Diyare Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Diyare Nedir?

Diyare; günde üç defadan fazla süren, gevşek ve sulanmış dışkıları tanımlamaktadır. Genelde bir veya iki gün süren ve herhangi bir özel muamele olmadan kendiliğinden kaybolan yaygın bir sorundur. Bununla birlikte, devam eden diyare herhangi başka bir hastalığın belirtisi olabilmektedir. Diyare, akut veya kronik olabilir.

Akut diyare genellikle aniden başlar ve iki haftaya kadar sürebilir. Kronik diyare ise genellikle iki haftadan daha uzun süre devam eder. Kronik diyare, Crohn hastalığı veya kronik bağırsak enfeksiyonu gibi bağırsak hastalıklarının bir belirtisi olabilir. ¹

Akut diyare oldukça yaygın yaşanan bir durumdur ve bir noktada neredeyse herkesi etkilemektedir. Diyareye bir virüs veya bakteriyel bir enfeksiyon neden olabilir, ancak birkaç gün içinde düzelmelidir. Diyare kişiden kişiye göre farklılık gösterebilir. Bazı insanlarda diğerlerinden daha uzun sürebilir.

Hem çocuklarda hem de erişkinlerde diyareye ilişkin yaygın bir neden gastroenterittir ve bağırsak enfeksiyonudur. Yetişkinlerde, gastroenterit hastalığından kaynaklanan diyare, genellikle enfeksiyon kapandığında iki ile dört gün içinde düzelir. Eğer iki haftadan uzun sürecek olursa, daha ciddi bir durumun belirtisi olabilir ve özellikle de dışkıda kan veya irin varsa, bu durum doktorunuz tarafından araştırılmalıdır. ²

Diyare Belirtileri

Diyare nasıl anlaşılır? Diyare başlangıcı belirtisi,  gevşek ve sulu dışkılarla beraber günde üç veya daha fazla tuvalete çıkmaktır. Diyare yaşayan kişi aşağıda sıralanmış olan belirtilerden bir veya birkaçına sahip olabilmektedir:

• Acil tuvalete gitme isteği
• Kasılma
• Bağırsak hareketlerinde kontrol kaybı
• Mide bulantısı
• Karın ağrısı

Bazı enfeksiyonların yol açtığı diyareye sahip olan kişiler aşağıdaki belirtilerden bir veya daha fazlasını yaşayabilmesi muhtemeldir:

• Kanlı dışkı
• Ateş ve titreme
• Hafif baş dönmesi ve sersemleme
• Kusma

Diyare dehidrasyona (sıvı kaybı) ve malabsorpsiyona (bağırsaklardan emilim bozukluğu) neden olabilir. ³

Kronik Diyare

Kronik diyare, 2 haftadan fazla süren diyare olarak tanımlanmaktadır. Kronik diyare, hayati besin maddelerinin eksikliği ve kaybına neden olabilir. Kronik diyare için olası birçok neden bulunmaktadır, ancak belirli bir nedeni yoktur.

Uzun vadeli diyare sıklıkla kilo kaybı ve malnütrisyon (besin yetersizliği) belirtileri ile ilişkilidir. Dışkılar gevşek, sık ya da seyrek veya sulu olabilir. Kronik diyare herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir ve birden fazla sebebi olabilir. ⁴

Dehidrasyon ve Malabsorpsiyon Belirtileri

Dehidrasyon ve malabsorpsiyon, diyarenin ciddi komplikasyonları olarak ortaya çıkabilmektedir. Yetişkinlerde, bebeklerde, küçük çocuklarda görülen belirtiler şöyledir:

Dehidrasyon Belirtileri

Yetişkinlerde dehidrasyon belirtileri şunları içerebilir:

• Susuzluk
• Her zamankinden daha az idrara çıkma
• Yorgun hissetmek
• Koyu renkli idrar
• Ağız kuruluğu
• Cilt esnekliğinde azaltma (cildinizi sıkıştırıp sonra bıraktığınızda cildinizin hemen normak şeklini almaması)
• Batık gözler veya yanaklar
• Baş dönmesi veya bayılma ⁵

Bebekler, küçük bebekler ve küçük çocuklarda dehidrasyon belirtileri şunları içerebilir:

• Susuzluk
• Normalden daha az idrar yapma
• Enerji eksikliği
• Ağız kuruluğu
• Ağlarken gözyaşının akmaması
• Cilt esnekliğinde azaltma
• Batık gözler, yanaklar veya kafatasında yumuşak bir nokta ⁶

Malabsorpsiyon Belirtileri

Yetişkinlerde malabsorpsiyon belirtileri şunları içerebilir:

• Şişkinlik
• İştah değişiklikleri
• Gaz
• Gevşek, yağlı, kötü kokulu bağırsak hareketleri
• Kilo kaybı

