Obezitenin Tehlikeleri Nelerdir? Nasıl Önlemler Alınabilir?

Obezite Nedir?

Obezite vücudun gereğinden fazla yağa sahip olması nedeniyle oluşan oldukça karmaşık bir durumdur. Sadece görsel olarak endişe edici olmakla kalmamakta, aynı zamanda, kalp hastalığı, diyabet ya da yüksek tansiyon gibi hastalıklar ve sağlık sorunlarına yol açabilmektedir.

Obezite, aşırı kilonun, kişinin hayatın içine karışmasını ve kendi ihtiyaçlarını yerine getirmesini engelleyebilecek kadar fazla olmasıdır.

Diğer yandan, kilo verme çabası içine girilerek sağlıklı günlere kavuşmak mümkün olabilmektedir. Yani, obezitenin tedavisi kilo verme çabası içine girmek, zamanla kademeli ve sağlıklı olarak kilo vermektedir.

Diyet değişiklikleri, artan fiziksel aktivite ve davranış değişiklikleri kilo vermeye oldukça yardımcı olabilmektedir. Bazı durumlarda, obezitenin tedavisinde, reçeteli ilaçlar ve kilo verme ameliyatı düşünülebilmektedir. ¹ 

Obezite Belirtileri

Kilolu olma ile obezite arasında büyük bir fark bulunmaktadır. Obezite aşırı vücut yağının biriktiği tıbbi bir durumdur ve bu genel sağlığı olumsuz etkilemektedir. Obezite başlangıcında durum hafife alınsa da, zamanla artmaya devam eden kilo, kişinin hayatın içine karışmasını engellemekte ve diğer sağlık sorunlarının oluşmasına yol açan komplikasyonlara sebebiyet verebilmektedir. ² 

Obezite nasıl anlaşılır? Bazı obezite belirtilerini şöyle açıklamak mümkündür:

Yüzün Daha Yuvarlak Bir Şekil Alması

Kilo almanın genelde yüz şeklinden fark edilebildiği düşünülmektedir. Biraz kilo almış olmak yüz şekline çok etki etmemektedir, ancak obezite ile mücadele eden bireyin yüzü şişmiş ve solgun gibi gözükebilmektedir. Buna ek olarak, çift çene (gıdı) ve yanakların kat yapması bir obezite belirtisi olarak değerlendirilmektedir.  

Bel Çevresinin Kalınlaşması

Herkes zaman zaman hayatlarının bazı dönemlerinde kilo alabilmektedir ve bu oldukça normaldir. Ancak, aşırı kilo bundan çok daha başka bir durumdur. Yakın zamanda aldığınız ve bir süre giydiğiniz pantolonun bir süre sonra üstünüze olmadığını fark ettiğinizde, bu kilo aldığınız anlamına gelebilmektedir.

Kişi kilo almaya başladığında, fazla yağ, özellikle kalçalar ve bel çevresinde toplanmaktadır. Sürekli olarak ofiste oturarak çalışan ve fiziksel aktivite eksikliği nedeniyle kilo almaya başlayan kişiler için kalça ve bel çevresi genişlemesi sık yaşanan bir durumdur. ³ 

Horlama

Daha önce hiç yaşanmadıysa, ancak artan kilo ile horlama problemi ortaya çıkmaya başladıysa, uyku apnesi gibi bir durum söz konusu olabilmektedir. Uyku apnesi, düzensiz solunuma neden olmakta ve uykunun kalitesine etki edebilmektedir.

Çoğu zaman horlamanın ya da uyku apnesinin nedeni aşırı boyun ağırlığıdır. Artan kilo hava yolunu daraltmakta ve sığ ya da az nefes almaya neden olmaktadır. Uyku apnesinin bilinen en yaygın nedeni de fazla kilo ya da obezitedir.  

İştah Artışı

Beklenmedik iştah artışı kilo almanın en belirgin belirtilerinden biridir. Özellikle, tatlı ve kalorisi açısından yüksek gıdalara yönelme de bunun bir göstergesidir. Deyim yerindeyse, yiyip yiyip yine de doymamak ya da büyük ve sık öğünler tüketmek kilo almaya yol açmaktadır.

