Topuk Dikeni Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Topuk Dikeni Nedir?

Topuk, her adımda vücudun ağırlığını taşımaktadır. Bu nedenle, topuklarla ilgili herhangi bir sorun veya ağrı meydana geldiğinde yürümeyi zorlaştırabilmekte, hatta dayanılmaz bir hale getirebilmektedir. Topuk dikeni de yaygın olarak yaşanan topuk problemleri arasında gelmektedir.

Topuk dikenleri veya kemiksi büyümeler (ayrıca “osteofit” olarak da bilinmektedir), topuk kemiğinde kalsiyum birikintileri ile oluşan küçük çıkıntılardır. Bu birikintiler, topuk kemiğine bağlı ligament sürekli gerildiğinde ve büzüldüğünde oluşabilmektedir. Diğer bir neden de bağ dokunun, kemiğin kendisinden kopmasıdır¹. 

Topuk dikenleri genellikle “plantar fasyanın” iltihaplanması durumu olan “plantar fasit” gibi diğer ayak durumlarıyla ilişkili olarak gelişmektedir. “Plastar fasya”, topuk kemiğini ayak parmaklarına bağlayan, ayak tabanından geçen kalın bir doku grubudur. Topuk dikeni geliştiren kişilerin yaklaşık yarısında “plantar fasit” de mevcuttur. İkisi birbirine karıştırılan durumlardır. Hatta doktor tarafından “plastar fasit” topuk dikeni olarak da tespit edilebilmektedir². 

Topuk Dikeni Nedenleri

Topuk dikeni neden olur? Topuk dikenleri, uzun süreli olarak yaşanan kas ve bağ gerginliğinin topuktaki yumuşak dokuları yıpratması sonucunda gerçekleşmektedir. Topuk kemiğini kaplayan zarın yırtılması da bir diğer topuk dikeni nedenidir.

Topuk ayrıca artan yaşla beraber daha savunmasız bir hale gelebilmektedir. Topuk dikeniyle ilgili yapılan pek çok incelemeye göre, kişi yaşlandıkça topuktaki pedler aşınmaya başlamakta ve şok emilimi sağlama yeteneği azalmaktadır.

Zamanla, topuk altında kalsiyum birikintileri oluşabilmektedir. Bu birikintiler, topuk dikeni olarak tanımlanmış olan kemikli çıkıntıları oluşturmaktadır³. 

Topuk Dikeni Risk Faktörleri

Topuk dikeni geliştirme riskini artıran pek çok faktör bulunmaktadır ve bazıları şöyle sıralanmaktadır:

• Atletik aktiviteler: Koşma ve zıplama, zamanla topuğu ve ayak kemiklerini aşındırabilmektedir.
• Sert yüzeylerde aktivite: Sert yüzeylerde sıkça yürümek, koşmak veya zıplamak topuğun aşınmasına yol açabilmektedir.
• Topukta travma: Topuğu çürütmek ve örten zarını yırtmak, topuk dikeninin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
• Artan yaş: Yapılan çalışmalara göre, topuk dikeni problemi özellikle yaşlı erkek ve kadınlar arasında daha sık görülmektedir⁴. 
• Kadın olmak: Yine yapılan diğer bir çalışmaya göre, topuk dikeni problemleri erkeklere oranla kadınlar da daha fazla yaşanmaktadır. Bunun bir nedeni kadınların topuklu ayakkabıları tercih etmesi olabilmektedir.
• Fazla kilolu olmak: Aşırı kilo topuklar üzerinde aşırı baskı ve stres yaratarak topuk dikeninin gelişmesine yol açabilmektedir.
• Uygun olmayan ayakkabılar: Ayağa tam oturan olmayan, destekli özelliğini yitiren veya parmak arası terlik gibi destekleyici olmayan ayakkabıları sık sık giymek, topuk dikeninin gelişmesine neden olabilmektedir⁵.  
• Hamilelik: Hamileliğe bağlı olarak kilo alımı ve şişlik, bağların daha rahatsız olmasına ve iltihaplanmaların ortaya çıkmasına yol açabilmektedir⁶.  

Tıbbi Nedenler

Topuk dikenine neden olabilecek bazı tıbbi koşullar da mevcuttur. Bazıları şöyle sıralanabilmektedir:

• Reaktif artrit (Reiter hastalığı)
• Ankilozan spondilit
• Yaygın idiyopatik iskelet hiperostozu
• Plantar Fasiit⁷

Plantar fasiit, genellikle topuk dikeni ile karıştırılmaktadır. Ancak, ikisi birbirinden farklı durumlardır. Bununla birlikte, plantar fasiit sahibi olmak topuk dikeni geliştirme riskini artırabilmektedir. Plantar fasiit hastalarında topuk dikeni görülmesi çok olasıdır. Topuğun altında fasya isimli bir bağ doku bulunmaktadır. Plantar fasiit bu doku zedelendiğinde meydana gelmektedir. Topukta şiddetli ağrının hissedilmesine yol açabilmektedir.

Plantar fasiit ayağın alt tabanına uygulanan olağandışı bir kuvvetten kaynaklanmaktadır.

