Sara Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Sara Hastalığı Nedir?

Halk arasında epilepsi olarak da bilinen Sara hastalığı, hastanın tekrar tekrar yaşadığı nöbetlerle karakterize olan bir beyin bozukluğudur. Bu nöbetler beyindeki sinir hücreleri ya da nöron kümeleri yanlış işaretler gönderdiğinde gerçekleşmektedir. Bu durumda, sara hastası olan bir kişi değişik hisler ve duygulara sahip olabilir, diğer yandan, değişik davranabilir. Şiddetli kas spazmlarına ya da bilinç kaybına neden olabilecek nöbetler meydana gelebilir. Sara hastalığının beyin hasarı ve anormal beyin gelişimi gibi olası birçok nedeni bulunmaktadır, ancak, çoğu durumda nedeni bilinmemektedir.

Doktorlar sara hastalığı teşhisi koymak için beyin taramaları ve diğer testleri uygulamaktadır. Teşhis konduysa, hemen tedaviye başlamak oldukça önemlidir. Sara hastalığının aslında bir tedavisi bulunmamaktadır, ancak, ilaçlarla sara nöbetlerini kontrol altına almak mümkün olabilmektedir. İlaçlar hastaya yardımcı olmadığında, ameliyat veya vagal sinir stimülatörleri gibi cihazlar yardımcı alınabilmektedir. Diğer yandan,  bazı özel diyetler de sara hastası olan çocuklara yardımcı olabilmektedir. ¹

Sara Belirtileri 

Sara başlangıcının ana belirtisi tekrarlayan sara nöbetleridir. Etkilenen beynin alanına bağlı olarak nöbetin pek çok farklı türü bulunmaktadır.

Sara nasıl anlaşılır? Çoğu sara hastası her nöbette aşağı yukarı aynı belirtileri yaşamasına rağmen her nöbet türünü yaşama ihtimalleri bulunmaktadır. Bu nöbetler günün her saatinde olabileceği gibi gece uykudayken de yaşanabilir.

Sara nöbetleri beynin etkilenen alanına göre sınıflandırılmaktadır:

• Kısmi nöbetler: Beynin yalnızca küçük bir kısmı etkilenir.
• Genelleşmiş nöbetler: Beynin çoğunun veya tamamının etkilenmesidir.

Bazı nöbetler bu kategorilere dâhil olamamaktadır ve kategorileştirilemeyen nöbetler olarak bilinmektedir. ²

Kısmi Nöbet Belirtileri

Kısmi nöbetler kendi içinde iki gruba ayrılmaktadır:

1. Basit Kısmi Nöbetler

Basit kısmi nöbetler sırasında bilinç tamamen yerindedir. Basit bir kısmi nöbet belirtileri şunları içerebilir:

• Açıklaması zor genel tuhaf bir his
• Karında yükselen bir his
• Daha önce aynı olayın yaşanmış olduğuna dair yoğun bir duygu (deja vu)
• Alışılmadık bir kokuyu veya tadı alma
• Karıncalanma ya da iğnelenme hissi (kollar ve bacaklarda)
• Ani korku veya sevinç hissi
• Bir kol veya el gibi vücudun bir bölümünde sertlik veya seğirme

Bu nöbetin belirtileri bazı durumlarda uyarıcı belirtiler olarak da değerlendirilebilir, çünkü başka bir nöbetin geleceğini işaret edebilir. Bu durumda, çevrenizdeki insanları uyarabilecek zaman bulabilir ve kendinizi daha güvenli bir yere alabilirsiniz. ³

2. Karmaşık Kısmi Nöbetler

Karmaşık kısmi nöbetler, farkındalık duygusunun kaybolması durumudur. Kişi yaşadıklarını daha sonra unutabilmektedir. Karmaşık kısmi nöbet belirtileri normalde garip ve rasgele vücut davranışlarını içermektedir. Vücut davranışları şöyle olabilir: Dudaklara vurmak

• Elleri ovmak
• Rastgele sesler çıkarmak
• Kolları çevirmek
• Kıyafetler giymek
• Nesnelerle uğraşmak
• Alışılmadık bir duruş benimsemek
• Çiğnemek veya yutmak

Karmaşık bir kısmi nöbet sırasında, başkasına cevap veremezsiniz ve olayı hatırlamazsınız. ⁴

Genelleşmiş Nöbet Belirtileri

Genelleşmiş nöbet belirtileri kendi içinde altı gruba ayrılabilmektedir:

1. Absans Nöbetler

Bu nöbet durumunda kişi çevresi hakkındaki farkındalığını genellikle 15 saniyeye kadar kaybetmektedir. Bu belirtiyi yaşayan kişi bir noktaya boş boş bakabilir ya da dudaklarına veya gözlerine vurabilir. Kişi sonrasında bunları hatırlamayacaktır.

