Pankreatite Ne Sebep Olur? Belirtileri Nelerdir?

Pankreatit Nedir?

Pankreas, midenin arkasında bulunan ve ince bağırsağın ilk bölümüne yakın olan büyük bir bezdir. Pankreas kanalı adı verilen bir tüp vasıtasıyla sindirim suları ince bağırsağa salgılanmaktadır. Pankreasın fonksiyonları arasında ensülin ve glukagon hormonlarını kan dolaşımına bırakmak da bulunmaktadır.

Pankreatit ise pankreasın iltihaplanması durumudur. Bu durumda, sağlıklı sindirim için kullanılacak olan enzimler pankreas tarafından sindirilmektedir. Pankreatit akut veya kronik olabilmektedir. Her iki durumda da ciddi bir hastalık sorunudur ve tedavi edilmemesi durumunda komplikasyonlara yol açabilmektedir. ¹

Akut pankreatit durumunda hastalığın belirtileri aniden ortaya çıkmaktadır ve genellikle tedavi ile birkaç gün içinde kaybolmaktadır. Çoğunlukla safra taşı nedeniyle oluşmaktadır. Genel belirtiler arasında ise üst karın bölgesinde şiddetli ağrı, mide bulantısı ve kusma bulunmaktadır. Tedavi genellikle hastanede intravenöz sıvılar, antibiyotikler ve ağrı azaltmak için kullanılan ağrı kesici ilaçlarla tamamlanmaktadır. Bir kaç süren tedavi sonucunda hasta kendisini daha iyi hissetmeye başlamaktadır. ²

Kronik pankreatit uzun süreli olarak belirtileri yaşanmaya devam eden pankreatit türüdür. Zaman içinde daha da kötüye gitme eğilimi göstermektedir ve kalıcı hasarlara da yol açabilmektedir.

Kronik pankreatit hastalığının en yaygın nedeni ağır alkol kullanımıdır. Diğer nedenler arasında ise kistik fibroz ve diğer kalıtsal bozukluklar, kandaki yüksek miktarda kalsiyum veya yağlar, bazı ilaçlar ve otoimmün hastalıklar bulunmaktadır.

Kronik pankreatit belirtileri bulantı, kusma, kilo kaybı ve yağlı dışkıları içerebilmektedir. Tedavi seçenekleri, hastanede intravenöz sıvılar, ağrıları hafifletecek ilaçlar ve beslenme desteği olabilmektedir. Sonrasında özel bir diyetle beslenilmesi ve enzim takviyeleri alınması gerekebilmektedir. ³

Pankreatit Belirtileri

Pankreatit nasıl anlaşılır? Pankreatit başlangıcının en önemli belirtisi karın ağrısıdır. Pankreas iltihaplanması genellikle pankreatit ağrısı ile karakterize edilmektedir. Pankreatit ağrısı bazı kişilerde daha şiddetli olabilmekte ya da diğer pek çok belirti ile birlikte yaşanabilmektedir. ⁴

Pankreatit Ağrısı

Pankreatit hastalığının en yaygın olarak yaşanan belirtisi üst karın bölgesinde meydana gelen karın ağrısıdır. Bu ağrı şu şekillerde yaşanabilmektedir:

• İlk başlarda hafif olabilmekte ya da bir şeyler yedikten veya içtikten sonra daha kötüleşebilmektedir. 
• Sabit, şiddetli ve birkaç gün süren bir ağrı olabilmektedir. 
• Sırt üstü yatarken ya da oturur pozisyonda öne eğilirken daha da kötüye gitme eğilimi gösterebilmektedir. 
• Ağrı genellikle sırt boyunca yayılmaktadır. 
• Genellikle hareket nedeniyle şiddetlenmemektedir. 
• Genellikle alt karın bölgesinde hissedilmeyen ve donuk olmayan bir ağrıdır. ⁵

Karın ağrısı pankreatit gelişiminin nedenine bağlı olarak farklılıklar gösterebilmektedir. Örnek vermek gerekirse, pankreatit safra taşı nedeniyle oluşmuşsa, oluşan ağrı genellikle ani, bıçaklayıcı ve sırta yayılan bir şekilde hissedilmektedir.

