Kansızlık Sebepleri Nelerdir? Tedavisinde Hangi Metotlar Kullanılır?

Kansızlık Hastalığı Nedir?

Kansızlık, kişinin kanında yeterli miktarda sağlıklı kırmızı kan hücresi (RBC) veya hemoglobin bulunmadığında ortaya çıkan bir durumdur. Kırmızı kan hücreleri vücudun her yerine oksijen taşınmasından sorumlu olduğundan kansızlığa maruz kalmış bir kişinin organları daha az oksijen almaktadır. Bu durum kansızlık yaşayan kişinin yorgunluk, baş dönmesi, zayıflık ve derinin solgunluğu gibi belirtiler yaşamasına neden olmaktadır.

En sık görülen kansızlık türleri vitamin ve besin öğeleri açısından zengin bir diyet programı seçerek engellenebilir. Kansızlık tedavisinin seçimi, kansızlığa neyin neden olduğuna bağlı olarak değişmektedir. Demir ve folik asit eksikliği nedeniyle oluşan kansızlık için demir ve folik asit takviyeleri almak ihtiyaç duyulan en önemli tedavi yöntemidir. Kansızlık kan kaybından kaynaklanıyorsa, kanama kaynağı izlenmeli ve takip edilmelidir. Diğer kansızlık türlerinin altında yatan nedenleri tedavi etmek için özel tedavi yöntemleri önerilebilir.¹ 

Kansızlık Belirtileri

Kansızlık başlangıcı ve belirtileri, kanamaya neden olma, ülserler, menstrüel sorunlar veya kanser gibi kansızlık türüne, altta yatan nedene, şiddete ve altta yatan sağlık sorunlarına göre değişmektedir. Tüm bunların bazı belirgin belirtileri ayırt edilebilmektedir.

Vücudun ayrıca erken kansızlığı telafi etmek gibi dikkate değer bir yeteneği bulunmaktadır. Kansızlık hafifse ya da gelişmesi uzun bir süre aldıysa, herhangi bir belirti fark etmeyebilirsiniz.

Kansızlık nasıl anlaşılır? Kansızlığın belirtilerinden bazıları şunlardır:

• Hemen yorulma ya da enerji kaybı yaşama
• Alışılmışın dışında hızlı kalp atışı (özellikle de egzersiz sırasında)
• Özellikle egzersiz sırasında yaşanan nefes darlığı ve baş ağrısı
• Konsantrasyon zorluğu
• Baş dönmesi
• Cilt solgunluğu
• Bacak ağrısı
• Uykusuzluk hastalığı ²

Diğer belirtiler, kansızlığın belirli formlarıyla ilişkilidir.

Demir Eksikliği Nedeniyle Oluşan Kansızlık

Demir eksikliği nedeniyle kansızlık yaşayan insanlar bu belirtileri yaşayabilmektedir:

• Kâğıt, buz veya kir gibi garip maddelere karşı açlık hissetme (pika adı verilen bir durum)
• Tırnakların yukarı eğriliği (koilonisias olarak anılır)
• Ağız kokusunun da eşlik ettiği ağız kenarı çatlakları

Vitamin B12 Eksikliği Nedeniyle Oluşan Kansızlık

B12 vitamini eksikliği nedeniyle kansızlık yaşayan insanlar şu belirtilere sahip olabilmektedir:

• Ellerde veya ayaklarda karıncalanma ya da iğnelenme hissi
• Dokunma hissinin kaybolması
• Yürürken aşırı yorulma ve yürüme zorluğu yaşama
• Kolların ve bacaklardaki sertlik
• Demans ³

Kurşun Zehirlenmesi Nedeniyle Oluşan Kansızlık

Kurşun zehirlenmesi şu belirtilere neden olabilir:

• Dişetlerinde mavi-siyah bir çizginin oluşması
• Karın ağrısı
• Kabızlık
• Kusma

Kronik Kırmızı Kan Hücresi İmhası Nedeniyle Oluşan Kansızlık

Kronik kırmızı kan hücresi tahribatının neden olduğu anemi aşağıdaki belirtileri içerebilir:

