Rinit Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Rinit (Burun İltihabı) Nedir?

Rinit yani burun iltihabı, enfeksiyonları, alerjileri ve belirtilerinin bulunduğu ortak özelliği olan diğer bozuklukları kapsayan özgül olmayan, karakteristik özelliği olmayan bir terimdir. Rinit durumunda mukoza zarları enfekte veya tahriş olmakta, sonuç olarak da, burun tıkanıklığı ve şişmesi meydana gelmektedir.

Bulaşıcı rinitin en yaygın nedeni soğuk algınlığıdır. Uzmanlara göre, rinit iki farklı tip içinde incelenebilmektedir. Bunlar, alerjik rinit ve alerjik olmayan rinit olarak belirlenmektedir. Alerjik rinit alerjiler sonucu ortaya çıkmaktadır, alerjik olmayan rinit ise soğuk algınlığı ve benzeri belirtilere sahip olan diğer durumlardan kaynaklanmaktadır. ¹ 

Alerjik Olmayan Rinit ve Alerjik Rinit

Alerjik rinit burunu etkileyen bir durumdur ve bu genellikle burun tahriş eden alerjenlere maruz kalındığında ortaya çıkmaktadır. Bu alerjenlere örnek vermek gerekirse, toz, toz akarları, odun tozu ve polen dâhil olabilmektedir.

Alerjen solunduğunda, vücut alerji belirtilerine neden olabilecek kimyasal maddeleri salmaya başlamaktadır. Sinüslerin şişmesi (sinüzit olarak da bilinir) veya kulak enfeksiyonları da, bu alerjiler yüzünden meydana gelebilmektedir.

Alerjik olmayan rinit, alerjik rinit ile benzer belirtilere sahiptir. Bununla birlikte, alerjik olmayan rinit, sıcaklıktaki değişikliklere maruz kalındığında veya duman ya da belirli parfümler solunduğunda ortaya çıkmaktadır. Hamilelik veya ergenlik dönemindeki hormon düzeylerindeki değişiklikler de ayrıca alerjik olmayan rinit belirtilerine neden olabilmektedir. ² 

Rinit (Burun Akıntısı) Belirtileri

Alerjik Olmayan Rinit Belirtileri

Alerjik olmayan rinit, alerjinin neden olmadığı burun içinde meydana gelen iltihaptır. Örnek vermek gerekirse, polen gibi bir alerjenin neden olduğu rinit, alerjik rinit olarak bilinen ayrı bir durumdur.

Rinit nasıl anlaşılır? Alerjik olmayan rinit belirtileri şunları içerebilmektedir:

• Tıkalı bir burun
• Burun akıntısı (burun deliklerinden veya burnun arkasından akıyor olabilir)
• Hapşırma (genelde alerjik rinitten daha az şiddetli olma eğilimi göstermektedir)
• Burun ve çevresinde hafif rahatsızlık veya kaşıntı hissi
• Azalmış koku alma duyusu

Nadiren de olsa, alerjik olmayan rinit, burunda bir kabuğun oluşmasına neden olabilmektedir. Bu durum beraberinde şu belirtileri de getirebilmektedir:

• Kötü kokulu bir koku üretmek
• Kabuğu çıkarmaya çalışırken kanama olması ³

Alerjik Olan Rinit Belirtileri

Alerjik rinit belirtileri alerjene maruz kalındığında birkaç saat içinde veya birkaç saat sonra ortaya çıkabilmektedir. Alerjik rinit belirtileri günlerce sürebilmektedir.

