Şizofreni Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Şizofreni Nedir?

Şizofreni, nüfusun yaklaşık yüzde birini etkileyen kronik bir beyin hastalığıdır. Şizofreni aktif bir durumda olduğunda, belirtiler sanrılar, halüsinasyonlar, düşünce ve konsantrasyon ile ilgili sorunlar ve motivasyon eksikliğini içerebilmektedir. Bununla birlikte, bu belirtiler tedavi edildiğinde, şizofreni hastalarının çoğu zamanla çok daha iyi bir hale gelmektedir.

Şizofreni için bir tedavi yöntemi olmamasına rağmen, tedavi yöntemleri üzerine araştırmalar hala devam etmektedir. Uzmanlar ayrıca, genetik yapıyı inceleyerek, davranış araştırması yürüterek, beyin yapısına ve işlevine bakmak için gelişmiş görüntüleme yöntemleri kullanarak hastalığın nedenlerini çözmeye çalışmaktadır. Bu yaklaşımlar yeni ve daha etkili olacak tedavi yöntemleri için umut vermektedir. ¹

Şizofreni hastalığının ne olduğuna dair pek çok yanlış bilgi mevcuttur. Şizofreni bölünmüş kişilik ya da çoklu kişilik anlamına gelmemektedir. Aynı zamanda, şizofreni hastalarının çoğu tehlikeli veya şiddetli de değildir. Evsiz olmanın ya da hastanede tedavi altına tutulmanın şizofreniye yol açtığı da bilinen bir başka yanlıştır. Şizofreni hastalarının çoğu, aileleri ile birlikte, grup halinde ya da kendi başlarına yaşamaktadır.

Araştırmalar, şizofreninin erkekleri ve kadınları eşit olarak etkilediğini, ancak erkeklerde daha erken başladığını göstermektedir. Oranlar, dünyadaki tüm etnik gruplarda benzerdir. Sonuç olarak, şizofreni, nedenleri ve belirtileri bireyler arasında önemli bir ölçüde değişiklik gösteren beyinle ilgili bir bozukluk olarak düşünülmektedir. ²

Şizofreni Belirtileri

Şizofreni, nasıl düşündüğünüzü, hissettiğinizi ve hareket ettiğinizi değiştirir. Herkesi farklı bir şekilde etkileyebilir. Belirtiler gelip gidebilir. Şizofreni olan herkes her zaman hepsine sahip olmayabilir. Şizofreni başlangıcı belirtileri genellikle 16 ile 30 yaşları arasında başlamaktadır. Erkekler genellikle kadınlara oranla belirtileri yaşamaya daha erken maruz kalmaktadır.

Hastalık tam olarak gerçekleştiğinde ve belirtiler şiddetli olduğunda şizofreni hastası neyin gerçek olduğunu ve neyin olmadığını ayırt edemeyecek bir duruma gelir. Bu durum kişi yaşlandıkça daha az görülmektedir.

Şizofreni olan insanlar genellikle bir doktor ya da danışman ona şizofreni hastası olduğunu söyleyene kadar bu hastalığa sahip olduklarının farkında değildir. Kişi, bir şeylerin ciddi şekilde yanlış olduğunu bile fark etmeyecek bir duruma gelmektedir. Belirtileri fark ettikleri takdirde ise doğru düşünememek, stres veya yorgunluk gibi belirtiler yaşadıklarını dile getirmektedirler.

Kendinizin veya tanıdığınız birinin şizofreni belirtileri gösterdiğinden endişeleniyorsanız, bir doktora veya danışmana başvurmalısınız.  Şizofreni nasıl anlaşılır? Şizofreni belirtileri şunlardır:

Şizofreni Başlangıcı Belirtileri (Olumlu Belirtiler)

Kişinin yaşadığı değişiklikler normal davranışlara bir ek şeklinde ortaya çıkmaktadır. Doktorlar bu belirtilere olumlu belirtiler demektedir, ancak bu iyi oldukları anlamına gelmemektedir.

