Böbrek Taşı Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Böbrek Taşı Nedir?

Böbrek taşlarının büyüklüğü ve şekli farklılık gösterebilmektedir. Bir kum tanesi kadar küçük olabilen böbrek taşı aynı zamanda bezelye kadar da büyük olabilir. Nadiren de olsa bazı böbrek taşları golf topları kadar büyüktür. Böbrek taşları yumuşak veya sivri olabilir. Bu taşlar genellikle sarı veya kahverengi renktedir.

Böbrek taşı küçükse eğer idrar yolunuzdan kendiliğinden geçer ve çok az ağrı yaratır veya hiç ağrı yaratmaz. Daha büyük bir böbrek taşı yol boyunca sıkışabilir. Sıkışan bir böbrek taşı, idrar akışınızı engelleyerek ciddi ağrılara veya kanamalara neden olabilir.

Şiddetli ağrı veya kanama da dâhil olmak üzere böbrek taşı belirtileriniz varsa, hemen bir doktora başvurmalısınız. Üroloji uzmanı olan bir doktor, böbrek taşı nedeniyle oluşan ağrıyı tedavi edebilir ve idrar yolu enfeksiyonu (İYE) gibi başka problemleri önleyebilir. ¹

Böbrek Taşı Belirtileri

Böbrek taşı başlangıcı her zaman belirtiler göstermeyebilir. Küçük olduklarında kişiye acı vermeden kendi kendilerine geçebilirler. Bununla birlikte; büyük taşlar idrar akışına engel olabilir, bu da şiddetli olabilen ağrılı belirtileri beraberinde getirebilir. Mesaneyi böbreklerinize bağlayan boru olan üretere (idrar borusu) böbrek taşı sıkıştığında belirtileriniz başlayabilir. Bununla birlikte taş boyutu her zaman ağrının ciddiyetine tekabül etmez. Bazen bir böbrek taşı böbreklerdeki belirli bir bölgeye yerleşebilir ve rahatsızlığa neden olabilir. Böbrek taşının sebep olduğu ağrı, böbreklerinizde ve üreterde hareket ederken değişebilir. ²

Böbrek Taşı Ağrısı

Taşın konumu ve idrar yolunuzdaki ilerleyişi, yaşadığınız belirtilerin tipini etkileyebilir. Birçok kişi böbrek taşı ağrısını sırt veya alt karnın bir tarafında keskin bir ağrı olarak tasvir eder. Ağrı sık sık aniden başlar ve sonra da zamanla daha yoğun hale gelir. Etkilenen bölge aynı zamanda kasık bölgesini ve alt karnı da içine alabilir.

Sürekli ağrı hissedebilirsiniz ya da ağrı dalgalar halinde gelip gidebilir, bazen birkaç dakika sürer, sonra ortadan kaybolur ve sadece yaklaşık 10 dakika sonra yeniden ortaya çıkar. Bazı durumlarda yoğunluk dalgalanma gösterse de ağrı uzun süre sürebilir. Taş, üriner sisteminizde farklı bir konuma hareket ettikçe yoğunluk düzeyinde de değişiklik meydana gelir. ³

Böbrek Taşının Diğer Belirtileri

Sırtınızda veya kaburgalarınızın altında şiddetli ağrı hissedilmesinin yanı sıra, böbrek taşları durumunda bir dizi başka belirtiler de ortaya çıkabilmektedir. En yaygın olanlarından biri idrara çıkma ile ilgili problemlerdir. Böbrek taşı nasıl anlaşılır? Diğer böbrek taşı belirtilerine aşağıdakiler dâhildir:

• İdrar yaparken ağrı hissetme
• Bulanık görünen idrar
• Normalden daha farklı kokan idrar
• Her zamankinden daha sık idrara çıkma isteği

Böbrek taşlarına bağlı olarak idrardaki kan da kahverengi, pembe veya kırmızı renkte görülebilir. ⁴

Aşağıdaki belirtilerden herhangi biri ağrınıza eşlik ediyorsa doktorunuzu görmelisiniz:

