Narkolepsi Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Narkolepsi Nedir?

Narkolepsi, karşı konulamaz gündüz uykuları ve ani uyku atakları ile karakterize edilen kronik bir uyku bozukluğudur. Narkolepsi hastası koşullar uygun olmasa bile belli bir süre uyanık kalmakta zorlanmaktadır. Narkolepsi kişinin günlük hayatına oldukça müdehale edebilmektedir.

Bazen, narkolepsi hastalığına Katapleksi de eşlik edebilmektedir. Bu durumda, kas kontrolünde güçsüzlük ve kayıp yaşanmaktadır. Katapleksi genellikle kahkaha gibi güçlü bir duygu tarafından tetiklenmektedir. ¹ 

Narkolepsi Belirtileri

Narkolepsi başlangıcı belirtilerinin genellikle 15-25 yaşları arasında başladığı gözlemlenmektedir. Diğer yandan, bu belirtiler çok daha ileri bir yaşta veya daha genç bir yaşta ortaya çıkması da mümkündür. Belirtiler, ilk birkaç yıldan sonra daha da kötüye gitme eğilimi göstermektedir. ² 

Narkolepsi Tipleri

Tip 1 Narkolepsi: Katapleksi ile birlikte yaşanan narkolepsi olarak da adlandırılmaktadır. Kişinin beyin hormonlarındaki düşük oreksin seviyelerine ve katalepsi belirti yaşamasına bağlı olarak teşhis edilmektedir. Bu tip narkolepsi sahibi olan kişi aşırı gündüz uykusu ihtiyacı duymaktadır.

Tip 2 Narkolepsi: Katapleksi ile birlikte yaşanmayan narkolepsi olarak da bilinmektedir. Bu tip narkolepsi sahibi olan kişi aşırı gündüz uykusu ihtiyacı duymaktadır, ancak kas kontrolsüzlüğü herhangi bir duygudurum değişimi sonucu tetiklenmemektedir. Bu kişilerin beyindeki oreksin hormonu seviyeleri normaldir.  

Narkolepsi nasıl anlaşılır? Narkolepsi belirtilerini şöyle açıklamak mümkündür:

• Gündüz Uykuları

Narkolepsi durumunda görülen başlıca belirti aşırı gündüz uykusudur. Kişi bütün gece uyumuş olsa da, gün boyunca kendisini yorgun hissedebilmektedir. Bu uykuya karşı koymak oldukça zordur ve gün içinde değişiklikler gösterebilmektedir. Kısa bir uykudan sonra, daha uyanık hissedilse de, uykudan bir veya iki saat sonra tekrar uyku saldırısı gelebilmektedir. ³ 

• Halüsinasyonlar

Narkolepsi olan bazı hastalar uyku başlangıcında canlı halüsinasyonlar görebilmektedir. Bu hipnagojik halüsinasyon genellikle uykuya dalınan aynı odada gerçekleşmektedir. Kişiye oldukça gerçekçi gelen bu halüsinasyonlar aşırı korkuya da neden olabilmektedir. Sık yaşanan halüsinasyonlar arasında yangın çıkması ya da havada uçma bulunabilmektedir. Bu tecrübeler çoğunlukla görsel olmaktadır. Aynı zamanda ses, dokunuş, tat ve koku duyularını da içerebilmektedir. 

• Uyku Felci (Paralizi)

Kişi uyuduğunda veya uyandığında felç olmuş gibi hissedebilmektedir. Bu genellikle birkaç saniye veya dakika kadar sürmektedir. Oldukça korkutucu bir durum olsa da, nefes almayı engellemeye yol açmamaktadır. Uyku felci bazen halüsinasyonlarla bir arada yaşanabilir.

• Rahatsız Gece Uykusu

Narkolepsi hastalarının yaklaşık yarısı geceleri düzenli uyku uyumada sorun yaşamaktadır. Kişi sıkça uykudan uyanabilmekte ya da uykuya dalmakta güçlük çekebilmektedir. ⁴

• Hafıza Sorunları

Düzensiz uyku ve yorgunluk narkolepsi hastası olan kişilerde hafıza kaybına yol açabilmektedir. Üzerine çok düşünülmesi gerekmeyen güçlük aktivitelerde bile kişi hafıza sorunları yaşayabilmektedir.