Halüsinasyonlar

Şizofreni hastası olan kişi kimsenin duymadığı, görmediği, koklamadığı veya hissetmediği şeyleri hissedebilir. Hasta, çoğu zaman kafasında sesler duyduğunu söylemektedir. Kişi, bu seslerin kendisine ne yapması gerektiğini, tehlikeler durumunda onu uyardığını ya da kötü sözler söylediğini dile getirebilmektedir. Sesler birbirleriyle de konuşabilir. ⁴

Hayaller

Bunlar çoğu insan için garip görünen ve yanlış olduğunu kanıtlaması kolay inançlardır. Etkilenen kişi, birisinin beyinlerini TV’ler aracılığıyla kontrol etmeye çalıştıklarını veya polisin onları almak için dışarıda beklediğini düşünebilir. Ünlü bir aktör ya da başkan gibi bir başkası olduklarına ya da süper güçlerinin bulunduğuna da inanabilirler. ⁵

Karışık Düşünceler ve Konuşma

Şizofreni hastası düşüncelerini organize etmekte zorlanabilir. Karşılıklı konuşurken konuşmayı takip etmede sorun yaşanabilir. Bunun yerine, lafı bölünmüş veya dikkati dağılmış gibi hareket eder. Kişi konuştuğunda, sözleri anlamsız olabilir ve mantıksız gelebilir.

Konsantre Eksikliği

Şizofreni hastası gün içinde yapılan aktivitelere karşı konsantrasyon eksikliği yaşayabilir. Örneğin, bir TV programını izlediği halde olan biteni izleyemeyebilir. ⁶

Hareket Farklılıkları

Şizofreni hastası bazı insanlar hırpalanmış gibi görünebilir. Bazen aynı hareketleri defalarca tekrarlama eğilimi gösterirler. Ancak bazen uzmanların katatonik olarak tanımladığı bir durumda saatlerce kusursuz bir şekilde devam edebilir. Popüler inancın aksine, hastalığı olan insanlar genellikle şiddet gösterme eğilimine sahip değildir. ⁷

Durdurulan Davranışlar (Negatif Belirtiler)

Şizofreni hastalığı olan bir kimse bazı şeylere olan ilgisini kaybedebilir veya artık bunları yapamaz bir duruma gelir. Bu belirtiler özellikle gençlerde görülmektedir çünkü sağlıklı gençler bile şiddetliden hafife kadar büyük duygusal değişimler yaşayabilmektedir. Depresyon da bazı benzer belirtileri taşımaktadır.

Hissizlik

Şizofreni hastası çok büyük bir travma yaşamış gibi görünebilir. Pek konuşmayabilir ya da herhangi bir his göstermeyebilir. Çoğu zaman konuştuğunda sanki duyguları yokmuş gibi sesinde bir düzlük olabilir. Doktorlar buna “düz etki” ismini vermektedir. ⁸

Kendini Geri Çekme

Şizofreni hastası olan biri sizinle plan yapmayı bırakabilir veya toplumdan kaçmayı seçebilir. Onunla konuşmak oldukça zor bir hal alabilir. Bir cevap almak istiyorsanız, bunun için gerçekten uğraşmalısınız.

Günlük İşleri Yapmama

Şizofren hastası günlük yaşamın temelleri ile uğraşmaya karşı ilgisiz olabilir. Kişi, artık eskisi gibi banyo yapmayı kesebilir veya kendisine bakmayı bırakabilir. ⁹

Düşünme Sorunları (Bilişsel Belirtiler)

Bunlar, beynin bilgiyi ne kadar iyi öğrendiği, sakladığı ve kullandığıyla ilgilidir. Şizofreni hastalığı olan bir kimse, belleğini çalıştırmada zorlanıyor olabilir. Örneğin, telefonla konuşurken başka bir şey yapamama gibi aynı anda farklı aktiviteleri takip edemeyebilir.