Bu belirtiler günde birkaç kez meydana gelebilir. Nöbeti geçiren çocuksa, bu durum okuldaki performansını etkileyebilir ve yoğun bir yoldan geçerken tehlike yaratabilir. 

2. Miyoklonik Nöbetler

Bu nöbetin geçirilmesi durumunda, kişi adeta kollarına, bacaklarına ve vücudun üst bölgesine elektrik verilmiş gibi görünmektedir. Genellikle, saniyelik olacak şekilde kısa sürmektedir ve bilinç kaybı yaşanmamaktadır. Miyoklonik nöbetler, genellikle, kişi uyandıktan sonraki ilk birkaç saat içinde olmaktadır.

3. Klonik Nöbetler

Bu, belirtilerin normalde iki dakika kadar uzadığı, ancak, miyoklonik nöbet belirtilerinin yaşandığı nöbet türüdür. Bilinç kaybı da meydana gelebilmektedir. ⁵

4. Atonik Nöbetler

Atonik nöbetler tüm kasların aniden rahatlamasına neden olmaktadır, bu nedenle kişi yere düşme ihtimaline ya da kendisine istemeden zarar verme riskine sahiptir.

5. Tonik Nöbetler

Tonik nöbetler, kaslarınızın aniden sertleşmesine neden olmaktadır, bu nedenle, kişi dengesini kaybetmekte ve yere düşmektedir. Atonik nöbetlerde olduğu gibi, yaralanma riski bulunmaktadır.

6. Tonik-Klonik Nöbetler

Vücut başlangıçta sertleşmekte, kollar ve bacaklar seğirmeye başlamaktadır. Bilinç kaybedilmektedir. Nöbet normal olarak birkaç dakika sürmektedir, ancak daha uzun da sürebilir. Bu tür nöbetler çoğu kişinin epilepsi atağı olarak düşündüğü şeydir. ⁶

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Durumlar

Nöbet geçtikten sonra genellikle bir ambulans çağırmanız gerekmez. Bununla birlikte, aşağıdaki durumlarda mutlaka acil tıbbi yardım çağırmalısınız:

• Nöbet beş dakika sonra durmadıysa
• Kişi iyileşmeden üst üste nöbetler geçiriyorsa
• Kişinin ilk nöbet olduğunu biliyorsanız
• Kişi yaralanma, nefes alma sorunları ya da başka herhangi bir nedenle acil tıbbi yardım ihtiyacı duyuyorsa
• Kişinin nöbet sonrası davranışlarında hala bir tuhaflık varsa ⁷

Sara Nedenleri 

Sara neden olur? Sara hastalığına sahip olan kişilerin yarısından çoğunda bu hastalığın bir nedeni bulunamamaktadır. Eğer bir neden bulunuyorsa, bu neden genellikle beyinle ilgili bir durumdan kaynaklanmaktadır.

Beyin, nörotransmitter olarak bilinen sinir hücrelerinin, elektriksel uyarıların ve kimyasalların hassas bir karışımıdır. Beyinde oluşan herhangi bir hasar beynin işleyişini bozabilmekte, sonuç olarak da nöbet geçirme riskini oluşturabilmektedir.

Sara iki ana grupta incelenebilmektedir:

• İdiyopatik (veya birincil) epilepsi ya da sara: Sara için bir neden bulunmaması durumunda, hastalığın kalıtsal olduğunu düşündüren bir aile öyküsü olabilmektedir.
• Semptomatik (veya sekonder) epilepsi ya da sara: Sara hastası olan kişinin neden sara olduğuna dair açık bir nedenin olmasıdır. ⁸

İdiyopatik Epilepsi ya da Sara

Birçok durumda sara hastalığının bir nedeni bulunamamaktadır. Bunun nedeni, tıbbın henüz o seviyeye kadar gelişmiş olmaması ya da sara hastalığının genetik bir nedene sahip olmasıdır.

Birçok araştırmacıya göre, beyinde oluşan küçük genetik değişiklikler sara hastalığına neden olabilmektedir. Mevcut araştırmalar, beyindeki elektrik iletimini etkileyebilecek bazı genlerde kusur bulmaya devam etmektedir.