Diğer yandan, alkol tüketimi nedeniyle oluşan pankreatit durumunda ise oluşan karın ağrısı daha yavaş gelişmektedir ve genellikle ağrının odak noktası belirsizdir. ⁶

Diğer Pankreatit Belirtileri

Karın ağrısı ile birlikte bulantı ve kusma da pankreatit durumunda sıklıkla yaşanan belirtilerdir. Pankreatit belirtilerinin diğerleri ise şunları içermektedir:

• Solgun ve sıkıntılı bir görünüm 
• Ateş 
• Sarılık (cilt ve gözlerin sararması) 
• Terleme ve hızlı nabız 
• Şişmiş veya hassaslaşmış karın bölgesi 
• Kil renkli dışkı 
• Gaz şişkinliği 
• Hıçkırık 
• Hazımsızlık 

Dehidrasyon ya da vücuttaki sıvı kaybı, düşük kan basıncı ve geçici organ yetmezliği (48 saatten daha az sürmektedir), orta şiddetli pankreatit sahibi olan insanlarda gelişebilmektedir. ⁷

Kronik Pankreatit Belirtileri

Kronik yani uzun süreli pankreatit sahibi olan hastaların çoğunda karın ağrısı gelip gitme eğilimi göstermektedir. Karın ağrısının her saldırısı saatler, günler veya haftalarca sürebilmektedir.

Kronik pankreatit durumunda en sık görülen belirtileri şunlardır:

• Sırttan yayılan tekrarlayan üst karın ağrısı 
• Alkol içtikten sonra daha da kötüleşen ağrı 
• Öne eğilme ya da eğilerek oturma gibi pozisyonlarda gelişen ağrı 
• Yağlı, solgun ve kokulu dışkılar 
• Mide bulantısı 
• Kilo kaybı 

Kronikleşen pankreatit zamanla pankreasın hasar görmesine yol açabilmektedir. Bu durumda, başka belirtiler de yaşanabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, pankreas kan şekeri seviyelerini düzenleyen hormonları ürettiği için hasar görmesi durumunda şeker hastalığı gelişebilmektedir. Şeker hastalığının sık yaşanan belirtileri arasında ise susuzluk artışı, artan idrara çıkma sıklığı ve yorgunluk artışı bulunmaktadır.

Pankreasın yenilen gıdaları düzgün şekilde sindirmek için yeterli miktarda sindirim enzimi üretememesi, kilo kaybı ve malnütrisyona (besin yetersizliği) neden olabilmektedir.

Kronik pankreatit sahibi olan kişilerde olmayanlara oranla pankreas kanseri gelişme riski daha yüksektir. ⁸

Pankreatit Nedenleri 

Pankreatit neden olur? Akut pankreatit yaşayan çoğu hastada bu durumun nedeni sıklıkla safra taşı ya da alkol tüketimi ile yakından bağlantılıdır. Diğer yandan, tam olarak nedeni belirlemek her zaman mümkün olmayabilmektedir. ⁹

Akut Pankreatit Nedenleri

Akut pankreatit nedenleri şöyle açıklanabilmektedir:

• Safra Taşı 

Safra taşı, safra kesesinde oluşan sert taş parçasıdır. Safra kesesinden çıkıp pankreasın açılmasını engellerse, akut pankreatit gelişimine yol açabilmektedir.

Safra taşı nedeniyle oluşan tıkanıklık durumunda, pankreas tarafından üretilen bazı enzimlerin dengesini bozabilmektedir. Bu enzimler normalde bağırsaklardaki gıdaların sindirilmesine yardım etmek için kullanılmaktadır. Tıkanıklık olduğunda ise bu enzimler pankreasta sindirilmeye başlanmaktadır.