• Sarılık (sarı gözler veya sarı bir ten)
• Kahverengi veya kırmızı renkte idrar
• Bacak ülserleri
• Bebeklik döneminde gelişme başarısızlığı
• Safra taşı semptomları ⁴

Orak Hücre Kansızlığı

Orak hücre kansızlığının belirtileri şunları içerebilir:

• Yorgunluk
• Enfeksiyona yatkınlık
• Çocuklarda büyüme ve gelişmede gecikme
• Özellikle eklem, karın ve ekstremitelerdeki şiddetli ağrılar

Ani Kızıl Kan Hücresi İmhası Nedeniyle Oluşan Kansızlık

Ani kırmızı kan hücresi tahribatının neden olduğu kansızlık belirtileri şunları içerebilir:

• Karın ağrısı
• Kahverengi veya kırmızı renkte idrar
• Sarılık (sarı bir ten)
• Derinin altında küçük morluklar
• Nöbetler
• Böbrek yetmezliği belirtileri ⁵

Açıklanamayan nedenlerden ötürü yorulduğunuzu hissediyorsanız doktorunuzdan randevu almakta fayda vardır. Demir eksikliği kansızlığı veya vitamin B-12 eksikliği gibi bazı kansızlık türleri oldukça sık yaşanmaktadır.

Yorgunluğun, kansızlığın yanı sıra birçok nedeni bulunmaktadır; bu nedenle yorgun olduğunuz durumu her zaman kansız olduğunuz anlamına gelmemektedir. Bazı insanlar, hemoglobinlerinin düşük olduğunu ve kansızlık sahibi olduğunu genelde kan bağışında öğrenir. Düşük hemoglobin nedeniyle kan bağışı yapamayacağınız söyleniyorsa, doktorunuza başvurmalısınız. ⁶ 

Kansızlık Nedenleri

Kansızlık neden olur? Kansızlık, kanınızda yeterli sayıda kırmızı kan hücresi yoksa oluşmaktadır. Kansızlık şu durumlarda ortaya çıkabilmektedir:

• Vücudunuz yeterince kırmızı kan hücresi üretmemesi
• Kanama (vücudun yenileyebileceğin çok daha hızlı bir şekilde kırmızı kan hücrelerini kaybetmenize neden olur)
• Vücudunuz kırmızı kan hücrelerini yok etmesi

Vücudunuz üç çeşit kan hücresi yapmaktadır. Bunlar, enfeksiyona karşı savaşan beyaz kan hücreleri, kan pıhtınıza yardımcı olan trombositler ve alyuvarlar yani vücudunuz boyunca oksijen taşıyan kan hücreleridir.

Kırmızı kan hücreleri hemoglobin içerir. Hemoglobin, alyuvarların akciğerlerinizden vücudunuzun her yerine oksijen taşımasına ve vücudun diğer bölgelerinden akciğerlerine karbon dioksit taşınmasına olanak tanır.

Kırmızı kan hücreleri de dâhil olmak üzere çoğu kan hücresi, büyük kemiklerin birçoğunun boşluklarında bulunan süngerimsi bir madde olan kemik iliğinde düzenli olarak üretilir. Hemoglobin ve kırmızı kan hücreleri üretmek için, vücudunuz yediğiniz gıdalardan demir, vitamin B-12, folat ve diğer besin maddelerini alır. ⁷ 

Farklı kansızlık türleri ve nedenleri şunları içermektedir:

Demir Eksikliği Kansızlığı

Bu, dünyadaki en yaygın kansızlık türüdür. Demir eksikliği kansızlığı, vücudunuzdaki demir eksikliğinden kaynaklanır. Hemoglobin yapmak için kemik iliğinizin demirlenmesi gerekir. Yeterli demir olmazsa, vücudunuz kırmızı kan hücreleri için yeterli miktarda hemoglobin üretemez.

Demir takviyeleri olmadığı durumlarda bu tür kansızlık en çok hamile kadınlarda görülür. Ayrıca ağır kanamadan, ülserden, kanserden ve ağrı kesicilerden, özellikle de aspirinden kaynaklanan kan kayıpları da kansızlığın nedeni olabilmektedir.