Bir alerjenin solunmasından sonra başlayan belirtiler genellikle şunları içermektedir:

• Özellikle sabah uyandıktan sonra tekrar tekrar hapşırma
• Burun akıntısı
• Genellikle geniz akıntısı sonucu ortaya çıkan boğaz tahrişi ve öksürük
• Sulu, kaşıntılı gözler (gözler pembe bir renk alabilir)
• Kaşıntılı kulak, burun ve boğaz ⁴

Alerjik rinit başlangıcı belirtilerinin daha uzun bir devam etmesi şunlara yol açabilmektedir:

• Koku almanın mümkün olmadığı burun tıkanıklığı (genellikle çocuklarda daha sık görülen bir belirtidir)
• Burnun tıkandığı nedeniyle ağızdan nefes alma
• Devamlı burnu ovalama isteği (özellikle çocuklarda daha sık meydana gelmektedir)
• Gözlerin ışığa karşı duyarlı olması
• Yorgun, hasta veya huysuz hissetme
• Uyku bozuklukları
• Uzun süren (kronik) öksürük
• Kulağa doğru bir baskı hissi veya işitme zorluğu yaşama
• Yüzde hissedilen ağrı veya rahatsızlık
• Gözaltlarında ortaya çıkan koyu halkalar (alerjinin ileri bir belirtisidir) ⁵ 

Belirtiler yılın farklı zamanlarında veya hayatın farklı dönemlerinde daha iyiye veya kötüye gidebilir. Örnek vermek gerekirse,

• Toz akarlarına, hayvan tüylerine veya iç küflere alerjiniz varsa, daha fazla zaman geçirdiğiniz için kış mevsiminde belirtileriniz daha şiddetli olabilir.
• Bir polen alerjiniz varsa, belirtileriniz bölgedeki bitkiler ve hangi mevsimde yetiştiğine göre değişiklik gösterebilir.
• Hamileyseniz belirtileriniz daha da kötüleşebilir. Alerjik rinit daha sonra astım ve sinüziti de kötüleştirebilmektedir.
• Yaşlandıkça alerjenler sizi daha az etkileyebilir. ⁶ 

Rinit (Burun İltihabı) Nedenleri

Rinit neden olur? Alerjik olmayan rinitin ve alerjik olan rinitin nedenleri şu şekilde açıklamak mümkündür:

Alerjik Olmayan Rinit Nedenleri

Alerjik olmayan rinite neyin neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, uzmanlar, burundaki kan damarları genişlediğinde, burun astarının kan ve sıvı ile dolduğunu ve sonucunda alerjik olmayan rinitin ortaya çıktığını düşünmektedir. Kan damarlarının anormal bir şekilde genişlemesine veya burunda iltihabın oluşmasına neden olan çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bir olasılık, burundaki sinir uçlarının, tıpkı astım hastalığında olduğu gibi aşırı duyarlı olabilmesidir.

Tetikleyici ne olursa olsun, neticesinde burun zarları şişmekte ve tıkanmaktadır.

Alerjik olmayan riniti tetikleyebilecek pek çok faktör bulunmaktadır. Bazıları kısa süreli belirtilere neden olurken bazıları kronik problemlere yol açabilmektedir. Alerjik olmayan rinit tetikleyicileri şunları içerebilmektedir: ⁷ 

• Çevresel veya mesleki tahriş ediciler: Toz, sigara dumanı, diğer kirletici dumanlar veya parfüm gibi kuvvetli kokular alerjik olmayan riniti tetikleyebilmektedir. Bazı meslek gruplarında maruz kalınan kimyasal gazlar da alerjik olmayan riniti tetikleyebilmektedir.
• Hava değişimleri: Sıcaklık veya nem değişiklikleri burundaki zarları şişirebilir ve burnun akmasına veya tıkanmasına neden olabilmektedir.
• Enfeksiyonlar: Alerjik olmayan rinitin yaygın bir nedeni de soğuk algınlığı veya grip gibi viral bir enfeksiyondur.
• Yiyecek ve içecekler: Alerjik olmayan rinit, özellikle sıcak veya baharatlı yiyecekler yediğinde ortaya çıkabilmektedir. Alkollü içeceklerin içilmesi de burun içindeki zarların şişmesine ve burnun tıkanmasına yol açabilmektedir.
• Bazı ilaçlar: Bazı ilaçlar alerjik olmayan rinite neden olabilmektedir. Bunlara aspirin, ibuprofen ve beta blokerler gibi yüksek tansiyon (hipertansiyon) ilaçları dâhil olabilmektedir.
• Alerjik olmayan rinit, bazı insanlarda, sedatif, antidepresan, oral kontraseptif veya erektil disfonksiyonun tedavisinde kullanılan ilaçlarla tetiklenebilmektedir. Dekonjestan burun spreylerinin aşırı kullanımı, alerjik olmayan riniti oluşturabilmektedir.
• Hormon değişmeleri: Hamilelik, menstrüasyon, oral kontraseptif kullanım veya hipotiroidizm gibi diğer hormonal duruma bağlı hormonal değişiklikler alerjik olmayan rinite neden olabilmektedir. ⁸ 