Artan kilo nedeniyle kişi stresli ve depresif hissetmeye başlamaktadır, bu da adrenal bezlerin kortizol hormonu salgılamasına neden olmaktadır. Sonuç olarak, kişinin iştahı daha da artmaktadır. ⁴ 

Fiziksel Aktivitelerin Yormaya Başlaması

Normal ve günlük aktiviteleri yapmak bile kişi için oldukça yorucu olabilmektedir. Bu da kilo almaya başladığınızın oldukça açık bir belirtisidir. Bu faaliyetler arasında merdiven çıkmak, alışverişe gitmek, hatta yemek yapmak da bulunmaktadır.

Vücuttaki fazla yağ zamanla iltihaba da neden olabilmektedir. Bu da sürekli bir yorulma ve yorgunluk durumuna yol açmaktadır. Ayrıca, kas fonksiyonunu ve solunum kapasitesini azaltmaya başlamaktadır.  

Sosyal Hayattan Uzaklaşma

Kişi kilo almaya başladıkça, kendisini toplum için yabancı hissetmekte ve kendini saklamaya çalışabilmektedir. Fazla kilo çoğu zaman kişisel sorunların da ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Utanma, güven eksikliği ve diğer insanların düşüncelerinden çekinme gibi sorunlar kişiyi sosyal hayattan uzaklaştırabilmektedir.

Cilt Morarmaları

Aşırı kilo vücutta iltihaba yol açabilmektedir. İnflamasyon, cildin altındaki yağ dokusunu temaslara karşı daha hassas hale bir hale getirmektedir. Sonuç olarak, cilt morarmaya ya da sivilceye daha eğilimli olmaktadır. Vücuttaki rastgele yerlerde ağrı (morarma gibi) da hissedilebilmektedir. ⁵ 

Çatlaklar

Fazla kilonun en sık rastlanan belirtilerinden biri cildin gerilmeye başladığını gösteren çatlak izleridir. Kilo aldıkça cilt gerilmekte, incelmekte ve çatlamaya başlamaktadır. Bu çatlaklar çoğu zaman cildin kendi tonundan farklıdır ve gözle fark edilebilirdir.

Eklem Hasarı ve Eklem Ağrısı

Aşırı kilo eklemler üzerinde ekstra basınç yaratmaktadır. Bu nedenle de, eklemlerin çevresindeki doku zamanla aşınmaktadır. Başta rahatsızlıklar verse de zamanla oldukça ağrılı olabilmektedir. Kilo ne kadar artarsa, özellikle dizler, sırt ve kalçalar olmak üzere eklemler de o kadar zarar görmektedir.  

Ayak Ağrısı

Aşırı kiloyu taşımak zorunda kalan ayaklar genellikle bu nedenle ağrımaktadır. Vücudun tüm yükünü taşıyan ayaklar, diğer yandan, kilo nedeniyle şişmekte ve genişlemektedir. Bu şişlik dokulardaki sıvı birikiminden kaynaklanmaktadır. ⁶ 

Obezite Komplikasyonları

Obeziteye bağlı olarak oluşan bazı sağlık sorunları şunlar olabilmektedir:

• Solunum bozuklukları (uyku apnesi ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı)
• Belirli kanser türleri (erkeklerde prostat ve bağırsak kanseri, kadınlarda meme ve rahim kanseri)
• Koroner arter hastalığı
• Depresyon
• Diyabet
• Safra kesesi veya karaciğer hastalığı
• Gastroözofageal reflü hastalığı
• Yüksek tansiyon
• Yüksek kolesterol
• Eklem hastalığı (osteoartrit)
• İnme

Obez olan insanların başka sağlık sorunları yaşama riski artmaktadır. Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol seviyeleri, solunum sorunları ve eklem ağrısı (dizlerde veya bel altındakilerde) oldukça sık görülmektedir. Kişini kilosu ne kadar fazla ise obezite ile ilgili tıbbi problemlerin olma olasılığı da o kadar artmaktadır.

Tıbbi komplikasyonların yanı sıra obezite, düşük benlik saygısı, ayrımcılık, istihdam zorluğu ve yaşam kalitesinin düşmesi gibi psikososyal sorunlara da yol açabilmektedir. ⁷ 

Obezite Nedenleri

Obezite neden olur? Obezite çoğu zaman çok fazla yemek yemenin, ancak buna rağmen, çok az hareket etmenin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.