Dikkat çekmede zorluk çekmenin yanı sıra düşüncelerini organize etmeleri ve karar vermeleri zor olabilir. ¹⁰

Şizofreni Nedenleri 

Şizofreni neden olur? Şizofreninin kesin nedenleri henüz bilinmemektedir. Yapılan araştırmalar, fiziksel, genetik, psikolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun kişinin şizofreni geliştirme olasılığının arttığını söylemektedir.

Bazı insanlar şizofreniye eğilimli olabilmektedir ve stresli ya da duygusal bir yaşam olayı psikotik bir olayı tetikleyebilmektedir. Bununla birlikte, bazılarının belirtileri geliştirirken bazının neden şizofreni belirtileri geliştirmediği de henüz bilinmemektedir.

Şizofreni geliştirme riskini artıran faktörler şöyle sıralanmaktadır: ¹¹

Genetik Faktörler

Şizofreni ailelerden genetik olarak geçme eğilimi göstermektedir, ancak bundan tek bir gen sorumlu değildir. Farklı gen kombinasyonlarının insanları duruma karşı daha savunmasız bıraktığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, bu genlere sahip olmak, şizofreni geliştireceğiniz anlamına gelmemektedir.

Yapılan araştırmalar özellikle ikiz kardeşler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Tek yumurta ikizlerinde bir ikiz şizofreni geliştirirse, diğer ikizin de şizofreni gelişmesine dair bir risk oluşmaktadır. Bu durum çift yumurta ikizi olsalar bile geçerlidir, ancak bu riskin tek yumurta ikizine göre daha az olduğu düşünülmektedir.

Şizofreni olma riskini daha da yükseltmesiyle birlikte, şizofreninin gelişimini etkileyen tek faktörün genler olmadığı bilinmektedir. ¹²

Beyin Gelişimi

Şizofreni hastaları üzerinde yapılan çalışmalar gösteriyor k, şizofreni hastalarının beyinlerinin yapısında çok ince farklılıklar bulunmaktadır.

Bu değişiklikler şizofreni hastası olan herkeste görülmez ve akıl hastalığı olmayan kişilerde de görülebilir. Fakat şizofreninin kısmen beynin bir bozukluğu olabileceği öne sürülmektedir. ¹³

Nörotransmitterler

Nörotransmitterler beyin hücreleri arasında mesaj taşıyan kimyasallardır. Beyindeki nörotransmitter düzeylerini değiştiren ilaçların şizofreninin bazı belirtilerini hafiflettiği bilinmekte olduğundan, nörotransmitterler ve şizofreni arasında bir bağlantı olduğu düşünülmektedir.

Araştırmalar şizofreninin, dopamin ve serotonin isimli iki nörotransmitter düzeyinde bir değişikliğe neden olabileceğini göstermektedir.

Bazı çalışmalar ise, ikisinin arasındaki bir dengesizliğin sorunun temelini oluşturabileceğini söylemektedir. Diğerleri, vücudun nörotransmitterlere olan duyarlılığında bir değişiklik olmasının şizofreninin bir parçası olabileceğini bulmuştur. ¹⁴

Hamilelik ve Doğum Komplikasyonları

Araştırmalar, şizofreni hastalarında doğum öncesi ve doğum sırasında komplikasyon yaşama olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir:

Düşük doğum ağırlığı

Erken doğum

Doğum sırasında oksijen eksikliği (asfiksi)

Bu gibi doğum komplikasyonlarının beynin gelişimi üzerinde ince bir etkisi olabilir. ¹⁵

Tetikleyiciler

Tetikleyici, şizofreni risk altındaki insanlarda şizofreninin gelişmesine neden olan faktörlerdir. O tetikleyici faktörler şöyle sıralanmaktadır:

Stres

Şizofreninin ana psikolojik tetikleyicileri stresli yaşam olaylarıdır. Stres yaratan bazı kötü tecrübeler arasında şunlar olabilir:

Bir kişinin ölümü

İşi veya evi kaybetmek

Boşanma

Bir ilişkinin sonu

Fiziksel, cinsel veya duygusal istismar

Bu tür tecrübeler, stresli olmalarına rağmen her zaman herkeste şizofreniye neden olmaz. Bununla birlikte, daha önce savunmasız bir halde olan kişideki gelişimini de tetikleyebilir. ¹⁶

İlaçların Kötüye Kullanımı

İlaçlar doğrudan şizofreniye neden olmaz, ancak araştırmalar ilaçların kötüye kullanımının şizofreni veya buna benzer bir hastalık geliştirme riskini arttırdığını göstermektedir.