• Katalepsi

Bu sadece katapleksi ile birlikte yaşanan narkolepsi durumunda ortaya çıkmaktadır. Katalepsi, uyku saldırısının öfke ya da kahkaha gibi güçlü bir duygu tarafından tetiklenmesi durumudur.

Katapleksi ile birlikte yaşanan narkolepsi sıklıkla kilo artışı ve bazı durumlarda obeziteyle bağlantılı olabilmektedir. Uyku apnesi veya REM uyku davranışı bozukluğu gibi başka bir uyku bozukluğu ile birlikte narkolepsi yaşanması da mümkündür. ⁵ 

Katalepsi aniden yaşanabilmekte ve kas kontrolünün kaybedilmesine yol açabilmektedir. Genellikle, bacaklarda görülmektedir. Bu saldırılar, birkaç saniye ile 30 dakika arasında sürebilmektedir. Bazı insanlar günlük olarak katapleksi yaşarken, diğerleri ise bu saldırılara yılda sadece bir veya iki kez maruz kalmaktadır. Katapleksi belirtileri yaşla birlikte gelişebilmektedir.  

Narkolepsi Nedenleri

Narkolepsi neden olur? Narkolepsi gelişimine neyin yol açtığı tam olarak bilinmemektedir, ancak birçok durumda, bunun bağışıklık sisteminin bir reaksiyonu olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Bağışıklık sistemi bozukluklarında, vücudun kendi antikorları zararlı olduğunu düşünerek sağlıklı hücreleri ve dokuları hedef almaktadır. Narkolepsi durumunda, beynin bölgeleri genellikle nörotransmitter tarafından tutulmaktadır. Bu da, oreksin hormonu eksikliğine ve narkolepsi belirtilerine yol açmaktadır. Bununla birlikte, diğer narkolepsi vakalarında, oreksin hormonu seviyeleri gayet normaldir. Bu nedenle de, narkolepsi nedeni kesinlikle oreksin hormonu eksikliğine bağlanamamaktadır. ⁶

Uyku Evreleri

Uyku düzeni genellikle iki döngüden oluşmaktadır:

• NREM (Yavaş Göz Hareketi Dönemi)
• REM (Hızlı Göz Hareketi Dönemi)

Genellikle, uyku, dört aşamaya bölünmüş olan NREM uykusuyla başlamaktadır. REM uykusu, kişinin beyninin daha aktif hale geldiği ve rüya görmeye başladığı evredir. Narkolepsi söz konusu olduğunda, REM uykusu evresinin her zamankinden daha erken ortaya çıkmasına yol açmaktadır. REM uykusunda gerçekleşen paralizi yani felç olma durumu, kişi uyanıkken de ortaya çıkabilmektedir. 

Oreksin Hormonu Eksikliği

Yapılan narkolepsi araştırmalarında, oreksin salınan beyin bölgelerinin bir antikorun saldırısına uğradığı görülmüştür. Bu da gösteriyor ki, oreksin hormonunun azalması, narkolepsiye ve özellikle de Katapleksi veya geçici kas güçsüzlüğüne eşlik eden narkolepsiye yol açabilmektedir.

Narkolepsi sahibi olan kişide oreksin hormonuna saldıran antikor seviyeleri diğerlerine göre daha fazladır. Diğer yandan, bu kişilerde oreksin hormonu seviyeleri de aynı oranda daha eksiktir.

Narkolepsiye yol açan antikor ne kadar yüksek olursa, beyin bölgelerindeki hasar derecesi de o kadar yüksek olmaktadır. ⁷ 

Ailede Narkolepsi Geçmişi

Çoğu narkolepsi vakası oldukça değişken ve düzensizdir. Yani bozukluk her zaman bilinen bir aile geçmişinden gelmemektedir. Ailede olmasa bile kişide narkolepsi gelişme riski bulunmaktadır. Diğer yandan, bu aileden gelen kalıtsal bir yatkınlık da olabilmektedir. ⁸

Beyin Travmaları

Nadiren de olsa, narkolepsi uyanıklığı ve REM uykusunu düzenleyen beynin travmatik yaralanmasına veya aynı bölgedeki tümörlerden ve diğer hastalıklardan kaynaklanabilmektedir.  

