Sarılık Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Sarılık Nedir? 

Sarılık birçok tıbbi problemin bir belirtisidir, ancak çoğunlukla karaciğer veya safra kesesi koşullarıyla ilişkilendirilmektedir.  Sarılık ciltte ve gözlerde ortaya çıkan sarı renkle karakterize edilmektedir. Bunun nedeni de, vücutta bulunan bilirubin maddesinin vücuttan atılamamasıdır. Bu durumda vücut ya çok üretiyor ya da yeterince çabuk bunlardan kurtulamıyordur.

Karaciğer sorunlarından kaynaklanmaya ek olarak, yenidoğanlarda, özellikle prematüre bebeklerde sarılık sıklıkla görülmektedir. Doğum zamanı meydana gelen sarılık genellikle günler sonrasında ortadan kaybolur, ancak bazı bebekler fototerapi tedavisine ihtiyaç duyarlar (bilirubin parçalanmasına yardımcı olan özel ışıklar). Bu durumda cildin sararması karaciğer veya safra kesesi hastalığına bağlı değildir.

Bu durum, fetüslerin yetişkinlerden farklı kırmızı kan hücresine sahip olması gerçeğinden kaynaklanmaktadır. Doğal zamanlarda, vücut bu hücrelerden kurtulmaktadır. Yenidoğanlarda geçici olarak bilirubini parçalayan yeterli miktarda enzim bulunmamaktadır. Zamanla karaciğer hücreleri olgunlaşır ve fazla bilirubin vücudundan atılır ve böylece de sarılık kaybolur. ¹

Sarılık Belirtileri 

Sarılık nasıl anlaşılır? Sarılık başlangıcı ve sonrası belirtileri şunları içermektedir:

Sarı Renk Pigmentasyonu

Sarılık belirtileri, cildin, gözlerin ve ağız astarının sararmasıdır. Gözler genellikle bilirubin ve sarılık yükselmesi gösteren ilk belirti noktasıdır. Sarılık cildin her yerinde görülemeyebilir. Aynı zamanda, sarılık şiddetine ve altta yatan hastalığın duruma bağlı olarak sarılık değişebilir.

Sarı renk pigmentasyonu sarılık olabileceğini akla getirmektedir, bu yüzden eğer böyle bir belirti fark ederseniz doktora gitmeniz şiddetle tavsiye edilmektedir. ²

Dışkı Renginde Değişiklik

Çok açık renkli sarımsı-yeşil dışkılar sarılık için önemli bir belirti olabilir. Bu özel sarılık belirtisi genellikle karaciğer sonrası sarılık veya tıkanma sarılığı olarak adlandırılır ve konjuge bilirubini tutan safra drenajında bir bozulmanın sonucu meydana gelir. Sindirim sisteminde tıkanıklığa neden olur ve sanki her zamankinden daha hafif görünür. Bu sarılık belirtisi genellikle safra taşı veya pankreas kanseri ile ilişkilidir. ³

İdrar Renginde Değişiklik

Genel olarak, idrar açık, sarımtırak bir renkte ve berrak olmalıdır. Sarılık hastalığı söz konusu olduğunda idrar karanlıkta, yeşilimsi-kahverengi pigmentlerle ortaya çıkacaktır. İdrar bu renkte görüldüğünde, yanlış safra drenajına neden olan obstrüktif bir hastalığı işaret edebilir, dolayısıyla da bu durum sarılığa neden olur. ⁴

Kaşıntı

Sarılık, kolestatik karaciğer hastalığı gibi, vücutta aşırı safra tuzlarının depolanması ile bağlantılı sürekli kaşıntıya neden olabilen koşullarda oluşabilmektedir. Çünkü bilirubin seviyeleri arttıkça, safra bozulduğunda madde gelişir ve bu da maddenin birikmesine neden olur. Rahatsız edici kaşıntı, kişinin vücudunun her yerinde ortaya çıkabilmektedir. ⁵

