Kronik Böbrek Yetmezliği Belirtileri Nelerdir? Nasıl Tedavi Edilir?

Kronik Böbrek Yetmezliği Nedir?

Böbrek, şekli fasulyeye benzeyen ve vücutta iki adet bulunan organdır. Omurganın her iki yanında bulunan bu organlar, göğüs kafesinin hemen altında kalmaktadır. Böbreklerin boyutu bir yumruk büyüklüğündedir.

Böbrekler, vücuttaki atıkların ve fazla sıvının vücuttan dışarı atılmasını sağlamakla görevli organlardır. Diğer yandan, eritropoietin, renin ve kalsitriol gibi bazı hormonların üretimi ve kan basıncını düzenlenmesi gibi başka fonksiyonları da bulunmaktadır. Böbrekler, bir gün boyunca, toplamda 200 litrelik kanı temizlemektedir.

Her iki böbrekte de yaklaşık olarak 1 milyon nefron bulunmaktadır. Bu küçük nefronlar temizliği yapan böbrek parçalarıdır. Bir nefron, idrarı toplamak için küçük bir kan damarı olan bir glomerulus ve bir tüpü içermektedir. ¹ 

Kronik böbrek yetmezliği, böbreklerin hasar görmesi ve kanı gerektiği şekilde filtrelememesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Hastalığa kronik olarak tanımlanması, böbreklerin uzun bir süre içinde yavaş yavaş hasar almasıdır. Bu hasar vücutta atıkların oluşmasına yol açmaktadır. Kronik böbrek yetmezliği ayrıca diğer sağlık sorunlarına da neden olabilmektedir.

Böbrek hastalığı zamanla kötüleşmekte ve böbrek yetmezliğine neden olmaktadır. Bu nedenle, böbrek hastalığına en erken şekilde tanı konması sağlığın seyri için oldukça önemlidir. Böbreklerin yetmemesi durumunda, sağlığın koruması için diyaliz veya böbrek nakli düşünülmektedir. ² 

Kronik Böbrek Yetmezliği Belirtileri

Kronik böbrek yetmezliği yavaş yavaş ilerleyen bir hastalıktır. Bir böbrek çalışmasa bile, diğer böbrek normal işlevleri yerine getirebilmektedir. Genellikle kronik böbrek yetmezliği başlangıcında herhangi bir belirti fark edilmemektedir. Hatta durum oldukça ilerleyip şiddetli belirtilere yol açmadıkça fark etmesi zor olabilmektedir. Bu süreç sonucunda oluşan böbrek hasarını geri telafi etmek maalesef mümkün olamamaktadır.

Böbrek hastalığı gelişme riski yüksek olan kişilerin böbrek fonksiyonlarını düzenli olarak kontrol etmeleri önerilmektedir. Böylece, erken teşhis ciddi böbrek hasarını önlemeye önemli ölçüde yardımcı olabilmektedir. ³ 

Kronik böbrek yetmezliği nasıl anlaşılır? Kronik böbrek yetmezliğinin en yaygın belirtileri arasında şunlar bulunmaktadır:

İdrarda Değişiklikler

Böbrekler vücuttaki atıkların idrarla atılmasını sağlamaktadır. Bu nedenle, fonksiyonlarını yerine getiremediğinde idrarda sıklık, renk veya görünüm değişiklikleri ortaya çıkmaktadır. Bazı yaygın değişiklikler şunları içermektedir:

• Gece veya daha büyük miktarlarda daha sık idrara çıkma
• Daha az sıklıkla veya daha az miktarda idrar yapma
• İdrarın köpüklü olması veya kan bulunması
• İdrar yapmada zorluk çekme ⁴

Şişlikler

Vücuttaki fazla su böbreklerin yardımıyla vücuttan atılmadığı takdirde, vücutta birikebilmektedir. Bu şişlikler özellikle bacaklar, ayaklar, ayak bilekleri, yüz ve ellerde ortaya çıkmaktadır.