Özellikle, yağ ve şeker tüketimi vücuda yüksek miktarda enerji temin etmektedir. Bu enerjinin fiziksel aktivite ve egzersiz ile tüketilmemesi durumunda, tüm bu enerji vücutta kalmakta ve vücut tarafından yağ dönüştürülüp depolanmaktadır. ⁸ 

Sürekli olarak Yüksek Kalorili Yiyecekleri Tercih Etmek

Kalori, gıdaların ne kadar enerji değerine sahip olduğunu gösteren ölçü birimidir. Ortalama seviyede fiziksel aktivite içinde olan kişinin sağlıklı bir şekilde kilo vermesi için günde yaklaşık 2.500 kalori alması gerekmektedir. Diğer yandan, ortalama fiziksel aktivite içinde olan bir kadının günde yaklaşık 2.000 kaloriye ihtiyacı bulunmaktadır. Kalori yakma açısından kadınlar ve erkeklerin vücutları farklılıklar gösterebilmektedir.  

Bu kalori miktarı yüksek gibi görünebilmektedir, ancak belirli yiyecek türleri ile bu kaloriye ulaşmak oldukça kolaydır. Örneğin, bir hamburger, patates kızartması ya da milkshake ile tek öğünde bütün bu kaloriyi almak mümkündür.

Obezitenin başlamasına yol açan durum ise, birçok insanın fiziksel olarak aktif olmamasına rağmen gün içinde bu hesaplanan kalorilerden çok daha fazlasını almasıdır. Enerji olarak tüketilmeyen bu kaloriler vücutta yağ olarak depolanmaktadır. ⁹ 

Yanlış Beslenme

Obezite kısa sürede oluşan bir sağlık sorunu değildir. Genellikle yanlış beslenme nedeniyle zaman içinde oluşmaktadır. Zayıf bir beslenme ve yanlış yaşam tarzı seçimlerinin bir sonucu olarak kademeli bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

• Çok fazla kalori tüketmek: Yağ ve şeker açısından yüksek gıdaları, çok miktarda işlenmiş gıdaları veya fast food olarak tabir edilen yiyecekleri yemeyi tercih etmek değerinden fazla kalori almaya yol açmaktadır.
• Çok fazla alkol içmek: Alkol çok fazla kalori içermektedir, bu nedenle de, çok fazla alkol tüketen insanların kilo problemi de olmaktadır.
• Çok fazla yemek: Tek öğünde çok fazla yemek veya öğün sonrası yağ ve şeker açısından yüksek olan tatlı yiyecekleri tüketmek gereksiz kalori alınımına yol açmaktadır. ¹⁰ 
• İhtiyaç duyulandan daha büyük porsiyon yemek: Büyük tabaklarda yemek yemek kişiyi daha fazla yemeye teşvik edebilmektedir. Herkesin büyük porsiyonlarla yemek yediği bir ailede büyümek çoğu zaman buna yol açabilmektedir.
• Çok fazla şekerli içecek içmek: Şekerli gazoz, kola, alkolsüz içecekler ve meyve suları da dâhil pek çok içecek gereksiz kalori alımına yol açmaktadır.
• İyi hissetmek için yemek: Depresyon ya da benzeri ruhsal bir durum nedeniyle yemek yedikçe iyi hissetmek, bu nedenle de, sürekli yemek yemek ihtiyaç duyulandan fazla kalorinin alınmasına neden olmaktadır.

Sağlıksız beslenme alışkanlıkları genellikle ailede başlayan alışkanlıklarla şekillenmektedir. Örneğin, küçük bir çocuk annesinin uyguladığı kötü beslenme alışkanlıklarıyla beraber yetişkinliğe erişebilmektedir. ¹¹ 

Fiziksel Aktivite Eksikliği

Vücut için her açıdan faydalı ve gerekli olan fiziksel aktivite eksikliği, obeziteye yol açan oldukça önemli bir nedendir. Çoğu insan, iş nedeniyle günün büyük bölümünü bir masada oturup çalışarak geçirmektedir. İş dışı zamanlarda da yürümek veya bisiklet sürmek yerine çoğu zaman araba kullanımı tercih edilmektedir.