Narkolepsi Tedavisi

Narkolepsi nasıl geçer? Narkolepsi tedavisi, uygun uyku düzenleri, egzersiz ve hastanın kendi başına alabileceği önlemlerle birlikte, doktorlar tarafından uygulanan antidepresanlar ve uyarıcılar gibi ilaçları da içerebilmektedir.  

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Yaşam tarzı değişiklikleri narkolepsi tedavisine yardımcı olabilmektedir. Bunlar, uyku düzenine dikkat edilmesi, gündüz uykularının programlanması, düzenli egzersiz yapılmasını ve dengeli bir diyetle beslenilmesini içermektedir.

Uyku düzeni için uygulanabilecek bazı yöntemler şunlardır:

• Tutarlı bir uyku programı yapın, her gün aynı saatte uyuyup uyanmaya özen gösterin.
• En az 7 saat uyku saati ayarlayacak bir yatma zamanı ayarlayın.
• Uykunuz gelmedikçe yatağa uyumak için girmeyin.
• 20 dakika sonra uykuya dalmazsanız, yataktan çıkın.
• Yatağa girmeden önce kafamızın rahat olacağını düşündüğünüz günlük rutinlerinizi yerine getirin.
• Yatak odasının sıcaklığını ve havasını sizin için rahatlatıcı olacak şekilde ayarlayın.
• Akşamları ışığa maruz kalmayı sınırlandırın.
• Yatmadan önce büyük öğünler yemekten kaçının. Geceleri gelen açlık hissi durumunda hafif ve sağlıklı bir atıştırmağı yemeyi tercih edin.
• Yatmadan önce sıvı alımını azaltın.
• Düzenli egzersiz yapın ve sağlıklı bir diyetle beslenin.
• Öğleden sonra veya akşamları kafein tüketmekten kaçının.
• Alkol tüketiminden kaçının.  

İlaç Narkolepsi Tedavisi

Narkolepsi tedavisinde kullanılabilen ilaçlar şöyle gruplandırılmaktadır:

• Uyarıcılar

Merkezi sinir sistemini uyaran ilaçlar, narkolepsi hastasının gün boyunca uyanık kalmasına yardımcı olabilmektedir. Narkolepsi için önce doktorlar sıklıkla modafinil veya armodafinil tercih etmektedir, çünkü daha eski uyarıcılar kadar bağımlılık yapmamaktırlar. Modafinil’in yan etkileri nadirdir, ancak bunlar baş ağrısı, mide bulantısı veya ağız kuruluğu olabilmektedir. ⁹ 

• Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri

Çoğunlukla katapleksi, hipnagojik halüsinasyonlar ve uyku felci belirtilerini hafifletmeye yardımcı olmak için REM uykusunu bastıran bu ilaçlar reçete edilmektedir. Bu ilaçlara fluoksetin ve venlafaksin dâhildir. Yan etkiler arasında ise kilo alımı, cinsel işlev bozukluğu ve sindirim problemleri bulunabilmektedir.

• Trisiklik Antidepresanlar

Protriptilin, imipramin ve klomipramin gibi eski antidepresanlar katapleksi için etkili olabilmektedir, ancak birçok kişi ağız kuruluğu ve baş dönmesi gibi yan etkilere maruz kalmaktadır.  

• Sodyum Oksibat

Bu ilaç katapleksi tedavisi için oldukça etkili olabilmektedir. Sodyum oksibat, narkolepsi hastalığında verimsiz olan gece uykusunu düzenlemeye yardımcı olabilmektedir. Böylece gündüz uykusuzluğunu kontrol altına almayı da sağlayabilmektedir. Sodyum oksibat diğer uyku ilacları, narkotik ağrı kesici veya alkol ile birlikte alındığında, solunum yetmezliğine, komaya ve ölüme bile yol açabilmektedir.

Yüksek tansiyon veya şeker hastalığı gibi diğer sağlık sorunlarının olması durumunda, doktorunuz kullandığınız ilaçların narkolepsi ilaçlarıyla tepkimeye girmemesi için gerekli önlemleri almanıza yardımcı olacaktır.

Alerji ve soğuk algınlığı ilaçları gibi reçetesiz satılan bazı ilaçlar uyuşukluğa neden olabilmektedir. Narkolepsi hastalığı varsa, doktorunuz muhtemelen bu ilaçları almaktan kaçınmanızı önerecektir. ¹⁰