Cilt Döküntüleri ve Kaşıntı

Böbreklerin kan dolaşımından atıkları uzaklaştıramaması durumunda, bu durum cilt döküntülerine ve şiddetli kaşıntıya neden olabilmektedir.  

Bacak, Sırt veya Bel Ağrısı

Böbrek problemleri sırt, bel veya bacak ağrısına neden olabilmektedir. Böbrekler üzerinde ve bazen de karaciğer üzerinde oluşan polikistik böbrek hastalığından kaynaklanan böbrek kistleri (sıvı dolu, keseler) sırt ve bacak ağrısına yol açabilmektedir.

Ağız Kokusu ve Metalik Tat

Kan dolaşımında atıklar birikmeye başladığında, ağızda kötü bir nefes ve metalik bir tat oluşabilmektedir. Bu durum gıdalardan keyif almayı da engelleyebilmektedir. Ayrıca, iştah değişikliğine yol açarak kilo kaybına da neden olabilmektedir. ⁵ 

Mide Bulantısı ve Kusma

Kandaki atık birikimi bulantı ve kusmaya neden olabilmektedir.

Üşüme Hissi

Sağlıklı böbrekler, hormonları dengelemekte ve vücuda oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri hazırlamakta. Böbrek hastalığı sağlıklı hormon üretimine engel olabilmekte ve anemi olarak bilinen bir durum olan alyuvar hücrelerinin azalmasına yol açabilmektedir. Anemi ve böbrek hastalığı, sürekli üşüme hissi ve nefes darlığı da dâhil olmak üzere çeşitli belirtilere neden olabilmektedir.  

Nefes Darlığı

Böbrek hastalığı akciğerlerde ekstra sıvı birikmesine ve nefes darlığına yol açabilmektedir. Böbrek hastalığının yan etkileri olan anemi, vücudunuzdaki oksijeni kesmekte, bu nedenle de, solunum veya nefes darlığına neden olabilmektedir.

Baş Dönmesi ve Odaklanma Sorunları

Böbrek yetmezliğine bağlı olarak oluşan anemiden durumunda, hem vücut hem de beyin için yeterli miktarda oksijen temin edilememektedir. Sonuç olarak da, baş dönmesi, odaklanma sorunları ve hafıza ile ilgili problemler meydana gelmektedir.

Yorgunluk

Böbrekler fonksiyonlarını yerine getiremediğinde ve anemi gibi yan etkiler ortaya çıktığında, kişi genel bir yorgunluk hissedebilmektedir. ⁶ 

Kronik Böbrek Yetmezliği Evreleri

Kronik böbrek yetmezliği zaman içinde yavaş yavaş ilerlemektedir. Sonuç olarak, ilerleyişiyle ilgili belirtiler yaşanmaktadır. Birçok nefrolog (böbrek uzmanı) bu yaygın belirtileri ve evreleri tanımlamak için standart bir sınıflandırma sistemi kullanmaktadır.

Birçok belirti Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR) olarak bilinen durumla ilişkilidir. GFR böbreklerin ne kadar çalıştığını ve böbrek hastalığının kaçıncı evrede olduğu bilgilerini vermektedir.

1. Evre: Böbrek hastalığı belirtileri hafiftir ancak normal veya daha iyi GFR sonuçları vermektedir (% 90’dan fazla böbrek fonksiyonu).

2. Evre: Böbrek hastalığı belirtileri daha hafiftir ancak GFR sonuçları da azdır. Böbrek fonksiyonunun % 60 ile % 89’unu belirtir.

3. Evre: Orta derecede kronik böbrek yetmezliğinin belirtileri yaşanmaktadır. Bu GFR % 40 ile % 59 böbrek fonksiyonu göstermektedir.

4. Evre: Ağır kronik böbrek yetmezliği belirtileri yaşanmaktadır. Bu durumda GFR sonuçları % 15 ile % 29 böbrek fonksiyonu göstermektedir.