Aslına bakılırsa, bu konu üzerinde birçok araştırma yapılmıştır. Bununla birlikte, şu ana kadar herhangi bir gen ile sara hastalığı gelişimi arasında güçlü bir ilişki bulunamamıştır. ⁹

Semptomatik Epilepsi ya da Sara

Semptomatik epilepsi nedenleri şunlardır:

• Beyin-damar hastalığı (beyini besleyen kan damarlarıyla ilgili sorunlar), örnek olarak, felç veya subaraknoid kanama
• Beyin tümörleri
• Ciddi kafa yaralanmaları
• Uyuşturucunun kötüye kullanımı ve alkol yanlış kullanımı
• Beyine zarar verebilecek enfeksiyonlar, menenjit gibi
• Doğum sırasında, bebeğin oksijenden yoksun bırakılmasına neden olan problemler, doğum sırasında göbek kordonu bükülmesi veya sıkışması gibi
• Beynin bazı bölümlerinin tam olarak gelişmemesi

Bu sorunlardan bazıları çocukluk çağında sara hastalığına neden olabilmektedir. Ancak, diğer yandan, semptomatik epilepsi, özellikle yaşlılarda, özellikle 60 yaşın üstündeki kişilerde de yaygınlaşmaktadır. ¹⁰

Sara Nöbeti Nedenleri

Belirli koşullar beyindeki elektriksel düzeni bozarak sara nöbetlerine neden olabilmektedir. Sara nöbetlerinin yaygın nedenleri ise şunlardır:

• Kafa yaralanması
• Felç
• Arterlerin sertleşmesi olan beyinde meydana gelen ateroskleroz
• Beyin tümörü veya lezyon
• Menenjit veya ensefalit gibi bir enfeksiyon
• Alzheimer hastalığı
• Alkol veya uyuşturucu alma

Doktorunuz sara nöbetlerine neden olabilecek durumları anlamanıza yardımcı olmak için testler ve beyin taramaları yapacaktır. Böylece bir tedavi planı hazırlamak için size yardımcı olacaktır. ¹¹

Sara Nöbeti Tetikleyicileri

Bazen sara nöbetlerinin kesin nedenini bulmak zor olabilir. Bazı durumlarda ise sara nöbeti ilaçları nöbetleri engellemeyebilir. Bu nedenle, nöbetleri neyin tetiklediği belirlemek oldukça önemlidir. Sara nöbetleri için ortak tetikleyiciler şunları içerir:

• Alkol, uyuşturucu ve kafein
• Nikotin
• Uykusuzluk
• Çok düşük kan şekeri, özellikle de diyabetikseniz
• Yüksek stres seviyeleri

Sara nöbetleri günün herhangi bir saatinde oluşabilmektedir. Gece uyurken sara nöbetlerinin yaşanması da muhtemeldir. Tetikleyicinin ne olduğunu anlamanın en iyi yolu, nöbetlerle ilgili bir günlük tutmaktır.

Ayrıca, hangi gıdaların nöbet tetikleyip tetiklemediğini görmek için yediklerinizi de not etmelisiniz. Bazı insanlar, karbonhidratlar oranı düşük ve yağ oranı yüksek, ketojenik bir diyetin nöbet aktivitesini kontrol etmeye yardımcı olduğunu düşünmektedir. ¹²

Sara Tedavisi 

Sara nasıl geçer? Doktor, genelde sara hastalığını ilaçla tedavi etmektedir. Eğer ilaçla sara hastalığını tedavi etmek mümkün değilse, o zaman ameliyat veya başka bir tedavi yöntemi önerebilmektedir.

İlaçla Tedavi

Sara hastalarının çoğu, antiepileptik ilaç olarak adlandırılan nöbet karşıtı ilaç alarak nöbetleri önleyebilmektedir. Diğerleri ise ilaç kombinasyonu alarak nöbet sıklığını ve nöbet şiddetini azaltabilmektedir. Doktorunuz ilacı bırakmanız gereken zaman hakkında size bilgi verecektir.

Sara hastalığı belirtileri yaşamayan sara hastası çocukların yarısından fazlası ilaçları kesebilir ve nöbet geçirmeden bir yaşam sürdürebilir. Çoğu yetişkin ise nöbet geçirmeden iki veya daha fazla yıl sonra ilaçları almayı kesebilmektedir. ¹³

Doğru ilacı ve dozajını bulmak oldukça karmaşık olabilmektedir. Doktorunuz, hangi ilacın reçete edileceğini seçerken durumunuzu, nöbet sıklığını, yaşınızı ve diğer faktörleri dikkate alacaktır. Doktorunuz, antiepileptik ilaçların birbiriyle etkileşime girip girmediğini garantilemek için alacağınız diğer ilaçları da gözden geçirecektir.

Doktorunuz muhtemelen düşük bir dozajda tek bir ilaç reçete edecektir ve nöbetleriniz kontrol altına alınıncaya kadar dozajı kademeli olarak artıracaktır.