Bebekler, küçük bebekler ve küçük çocuklarda malabsorpsiyon belirtileri şunları içerebilir:

• Şişkinlik
• İştah değişiklikleri
• Gaz
• Gevşek, yağlı, kötü kokulu bağırsak hareketleri
• Kilo kaybı veya zayıf kilo alımı ⁷

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Belirtiler

Diyare ciddi dehidrasyona yol açarsa tehlikeli olabilir. Diğer yandan, diyare daha ciddi bir hastalığın belirtisi de olabilir. Yetişkin bireyler aşağıda belirtilmiş olan diyare belirtilerini yaşamaları durumunda hemen bir doktordan yardım almalıdır:

• 2 günden fazla süren diyare
• 39 derece veya daha yüksek ateş
• Sık kusma
• 24 saat içinde altı veya daha fazla gevşek dışkı
• Karında veya rektumda şiddetli ağrı
• Siyah ve katranlı dışkılar veya kan içeren dışkılar
• Dehidrasyon belirtileri

Zayıflamış bağışıklık sistemine sahip olan kişiler ya da diğer sağlık koşullarına sahipken diyare yaşayan yaşlı yetişkinler hemen bir doktora görünmelidir. ⁸

Çocuklar

Diyare olan bir bebek, çocuk ya da küçük çocuğun ebeveyni ya da bakıcısı aşağıda sıralanmış olan şu belirtilerden herhangi birini fark ettiğinde derhal bir doktora başvurmalıdır:

• 24 saatten uzun süren diyare
• 39 derece veya daha yüksek ateş
• Karında veya rektumda şiddetli ağrı
• Kan veya irin içeren dışkı
• Siyah ve katranlı dışkı
• Dehidrasyon belirtileri ⁹

Diyare Nedenleri

Çoğu kişi tuvalete gittiğinde normalden daha fazla sık, sulu ve gevşek şekilde dışkı görüyorsa eğer diyarenin bir hastalık olduğunu düşünmektedir. Ancak, bu durum kişiden kişiye ve sağlık koşullarına göre değişiklik göstermektedir. Diyareye neden olan hastalıkların yaygın olduğu ve sağlık bakımının daha az gelişmekte olan ülkelerde diyare, dehidrasyona (sıvı kaybı) neden olma potansiyeli nedeniyle önemli bir sağlık sorunu olarak görülmektedir.

Aniden ortaya çıkan ve birkaç hafta içinde kaybolan diyareye “akut diyare” ismi verilmektedir. Bununla birlikte çoğu kişi bu durumda kendi kendine iyileşme sağlayabilmektedir.

4 haftadan uzun süre devam eden diyareye ise “kronik diyare” denmektedir. Bu durumda, genellikle bir doktora görünmeniz gerekmektedir. Böylece diyarenin nedeni bulunabilir ve herhangi bir komplikasyon için tedavi uygulanabilir. 

Diyare neden olur? Diyare, genellikle bağırsak içeriğinden sıvının emilmemesi veya bağırsakta bulunan ekstra sıvının sızmasıyla oluşan sulu dışkılar oluştuğunda ortaya çıkmaktadır. ¹⁰

Akut Diyare Nedenleri

Diyare genellikle bağırsak enfeksiyonu olan gastroenteritin bir belirtisidir. Gastroenterit ise şu nedenlerden dolayı ortaya çıkabilmektedir:

• Norovirus veya Rotavirus gibi bir virüs
• Campylobacter, Clostridium difficile (C. difficile), Escherichia coli (E. coli), salmonella ve shigella gibi bakteriler (hepsi gıda zehirlenmesine neden olabilir)
• Giardia intestinalis paraziti gibi, giardiyazise neden olan ve kontamine su kaynaklarından gelen parazitler
• Kirlenmiş yiyeceklerin veya yabancı bir ülkenin suyunun neden olduğu diyare “gezgin diyaresi” olarak da bilinmektedir. ¹¹ 

Diğer Akut Diyare Nedenleri

Akut diyareye neden olan diğer kısa vadeli faktörler ise şunları içermektedir:

• Gıda zehirlenmesi (kirli veya bozuk bir şey yemek nedeniyle)
• Duygusal üzüntü ya da endişe
• Çok fazla alkol içmek
• Çok fazla kahve içmek
• Bir gıda alerjisi
• Apandisit
• Radyoterapi veya reçeteli ilaçlara bağlı bağırsakların hasar görmesi (örnek olarak, fıtık yüzünden kan dolaşımının azalması sonucu oluşan bağırsak hasarları) ¹² 

Kronik Diyare Nedenleri

Sürekli ya da kronik diyare 4 haftadan daha fazla sürmektedir. Kronik diyareye neden olabilecek faktörler şöyle sıralanmaktadır:

• İrritabl bağırsak sendromu – bağırsağın normal işlevlerinin bozulduğu bir durum
• Çölyak hastalığı – protein glutene karşı toleranssız olduğunda oluşan bir sindirim sistemi hastalığı
• Crohn hastalığı – sindirim sisteminin astarında iltihaba neden olan bir durum
• Kistik fibroz – akciğerleri ve sindirim sistemini etkileyen kalıtsal bir durum
• Diyabet – kanda çok fazla glikozun bulunması durumu
• Divertiküler hastalık – küçük keseler (divertikül) kalın bağırsakta oluştuğunda, bu durum diyare gibi belirtilere neden olabilir
• Gastrektomi – mide kanserini tedavi etmek için midenin bir kısmını çıkarmada kullanılan cerrahi bir prosedür
• Laktoz intoleransı – sütte bulunan laktoz şekerine karşı intoleransa sahip olma
• Mikroskopik kolit – sulanmış diyareye neden olan bir inflamatuar bağırsak hastalığı türü
• Kronik pankreatit – pankreasın iltihabı durumu
• Ülseratif kolit – kalın bağırsağı etkileyen bir durum
• Bağırsak kanseri – bağırsaklardaki kanser, dışkıda diyare ve kan oluşturabilir.

Eğer kronik ya da sürekli diyare yaşıyorsanız bir doktora görünmeniz gerekebilir çünkü bu durum altta yatan başka ciddi bir hastalığın belirtisi olabilmektedir. ¹³ 

İlaç Nedeniyle Oluşan Diyare

Diyare ayrıca aşağıdakileri içeren birçok farklı ilacın bir yan etkisi olarak da ortaya çıkabilmektedir:

• Antibiyotikler
• Magnezyum içeren antasit ilaçlar
• Kemoterapide kullanılan bazı ilaçlar
• Non-steroid antiinflamatuar ilaçlar
• Seçici serotonin geri alım inhibitörleri
• Bazı antidepresanlar
• Statinler (kolestrol düşürücü ilaçlar)
• Müshil ilaçlar (tuvalete çıkmada sorun yaşıyorsanız bağırsaklarınızı boşaltmanıza yardımcı olabilecek bir ilaç türüdür) ¹⁴ 

Diyare Tedavisi 

Diyare nasıl geçer? Diyare, özellikle bir enfeksiyon nedeniyle oluştuysa genellikle birkaç gün sonra tedaviye gerek duyulmadan kendiliğinden iyileşmektedir.

Çocuklarda, diyare genellikle beş ile yedi gün içinde geçer ve nadiren iki haftadan uzun sürer.

Yetişkinlerde ise diyare genelde iki ile dört gün içinde düzelir, ancak bazı enfeksiyonlar bir hafta veya daha fazla sürebilir.

Diyarenin geçmesini beklerken, aşağıda belirtilen tavsiyeleri izleyerek belirtilerinizi hafifletebilirsiniz. ¹⁵

Bol Sıvı Tüketimi

Özellikle beraberinde kusma da olduğunda, dehidrasyonu önlemek için bol miktarda sıvı almak önemlidir. Sık sık küçük miktarda su içmek oldukça yardımcı olmaktadır.

İdeal olarak, yetişkinler; su, tuz ve şeker içeren sıvılar içmelidir. Çorba suyu veya meyve suyu gibi sıvılar da tüketilebilir.

Yeterli miktarda sıvı içiyorsanız idrarınız açık sarı veya neredeyse berrak olacaktır.

Bebekler ve küçük çocukların sıvı kaybı yaşamamaları çok önemlidir. Çocuğunuza kusma ihtimaline karşı sık sık su içirin. Küçük bir miktar su bile hiç olmamasından iyidir.

Meyve suyu veya gazlı içeceklerden kaçınılmalıdır çünkü bunlar çocuklardaki diyareyi daha da kötüleştirebilir. ¹⁶

Oral Rehidrasyon Çözeltisi

Zayıflığınız ya da ilerlemiş bir yaşınız varda bunlar diyare ile birleştiğinde sizi zor duruma sokabilir. Bu nedenle, doktorunuz ya da eczacınız dehidrasyonu önlemek için oral rehidrasyon çözeltisi önerebilir. Oral rehidrasyon çözeltisi, daha önce meydana gelen dehidrasyonu tedavi etmek için de kullanılabilir.

Rehidrasyon solüsyonları genellikle eczanelerden rahatlıkla temin edilebilmektedir. Suda çözülen bu sıvı tuz ve glikoz gibi kaybedilen diğer önemli minerallerin yenilenmesine yardımcı olur. ¹⁷

Çocuklarda Oral Rehidrasyon Çözeltisi Kullanımı

Aile doktorunuz veya eczacınız susuz kalma riski altında ise çocuğunuza bir oral rehidrasyon çözeltisi önerebilir. Çocukların içmeleri gereken miktar, boyutlarına ve ağırlığına bağlı olacaktır.