5. Evre: Son aşama böbrek yetmezliğinin belirtileri yaşanmaktadır. Bu durumda, GFR sonuçları % 15’den daha düşük böbrek fonksiyonunu göstermektedir. ⁷ 

Kronik Böbrek Yetmezliği Nedenleri 

Kronik böbrek yetmezliği, bir hastalık veya durum sonucu böbreklerin fonksiyonlarını kaybetmesiyle ortaya çıkmaktadır. Kronik böbrek yetmezliği birkaç ay veya yıl içinde böbrek hasarının daha da kötüleşmesine neden olmaktadır.

Kronik böbrek yetmezliği neden olur? Kronik böbrek yetmezliğine neden olan hastalıklar ve durumlar şunları içermektedir: ⁸ 

Diyabet

Diyabet ya da diğer adıyla şeker hastalığı, kronik böbrek yetmezliğinin bilinen en yaygın nedenidir. Diyabet, böbreklerin kan filtreleme sisteminin bir parçası olan glomerülerdeki (böbreklerde kanın süzüldüğü kılcal damar yumağı) kan dolaşımını etkileyebilmekte ve kronik böbrek yetmezliğine yol açabilmektedir. Diyabet hastası olan kişinin kronik böbrek yetmezliği geliştirme riski artıran diğer faktörler şunlardır:

• Yüksek tansiyon
• Zayıf glikoz kontrolü
• Ailede böbrek hastalığı öyküsü 

Tip 1 Diyabet

• Böbrek fonksiyonlarında meydana gelen değişiklikler, kişiye diyabet tanısı konduktan 2-5 yıl sonra başlayabilmektedir.
• Tip 1 diyabet teşhisi konan kişinin yaklaşık olarak 10-30 yıl sonra, geç evre böbrek hastalığı geliştiği tahmin edilmektedir.

Tip 2 Diyabet

• Tip 2 diyabette böbrek yetmezliği, tip 1 diyabete benzer bir zamanla gelişebilmektedir. ⁹ 

Yüksek Tansiyon (Hipertansiyon)

Hipertansiyon ya da diğer adıyla yüksek tansiyon, kronik böbrek yetmezliği nedenlerinden diyabetten sonra gelen en yaygın nedendir.

Yüksek tansiyon, böbrekler de dâhil olmak üzere vücutta bulunan tüm kan damarlarının zayıflamasına yol açabilmektedir. Bu sonuç olarak, böbreklerin fonksiyonlarını kaybetmesine sebebiyet vermektedir.

Böbreklerin içinde bulunan kan damarlarının hasar görmesi ekstra sıvıların ve atıklarından vücuttan atılmasını zorlaştırmaktadır. Vücutta kalan ekstra sıvının kan basıncını yükselttiği düşünülmektedir. Dolayısıyla, böbreklerin fonksiyonlarını yapamaması kan başını yükseltmekte, kan basıncının yüksek olması ise kronik böbrek yetmezliğinin bir işareti olarak görülmektedir. ¹⁰ 

Glomerüler Hastalıklar

Kronik böbrek yetmezliğinin bir diğer nedeni ise kişinin sahip olduğu glomerüler hastalıklardır.

Glomerüller her böbrekte bulunan ve kanın temizlenmesini sağlayan küçük filtrelerdir. Glomerüler hastalıklar bu önemli filtrelere hasar verebilmektedir. Sonuç olarak da, böbrekler atıkları ve sıvıları uygun bir şekilde filtreleyememektedir.

Glomerüler hastalıklar atık kanın birikmesi sonucu oluşmaktadır. Kan, vücuttaki ekstra sıvıyı emme yeteneğini kaybettiği zaman, özellikle ellerde ve ayak bileklerinde ödem meydana gelmektedir. Böbreğin filtreleme sistemindeki bu bozukluklar sonunda böbrek yetmezliğine yol açabilmektedir. ¹¹ 

Polikistik Böbrek Hastalığı

Polikistik böbrek hastalığı genellikle ailesinde polikistik böbrek hastalığı geçmişi bulunan bireylerde ortaya çıkmaktadır ve kronik böbrek yetmezliğine yol açabilmektedir.