Bu süreç safra taşı olan her hastanın pankreatit geliştireceği anlamına gelmemektedir. Safra taşı bulunan çoğu kişide pankreatit gözlemlenmemektedir. ¹⁰

• Alkol Tüketimi 

Alkolün neden pankreatit gelişimine yol açtığı tam olarak bilinememektedir. Diğer yandan, enzimlerin sindirimine başlamasına neden olan pankreasın normal işleyişine müdahale etmesinin bir sonucu olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Sürecin tam açıklaması olmasa da, alkol kullanımı ile akut pankreatit arasında kesin bir ilişki bulunmaktadır. Düzenli olarak alkol tüketen kişilerin akut pankreatit gelişme olasılığının alkol kullanmayan insanlara göre dört kat daha yüksek olduğu ortaya konmuştur.

Kısa süreli de olsa aşırı alkol tüketiminin akut pankreatit geliştirme riskini artırdığı düşünülmektedir. ¹¹

• Diğer Nedenler 

Akut pankreatit gelişimine daha az sıklıkla neden olan faktörler şunlardır:

• Bazı ilaçlar (örneğin steroidler ve bazı diüretikler) 
• Yüksek düzeyde trigliserit (bir yağ türü) 
• Kanda yüksek düzeyde kalsiyum olması 
• Ameliyat veya karnın yaralanması 
• Sigara içmek 
• Enfeksiyonlar 

Bazı insanların diğerlerine göre ciddi akut pankreatit geliştirme riskinin neden daha yüksek olduğu tam olarak bilinmese de, belirli genetik mutasyona sahip olan kişilerin daha ciddi saldırılar yaşadığı tespit edilmiştir. ¹²

Kronik Pankreatit Nedenleri

Kronik pankreatit vakalarının çoğunda bu durumun nedeni uzun yıllar aşırı alkol kullanımından kaynaklanmaktadır. Ağır alkol tüketimi pankreas iltihaplanmasının devam etmesine ve kalıcı hasarın oluşmasına neden olabilmektedir.

Bazı kalıtsal koşullar ve genetik mutasyonlar, kronik pankreatit gelişimine neden olabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, kistik fibroz sahibi olan kişilerin, kronik pankreatit ile bağlantılı bir genetik mutasyona sahip olduğu düşünülmektedir.

Kronik pankreatit gelişimine yol açan diğer nedenler şunlardır:

• Sigara içmek 
• Pankreasın yaralanması 
• Bağışıklık sistemi sorunları (otoimmün pankreatit) 
• Pankreasın tıkanmış ya da daralmış olması 

Bazı durumlarda kronik pankreatit nedeni tespit edilememektedir. ¹³

Pankreatit Tedavisi

Pankreatit nasıl geçer? Akut pankreatit vakalarının çoğunda, hastanede yatılı tedaviye ihtiyaç duyulurken, bazı kronik pankreatit hastaları ayakta tedavi edilebilmektedir.

Altta yatan pankreatit nedenine bağlı olarak, tedavi yöntemi belirlenmektedir. Bununla birlikte, genel olarak, aşağıdaki tedavi planları uygulanmaktadır: ¹⁴

Akut Pankreatit Tedavisi

Akut pankreatit yaşayan hastaların çoğunda tedavi hastanede yapılmaktadır. Tedavi esnasında hastanın durumunun ve tedavinin ne kadar etki ettiğinin yakından izlenmesi gerekmektedir.