Sara nöbetlerini önleyen ilaçların bazı yan etkileri olabilmektedir. Hafif yan etkiler şunları içerir: ¹⁴

• Yorgunluk
• Baş dönmesi
• Kilo almak
• Kemik yoğunluğunda azalma
• Deri döküntüleri
• Koordinasyon kaybı
• Konuşma problemleri
• Hafıza ve düşünce problemleri

Daha ciddi olan fakat nadir görülen yan etkiler şunlardır: ¹⁵

• Depresyon
• İntihar düşüncesi ve davranışları
• Şiddetli döküntü
• Karaciğer gibi bazı organların iltihaplanması

İlaçla sara nöbetlerini en şekilde kontrol altına almak için şu adımları izleyebilirsiniz:

• İlaçları tam talimatlarında olduğu gibi alın.
• İlacınızla beraber reçetesiz bir ilaç veya bitkisel ilaçlar kullanmadan önce daima doktorunuza danışın.
• İlacınızı doktorunuzla konuşmadan asla almayı kesmeyin.
• Depresyon, intihar düşünceleri veya ruh halinizde veya davranışlarınızdaki olağandışı değişiklikler hakkında yeni ya da artan duygular hissederseniz hemen bu durumu doktorunuza bildirin.
• Migren varsa doktorunuza bildirin. Doktorlar, migreni önleyebilecek ve sarayı tedavi edebilecek antiepileptik ilaçlardan birini reçete edebilir. ¹⁶

Sara teşhisi konan tüm insanların en az yarısı ilaç tedavisine başlayarak nöbet geçirmeden bir hayat yaşayabilmektedir. Antiepileptik ilaçlar tatmin edici sonuçlar vermezse, doktorunuz ameliyat veya diğer terapileri önerebilir. Durumunuzu ve ilaçlarınızı değerlendirmek için doktorunuzla düzenli şekilde görüşmelisiniz.

Sara Ameliyatı

Sara nöbetleri beynin konuşma, dil, motor fonksiyon, görme ya da işitme gibi yaşamsal işlevleri etkilemeyen küçük, iyi tanımlanmış bir bölümden kaynaklandığını gösterdiğinde ameliyat yapılabilir. Ameliyat sırasında doktorunuz, beyninizin nöbetlere neden olan alanını kaldırmaktadır.

Diğer yandan, sara nöbetleri beynin hareket, konuşma ve diğer işlevleri kontrol eden bir bölümünden kaynaklanıyorsa, ameliyatın sırasında uyanık kalmanız gerekebilir. Doktorlar sizi izleyecek ve işlem sırasında sorular soracaktır. ¹⁷

Diğer Tedavi Yöntemleri

Vagal sinir stimülasyonu: Vagal sinir stimülasyonunda, doktor göğüs derisinin altına vagal sinir stimülatörü adı verilen bir cihazı yerleştirmektedir. Uyarıcıdan gelen kablolar boynundaki vagus sinirine bağlanmaktadır.

Pil ile çalışan cihaz, vagus sinirinden beyninize elektrik enerjisi patlamaları gönderir. Cihaz genellikle nöbetleri yüzde 20 ile 40 oranında azaltabilmektedir.

Çoğu insan antiepileptik ilaç almak zorunda kalmasına rağmen, bazıları ilaç dozlarını düşürebilir. Boğaz ağrısı, ses kısıklığı, nefes darlığı veya öksürük vagus sinir stimülasyonunun yan etkilerinden bazılarıdır. ¹⁸

Ketojenik diyet: Sara hastası olan bazı çocuklarda, yüksek yağ ve düşük karbonhidratlı bir diyet uygulandığında, nöbet riski düşebilmektedir.

Ketojenik diyet olarak adlandırılan bu diyette, vücut, enerji için karbonhidrat yerine yağları parçalamaktadır. Birkaç yıl sonra, bazı çocuklar ketojenik diyeti uygulamayı bırakabilir ve nöbet geçirmeden yaşayabilir. Ketojenik diyet uygulamayı düşünüyorsanız, mutlaka öncesinde doktorunuzdan onay almanız gerekmektedir.

Ketojenik diyetin yan etkileri arasında dehidrasyon, kabızlık, beslenme yetersizlikleri bulunmaktadır. Diyet düzgünse ve tıbben denetleniyorsa, bu yan etkiler nadir yaşanmaktadır. ¹⁹

Sara İçin Hangi Doktora Gidilir?

Eğer çocuğunuz ya da siz ilk defa nöbet geçiriyorsanız, olayı ve olası sebebini bulmak için aile hekiminize veya çocuk doktorunuza başvurun. Doktorunuz sizi nörologlara sevk edebilir. Normal doktorunuz, nöbetleriniz kontrol altındaysa sara hastalığı tedavinizi denetleyebilir. ²⁰