Karotenemi Arasındaki Farkı

Sarılık, avuç içi ve ayak tabanlarının (ancak cilt, göz ya da ağız değil) sarımtırak bir renk almasına neden olan ve zararsız bir durum olan karotenemi ile karıştırılmamalıdır. Karotenemi zararsızdır ve genellikle havuç suyu gibi beta karoten bakımından zengin gıdaların aşırı veya uzun süre tüketilmesinin bir sonucudur. ⁶

Zihinsel Sorunlar

Sarılık, kişinin fiziksel işlevlerini etkilemekle kalmaz, aynı zamanda kişinin zihinsel sağlığına da olumsuz yönde etki eder. Bazen kişi çalkantılı, uykulu veya hatta kafası karışmış hissedebilir. Bu zihinsel sağlık belirtileri, sarılık belirtilerini ortaya çıkaran bir hastalık olan karaciğer yetmezliğinden kaynaklanabilir. Bu tür zihinsel sağlık sorunlarını hafife almamakta fayda vardır. ⁷

Safra Taşları ve Pankreas Kanseri

Sarılık ve ilgili safra taşlarının sararması aynı zamanda safra drenajının kesilmesi veya safra yolunun tıkanmasının bir sonucu olabilir. Pankreatit, pankreas başında bir tıkanıklığa neden olabilir. ⁸

Yenidoğan Sarılığı

Birçok yeni doğan bebekte karaciğerin eksik bir şekilde gelişmesinin sonucu olan iki ile dört gün boyunca sarılık görülür. Bu, genel olarak, tam süreli bebeklerde yaklaşık bir hafta sonra ve prematüre bebeklerde yaklaşık 14 gün sonra doğal olarak kendiliğinden geçen zararsız bir durumdur. Yenidoğan sarılığı, idrara çıkma ve dışkılama nedeniyle kısmen hafifler, bu nedenle beslenme, yenidoğan sarılığında çok önemlidir. ⁹

Kernikterus

Sarılığın devam etmesi veya kötüleşmesi kernikterus adı verilen ve beyin hasarına, kalıcı zihinsel özürlülüğe neden olabilen bir durumdur. Kernikterus genellikle iç mekânda çok fazla vakit geçirmekten ve yeterli güneş ışığı almamaktan kaynaklanan D vitamini eksikliğiyle ilişkilendirilmektedir. ¹⁰

Sarılık Nedenleri

Sarılık neden olur? Sarılık, kanda ve dokularda bilirubin denilen bir maddenin birikmesi sonucu oluşmaktadır.

Bilirubinin kandan karaciğere ve vücudun dışına hareketini bozan herhangi bir durum sarılık ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Bilirubin Nedir?

Bilirubin, kırmızı kan hücreleri bozulduğunda oluşan atık bir üründür. Kan dolaşımıyla karaciğere taşınır ve burada safra adı verilen sindirim sıvısı ile birleştirilir.

Sonuç olarak, idrar veya dışkı ile vücudun dışına çıkar. İdrara açık sarı rengini ve dışkıya koyu kahverengi rengini veren bilirubin maddesidir. ¹¹

Yetişkinlerde sarılık nedenleri şöyle sıralanmaktadır:

Hemolitik Anemi

Hemolitik anemi, normal ömrü tamamlanmadan önce kırmızı kan hücrelerinin tahrip edildiği ve kan dolaşımından alındığı bir durumdur. Kırmızı kan hücresinin ömrü yaklaşık 120 gündür. Anemi ise genellikle az sayıda kırmızı kan hücresi olduğunda oluşmaktadır. Hemolitik anemi, kan dolaşımında dolaylı bilirubin seviyelerinin artmasına neden olmaktadır. ¹²

Hepatit

Hepatit, karaciğerin iltihaplanması anlamına gelmektedir. Hepatitin yaygın nedenleri arasında viral enfeksiyonlar (hepatit A, B, C, D ve E), kronik alkol kullanımı ve otoimmün bozukluklar bulunmaktadır. Hepatit, bilirubin seviyesinin yükselmesine neden olabilir. ¹³

Gilbert Sendromu

Gilbert sendromu, yaygın olarak yaşanan ve zararsız bir karaciğer rahatsızlığıdır. Hastalığı olan kişiler, karaciğerde bilirubin parçalanmasına yardımcı olan enzim ile ilgili anormal bir geni taşımaktadır. Sendrom, kanda bilirubinin artmasına neden olmaktadır ve bu durum hiperbilirubinemi olarak da adlandırılmaktadır.