Vitamin Eksikliği Kansızlığı

Demire ek olarak, vücudunuz yeterince sağlıklı kırmızı kan hücreleri üretmek için folat ve B-12 vitamine de ihtiyaç duyar. Bu ve diğer temel besin maddelerinden yoksun bir diyet, azalmış kırmızı kan hücresi üretimine neden olabilir.

Ayrıca, bazı insanlar B-12’yi yeterince tüketebilir, ancak bedenleri vitamini işleyemez. Bu, pernisiyöz anemi olarak da bilinen vitamin eksikliği anemisine neden olabilir.

Kronik Hastalık Kansızlığı

Kanser, HIV / AIDS, romatizmal artrit, böbrek hastalığı, Crohn hastalığı ve diğer kronik enflamatuvar hastalıklar gibi bazı hastalıklar kırmızı kan hücrelerinin üretimine müdahale edebilir.

Aşırı Kansızlık

Hayatı tehdit eden bu nadir kansızlık türü, vücut yeterince kırmızı kan hücresi üretmediğinde ortaya çıkar. Aplastik aneminin nedenleri arasında enfeksiyonlar, bazı ilaçlar, otoimmün hastalıklar ve toksik kimyasallara maruz kalma sayılabilir.

Kemik İliği Hastalığına Bağlı Kansızlık

Lösemi ve miyelofibroz gibi çeşitli hastalıklar, kemik iliğindeki kan üretimini etkileyerek kansızlığa neden olabilir. Bu tür kanser ve kanser benzeri rahatsızlıkların etkileri hafif ile hayatı tehdit eden boyutlar arasında değişebilir.

Hemolitik Kansızlık

Bu kansızlık grubu, kırmızı kan hücreleri kemik iliğinin yerini alabileceğinden daha hızlı yok edildiğinde ortaya çıkar. Bazı kan hastalıkları, kırmızı kan hücrelerinin yıkımını arttırır. Bu anemi türü kalıtsal olarak aileden gelebilir ya da sonrasında kendiliğinden gelişebilir.

Orak Hücre Kansızlık

Bu kalıtsal ve bazen ciddi olan durum, kalıtsal bir hemolitik anemi türüdür. Bunun nedeni, kırmızı kan hücrelerini anormal hilal (orak) şeklini almaya zorlayan kusurlu bir hemoglobin formudur. Bu düzensiz kan hücreleri erken ölür, kronik alyuvar kıtlığı ile sonuçlanır.

Diğer Kansızlık Türleri

Akdeniz anemisi ve Malarial anemisi gibi birkaç başka anemi formu da bulunmaktadır. ⁸ 

Kansızlık Tedavisi

Kansızlık nasıl geçer? Kansızlığın tıbbi tedavisi geniş çeşitlilik göstermektedir. Diğer yandan da, kansızlığın nedeni ve şiddetine bağlı olarak değişmektedir. Kansızlık hafifse ve belirtiler ya da minimal belirtiler ile ilişkili değilse, ayakta tedavi ortamında (doktor ofisi) kapsamlı bir doktor muayenesi yapılacaktır. Herhangi bir neden bulunursa, uygun tedavi başlayacaktır. Örneğin, eğer kansızlık hafifse ve düşük demir seviyeleri ile ilişkili olduğu tespit edilirse, demir eksikliği nedeninin belirlenmesi için daha ayrıntılı inceleme yapılırken demir takviyeleri verilebilir.

Öte yandan, kansızlık bir yaralanma veya hızlı kanayan bir mide ülseri ile oluşan ani kan kaybıyla ilgiliyse, belirtileri gidermek ve kayıp kanın telafisi için hastaneye kaldırma ve alyuvar nakli gerekebilir. Daha fazla kan kaybını durdurmak ve kanamanın kontrolü için daha başka tedbirler de alınabilir. ⁹ 

Demir Eksikliği Kansızlığı

Kansızlığın bu formu için genellikle demir takviyeleri almak ve diyet değişiklikleri yapmak yeterli olmaktadır.

Demir eksikliğinin altında yatan neden kan kaybına neden oluyorsa (menstrüasyon dışındakiler) kanamanın kaynağı belirlenmeli ve durdurulmalıdır. Bu durumlar ameliyatı da gerektirebilir.