• Mide bulantısı
• Kusma
• Titreme
• Ateş

Bu belirtiler bir enfeksiyonunuz olduğunu da gösterebilir. ⁵

Böbrek Enfeksiyonu Belirtileri

Üreterin tıkanmasına neden olan bir böbrek taşı böbrek hastalığına da neden olabilir. Bunun nedeni, atıkların tıkanıklığı geçememesi ve bakteri oluşumuna zemin hazırlamasıdır. Böbrek enfeksiyonu belirtileri böbrek taşı belirtilerine benzer, fakat aşağıdakileri de içerebilir:

• 38 ° C veya daha yüksek ateş
• Üşüme ve titreme
• Çok zayıf veya yorgun hissetme
• İshal
• Bulanık ve kötü kokulu idrar ⁶

Aşağıdaki durumlarda ise acil tıbbi bir yardım almalısınız:

• Ağrı öyle şiddetli bir hale gelir ki ağrıdan oturmak, ayakta durmak ya da rahatça uzanmak mümkün olmaz
• İdrarda kan olması
• İdrar yaparken zorluk çekme ⁷ 

Belirtiler ve Zamanları

Belirtilerinizin böbrek taşlarıyla ilgili olup olmadığından emin değilseniz, saat size ipuçları sağlayabilir. Böbrek taşlarından gelen ağrı genellikle gecenin geç saatlerinde veya sabahın erken saatlerinde başlar. Bunun nedeni, insanlar genellikle gece veya sabah erken saatlerde daha az sıklıkla idrar yapmakta ve üreter genellikle sabahları sıkışmaktadır. ⁸

Böbrek Taşının Nedenleri

Böbrek taşı neden olur? Böbrek taşları genellikle vücutta belirli kimyasalların birikmesi sonucu oluşmaktadır. Bu birikim aşağıdakilerden herhangi biri sonucu olabilir:

• Kalsiyum
• Amonyak
• Ürik asit – vücudun yiyecekleri tüketmek suretiyle ürettiği atık bir üründür
• Sistein – protein oluşturmaya yardımcı olan bir amino asit

Bazı tıbbi durumlar, idrarda bu maddelerin alışılmadık derecede yüksek bir seviyede olmasına neden olabilir.

Yeterli miktarda sıvı içmediğiniz takdirde de böbrek taşı geliştirme olasılığınız daha yüksektir. ⁹

Rekürren (tekrarlayan) Böbrek Taşları

Bazı insanların böbrek taşını devamlı olarak oluşturma olasılığı daha yüksektir. Böbrek taşının tekrarlanması durumuna aşağıdakiler dâhildir:

• Yüksek proteinli, düşük lifli bir beslenme programı uyguluyorsa
• Aktif bir hayat yaşamıyorsa ya da yatağa bağlıysa
• Ailede herhangi birinin böbrek taşı geçmişi bulunuyorsa
• Birkaç böbrek veya idrar yolu enfeksiyonu geçirmişse
• Daha önce böbrek taşı olmuşsa (özellikle de 25 yaşından önce oluşmuşsa)
• Sadece bir tam böbrek varsa
• Bağırsak baypası (sindirim sisteminizdeki ameliyat) veya Crohn hastalığı gibi ince bağırsağı etkileyen bir durum yaşanmışsa ¹⁰

İlaç Kullanımının Tetiklediği Böbrek Taşı

Bazı ilaçların tekrarlayan böbrek taşı geliştirme riskini artırabileceğini gösteren kanıtlar bulunmaktadır. Bunlar arasında aşağıdakileri sıralamak mümkündür:

• Aspirin
• Antasitler
• Diüretikler (sıvı birikimini azaltmak için kullanılır)
• Bazı antibiyotikler
• Bazı antiretroviral ilaçlar (HIV’ı tedavi etmek için kullanılır)
• Bazı antiepileptik ilaçlar ¹¹

Böbrek Taşı Çeşitleri

Böbrek taşları çeşitli nedenlerle gelişebilir. Dört temel böbrek taşının nedenleri ise aşağıda özetlenmiştir:

Kalsiyum Taşları

İdrarda çok fazla kalsiyum olması durumunda oluşmaktadır. Aynı zamanda oluşan en yaygın böbrek taşıdır. Şu durumlarda kalsiyum birikmesi meydana gelebilir:  

• İdrarda büyük miktarda kalsiyuma yol açan, hiperkalsiüri adı verilen kalıtsal bir durum
• Aşırı aktif bir paratiroid bezi (paratiroid bezleri vücudunuzdaki kalsiyum miktarını düzenlemeye yardımcı olur)
• Böbrek hastalığı
• Sarkoidoz adı verilen nadir bir durum
• Bazı kanserler

Kalsiyum taşları genellikle büyük ve pürüzsüz ya da sarmal ve pürüzlüdür. ¹²

Struvite Taşları

Struvite taşlar çoğunlukla enfeksiyonlardan kaynaklanır ve yaygın olarak üriner sistem enfeksiyonu sonrasında oluşur, bu uzun süre süren bir enfeksiyondur.

Struvite taşlar kadınlarda erkeklere oranla daha yaygındır.

Ürik Asit Taşları

Ürik asit taşları, idrarda çok miktarda asit varsa oluşabilir. Ürik asit taşı oluşumuna aşağıdaki durumlar neden olabilir:

• Çok fazla et içeren yüksek proteinli bir diyet
• Vücudun bazı kimyasalları parçalamasını önleyen gut gibi bir durum
• Vücutta asit seviyesinin normalden daha yüksek olmasına neden olan kalıtsal bir durum
• Kemoterapi

Sistin Taşları

Sistin taşları en nadir böbrek taşı türüdür. Bunlara, sistinüri adı verilen, idrara geçen asit miktarını etkileyen kalıtsal bir durum neden olur. ¹³

Böbrek Taşına Ne İyi Gelir

Böbrek taşı idrarda bulunan ürik asit ve kalsiyumun zamanla toplanmasıyla birlikte böbreğin orta kısımların meydana gelmektedir. Oluşan küçük taşlar sağlığa zarar vermeden bünyeyi kendiliğinden terkedebilir. Ama büyük taşlar vücudu terkederken mesane yoluna hasar verebilir bunun yanında şiddetli ağrılara neden olabilir. Daha çok 20 ila 40 arası yaşlarda görülür, kadınlara göre erkekler daha fazla karşılaşır. Şayet bir kere böbrek taşı sorunu yaşadıysanız tekrar aynı sorunu yaşama olasılığı yüksektir. Bundan dolayı sebebin belirlenip nedenlerinin ortadan kaldırılması gerekir.

Böbrek Taşı Tedavisi

Böbrek taşı nasıl geçer? Böbrek taşının tedavisi, taş türüne ve nedenine bağlı olarak değişmektedir. Minimum belirtileri olan küçük taşlar için çoğu durumda cerrahi tedaviye gerek duyulmaz.  Aşağıdakileri yöntemleri kullanarak küçük boyuttaki taşları geçirmek mümkündür:

Sıvı tüketimi: Günde 2 ile 3 litre arası su içmek üriner sisteminizi boşaltmaya yardımcı olabilir. Doktorunuz aksini söylemediği sürece, açık veya neredeyse berrak bir idrar oluşana kadar yeterli miktarda sıvı (çoğunlukla su) tüketmeye özen gösterin.

Ağrı kesiciler: Küçük bir taşı geçirmek biraz rahatsızlık verebilir. Hafif ağrıyı azaltmak için doktorunuz; ibuprofen, asetaminofen veya naproksen sodyum gibi ağrı kesici önerilerinde bulunabilir.