Çocuklarda sıvı kaybı daha büyük bir risk oluşabildiği için her zaman öncelikle doktora başvurulmalı ve doktor önerisi doğrultusunda oral rehidrasyon çözeltisi kullanılmalıdır. ¹⁸

Yemek Yeme

Diyare durumunda yemek yemeyle ilgili fikirler ikiye bölünmektedir. Bununla birlikte, çoğu uzman, hissettiğiniz an katı yiyecek yemeniz gerektiğini kabul eder. Küçük, hafif yemekler yiyin ve yağlı veya baharatlı yiyeceklerden kaçının.

Yenilebilecek yiyecekler arasında patates, pirinç, muz, çorba ve haşlanmış sebzeler bulunmaktadır. Tuzlu gıdalar da yardımcı olabilmektedir.

İştahınızı kaybettiyseniz yemek yemeniz gerekmez, ancak mümkün olduğunca yemeye ve sıvıları içmeye devam etmelisiniz. ¹⁹

Çocuklarda Yemek Yeme

Çocuğunuz sıvı kaybı, yeterli miktarda sıvı alana kadar katı yiyecekler vermeyin. Bir kez dehidrasyon belirtileri göstermeyi bıraktığında, normal diyetlerini yemeye başlayabilirler.

Çocuğunuz sıvı kaybı yaşamıyorsa, normal diyetlerini onlara sunun. Eğer yemek yemeyi reddederlerse, sıvıları vermeye devam edin ve iştahı dönene kadar bekleyin. ²⁰

İlaçla Diyare Tedavisi

Antidiarrhoeal İlaçlar

Antidiarrhoeal ilaçlar diyareyi azaltmaya yardımcı olabilir. Bununla birlikte, genellikle bu ilaçlara gerek duyulmamaktadır. Bazı antidiarrhoeal ilaçlar reçetesiz eczaneden alınabilir.

İlaçla birlikte gelen hasta bilgi broşürünü iyice kontrol edip size uygun olup olmadığından emin olun. Emin değilseniz, eczacınıza danışın.

Dışkınızda kan veya mukus varsa ya da yüksek ateşiniz varsa antidiarrhoeal ilaçları almayın. Bunun yerine, tavsiye için doktorunuza başvurmalısınız. Çoğu antidiarrhoeal ilaçlar çocuklara verilmemelidir. ²¹

Ağrı Kesiciler

Ağrı kesiciler diyareye çok fazla etki etmemektedir ancak ateşin ve baş ağrısının hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Aldığınız ilacın uygun olup olmadığını kontrol etmek için ilaçla gelen hasta bilgi broşürünü daima okuyun ve doğru dozu öğrenin. 16 yaşın altındaki çocuklara aspirin verilmemelidir. ²²

Antibiyotikler

Diyarenin tam olarak nedeni bilinmiyorsa, diyare için antibiyotik tedavisi önerilmemektedir. Çünkü antibiyotikler:

• Diyare bir virüsten kaynaklanıyorsa işe yaramaz
• Hoş olmayan yan etkilere neden olabilir
• Hafif koşulları tedavi etmek için art arda kullanıldıklarında daha ciddi koşulların tedavisinde daha az etkili olabilirler

Şiddetli diyare mücadele ediyorsanız ve nedeni belirli bir bakteri tipi ise antibiyotikler önerilebilir. ²³

Hastanede Tedavi

Ciddi dehidrasyonu tedavi etmek için bazen hastane tedavisi gerekebilir. Tedavi, sıvıların ve besinlerin damara doğrudan uygulanmasını içermektedir.

Diğer Sağlık Koşullarının Tedavisi

Diyareye neden olan belirli bir sağlık durumu varsa, hastalığı tedavi etmek belirtilerin hafiflemesine de yardımcı olacaktır.

• İrritabl bağırsak sendromu, diyet ve ilaçlarınızdaki değişikliklerle tedavi edilebilir.
• İnflamatuar bağırsak hastalığı, bağırsaktaki iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olan ilaçlarla tedavi edilebilir
• Çölyak hastalığı diyetinizden gluten içeren gıdaları çıkararak tedavi edilebilir.
• Safra asidi malorbsiyonu, sindirim sisteminde safra oluşumunu durdurmaya yardımcı olan ilaçlarla tedavi edilebilir

Probiyotikler

Probiyotikler, yoğurtlarda ve besin takviyelerinde bulunan canlı bakteri ve mayalardır.

Belirli probiyotiklerin bir diyare dönemini biraz daha kısaltabileceğine dair bazı kanıtlar bulunmaktadır, ancak kanıtlar bunları önermek için yeterince güçlü değildir. ²⁴