Hiperbilirubinemi atakları genellikle hafiftir ve genellikle dehidrasyon, uzun süre aç kalma, hastalık, yorucu egzersiz, uyku eksikliği veya menstrüasyon gibi stres faktörleriyle birlikte görülür. Sarılık, kan içinde konjuge (direkt) olmayan bilirubin yükselmesiyle birlikte ortaya çıkabilmektedir.¹⁴

Safra Taşı

Safra taşları, safra kesesinde oluşan sertleşmiş tortulardır. Safra kesesi doğru şekilde işlevini yerine getiremediği zaman çok fazla kolesterol veya çok fazla bilirubin içeren safra oluşabilir.

Kolestrol safra taşları safra taşının en yaygın türüdür. Pigment safra taşları başka bir safra taşı türüdür ve siyah veya kahverengi olabilmektedir. Safra kanalı tıkandığında sarılık komplikasyon olarak gelişebilir. ¹⁵

Dubin-Johnson Sendromu

Dubin-Johnson sendromu, bilirubin metabolizmasının kalıtsal olarak nüks ettiği bir bozukluktur. Direkt bilirubinin yüksek kan düzeyleri ile karakterize edilen, konjuge hiperbilirubinemi adı verilen bir zararsız bir hastalıktır. Bozukluk aynı zamanda karaciğere siyah renk veren bir pigmentin çökelmesine de neden olur. Genel olarak, Dubin-Johnson sendromu çok nadir bulunan genetik bir durumdur ve bir bireyin, her iki ebeveynden de kusurlu genin bir kopyasını alması gerekir. ¹⁶

Pankreatit

Pankreatit pankreas iltihabıdır. Pankreas midenin arkasında bulunan büyük bir bezdir. Sindirim enzimlerini ince bağırsakta salgılar. Aynı zamanda kan şekeri ve glukagon düşürücü hormon insülini de serbest bırakır ve kan şekeri yükselir. Pankreatit durumunda, normalde aktif olmayan sindirim enzimleri, pankreasta iken aktif olurlar. Neticede bezin tahrişi ve iltihabı meydana gelir.

Pankreatit ile ilişkili sarılık, genellikle safra kanalının tıkanmasının (safra kesesini veya karaciğeri ince bağırsağa bağlayan bir tüp) sonucudur. ¹⁷

Crigler-Najjar Sendromu

Crigler-Najjar sendromu, bilirubin metabolizmasıyla ilgili çok nadir yaşanan kalıtsal bir bozukluktur. Birey, konjugatd hiperbilirubinemi olarak adlandırılan ve dolaylı bilirubinin yükselmesine neden olan, bozuk bir geni taşımaktadır. Normal gen, bilirubini vücuttan kolaylıkla çıkarabilen bir forma dönüştüren enzimi kontrol eder. ¹⁸

Pankreas Kanseri

Pankreas kanseri, karnın arkasında bulunan bir bez olan pankreas dokularında gelişir. Pankreas kanseri belirtileri arasında üst karın ağrısı, sarılık, iştah kaybı (anoreksiya), kilo kaybı ve kan pıhtıları bulunmaktadır. Pankreas kanseri ile ilişkili sarılık genellikle ağrısızdır.¹⁹

Safra Kesesi Kanseri

Safra kesesi kanseri safra kesesinin dokularında oluşur. Safra kesesi kanseri belirtileri arasında karın ağrısı, bulantı, kusma, sarılık, iştah kaybı (anoreksiya), ateş ve kilo kaybı bulunmaktadır. ²⁰