Tıbbi terapi: Doktorunuz böbrek taşınızı geçirmede size yardımcı olacak bir ilaç verebilir. Alfa bloker olarak bilinen bu tip ilaçlar, üreterinizdeki kasları rahatlatarak böbrek taşını daha hızlı ve daha az ağrı ile geçirmenize yardımcı olur. ¹⁴

Büyük Taşlar ve Belirtilere Neden Olan Taşlar

Konservatif önlemler ile tedavi edilemeyen böbrek taşları kendi başlarına geçemeyecek kadar büyük oldukları ve kanama, böbrek hasarı veya devam eden idrar yolu enfeksiyonlarına neden oldukları için daha kapsamlı tedavi gerektirebilir. Tedavi yöntemleri şunları içerebilir:

Taşları kırmak için ses dalgalarının kullanılması: Bazı böbrek taşlarında (büyüklüğüne ve yerine bağlı olarak) doktorunuz, ekstrakorporal şok dalgası litotripsi (ESWL) adlı bir tedavi önerebilir.

ESWL, büyük taşları küçük parçalara bölen güçlü titreşimler (şok dalgaları) yaratmak için ses dalgalarını kullanır. İşlem yaklaşık 45-60 dakika sürer ve orta derecede ağrıya neden olabilir, bu nedenle rahat edebilmeniz için sedasyon veya hafif anestezi altında olabilirsiniz.

ESWL idrar yolunda kan parçaları oluşuma, sırtta veya karında çürüklere, böbrek ve diğer komşu organlarda kanamalara ve rahatsızlığa neden olabilir. ¹⁵

Böbrekteki çok büyük taşları çıkarmak için böbrek taşı ameliyatı: Böbrekteki çok büyük taşları çıkarmak için uygulanan bir ameliyattır. Perkütan nefrolitotomi adlı bu süreç, küçük bir kesikten/delikten sokulmuş küçük teleskopları ve aletleri kullanarak böbrek taşını cerrahi olarak çıkarmayı gerektirir.

Ameliyat sırasında genel anestezi uygulanmaktadır ve iyileşirken bir ile iki gün süreyle hastanede yatılmaktadır. ESWL başarısız olursa doktorunuz bu ameliyatı tavsiye edebilir.

Taşları oynatmak için bir tüp kullanılması: Üreterinizde veya böbreğinizde daha küçük bir taş çıkarmak için, doktorunuz üretra ve mesane arasından üreterinize bir kamera ile donatılmış ince bir ışıklı tüp (üreteroskop) yerleştirebilir. ¹⁶

Taş bulunduğu zaman, özel araçlar taşı tutabilir veya parçalara bölebilir. Doktorunuz daha sonra şişmeyi gidermek ve iyileşmeyi hızlandırmak için üretere küçük bir tüp (stent) yerleştirebilir. Bu işlem sırasında genel veya lokal anestezi gerekebilir.

Paratiroid bezi ameliyatı: Bazı kalsiyum fosfat taşlarına; tiroid bezinizin dört köşesinde, Adam’ın elmasının hemen altında bulunan aşırı aktif paratiroid bezleri neden olur. Bu bezler çok fazla paratiroid hormonu (hiperparatiroidizm) ürettiğinde, kalsiyum düzeyleriniz çok yüksek olabilir ve böbrek taşları oluşabilir.

Hiperparatiroidizm, bazen paratiroid bezlerinden birinde küçük, iyi huylu bir tümör oluştuğunda veya bu bezlerin daha fazla paratiroid hormonu üretmesine neden olan başka bir durum geliştirdiğinde ortaya çıkar. Bezdeki büyümeyi önlemek böbrek taşlarının oluşmasını durdurur. Veya doktorunuz, paratiroid bezi hormonun aşırı üretimine neden olan durumun tedavisini önerebilir. ¹⁷

Böbrek taşı için hangi doktora gidilir: Böbrek taşlarından kaynaklanan ağrı nedeniyle derhal yardıma ihtiyacınız varsa, bir acil tıp uzmanını görebilirsiniz. Acil olmayan böbrek taşlarını teşhis ve tedavi edebilen sağlık uzmanları arasında şunlar bulunur:

• Aile hekimleri
• İç hastalıkları uzmanları
• Ürologlar ¹⁸

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.