Günümüzde çoğu insan yoğun iş saatleri nedeniyle, işten geri kalan zamanlarını evde TV izleyerek, internette gezinerek ya da bilgisayar oyunları oynayarak geçirmeyi tercih etmektedir. Nadiren de olsa, düzenli olarak spor yapmayı hayatlarının bir parçası haline getiren insanlarda bulunmaktadır. Ancak, hafif ya da orta seviye egzersizi bile hayatınıza dâhil etmiyorsanız, vücut yenilen gıdaları enerjiye döndüremeyecektir ve yine sonuç olarak, vücut bu kaloriyi yağ olarak depolayacaktır. ¹² 

Genetik Faktörler

Obezitenin aileden geldiğine ya da kalıtsal olduğuna dair bazı fikirler bulunmaktadır. Ancak, Prader-Willi sendromu gibi obeziteye neden olabilen nadir genetik koşullar dışında, çoğu insanın kilo vermesini hiçbir engel bulunmamaktadır.

Aile bireylerinden gelen bazı genetik özelliklerin kilo vermeyi daha zor bir hale getirdiği doğru olabilir, ancak bu kilo vermenin imkansız olduğu anlamına gelmemektedir.

Birçok vakada, obezite çocukluktan başlayan ve kademeli olarak ilerleyen bir sağlık durumudur. Bunun nedeni, aileden edinilen kötü beslenme alışkanlıkları ve çevresel faktörlerdir.  

Tıbbi Koşullar

Bazen obezitenin nedeni altta yatan başka bir tıbbi durum olabilmektedir. Obeziteye neden olabilecek bazı tıbbi koşullar şunlardır:

• Hipotiroidi ya da tiroid yetmezliği: Tiroid bezinin metabolizmanın hızlı çalışmasına yardımcı olan hormonları yeteri kadar üretemediği bir durumdur.
• Cushing sendromu: Steroid hormonlarının aşırı üretimine neden olan nadir bir bozukluktur. ¹³ 

Altta yatan tıbbi neden teşhis ve tedavi edildikten sonra kilo vermek için çoğu zaman bir engel oluşturmamaktadır.

Altta yatan tıbbi neden teşhis ve tedavi edildikten sonra kilo vermek için çoğu zaman bir engel oluşturmamaktadır.

İstemsiz kilo almaya yol açabilen diğer koşullar ise şunlardır:

• Bazı kortikosteroidlerin kullanımı
• Epilepsi ve diyabet için kullanılan ilaçlar
• Şizofreni ve diğer zihinsel hastalıkları tedavi etmek için kullanılan antidepresanlar ¹⁴

Obezite Tedavisi

Obezite, özellikle son yıllarda oldukça hızlı artan bir sağlık problemidir. Diyabet, kalp rahatsızlığı, inme, hipertansiyon, safra kesesi hastalığı ve yağlı karaciğer hastalığı gibi bazı sağlık durumlarının yanı sıra bazı kanserlere de yol açabilmektedir. Bu nedenle, kontrol altına alınması ve gerekli tedavilerin uygulanması son derece önemlidir.

Obezite nasıl geçer? Obezite ve aşırı kilonun kontrol altına alınması, aşağıdakileri içeren bazı temel hedeflere odaklanmakla gerçekleşebilmektedir:

• Vücut ağırlığının azaltılması
• Kaybedilen vücut ağırlığının korunması ve verilen kilonun tekrar alınmasının engellenmesi
• Düzenli ve sağlıklı beslenmenin sürdürülmesi ve diyet eksikliklerinin önlenmesi ¹⁵

Vücut Ağırlığının Azaltılması

Çoğu insanda fazla olan birkaç kiloyu vermek sağlıksal açıdan yararlı olabilmektedir. Verilen birkaç kilo bile, şeker hastalığı geliştirme veya düşük kan basıncı riskini azaltmak için yeterli olabilmektedir.

Kilo vermek için düşük kalorili ancak sağlıklı ve dengeli bir diyetle beslenmek, düzenli fiziksel aktivite içinde olmak ve kilo almaya yol açan yaşam tarzlarında değişiklik yapmak istenilen hedefe ulaşmada oldukça etkili olabilmektedir. Haftada en fazla 0,5-1 kg kaybetmelidir, daha fazlası sağlıksal açıdan doğru değildir.