Bu hastalık sırasında böbreklerde kist oluşmaktadır ve bu kistler su ile doludur. Çok fazla kistin gelişmesi durumuna böbrek büyüyebilmekte ve fonksiyonunu kaybedebilmektedir. ¹² 

Kronik Böbrek Yetmezliği Risk Faktörleri

Bazı faktörler kronik böbrek yetmezliği geliştirme riskini artırabilmektedir:

• Ailenizdeki bireylerinde böbrek hastalığı geçmişi olması
• 50 yaşından büyük olmak
• Diyabet
• Yüksek tansiyon
• Kalp-damar hastalığı
• Böbrek veya üreter tıkanıklıkları
• Aşırı kilo ya da obezite
• Lupus
• Afrikalı Amerikalı, İspanyol veya Yerli Amerikalı kökenli olma (bazı etnik kökenler diyabet ve yüksek tansiyona daha yatkındır)
• İbuprofen, naproksen veya asetaminofen ile ilaçların aşırı kullanımı
• Yasadışı maddelerin kullanımı ¹³ 

Kronik Böbrek Yetmezliği Tedavisi

Kronik böbrek yetmezliği nasıl geçer? Kronik böbrek yetmezliğini iyileştirmek için uygulanabilecek bir tedavi bulunmamaktadır, ancak pek çok tedavi yöntemi belirtilerin hafifletilmesine ve kötüleşmesine engel olunmasını sağlayabilmektedir. Uygulanan tedavi kronik böbrek yetmezliğinin ne kadar ilerlediğine bağlı olarak şekillenmektedir.

Kronik böbrek yetmezliği durumunda yardımcı olabilecek tedavi yöntemleri şunlardır:

• Yaşam tarzınızdaki değişiklikler: Mümkün olduğunca sağlıklı yaşam üzerine odaklanmaktadır.
• İlaç: Yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi ilişkili sorunları kontrol etmeyi amaçlamaktadır.
• Diyaliz: İleri (evre 5) kronik böbrek yetmezliğinde gerekli olabilecek bazı böbrek fonksiyonlarının yerine getirilmesini sağlayan bir tedavi yöntemidir.
• Kronik böbrek yetmezliği ameliyatı / Böbrek nakli: İleri (evre 5) kronik böbrek yetmezliği durumunda gerekli olabilir. ¹⁴ 

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Bazı yaşam tarzı değişiklikleri kronik böbrek yetmezliği bulunan hastalara yardımcı olabilmektedir. Yaşam tarzı değişikliklerine şu örnekler verilebilmektedir:

• Sigarayı bırakmak
• Sağlıklı bir diyetle beslenmek
• Tuz tüketimini sınırlamak
• Düzenli olarak egzersiz yapmak
• Alkol tüketimini sınırlamak
• Varsa fazla kiloyu sağlıklı bir şekilde vermeye çalışmak
• Non steroid antiinflamatuar ilaçlardan uzak durmak ¹⁵

İlaç Tedavisi

Kronik böbrek yetmezliğini tedavi edebilecek herhangi bir ilaç tedavisi mümkün değildir, ancak duruma katkıda bulunan diğer sağlık sorunlarını kontrol altına almak için ilaç tedavisi uygun görülebilir. Böylece pek çok komplikasyonun oluşması da önlenebilmektedir.

• Yüksek Kan Basıncı

Kan basıncının kontrol altına alınması böbreklerin daha da zarar görmesini engellemeye yardımcı olabilmektedir. Böbrek yetmezliği bulunan kişilerin genellikle amaç kan basıncını 140 / 90mmHg’nin altına düşürmektir. Diğer yandan, diyabet yani şeker hastalığına sahip olunması durumunda, kan basıncını 130 / 80mmHg’nin altına düşürmek daha doğru olacaktır.

