Siroz Hastalığı Nedir?

Siroz, hepatit ve kronik alkolizm gibi birçok karaciğer hastalığı ve durumundan kaynaklanan karaciğer skarlaşmasının (fibroz) geç bir evresidir. Karaciğer, vücudunuzdaki zararlı maddelerin detoksifikasyonunu, kanınızı temizlemeyi ve yaşamsal besin maddeleri elde etmeyi de içeren çeşitli gerekli fonksiyonları yerine getiren bir organdır.

Karaciğer hasarı sonucunda da siroz oluşur. Karaciğeriniz her yaralandığında kendini tamir etmeye çalışır. Bu süreç içinde skar dokusu oluşur. Siroz ilerledikçe, karaciğerin işlevini yerine getirmesini zorlaştıran giderek daha fazla yara dokusu meydana gelir. ¹

Dekompanse siroz, sirozun getirdiği değişikliklerden kaynaklanan spesifik komplikasyonların gelişimini tanımlamak için kullanılan terimdir. Dekompanse siroz hayatı tehdit bir durumdur.

Sirozla oluşan karaciğer hasarı genellikle geri döndürülemez. Ancak, karaciğer sirozu erken teşhis edilir ve sebep tedavi edilirse, daha fazla hasarın oluşması engellenebilir ve nadiren de olsa durum tersine çevrilebilir. ²

Siroz Belirtileri

Siroz başlangıcında yani erken dönemde herhangi bir belirti olmayabilmektedir. Aslında, siroz hastası olan pek çok kişi, başka bir hastalık için testler yapıldığı sırada siroz olduklarını öğrenmektedir. Ayrıca, belirtiler çok belirgin olmayabilir, yani siroza bağlı olmayan diğer durumlardan da kaynaklanabilir.

Siroz nasıl anlaşılır? Eğer sirozunuz varsa, aşağıdaki belirtilerin bir veya daha fazlasını geliştirebilirsiniz. Bu belirtilerden herhangi biriyle ilgili endişeleriniz varsa mutlaka doktorunuza danışın: ³

Erken dönem siroz belirtileri

• Genelde kişi kendini iyi hissetmez
• İştah kaybı
• Kilo ve kas kaybı
• Hasta hissetmek (bulantı) ve kusma
• Karaciğer bölgesinde hassasiyet ya da ağrı
• Bel seviyesinin üzerindeki ciltte örümcek ağır benzeri küçük kılcal damarların ortaya çıkması (spider anjiom)
• Kırmızı lekeli avuç içi
• Rahatsız uyku düzeni ⁴

Karaciğerin çalışmasına engel olabilen ileri seviye siroz belirtileri

• Aşırı derecede kaşıntılı cilt
• Göz beyazlarının ve cildin sararması (sarılık)
• Beyaz tırnaklar
• Kalınlaşan parmak uçları
• Saç dökülmesi
• Ayakların ve ayak bileklerinin şişmesi (ödem)
• Karın şişmesi (asit)
• Koyu renkli idrar
• Soluk renkli dışkı ya da çok koyu, siyah katran dışkı
• Sık yaşanan burun kanamaları ve diğer kanamalar
• Küçük kanamalarda hemen morarma
• Kan kusma ⁵
• Sık yaşanan kas krampları
• Sağ omuz ağrısı
• Erkeklerde göğüs büyümesi ve büzülmüş testis
• Kadınlarda düzensiz regl veya menstrüel periyot eksikliği
• İktidarsızlık ve cinsel istek kaybı
• Baş dönmesi ve aşırı yorgunluk (anemi)
• Nefes darlığı
• Çok hızlı kalp atışı
• Yüksek sıcaklık ve ateşle beraber gelen titreme
• Unutkanlık, hafıza kaybı, karışıklık ve uyuşukluk
• Kişilik değişiklikleri
• El titremesi
• Yazı yazmada zorluk çekme
• Yürüyüş sırasında dengesiz yürüyüş ve düşme eğilimi
• Hem medikal hem de rekreasyonel ilaçlara karşı artan hassasiyet
• Alkole karşı duyarlılığın artması ⁶

