pompa inhibitörleri demir emilimini engellemektedir. Kan incelticiler ise mide-bağırsak kanalında kanama olasılığını artırmaktadır. ¹⁶

İnflamasyon

Konjestif kalp yetmezliği veya şişmanlıktan kaynaklanan iltihaplanmalar sağlıklı kan sistemine etki edebilmektedir. Bu kronik durumlar, demir eksikliği anemisine neden olabilen inflamasyona yol açabilmektedir. ¹⁷

Demir İçeren Gıdaların Az Tüketilmesi

Demir, düzenli olarak yenilen yiyeceklerden vücuda temin edilmektedir. Demir içeren gıdaların çok az tüketilmesi, zamanla vücutta demir eksikliğine yol açabilmektedir.  Demir açısından zengin gıdaların örnekleri arasında ise et, yumurta, yeşil yapraklı sebzeler ve demir takviyeli gıdalar bulunmaktadır. Doğru büyüme ve gelişme için bebekler ve çocuklar da gıdalardan demir almaya ihtiyaç duymaktadır. ¹⁸

Demirin Emilememesi

Yiyeceklerden vücuda temin edilen demir, ince bağırsaktan kan dolaşımıyla emilmektedir. Çölyak hastalığı gibi bir bağırsak rahatsızlığının söz konusu olması durumunda, bağırsakların sindirilen gıdalardan besinleri emebilme yeteneğini de etkilenmektedir, bu da demir eksikliği anemisine yol açabilmektedir. İnce bağırsakların bir kısmı cerrahi olarak alınmışsa, bu demir ve diğer besin maddelerini emebilme yeteneğini engelleyebilmektedir. ¹⁹

Hamilelik

Demir takviyeleri almayan birçok hamile kadın, demir eksikliği anemisi yaşayabilmektedir. Bunun nedeni, demir depolarının annenin artan kan hacmine hizmet etmenin yanı sıra büyüyen fetus için de bir hemoglobin kaynağı olmasıdır. ²⁰

Demir Eksikliği Anemisi Risk Faktörleri

Aşağıda sıralanmış olan koşullara sahip olan insanlarda demir eksikliği anemisinin gelişme riski daha fazla olabilmektedir. Demir eksikliği anemesi risk faktörleri ise şunlardır:

Kadınlar: Kadınların anemi geliştirme riski daha fazladır. Bunun nedeni, kadınların regl dönemlerinde kan kaybetmeleridir. Kan kaybı da demir eksikliği anemisine yol açmaktadır.

Bebekler ve çocuklar: Özellikle, çok az bir kiloyla doğanlar veya erken doğmuş bebekler, anne sütünden veya formülden yeterli miktarda demir almayan bebekler demir eksikliği riski altında olabilmektedir. Çocukların büyüme süreçleri sırasında ekstra demir almaları gerekmektedir. Çocuğunuz sağlıklı ve çeşitli bir diyetle beslenmiyorsa, demir eksikliği anemisi riski altında olabilmektedir. ²¹

Vejeteryanlar: Et yemeyen kişilerin, demir bakımından zengin başka yiyecekler yemedikleri takdirde demir eksikliği anemisi riski daha fazla olabilmektedir.

Kan bağışı yapanlar: Kan bağışı yapmak demir depolarının tüketmesine yol açabilmektedir. Bu nedenle, düzenli olarak kan bağışlayan kişilerin demir eksikliği anemisi geliştirme riski artabilmektedir. Kan bağışından sonra oluşan düşük hemoglobin seviyeleri, daha fazla demir açısından zengin gıdalar tüketilerek yükseltilebilmektedir. Düşük hemoglobin nedeniyle kan bağışlayamayacağınız söylenirse, bu durumu doktorunuza bildirmenizde fayda vardır. ²²

Demir Eksikliği Anemisi Tedavisi 

Demir eksikliği anemisi nasıl geçer? Demir eksikliği anemisine yönelik olarak uygulanan tedavi, nedenine ve şiddetine bağlı olarak değişmektedir. Tedaviler demir takviyelerini, enjeksiyonlarını, cerrahiyi ve diyet değişikliklerini içerebilmektedir. Ağır demir eksikliği anemisi vakalarında, damar yoluyla (intravenöz) demir tedavisi veya kan transfüzyonu gerekebilmektedir. ²³

Demir Takviyesi

Vücuttaki demiri arttırmak için günde bir veya birkaç kez ağız yoluyla, demir hapı veya oral demir de denilen demir takviyeleri alınması reçete edilebilmektedir. Demir eksikliği için en yaygın olarak uygulanan tedavi yöntemi de budur. Demir depolarını yenilemek genellikle üç ile altı ay boyunca bu tedaviye devam edilmektedir.