Bazı ilaçlar, özellikle esrar, kokain, LSD veya amfetaminler, duyarlı kişilerde şizofreni belirtilerini tetikleyebilir. Amfetaminlerin veya kokainin kullanılması psikoza yol açabilir ve öncesinde iyileşme sağlayan insanlarda nüksetmeye neden olabilir.

Yapılan araştırmalara, özellikle 15 yaşından küçük çocukların esrar kullanımı durumunda 30 yaşına gelmeden şizofreni geliştirme olasılığının 4 kat daha arttığını söylemektedir. ¹⁷

Şizofreni Tedavisi 

Şizofreni nasıl geçer? Şizofreni belirtiler yatışsa bile ömür boyu sürecek bir tedaviyi gerektirmektedir. İlaçlarla tedavi ve psikososyal terapi, durumun kontrol altında tutulmasına yardımcı olabilir. Bazı durumlarda hastanede tedavi daha doğru bir tedavi yöntemi olabilir

Şizofreni tedavisinde deneyimli bir psikiyatr genellikle tedaviyi yönlendirir. Tedavi ekibi ayrıca, bir psikolog, sosyal hizmetler uzmanı, psikiyatri hemşiresini ve muhtemelen koordinasyonu sağlayan bir vaka yöneticisini içerebilir. Tam ekip yaklaşımı, şizofreni tedavisinde uzmanlık sahibi kliniklerde kullanılabilir. ¹⁸

İlaçla Şizofreni Tedavisi

İlaçlar şizofreni tedavisinin temelini oluşturmaktadır. Şizofreni için kullanılan ilaçlara arasında bulunan antipsikotik ilaçlar en çok reçete edilen ilaçlardır. Beyindeki nörotransmitter dopamini etkileyerek belirtileri kontrol ettikleri düşünülmektedir.

Antipsikotik ilaçlarla yapılan tedavinin amacı, belirtileri mümkün olan en düşük dozda etkin bir şekilde yönetmektir. Psikiyatrist istenilen sonuca ulaşmak için zamanla farklı ilaçlar, farklı dozlar veya kombinasyonlar deneyebilir. Antidepresanlar veya anksiyete karşıtı ilaçlar gibi diğer ilaçlar da yardımcı olabilir. Belirtilerin düzelmesinin fark edilmesi birkaç hafta sürebilir.

Şizofreni için kullanılan ilaçlar ciddi yan etkilere neden olabileceğinden, şizofreni hastaları bu ilaçları almak istemeyebilir. Tedavi ile işbirliği isteği ilaç seçimini etkileyebilir. Örneğin, sürekli ilaca direniş gösteren bir kişiye hap almak yerine enjeksiyon yapılması gerekebilir.

Önerilen herhangi bir ilacın faydaları ve yan etkileri hakkında doktorunuzdan bilgi alın. ¹⁹

İkinci Nesil Antipsikotikler

Bu yeni, ikinci nesil ilaçlar genellikle birinci nesil antipsikotikleri daha ciddi yan etki riski taşıdıkları için tercih edilir. İkinci nesil antipsikotikler şunları içermektedir:

Aripiprazol

Azenapin

Brexpiprazole

Cariprazine

Klozapin

İloperidon

Lurasidon

Olanzapin

Paliperidon

Ketiapin

Risperidon

Ziprasidon ²⁰

Birinci Nesil Antipsikotikler

Birinci nesil antipsikotikler, geri döndürülebilir olabilen ya da olmayabilen bir hareket bozukluğu (tardif diskinezi) geliştirme ihtimali de dâhil olmak üzere, sık görülen ve potansiyel olarak önemli nörolojik yan etkilere sahiptir. Birinci nesil antipsikotikler şunları içerir:

Klorpromazin

Fluphenazine

Haloperidol

Perfenazin

Bu antipsikotik ilaçlar, genellikle, ikinci nesil antipsikotiklerden, özellikle de genel versiyonlardan daha ucuzdur. Bu, uzun vadeli tedavinin gerekli olduğu durumlarda önemli bir husustur. ²¹

Psikososyal Müdahaleler

İlaç tedavisine devam etmenin yanı sıra, psikolojik ve sosyal (psikososyal) müdahaleler yapılması da önemlidir. Bunlar arasında şunlar bulunabilir:

Bireysel terapi: Psikoterapi, düşünce kalıplarını normalleştirmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, stresle baş etmeyi öğrenmek ve nüks etmenin erken belirtilerini belirlemek şizofreni hastalarına hastalıklarını yönetmesine yardımcı olabilir.

Sosyal beceri eğitimi: Bu, iletişim ve sosyal etkileşimleri geliştirmeye ve günlük etkinliklere katılma becerisini geliştirmeye odaklanmaktadır.

Aile terapisi: Bu, şizofreni ile mücadele eden ailelere destek ve eğitim sağlamaktadır.

Mesleki rehabilitasyon ve desteklenmiş istihdam: Bu şizofreni hastalarına iş hazırlama, bulma ve devam ettirme konularında yardımcı olmaya odaklanmaktadır.

Şizofreni hastalarının çoğunda günlük yaşam desteği de gereklidir. Birçok topluluk, şizofreni hastalarına iş, konut, kendi kendine yardım ve kriz durumlarını yönetmeye yardımcı olabilecek programlara sahiptir. Uygun tedaviyle, şizofreni hastalarının çoğunda hastalık kontrol altına alınabilmektedir. ²²

Hastanede Tedavi

Kriz dönemlerinde veya şiddetli belirtilerin görüldüğü zamanlarda, emniyet, uygun beslenme, uygun uyku ve temel hijyen sağlamak için hastanede yatılı tedavi gerekli olabilir.

Elektrokonvülsif Tedavi

İlaç tedavisine yanıt vermeyen şizofreni hastaları için elektrokonvülsif tedavi düşünülmelidir. Bu tedavi yöntemi, aynı zamanda depresyona sahip olan kişi için de yararlı olabilir. ²³

Şizofreni İçin Hangi Doktora Gidilir?

Şizofreni teşhisine yardımcı olabilecek veya şizofreni tedavisinde diğer sağlık uzmanlarıyla birlikte çalışabilecek sağlık profesyonelleri şunları içerir:

Aile hekimleri

Nörologlar

Psikiyatristler

Psikologlar ²⁴

Şizofreni Nedir?

Şizofreni, insanların dünyayı genel nüfusa göre farklı düşünme, hissetme ve algılamalarına neden olan kronik bir zihinsel sağlık bozukluğudur. Genellikle halüsinasyon, sanrılarla ve psikoz atakları ile karakterize edilmektedir.

Yapılan bazı çalışmalara göre, şizofreninin dünya genelinde arttığı tahmin edilmektedir. Şizofreni hastalarının diğer sağlık koşulları ve intihar riskinde artış nedeniyle ölüm riski de daha yüksektir.

Şizofreni genellikle ergenlik çağında veya genç yetişkinlikte ortaya çıkmaktadır. Hem kadınları hem de erkekleri eşit derecede etkilemektedir. Tanı konması da zor olduğu için hastalığın ilk aşamaları ile baş etmek zordur ancak bu zamandan sonra göreli istikrara genellikle ulaşılır. Bununla birlikte, çoğu hasta çoğu zaman hastalık öncesi durumuna geri dönememektedir. ²⁵