Tıbbi Açıdan Acil Yardım Gerektiren Belirtiler

Aşağıdaki belirtilerden herhangi birine sahipseniz, özellikle yakın zamanda siroz tanısı almışsanız, hemen bir doktora görünmelisiniz:

• Yüksek ateş ve titreme (çoğunlukla bir enfeksiyon neden olur)
• Nefes darlığı
• Kan kusma
• Çok koyu veya siyah renkte dışkı
• Zihinsel karışıklık veya uyuşukluk dönemleri

Bu belirtiler çok farklı görünse de, karaciğer çok farklı işlevden sorumludur bu nedenle, düzgün çalışmazsa, bir dizi sorun ortaya çıkabilir. ⁷

Sarılık

Cildiniz ve gözlerinizin beyazları sarardıysa sarılık olabilir. Sarılığa neden olan iki şey durum bulunmaktadır:

• Safra kanalı tıkanıklığı
• Karaciğerin hasar görmesi işlevini görememesine neden olur, böylece eski kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasının yan ürünü olan bilirubin ile başa çıkamaz.

Bunlardan herhangi biri meydana gelirse, sarı olan bilirubin kana geri akar, ciltte ve gözlerde ortaya çıkar. ⁸

Karnın ve Bacakların Şişmesi

Karında şişme, karında su toplanması olarak da bilinir. Şişkinlik, karın etrafındaki astarda sıvı biriktirilmesinden kaynaklanır. Bu, haftalar ya da aylar boyunca yavaş yavaş olabilir ve özellikle sıvı enfekte olduğunda, acilen dikkat edilmesi gerekiyorsa acı verici hale gelir. Ayrıca bacaklarda, ayak bileklerinde veya ayaklarda, periferik ödem olarak bilinen şişlikler de ortaya çıkabilir. ⁹

Yüksek Ateş ve Titreme

Siroz hastaları, karaciğer rahatsızlığını daha da arttırabilen enfeksiyonlara daha yatkındır. Sonuç olarak, eğer yüksek ateş gibi bir belirti varsa acil tıbbi yardım alınmalıdır. ¹⁰

Siyah Renkte Dışkı ve Kan Kusma

Karaciğer hasarına bağlı iç kanama genellikle çok siyah renkte dışkılara ve kusmaya neden olur. Bu belirtilerin ikisine birden sahip olmak acil tıbbi yardım gerektiren bir durumdur.

Karaciğer sirozdan kötü şekilde yaralanmışsa, kan kolayca içinden akamaz. Sonuç olarak, karın içine bağırsaktan kan taşıyan damarda basınç yükselir. Basınç yükseldiğinde ekstra damarlar kullanarak kalbe ulaşmanın başka bir yolunu bulur. Sonuçta da iç kanama meydana gelir.

Hafıza Kaybı ve Karışıklık (Ensefalopati)

Karaciğer düzgün çalışmazsa, karışıklık, kısa süreli hafıza sorunları ve hatta bilinç kaybı meydana gelebilir. Uykulu hissetmek, titreme yaşamak ve basit görevleri yapmada zorluk çekmek de diğer belirtilerdir. Bunun nedeni, karaciğerin iyi çalıştığı zaman vücudu atıklardan arındırmasıdır. Hasar gördüğünde, atık ürünler kanla beraber beyne ulaşır. Bu durum Ensefalopati olarak da bilinir. ¹¹

Siroz Nedenleri

Siroz neden olur? Siroz, uzun süredir devam eden iltihap, zehirler, enfeksiyonlar ve kalp hastalığı gibi çeşitli koşulların yanı sıra en yaygın neden olan kronik alkolizm ve kronik hepatitten kaynaklanabilmektedir. Bununla birlikte, siroz vakalarının % 30-50’si için siroza neyin neden olduğu bulunamamaktadır. Çoğu zaman, karaciğer yetmezliğine doğru ilerleyen bu süreç oldukça yavaş ve kademelidir. Siroz için herhangi bir tedavi yöntemi mevcut değildir, ancak nedeni ortadan kaldırmaya çalışmak belirtileri yavaşlatabilmektedir. Eğer hasar çok fazla değilse, karaciğer kendiliğinden de zamanla iyileşebilmektedir. ¹²

Kronik Alkolizm

Alkol vücutta bulunan bütün canlı hücreleri zehirleyebilmektedir, bu nedenle, karaciğer hücrelerinin iltihaplanmasına ve ölmesine de neden olabilir.