Alerjik olmayan rinit riskini artırabilecek bazı faktörler şunlardır:

• Tahriş edicilere maruz kalma: Duman, egzoz dumanı veya tütün dumanına maruz kalınması durumunda, alerjik olmayan rinit gelişme riski daha yüksek olabilmektedir.
• 20 yaşından büyük olmak: Alerjik rinit, genellikle 20 yaşından önce, çoğunlukla da çocuklukta görülmektedir, alerjik olmayan rinit ise çoğu insanda 20 yaşından sonra oluşmaktadır.
• Dekonjestan burun damlaları veya spreylerini uzun süre kullanmak: Reçetesiz dekonjestan burun damlaları veya spreylerini birkaç günden fazla kullanmak, burun tıkanıklığına neden olabilmektedir.
• Kadın olmak: Hormonal değişiklikler nedeniyle, burun tıkanıklığı, menstrüasyon ve hamilelik sırasında sıklıkla kötüleşme eğilimi göstermektedir.
• Mesleki durum: Bazı durumlarda, işyerindeki havada bulunan bir tahriş ediciye (mesleki rinit) maruz kalınması alerjik olmayan riniti tetikleyebilmektedir. Bazı yaygın tetikleyiciler arasında inşaat malzemeleri, çözücüler veya kompost gibi ayrışan organik materyalden gelen diğer kimyasal ve dumanlar bulunmaktadır.
• Bazı sağlık sorunları: Hipotiroidi ve kronik yorgunluk sendromu gibi bazı kronik sağlık koşulları alerjik olmayan rinite neden olabilir veya durumu kötüleştirebilir.
• Stres: Duygusal veya fiziksel stres bazı insanlarda alerjik olmayan riniti tetikleyebilmektedir. ⁹ 

Alerjik Rinitin Nedenleri

Alerjik rinit, aşırı duyarlı bir bağışıklık sistemi nedeniyle, alerjenlere karşı tepki verilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bağışıklık sistemi alerjenle savaşmak için antikor üretmektedir. Antikorlar, normalde bağışıklık sistemi tarafından virüslere ve enfeksiyonlara karşı savaşan özel proteinlerdir.

Alerjik reaksiyonlar, bir alerjenle ilk temas ettiğinizde gerçekleşmez. Bağışıklık sistemi, buna karşı antikor üretmeden önce alerjeni tanımak ve ezberlemek zorundadır. Alerjene duyarlı hale gelmek için geçen süre günleri ya da yılları bulabilir.

Bir alerjene duyarlılık geliştirdikten sonra, alerjenin parçacıkları burun ve boğazın iç yüzeyi ile temasa girdiğinde, antikorlar serbest bırakılır. Sonuç olarak, alerjik rinit belirtilerine neden olan kimyasallar da serbest bırakılmaktadır. ¹⁰ 

Alerjik rinit, küçük alerjenler parçacıklarının solunumuyla tetiklenmektedir. Hava yolu nedeniyle alerjik rinit oluşturan en yaygın alerjenler şunlardır:

• Ev tozu akarları (insan cildinin ölü parçalarıyla beslenen küçük böcekler): Minder, halı, yumuşak mobilya, yastık ve yataklarda bulunmaktadır. Rinit, toz akarlarının kendisi değil, dışkılarında bulunan bir kimyasal madde tarafından tetiklenmektedir. İlkbahar ve sonbahar döneminde daha fazla yaşanmasına rağmen yılın her döneminde ortaya çıkabilmektedir.
• Ağaç ve çimen poleni: Ağaçlar ve çimenler tarafından üretilen küçük polen parçacıkları alerjik rinit oluşturabilmektedir. Çoğu ağaç bahar öncesinde ve ortasında, çimenler ise ilkbahar sonunda ve yaz başında tozlaşmaktadır.
• Hayvanlar: Birçok kişi kedi ve köpek gibi evcil hayvanlara karşı alerjiktir ancak hayvan tüyü alerjik reaksiyona neden olmaz. Reaksiyon, ölü hayvan derisinin pulları, idrarları ve tükürüklerinden kaynaklanmaktadır.
• İşle ilgili alerjenler: Bazı insanlar işyerinde bulunan ahşap tozu, un tozu veya lateks gibi alerjenlere karşı alerjik reaksiyonlar gösterebilmektedir. ¹¹ 

Rinit (Burun İltihabı) Tedavisi

Rinit nasıl geçer? Rinit tedavisini alerjik olmayan rinit ve alerjik rinit şeklinde açıklamak mümkündür:

Alerjik Olmayan Rinit Tedavisi

Alerjik olmayan rinit tedavisi rinitin sizi ne kadar rahatsız ettiğine bağlı olarak değişebilmektedir. Hafif vakalar için, evde tedavi ve tetikleyicilerden kaçınmak genellikle yeterli olabilmektedir. Daha rahatsız edici belirtiler için bazı ilaçlar rahatlama sağlayabilmektedir:

• Tuzlu burun spreyleri: Tahriş edici maddelerin burundan boşalması için nazal sprey veya ev yapımı tuzlu su solüsyonu kullanılabilmektedir. Bunlar mukusun inceltilmesine yardım etmekte ve burundaki zarları yatıştırmaktadır.
• Kortikosteroid burun spreyleri: Belirtiler dekonjestanlar veya antihistaminikler tarafından kolaylıkla kontrol edilemiyorsa, doktorunuz bir kortikosteroid burun spreyi önerebilir.
• Kortikosteroid ilaçlar, alerjik olmayan rinit ile ilişkili iltihaplanmayı önlemeye ve tedavi etmeye yardımcı olabilir. Olası yan etkiler arasında burun kuruluğu, burun kanamaları, baş ağrısı ve boğaz kuruluğu sayılabilmektedir. ¹² 
• Antihistamin burun spreyleri: Alerjik olmayan rinit durumunda reçeteli bir antihistamin spreyi kullanılabilmektedir. Oral antihistaminikler, alerjik olmayan rinite yardımcı olmuyor gibi görünse de, antihistamin içeren burun spreyleri, alerjik olmayan rinit belirtilerini azaltabilmektedir.
• Antikolinerjik burun spreyleri: Reçeteli olarak satılan bu ilaçlar, genellikle astım tedavisinde kullanılan solunum cihazı ilaçları olarak da kullanılmaktadır. Ancak burun spreyi olarak mevcuttur. Yan etkileri arasında burun kanamaları ve burun kuruluğu bulunmaktadır.
• Oral dekonjestanlar: Bu ilaçlar kan damarlarının daralmasına yardımcı olmaktadır, sonuç olarak da, burun tıkanıklığı azalmaktadır. Olası yan etkiler arasında yüksek tansiyon, kalp çarpıntısı ve huzursuzluk bulunmaktadır.

Alerjik Olmayana Rinit Ameliyatı

Bazı durumlarda, cerrahi prosedürler septum deviasyonu yani burun eğriliği veya kalıcı burun polipleri gibi karmaşık problemleri tedavi etmek için bir seçenek olabilmektedir. ¹³ 

Bazı Tavsiyeler

Rahatsızlığı azaltmak ve alerjik olmayan rinit belirtilerini hafifletmek için bazı tavsiyeler vermek gerekirse,