Hamilelik sırasında demir eksikliği anemisi sık yaşanan bir sorun olduğu için takviyeleri bazen hamilelik sırasında doktor tarafından tavsiye edilebilmektedir. Eğer bu durum bir TMRPSS6 gen mutasyonu gibi bazı nadir genetik koşullardan kaynaklanıyorsa, hasta oral demir takviyelerine yanıt vermeyebilmektedir. ²⁴

Demir eksikliği anemisi olmayan kişilere demir takviyeleri genellikle önerilmemektedir. Böyle bir durum söz konusu olduğunda, çok fazla demir organlara zarar verebilmektedir.

Ağızda metalik bir tat, kusma, ishal, kabızlık veya mide rahatsızlığı gibi yan etkiler yaşıyorsanız, bu durumu doktorunuzla konuşmalısınız. Doktorunuz bunun karşılığında akviyeleri gıda ile almak, dozu düşürmek, farklı bir demir takviyesi kullanmak veya intravenöz (IV) demir almak gibi seçenekler önerebilmektedir. ²⁵

Demir Enjeksiyonları ya da Damardan Demir Tedavisi

Sadece demir takviyeleri almak vücuttaki demir depolarını doldurmaya yetmiyorsa, aşağıdakileri de içeren bir prosedürün doktor tarafından uygulanması önerilebilmektedir:

Bu tedavi yöntemi bazı durumlarda, kandaki demir seviyelerini arttırmak için bir kan damarı yoluyla demir vermek için kullanılmaktadır. Demir enjeksiyonları tedavisinin bir yararı ise vücuttaki demir miktarını yenilemek için sadece bir veya birkaç seans alınması yeterli olabilmektedir.

Ağır demir eksikliği anemisi olan ya da böbrek hastalığı veya çölyak hastalığı gibi kronik rahatsızlıkları olan kişilerde demir enjeksiyonları tedavisinin uygulanması daha olasıdır. Demir enjeksiyonları tedavisinden hemen sonra kusma, baş ağrısı veya diğer yan etkilerle karşılaşabilirsiniz, ancak bunlar genellikle bir veya iki gün içinde düzelmektedir. ²⁶

Kırmızı Kan Hücresi Transfüzyonu

Bu tedavi yöntemi, şiddetli demir eksikliği anemisi olan kişilerde, kandaki kırmızı kan hücresi ve demir miktarını hızla arttırmak için kullanılmaktadır. Göğüs ağrısı gibi ciddi demir eksikliği anemisi komplikasyonlarının söz konusu olması durumunda, doktor bu yönteme başvurabilmektedir. ²⁷

Demir Eksikliği Anemisi Ameliyatı

Kanama nedeniyle oluşan demir eksikliği anemisi vakalarında, amaç öncelikli olarak kanamayı durdurmak veya kanamanın nedenini tedavi etmektir. Bu durumda, cerrahi olarak, üst endoskopi (sindirim sistemi problemleri için) veya kolonoskopi (bağırsak problemleri için) yardımıyla kanama durdurulmaktadır. ²⁸

Diğer Yöntemler

Kronik böbrek hastalığı ve demir eksikliği anemisi varsa, doktor tarafından eritropoez uyarıcı ajanları (esa) önerilebilmektedir. Bu ilaçlar, daha fazla kırmızı kan hücresi yapmak için kemik iliğini uyarmaktadır. ESA’lar genellikle demir tedavisi veya damar yoluyla demir tedavisi veya tek başına demir tedavisi yeterli olmadığında kullanılmaktadır. ²⁹

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Demir seviyelerini karşılamanıza yardımcı olması için doktorunuz size aşağıdakileri de içeren bazı tavsiyeleri verebilmektedir:

Kalp ve damar sağlığını besleyen diyetleri uygulamak gibi sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini benimseyin.

Demir eksikliği anemisine yardımcı olmak için günlük olarak demir bakımından zengin gıdaların alımını artırın. Demir içeriği yüksek olan yiyecekleri öğrenmek için ihtiyaç duyuyorsanız, bir beslenme uzmanından yardım alabilirsiniz. Demir alımınızı arttırmanın, vücudunuzun normal olarak depoladığı ancak tükettiği demiri temin etmek için yeterli olmayabileceğini de bilmek önemlidir.

Vücudun demiri emmesine yardımcı olmak için C vitamini alımınızı artırın.

Demir emilimini azaltan kafeini tüketmekten kaçının. ³⁰

Demir Eksikliği Anemisi İçin Hangi Doktora Gidilir?

Doktorların hemen hemen hepsi anemiyi teşhis ve tedavi edebilmektedir. Bununla birlikte, nedeni bulma ve iyileştirme yolculuğu sırasında, anemi olan bir hasta muhtemelen bir gastroenterolog (sindirim sistemi hastalıkları uzmanı) veya hematolog (kan hastalıkları uzmanı) tarafından tedavi edilecektir.

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.