• Karaciğer hücrelerinin ölümü, vücudun karaciğer damarların etrafında yara dokusu oluşturmasına yol açar. Normalde karaciğer sağlığını destekleyen karaciğer hücreleri, aynı zamanda karaciğer damarlarına basan nodüller oluştururlar.
• Bu yaralama işlemi alkoliklerin önemli bir yüzdesinde gerçekleşir ve çoğu siroz hastalığının en yaygın şeklidir.
• Sürecin ciddiyeti, ne kadar içtiğiniz ve ne kadar süre alkolü kontrol dışı tükettiğinize bağlı olarak değişmektedir. Karaciğerin yaralanması için gereken alkol miktarı kişiden kişiye göre farklılık gösterebilmektedir. ¹³

Genelde alkol bağımlı karaciğer hastalığının üç aşaması bulunmaktadır:

1. Karaciğer yağlanması: Bu durum karaciğerde biriken yağ içermektedir.
2. Alkol hepatiti: İçki içmeye devam edenlerin yaklaşık yüzde 35’i karaciğer hücrelerinin şiştiği alkolik hepatit gelişmeye devam etmektedir.
3. Ağır içki içenlerinin yaklaşık yüzde 10’u daha sonra siroz geliştirmektedir. ¹⁴

Hepatit

Hepatit, karaciğerin herhangi bir sebeple iltihaplanması anlamına gelir, ancak genellikle karaciğerde yaşanan viral bir enfeksiyon sonucu oluştuğu düşünülmektedir.

• Uzun yıllar boyunca iltihap karaciğer hücrelerine zarar verir ve yaralara neden olur.
• Hepatit A, hepatit B, hepatit C ve hepatit D’nin hepsi siroza neden olabilir.
• Dünya genelinde hepatit B, sirozun en sık nedenidir, ancak bazı ülkelerde hepatit C daha yaygın bir nedendir. ¹⁵

Primer Biliyer Siroz

Safra, karaciğer tarafından vücuda sindirimi kolaylaştırmak için üretilen bir maddedir. Safra, karaciğerden safra kesesine ve sonunda safra kanalı adı verilen küçük tüplerle bağırsaklara taşınır. Bu kanallar tıkanırsa, safra yukarı taşabilir ve karaciğere zarar verebilir. Bu durumda da karaciğer iltihaplanır ve siroza yol açan uzun hücre hasarı sürecine başlar. Çocuklar, biliyer atrezi adı verilen safra yollarını tıkayan bir durumla doğabilir. Bu hastalık genellikle 35-60 yaş arasındaki kadınları etkiler. ¹⁶

Otoimmün Siroz

Vücudun bağışıklık sistemi vücudu bakteriler, virüsler veya allerjenler gibi işgalcilere karşı savunmaktadır. Bağışıklık sistemi bunun yerine sağlıklı vücut dokular ve organlar ile savaşmaya başladığında otoimmün hastalıklar oluşur. Otoimmün hepatit durumunda da, vücudun bağışıklık sistemi karaciğere saldırır ve siroza neden olan hücre hasarına neden olur.

Alkole Bağlı Olmayan Karaciğer Yağlanması

Karaciğerde yağ birikmeye bağlamasıyla oluşan bir durumdur. Bu tür siroz diyabet, obezite, koroner arter hastalığı, protein malnütrisyonu ve prednizon gibi kortikosteroidlerle tedavi ile bağlantılıdır. Bazen “steatohepatitis” adıyla da tanımlanmaktadır. ¹⁷

Kalıtsal Hastalıklar

Çeşitli genetik hastalıklar karaciğer sağlığına zarar verebilmektedir.