• Burun yollarını durulayın. Burun kanallarını temizlemek için su kullanmak yeterli olabileceği gibi diğer seçenekler (salin kitleri, ampul şırınga, neti pot) de denenebilmektedir. Günlük olarak uygulandığında, alerjik olmayan rinit için en etkili tedavilerden biri olabilmektedir.
• Akan burnunuzu nazik bir şekilde silin. Mukus veya tahriş edici maddeler varsa, düzenli ve hafif bir şekilde burnunuzu temizleyebilirsiniz.
• Evinizi ya da ofisinizi yani kısaca bulunduğunuz ortamı nemlendirmeye çalışın. Nemlendirme cihazları kullanabilir ya da mukusu gevşetmek için sıcak duştaki buhardan yararlanabilirsiniz. ¹⁴ 

Alerjik Rinit Tedavisi

İlk ve en iyi seçenek, alerjiyi tetikleyen maddelerle (alerjenler) temastan kaçınmaktır. Alerjenleri önleme yeterli olmadığında, reçetesiz ilaçları veya reçeteli ilaçların kullanılması düşünülebilmektedir. O ilaçlar şöyle sıralanabilmektedir:

• Antihistaminikler: Antihistaminikler ağızdan veya burun spreyi olarak alınabilmektedir. Hapşırmayı ve gözler ya da burundaki kaşıntıyı rahatlatabilmektedir. Ayrıca burun akıntısını ve daha az ölçüde burun tıkanıklığını da azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
• Dekonjestanlar: Dekonjestanlar ağız yoluyla, burun spreyi olarak veya damla ile alınabilmektedir. Burun tıkanıklığını gidermek için burun pasajlarının astarlanmasına yardımcı olabilmektedir. Bu burun damlaları ve spreyler yalnızda kısa vadede kullanılmalıdır.
• Kortikosteroidler: Kortikosteroidler burun spreyi formunda da kullanılabilmektedir. Burundaki iltihaplanmayı azaltmakta ve alerjik reaksiyonları engellemektedir. Burun tıkanıklığı da dâhil olmak üzere tüm belirtileri azaltabildikleri için alerjik rinit durumunda kullanılabilecek en etkin ilaç türü olarak bilinmektedir. Burun kortikosteroidlerinin yan etkileri nispeten daha azdır.
• Lökotrien reseptör antagonistleri: Lökotrien reseptör antagonistleri, alerjik reaksiyonlara neden olan histamin dışındaki önemli kimyasal habercilerin etkisini bloke etmeye yardımcı olmaktadır.
• Kromolin sodyum: Kromolin sodyum, histamin ve lökotrienler de dâhil alerji belirtilerine neden olan kimyasalların salınmasını engelleyen burun spreyidir. Bu ilacın yan etkileri nispeten daha azdır.

Alerji belirtileri, alerjen temizlendikten veya alerji tedavi edildikten sonra tamamen kaybolabilir. Sizin için en iyi olanı bulmak için durumu eczacınıza ve doktorunuza danışın. ¹⁵ 

Alerjik Rinit Ameliyatı

Ameliyat alerjik rinit tedavisi için çok kullanılmasa da, burun veya sinüslerin fiziksel bir kusurunu düzeltmek için ihtiyaç duyulabilir. Fiziksel sorunlar alerjik riniti tedavi etmeyi zorlaştırabilir.  

Tavsiyeler

İlk ve en iyi seçenek, alerjenlerle temastan kaçınmaktır. Diğer önleme ipuçları şöyle sıralanabilmektedir:

• Buruna dokunmayın veya ovmayın.
• Ellerinizi sık sık sabun ve su ile yıkayın.
• Vakumlama esnasında alerjen maruziyetini azaltmak için bir filtreli bir vakum kullanın.
• Alerjenleri azaltmak için yatak çarşaflarını ve yastık kılıflarını sıcak suda ve deterjanda yıkayın.
• Yastıklar, yorganlar, şilteler ve battaniyeler için toz-akar geçirmez örtüler kullanın.
• Yataktaki hayvan tüyü alerjenini azaltmak için ev hayvanlarını yatak odasından uzak tutun.
• Polenlerin gözlerinize girmesini önlemek için güneş gözlüğü ve geniş ağızlı bir şapka takın.
• Yüksek polen ve küf mantarı mevsiminde camları kapalı tutun. ¹⁶