Vitamin Eksikliği Kansızlığı

Folik asit ve B-12 eksikliği tedavisinde diyet takviyeleri bulunur ve diyetinizde bu besin maddelerinin miktarı artırılır.

Sindirim sisteminizde yediğiniz gıdanın B-12 vitamini emiliminde sorun yaşanıyorsa, B-12 vitaminine ihtiyacınız olabilir. İlk zaman alımlar bir gün arayla olabilir. Sonunda, ayda bir kere atış yapmanız gerekir; durumunuza bağlı olarak, ömür boyu da sürebilir. ¹⁰ 

Kronik Hastalık Kansızlığı

Bu tür kansızlık için özel bir tedavi bulunmaktadır. Doktorlar altta yatan hastalığın tedavisine odaklanmaktadır. Belirtiler şiddetli hale gelirse, kan transfüzyonu veya böbrekler tarafından normal olarak üretilen bir hormon olan sentetik eritropoietin enjeksiyonu (kan dopingi), kırmızı kan hücrelerinin üretimini uyarır ve yorgunluğu hafifletir.

Aşırı Kansızlık

Bu kansızlık türü için tedavi, kan hücrelerinin seviyelerini yükseltmek için kan transfüzyonlarını içerebilir. Kemik iliğiniz hastalıklıysa ve sağlıklı kan hücreleri yapamıyorsa, bir kemik iliği nakline ihtiyacınız olabilir.

Kemik İliği Hastalığına Bağlı Olarak Oluşan Kansızlık

Bu tür hastalıkların tedavisinde ilaç, kemoterapi veya kemik iliği transplantasyonu yapılabilir.

Hemolitik Kansızlık

Hemolitik anemi tedavisi, şüpheli ilaçlardan kaçınılması, ilgili enfeksiyonların tedavisi ve bağışıklık sisteminizi bastıran, alyuvarlarınıza saldıran ilaçların alınmasını içerir.

Kansızlık şiddetinize bağlı olarak, kan transfüzyonu veya plazmaferez (plazma değişimi) gerekli olabilir. Plazmaferez, kan filtreleme prosedürünün bir türüdür. Bazı durumlarda, dalağın çıkarılması faydalı olabilir.

Orak Hücre Kansızlığı

Bu kansızlık türü için tedavi, ağrıyı azaltmak ve komplikasyonları önlemek için oksijen, ağrı giderici ilaçlar ve oral ve intravenöz sıvıların verilmesini içerebilir. Doktorlar aynı zamanda kan nakli, folik asit takviyeleri ve antibiyotikleri de önerebilir.

Bazı durumlarda kemik iliği nakli etkili bir tedavi olabilir. Orak hücre anemisini tedavi etmek için Hidroksiüre adı verilen bir kanser ilacı da kullanılır.

Talasemi ya da Akdeniz Kansızlığı

Bu kansızlık türü kan transfüzyonları, folik asit takviyeleri, ilaçlar, dalağın alınması (Splenektomi) veya kan ve kemik iliği kök hücre nakli ile tedavi edilebilir. ¹¹ 

Kansızlık Ameliyatı

Splenektomi, midenin yakınında, sol göğüs kafesinin altına yerleşen yumuşak, yumruk büyüklüğündeki bir organ olan dalağı çıkarmak için yapılan ameliyattır. Dalak, vücudun savunma (bağışıklık) sisteminin önemli bir parçasıdır. Aynı zamanda eski kırmızı kan hücrelerinin vücudun dolaşımından uzaklaştırılmasına veya filtrelenmesine yardımcı olur. Dalağın yalnızca bir kısmı çıkarılırsa, bu işlem kısmi Splenektomi olarak adlandırılır. ¹² 

Kansızlık için hangi doktora gidilir?

Doktorların hemen hemen hepsi kansızlığı teşhis ve tedavi edebilmektedir. Bununla birlikte, nedeni bulma ve iyileştirme yolculuğu sırasında, kansızlık sorunu olan bir hasta muhtemelen gastroenterolog (sindirim sistemi hastalıkları uzmanı) veya hematolog (kan hastalıkları uzmanı) tarafından tedavi edilecektir. ¹³