• Bunlar, karaciğer tarafından farklı maddelerin metabolizmasına müdahale eden hastalıklardır.
• Wilson hastalığı, kistik fibroz, alfa-1 antitripsin eksikliği, hemokromatoz, galaktozemi ve glikojen depo hastalığı bu gruba dâhildir.
• Bu hastalıkların çoğu yaygın değildir, ancak yıkıcı olabilirler. ¹⁸

İlaçlar, Toksinler ve Enfeksiyonlar

Çeşitli maddeler ve mikroplar karaciğer sağlığına zarar verebilmektedir.

• Bazı ilaçlar, zehirler ve çevresel toksinler siroza yol açabilir.
• Bazı ilaçlara karşı oluşan reaksiyonlar karaciğere zarar verebilir, ancak bu nadir bir durumdur.
• Çeşitli bakteriler veya parazitlerle ortaya çıkan uzun süreli enfeksiyonlar karaciğere zarar verebilir ve siroza neden olabilir. ¹⁹

Kardiyak Siroz

Kalp, vücudun her tarafına kan pompalayan bir pompadır. Kalbiniz iyi pompalanmadığında, kan karaciğerde yedeklenebilir.

• Bu tıkanıklık karaciğerinize zarar verir.
• Şişebilir ve acı verici olabilir. Daha sonra durum daha da zorlaşır ve daha az acı verici bir hal alır.
• Kalp yetmezliğinin nedeni bir kalp kapak problemi, sigara içme veya kalp etrafındaki kalp kasının veya kesesinin enfeksiyonu olabilir. ²⁰

Siroz Tedavisi

Siroz nasıl geçer? Siroz tedavisi, karaciğer hasarının nedeni ve kapsamına bağlı olarak değişmektedir. Tedavinin amacı karaciğerdeki skar dokusunun ilerlemesini yavaşlatmak, siroz belirtilerini ve komplikasyonlarını önlemek veya tedavi etmektir. Ciddi karaciğer hasarınız varsa hastanede tedavi edilmeniz gerekebilir.

Sirozun erken dönemlerinde, altta yatan nedene bağlı olarak karaciğer hasarını en aza indirgemek mümkün olabilir. Seçenekler şunları içerir: ²¹

Alkol Bağımlılığı Tedavisi

Alkol bağımlılığından kaynaklanan siroz hastaları hemen alkol almayı bırakmalıdır. Eğer sirozunuz varsa, alkolün miktarı ne olursa olsun karaciğer için toksik olduğundan içmeyi bırakmanız esastır. Alkol kullanımının durdurulması zorsa, doktorunuz alkol bağımlılığı için bir tedavi programı önerebilir.

Kilo Vermek

Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması hastalığının neden olduğu siroz hastalığında hastalar kilo vermek ve kan şekeri düzeylerini kontrol altına alırlarsa daha sağlıklı hale gelebilirler. Siroz durumunda kilo vermeye çalışırken yeterli miktarda protein alımını sağlamak da oldukça önemlidir.

Hepatit Kontrol İlaçları

İlaçlar, hepatit B veya C virüslerinin yol açtığı karaciğer hücrelerindeki hasarları sınırlayabilir. ²²

Diğer Nedenleri ve Siroz Belirtilerini Kontrol Eden İlaçlar

İlaçlar bazı tiplerdeki karaciğer sirozlarının ilerleyişini yavaşlatabilir. Örneğin, erken tanı konan birincil biliyer siroz hastalarında uygulanan (şimdi birincil safra kolanjiti olarak da bilinmektedir) ilaçlar sirozun ilerlemesini önemli ölçüde geciktirebilmektedir.

Diğer ilaçlar kaşıntı, yorgunluk ve ağrı gibi belirli siroz belirtilerini hafifletir. Beslenme takviyeleri, siroza bağlı yetersiz beslenmeyi ve zayıf kemikleri (osteoporoz) önlemek için reçete edilebilir. ²³

Siroz Komplikasyonları İçin Tedavi Yöntemleri

Doktorunuz aşağıdakileri içeren herhangi bir siroz komplikasyonunu tedavi etmek için sıralanan yöntemleri kullanabilmektedir:

Vücutta Sıvı Birikimi

Düşük sodyum diyeti ve vücuttaki sıvı birikimini önlemek için ilaçlar, ödem ve şişmeyi kontrol etmeye yardımcı olabilir. Daha şiddetli sıvı birikimi durumunda basınç yapmaya başlayan sıvıyı boşaltmayı amaçlayan bazı cerrahi operasyonlar gerekebilir. Karaciğerinizdeki kan basıncını düşürmek ve sıvı birikimi oranını yavaşlatmak için karaciğerdeki damara küçük bir tüp yerleştirilir. ²⁴

Portal Hipertansiyon

Bazı kan basıncı ilaçları, karaciğeri besleyen damarlarda artan basıncı kontrol edebilir (portal hipertansiyon) ve şiddetli kanamayı önleyebilir. Doktorunuz, özofagusta veya midede (varislerde) kanamaya neden olan genişlemiş damarları aramak için düzenli aralıklarla bir üst endoskopi uygular.

Varis gelişirse, kanama riskini azaltmak için muhtemelen ilaca ihtiyacınız olacaktır. Vücudunuz ilacı kabul edemiyorsa ve varislerin kanadığı veya kanamanın muhtemel olduğuna dair işaretleriniz varsa kanamayı durdurmak veya daha fazla kanama riskini azaltmak için bir işlem (band ligasyonu) gerekebilir. Ciddi durumlarda, karaciğerinizdeki kan basıncını düşürmek ve daha fazla kanamanın önlenmesi için karaciğerdeki damara bir transjuguler intrahepatik portosistemik şant yerleştirilebilir. ²⁵

Enfeksiyonlar

Enfeksiyonlara karşı antibiyotik veya diğer tedaviler alabilirsiniz. Doktorunuz grip, pnömoni ve hepatite karşı aşı önerebilir.

Karaciğer Kanseri Riski

Doktorunuz karaciğer kanseri bulgularını araştırmak için altı ayda bir kan testleri ve ultrason muayeneleri isteyebilir.

Hepatik Ensefalopati

Kötü karaciğer fonksiyonundan dolayı kanınızdaki toksinlerin oluşmasını önlemeye yardımcı olacak ilaçlar reçete edilebilir. ²⁶

Karaciğer Ameliyatı (Karaciğer Nakli)

İlerlemiş siroz vakalarında, karaciğer fonksiyonlarının durması durumunda, karaciğer nakli tek tedavi seçeneği olabilir. Sarılık, şiddetli sıvı birikimi, kanamalar, hepatik ensefalopati, böbrek fonksiyon bozukluğu veya karaciğer kanseri gibi sirozun ilerlemiş halinde genellikle bu seçeneği düşünmek gerekir. Karaciğer nakli için en yaygın sebep siroz hastalığıdır.

Karaciğer nakli için adaylar, cerrahiyi takiben iyi bir sonuç elde edebilecek kadar sağlıklı olup olmadıklarını belirlemek için kapsamlı testlerden geçirilir. ²⁷

Siroz İçin Hangi Doktora Gidilir?

Eğer sirozunuz varsa, sindirim sistemi (gastroenterolog) veya karaciğer (hepatolog) konusunda uzmanlaşmış bir doktora danışabilirsiniz. ²⁸

Sirozdan Korunma Yolları

Sirozdan kaçınmanın en iyi yolu, hastalığa neden olan koşullardan kaçınmaktır:

• Hepatit B ve hepatit C için risk faktörlerini bilin ve bunlardan mümkün olduğunca kaçının.
• Alkolün kötüye kullanımı, IV uyuşturucu kullanımı ve korunmasız cinsel ilişki gibi riskli davranışlardan kaçının.
• Eğer alkol alıyorsanız sadece az miktarda için.
• Sağlıklı alışkanlıklar geliştirin.
• Tütün kullanmaktan kaçının.
• Sağlıklı bir diyetle yemek yiyin, bol bol egzersiz yapın ve dinlenin.
• Vitamin takviyeleri almadan önce doktorunuzla konuşun. Büyük dozlarda vitamin ve mineraller, özellikle A vitamini, demir veya bakır, karaciğer hasarını gerçekten kötüleştirebilir. ²⁹