Rotor Sendromu

Rotor sendromu, konjestif hiperbilirubinemi adı verilen kandaki direkt bilirubin düzeylerinde yükselme ile karakterize, kalıtsal bir hastalıktır. Sendrom, zararsızdır ve kalıtsal olarak geçmektedir. Genellikle Dubin-Johnson sendromuyla karıştırılır, ancak Rotor sendromuna sahip bir bireyin karaciğer pigmentasyonu normaldir ve siyah renge dönüşmez. ²¹

Yenidoğan Sarılığı

Yenidoğan bebeklerde sarılık birçok farklı koşuldan dolayı ortaya çıkabilir, ancak henüz olgunlaşmamış karaciğerin normal fizyolojik bir sonucudur. Bu koşullar altında genellikle zararsız olmasına rağmen, diğer tıbbi koşullardan aşırı miktarda bilirubin seviyesi yüksek olan yenidoğanlarda (patolojik sarılık) altta yatan problem ele alınmazsa beyin hasarına yol açabilir. Yenidoğan sarılığı, yenidoğanlarda tıbbi değerlendirmeyi gerektiren en yaygın durumdur.

Diğer Yenidoğan sarılık nedenleri şunlardır:

• Fizyolojik sarılık: Yenidoğan sarılığının en yaygın nedeni olup genellikle geçici ve zararsız bir durumdur.
• Anne-fetüs kan grubu uyuşmazlığı: Annenin kanı ile fetüs arasında uyuşmazlık olduğunda bu sarılık şekli oluşur. Fetüsteki kırmızı kan hücrelerinin dökülmesi nedeniyle bilirubin düzeylerinin yükselmesine yol açar.
• Anne sütü sarılığı: Anne sütündeki bazı kimyasalların sorumlu olduğu düşünülmektedir. Genellikle kendiliğinden geçen zararsız bir durumdur. Anne genellikle emzirmeyi bırakmak zorunda değildir.
• Emzirme sarılığı: Bu, annenin süt üretiminde gecikme veya yetersizlik yaşandığında meydana gelebilir. Bu yetersiz alım, yenidoğanlar için dehidrasyon ve daha az bağırsak hareketi ile sonuçlanır ve bundan sonra vücuttan bilirubin atılımı azalır. ²²

Sarılık Tedavisi 

Sarılık nasıl geçer? Sarılık tedavisi, sarılık ile sonuçlanan altta yatan durumun nedenine ve buna bağlı herhangi bir komplikasyona bağlı olarak belirlenmektedir. Sarılığın teşhis yapıldıktan sonra, tedavi bu özel koşulu ele alacak şekilde yönlendirilebilir. Bazı durumlarda, hastanede tedavi gerekebilir ya da gerekli olmayabilir.

Tedavi, dinlenme ile birlikte evde bekleyiş yönetiminden (dikkatli bekleme) oluşabilir. İntravenöz sıvılar, ilaçlar, antibiyotikler veya kan nakli ile tıbbi tedavi gerekebilir.

Bazı yenidoğan sarılığı vakalarında, yüksek bilirubin düzeylerini azaltmak için bebeği özel renkli ışıklara (fototerapi) maruz bırakmak veya kan nakli yapmak gerekli olabilir. Sarılık için uygulanan cerrahi müdahaleler de tedavi yöntemlerine dâhil edilebilmektedir. ²³

Evde Kendi Kendine Sarılık Bakımı

Ev terapisinin amaçları belirtilerin hafifletilmesi ve altta yatan sarılığa neden olan tıbbi durumu yönetmektir. Yapılabilecek çeşitli önlemler şunları içermektedir:

• Sıvıların içilmesi ile yeterli hidrasyonu korumak için çok önemlidir.
• Evde gerektiğinde dinlenin.
• İlaçları sadece bir sağlık uzmanı tarafından verilen talimatlara göre alın.
• Zararlı yan etkilere neden olabilecek ilaç, şifalı otlar veya takviyeleri kullanmaktan kaçının. Tavsiye için bir sağlık uzmanına danışın.
• Sağlık uzmanlarıyla görüşmeden önce alkol içmekten kaçının.
• Bazı diyet kısıtlamaları bir sağlık uygulayıcısı tarafından önerilebilir.
• Belli başlı sarılık vakalarında, anne, baba veya bakımla ilgilenen kişi, yükseltilmiş bilirubin düzeylerini düşürmek için bebeği günde birkaç kez iyi aydınlatılmış bir pencerenin yanına yerleştirebilir. Daha ağır vakalarda, bir sağlık uzmanının bebeği fototerapi ile tedavi etmesi gerekebilir.
• Emziren annelerdeki sarılık vakalarında bebeğe yeterli miktarda süt verilmesi önemlidir.
• Belirtiler kötüleşirse veya herhangi bir yeni belirti ortaya çıkarsa, bir sağlık uzmanına danışın. ²⁴

Diğer Tıbbi Tedaviler

Tedavi sarılıktan sorumlu olan tıbbi duruma bağlı olarak değişmektedir. Sarılıkla ilgili belirtiler ve komplikasyonlar tedaviye yön vermektedir. Tedaviler aşağıdakileri içerebilir:

• Destekleyici bakım
• Dehidrasyon vakalarında IV sıvıları
• Bulantı, kusma ve ağrı için kullanılan ilaçlar
• Antibiyotikler
• Antiviral ilaçlar
• Kan nakli
• Steroidler
• Kemoterapi ve radyasyon terapisi
• Fototerapi (yenidoğanlar için) ²⁵

İlaçla Tedavi

Sarılık tedavisi sırasında ilaçla tedavi gerekebilir ya da gerekli olmayabilir. Hastanın sarılık nedenini teşhis ettikten sonra, sağlık uzmanı hastanın tedavisini yönlendirecek ve gerekirse ilaçları reçete edecektir. Yukarıda özetlendiği gibi, sarılık altındaki nedene bağlı olarak çeşitli ilaç seçenekleri bulunmaktadır. ²⁶

Sarılık Ameliyatı

Kanser, konjenital malformasyonlar, safra yolları engelleyicileri, safra taşları ve dalak anormallikleri gibi bazı sağlık koşullar için cerrahi tedavi gerekli görülebilir. Bazen karaciğer nakli de bu tedavi yöntemlerine dâhil edilebilir. ²⁷

Önleyici Tedbirler

Sarılıktan sorumlu olan altta yatan tıbbi durum bazı durumlarda önlenebilir. Alınabilecek bazı önleyici tedbirler şunları içerebilir:

• Ağır alkol kullanımını (alkolik hepatit, siroz ve pankreatit) önlemek
• Hepatit için aşılar (hepatit A, hepatit B)
• Yüksek riskli bölgelere seyahat etmeden önce sıtmayı önleyen ilaçları kullanma
• İntravenöz uyuşturucu kullanımı veya korunmasız cinsel ilişki (hepatit B) gibi yüksek riskli davranışlardan kaçının
• Potansiyel olarak kirlenmiş gıdalardan ve sulardan kaçının, daha iyi bir hijyenini sağlayın (hepatit A)
• Duyarlı bireyler (bazı maddelerin tüketilmesinden sonra kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasına yol açan bir durum olan G6PD eksikliği olanlarda) hemoliz oluşturabilecek ilaçlardan kaçınmalıdır
• Hemolize neden olabilecek veya karaciğere doğrudan zarar verebilecek ilaçlar ve toksinler kullanmaktan kaçının ²⁸

Sarılık İçin Hangi Doktora Gidilir?

Sarılık teşhisi ve tedavisi için pek çok uzmanlık alanından yardım alabilirsiniz. Bu alanlar şöyle sıralanmaktadır:

• Aile hekimi
• Gastroenteroloji ve iç hastalıkları Uzmanı
• Çocuk hastalıkları uzmanı
• Sindirim sistemi hastalıkları uzmanı
• Cilt hastalıkları uzmanı ²⁹