Kilo verme çabası içine giren kişinin ailesinden de destek alması oldukça önemlidir. Obezite başlangıcında olan bir çocuğun ailesi tarafından sağlıklı beslenmeye ve daha aktif bir hayata yönlendirilmesi gerekir. Özellikle, 12 yaşından küçük olan çocuklarda obezite ile mücadele edilmesinde ailenin rolü kritiktir. ¹⁶ 

Fiziksel Aktivite ya da Egzersiz

Ortalama bir yetişkinin kilo vermesi ya da verilen kiloyu koruması için haftada 5 gün ve 30 dakika kadar ılımlı fiziksel aktivite içinde olması yeterli ve faydalı olabilmektedir.

Orta seviye bir aktivite, genellikle kişinin vücudunu ısıtmakta, kalp atış hızını artırmakta ve solunum hızını yükseltmektedir. Bunlar kardiyovasküler egzersizlerdir ve diyabet ya da kalp hastalığının gelişimini önlemeye yardımcı olabilmektedir.

Obezite ile mücadele eden kişinin günlük olarak ılımlı fiziksel aktivite içinde olması gerekir. Kilo kaybedildikten sonra bile hedeflenen kilonun korunması için egzersizlere devam edilmesi son derece etkilidir.  

Obez olan çocukların her gün bisiklet sürme, tempolu yürüyüş, merdivenleri tırmanma, bahçe işleri, yüzme veya jimnastik gibi ılımlı aktivitelerin içinde olması önerilmektedir.

Özellikle egzersiz yapma dışındaki sürelerde de, hareketsiz kalma süresinin azaltılması gerekir. TV başında ya da bilgisayar başında çok fazla oturarak zaman geçirilmesi kilo vermeye yardımcı olmayacaktır. ¹⁷ 

Sağlıklı Bir Diyetle Beslenmek

Eskisine oranla daha az kalori tüketmek ya da bir insanın günlük olarak ihtiyacı olan yeteri kadar kaloriyi tüketmek kilo verme sürecinden önemli unsurlardan biridir. Kalori açısından daha düşük bir diyetle beslenmek sağlıksız beslenmek anlamına gelmemektedir, aksine diyete pek çok vitaminler ve sağlıklı bir vücut için gerekli olan besin değerlerinin eklenmesiyle kilo verirken vücudun da sağlığına kavuşması sağlanmaktadır. ¹⁸ 

Vücut kütle indeksi 30’un üzerinde olan kişiler ve hedeflerine ulaşmadan önce kilo vermekten vazgeçenler için başlangıç olarak düşük kalorili bir diyet önerilebilmektedir. Bununla birlikte, bu diyet programı 12 haftadan uzun süre devamlı olarak takip edilmemelidir.

Sağlıklı ve zayıflamayı hedefleyen kişinin vücuduna zarar vermeyecek olan ideal bir diyet programı tatlılar, şekerli içecekler, doymuş ve trans yağ bakımından zengin gıdalar ve sodyum tuzu açısından sınırlandırılmış olmalıdır. Aşırı yemek ya da büyük öğünler yemek yerine, küçük ancak sık öğünlerle beslenmek daha doğru olacaktır. Diğer yandan, daha yavaş yemek, bol su içmek ve alkolden kaçınmak da diyetle kilo verme sürecinde gerekli olan unsurlardır. ¹⁹ 

İlaçla Obezite Tedavisi

Piyasada kilo vermeye yardımcı olan bazı ilaçlar bulunmaktadır, ancak bu ilaçlar herkes için uygun değildir ve pek çok insanda yan etkilere neden olabilmektedir. Doktor tarafından ilaç tedavisinin uygun görüldüğü kişiler 30 yaş üstü obezite hastalarıdır.  

Obezite Ameliyatı

Çok şiddetli obezite durumunda ya da hiçbir tedavinin olumlu bir sonuç vermediği hastalarda obezite ameliyatı bir seçenek olarak görülebilmektedir. Bu konudaki en doğru kararı doktor vermektedir.

Obezite durumunda kilo verilmesini sağlamak için birkaç farklı ameliyat yöntemi bulunmaktadır. En sık uygulananı mide küçültme ameliyatıdır. Bu durumda, midesi küçülen kişi daha az yemekte ve daha az yemekle doyduğunu hissetmektedir. Böylece de zamanla kilo verilmesi sağlanmaktadır.

Mide küçültme ameliyatı sadece çok şiddetli obez olan ve diğer sağlıksal koşullarla da mücadele eden hastalar için düşünülmektedir. Riskli bir prosedür olan bu ameliyat yalnızca doktor tarafından onay verildiğinde uygulanmaktadır. ²⁰