Kan basıncını düşürmek için anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri olarak adlandırılan ilaçlar kullanılmaktadır. ¹⁶ 

• Yüksek Kolesterol

Kronik böbrek yetmezliği bulunan hastaların aynı zamanda kalp krizi ve felç gibi kardiyovasküler hastalıklar riski de yükselebilmektedir. Böbrek yetmezliğinin yüksek kan basıncı ve yüksek kolesterol gibi sağlık problemleri yüzünden tetiklenmesi kardiyovasküler hastalıklarla aynı nedenlere sahip olduğu anlamına gelmektedir.

Kardiyovasküler hastalıkların gelişme riskini azaltmak için genellikle statin adı verilen bir ilaç grubu reçete edilmektedir. ¹⁷ 

• Sıvı Birikimi

Böbreklerin fonksiyonlarını yerine getirmemesi vücutta şişliklerin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Ödem adı verilen bu şişliklerin hafifletilmesine yardımcı olması için günlük tuz tüketiminin sınırlandırılması ve sıvı söktürücü gıdaların tüketilmesi etkili olabilmektedir. Bazı durumlarda doktorların tavsiye edeceği diüretik ilaçlardan da faydalanılabilmektedir.

• Anemi (Kansızlık)

İleri evre kronik böbrek yetmezliği bulunan hastalar kansızlık yani anemi de yaşayabilmektedir. Kırmızı kan hücrelerinin eksikliği olarak adlandırılan bu durum, hastanın yorgunluk, enerji eksikliği, nefes darlığı ve çarpıntı gibi belirtiler yaşamasına yol açmaktadır.

Anemi durumunda, eritropoietin isimli bir ilaç kullanılabilmektedir. Bu ilaç vücudun daha fazla kırmızı kan hücresi üretmesine destek olan bir hormonu tedarik etmektedir. Diğer yandan, demir takviyeleri de alınabilmektedir. ¹⁸ 

• Kemik Erimesi

Böbreklerin çok fazla hasar görmesi vücutta fosfat birikmesine yol açabilmektedir. Kalsiyum ile birlikte fosfat, sağlıklı kemiklerin korunması için önemlidir. Ancak, ihtiyaç duyulandan daha fazla fosfat bulunması kalsiyum dengelerini bozabilmekte ve kemik sağlığını etkileyebilmektedir.

Kırmızı et, süt ürünleri, yumurta ve balık gibi yüksek fosfat içeren yiyeceklerin sınırlandırılması faydalı olabilmektedir.

Fosfat seviyelerini azaltmak için kalsiyum asetat ve kalsiyum karbonat gibi ilaçlar kullanılabilmektedir.

Kemiklerin güçlenmesini sağlamak için D vitamini oldukça faydalı olabilmektedir. D vitamini almak için kolekalsiferol veya ergokalsiferol gibi takviyeler reçete edilebilmektedir. ¹⁹ 

• Glomerülonefrit

Böbrek hastalığı bazı durumlarda glomerülonefrit olarak bilinen böbrek filtresi iltihabına yol açabilmektedir. Bağışıklık sisteminin böbreklere saldırması sonucu da ortaya çıkan bu durum, bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlarla kontrol altına alınabilmektedir.

Diyaliz

Bazı vakalarda, böbrekler fonksiyonlarını tamamen yitirebilmektedir. Bu durumda, son aşama olarak diyaliz makinesi düşünülebilmektedir. Diyaliz makinesi vücutta bulunan atıkların ve sıvının kandan çıkarılmasını sağlamaktadır.

Böbrek nakli yapılamıyorsa, diyaliz makinesinin genellikle ömür boyu kullanılması gerekmektedir. ²⁰ 

Böbrek Nakli / Kronik Böbrek Yetmezliği Ameliyatı

Ciddi böbrek hasarı durumunda böbrek nakli gerekli olabilmektedir. Tek böbrekle yaşamak mümkün olabilmektedir, bu nedenle, canlı bir donörden böbrek alınabilmektedir. Aynı zamanda, böbrek ölümü gerçekleşmeyen ölü bir insandan da nakil alınabilmektedir.

Uygun bir böbreğin bulunması aylar ya da yıllar alabilmektedir. Bu süreçte hasta diyaliz makinesine bağlanmaktadır. ²¹