Tedavi seçenekleri aşağıdakileri içerebilmektedir:

• Sıvı desteği: Dehidrasyonu önlemek için intravenöz damla yoluyla sıvı terapisi (serum) uygulanmaktadır. 
• Beslenme desteği: Akut saldırı yaşayan bazı hastaların katı yiyecek yemelerine izin verilmemektedir. Bu nedenle, beslenme tüpleri yoluyla besin almaları sağlanmaktadır. Diğer hastalarda ise pankreatit gelişiminin şiddetine bağlı olarak hastanede kontrollü yemek yenilebilmektedir. ¹⁵
• İlaç tedavisi: Bazın hastanın çok güçlü ağrı kesiciler (örneğin, morfin) alması gerekebilmektedir. Şiddetli pankreatit sahibi olan hastalarda antibiyotik tedavisi de uygulanabilmektedir. 

Ciddi komplikasyonlar gelişen insanlar yoğun bakımda uzmanlaşmış bir doktor tarafından tedavi altına alınması gerekebilmektedir.

Pankreatit gelişiminin safra taşı nedeniyle oluştuğu kesinleştiyse, doktor bu durumu da tedavi etmeyi amaçlayabilmektedir. Bazen çok hasar görmüş olan pankreası veya komplikasyonları tedavi etmek için cerrahi müdehale gerekli olabilmektedir. ¹⁶

• Pankreas Ameliyatı 

Doktor pankreasın durumunu görmek ve uygun tedavi uygulamak için endoskopi yöntemini kullanabilmektedir. Yemek borusu, mide ve kolon bölümlerini görüntülemek için ağızdan sokulan bir kamera ile organların durumu izlenmektedir. Böylece, safra taşları doğrudan görülebilmekte ve çıkarılabilmektedir.

Safra taşı mevcutsa, safra kesesini almak gelecekte oluşabilecek atakların önlenmesine yardımcı olabilmektedir. Nadir durumlarda, pankreasın hasar görmüş veya ölü bölgelerini çıkarmak için de ameliyat gerekebilmektedir. ¹⁷

Kronik Pankreatit Tedavisi

Çoğu zaman yaşam tarzı değişiklikleri, kronik pankreatit tedavisinin önemli bir parçası olarak görülmektedir.

• Alkol tüketmemek: En önemli adımı, kronik pankreatit gelişiminin doğrudan nedeni olmasa bile, alkolden kaçınmaktır. Bunun nedeni, alkolün pankreasta hasarın devam etmesini tetiklemenin yanı sıra şiddetli ağrı ve diğer ciddi komplikasyonlara yol açabilmesidir. 
• Diyet: Diyet değişiklikleri de oldukça önemlidir, çünkü kronik pankreatit vücudun besinleri sindirme yeteneğini etkileyebilen bir sağlık sorunudur. Sindirimi iyileştirmek için yemeklerle birlikte enzim takviyelerinin alınması ve az yağlı, yüksek proteinli bir diyetle beslenilmesi önerilmektedir. 
• Sigarayı bırakmak: Sigara içen kronik pankreatit hastalarının sigarayı bırakması da önerilmektedir. ¹⁸

Çoğu kronik pankreatit hastası olan kişinin yaşadığı kalıcı karın ağrısı tedavisi için hafif ağrı kesiciler (örneğin, parasetamol veya kodein) alması gerekmektedir. Daha şiddetli ağrı için daha kuvvetli ağrı kesiciler daha etkili olabilmektedir. İlaç etkili olmadığı durumunda ise ameliyat önerilebilmektedir.

Pankreasta hasar gören kısımları çıkarmak ya da pankreas ağrısını ileten sinirleri bloke etmek kullanılabilecek cerrahi yöntemler olabilmektedir.

Kronik pankreatit hastalarının diyabet geliştirmesi mümkündür. Bu durumda, sağlıklı bir beslenme ve egzersiz planını ile hastalığı kontrol altına almak faydalı olabilmektedir. ¹⁹

Pankreatit İçin Hangi Doktora Gidilir?

Pankreatit teşhisi ve tedavisi için iç hastalıkları (dâhiliye) ya da gastroenteroloji (sindirim sistemi organları hastalıkları uzmanlığı) bölümüne başvurulmaktadır. ²⁰