Topuğa olağandışı kuvvet uygulanmasını sağlayan bazı durumlar şunlardır:

• Obez olmak
• Çok uzun süre yürümek ya da uzun süre ayakta egzersiz yapmak
• Ayağı desteklemeyen ayakkabı giymek
• Diyabet

Topuk Dikeni Belirtileri

Topuk dikeni nasıl anlaşılır? Topuk dikeni başlangıcında olan ya da topuk dikeni geliştirmiş olan herkes belirti yaşamayabilmektedir. Bununla birlikte, bazı hastalar oldukça can sıkıcı belirtilere maruz kalabilmektedir. Çoğu zaman, uyuduktan ya da ayağı dinlendirdikten sonra birkaç adım atıldığında, topuk altında rahatsız edici bir ağrı hissedilmektedir. Diğer bir spesifik belirtisi de topuk dibinde gelişen hafif bir kemiksiz çıkıntıdır. Topuk dikeni vakalarında, genellikle bu durum başka bir sağlık sorunu için ayak bölgesi incelendiğinde tesadüfen teşhis edilmektedir⁸.

Topuk dikeninin ortak belirtileri şunlar olabilmektedir:

• Sabahları ayağa kalkarken topukta hissedilen bıçak gibi keskin bir ağrı
• Günün geri kalanında topukta hissedilen donuk bir ağrı
• Topuk önünde inflamasyon ve şişlik
• Etkilenen bölgeden yayılan ısı
• Topuk altında küçük, görünür kemik benzeri bir çıkıntı
• Yalınayak yürümeyi zorlaştıran topuk altındaki hassasiyet noktası ⁹

Yukarıda sıralanmış olan belirtilerin yaşanması söz konusuysa, doktor sorunu belirlemek için ayağının röntgenini çekmek isteyecektir. Çıkıntının bir röntgende görülmesi, o kişinin topuk dikeni geliştirdiğinden emin olmanın tek yoludur¹⁰.  

Plantar Fasiit Belirtileri

Plantar fasit hem bir topuk dikeni nedeni hem de topuk dikeni ile karıştırılan bir sağlık sorunudur. Plantar fasiit, ayak tabanında ağrı ve hassasiyet hissedilmesine yol açmaktadır. Bu hassasiyet, genellikle topukta olmakla birlikte, ayağın tamamı da etkilenebilmektedir.

Ağrının kaynağı ayak önü ile topuk arasında kalan ayakaltındaki plantar fasya isimli dokudur. Bu alanda meydana gelen herhangi bir zorlanma ya da yaralanma ayak tabanında ağrıların ortaya çıkmasına yol açabilmektedir.

Plantar fasya’da gelişen iltihaplanma topuk kemiği ile birleşiği yerde topuk dikeninin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Topuk dikeni genellikle plantar fasiitin ileri evrelerinde görülmektedir. Plantar fasiit yürümeyi ve koşmayı zorlaştırabilmektedir. Sabahları veya otururken ya da arabadan indikten sonra ayak tabanında bir sertlik ve rahatsızlık hissedilmektedir. Plantar fasiit, sert yüzeylerde yalınayak yürümeyi de acı verici bir hale getirebilmektedir. Bazen ayağın dibi ısınmakta, şişmekte ve yumuşamaktadır¹¹.

Topuk Dikenine Ne İyi Gelir

 Sağlık uzmanları topuk dikeni tedavisi için şunları önermektedir:

• Topuk dikeni tedavisi için doktorunuz veya fizyoterapistiniz size bazı egzersizler yapmanızı önerecektir, bu egzersizler için sizi fizik tedavi merkezlerine yönlendirebilirler.
• Öncelikli olarak etkilenen ayağınızı dinlendirmeniz gerekir. Daha önce yaptığınız ağır fiziki hareketlerden tedavi sürecinde kaçınmalısınız.
• Etkilenen ayağınıza düzenli olarak günde 30 dakika sürecek şekilde buz uygulamaları yapmanız ağrıyı azaltır.
• Doktorunuz ibuprofene benzer steroid olmayan antiinflamatuar kullanmanızı önerebilir.
• Topuk dikeni egzersizleri yaparak hastalığın ilerde tekrar nüksetmesine engel olabilirsiniz.
• Eğer egzersiz yapmak zorundaysanız başlamadan önce mutlaka vücudunuzu ısıtacak hareketler yapmalısınız.
• Tedavi sürecinde gün içerisinde herhangi bir fiziki hareketten sonra ansızın bir ağrı oluşursa yine buz uygulaması yaparak ağrıyı azaltabilirsiniz.
• Topuk dikeni tedavisi sürecinde koşma, zıplama ve benzeri ani hareketlerden ve uzun süreli yürüyüşlerden kaçınmalısınız.
• Bundan sonra artık ayakkabı seçiminizi çok daha dikkatli yapmak zorundasınız. Uzun topuklu ve dar ayakkabılardan uzak durmalısınız.
• Ortopedik ayakkabılar tercih edebilirsiniz.
• Kilo topuk dikeninin tedavisini zorlaştırır bundan dolayı tedavi sürecinde kilo vermeye çalışmalısınız.
• Eğer hastalığa neden olan şey iltihap ise doktorunuz tarafından belirtilen ilaçları düzenli olarak almalısınız.
• Hastalığa neden olan fiziki şartlardan uzak durmalısınız.
• Gerek topuk dikeni gerekse achilles tendinitis için özel germe topuk dikeni egzersizleri önerilecektir. Çok kronikleşmiş problemlerde fizik tedavi ve rehabilitasyon ihtiyacı olabilir.
• Ağrı ve şişlik için nonsteroid antienflamatuar ilaçlar önerilebilir, bunları düzenli şekilde kullanmalısınız.

Bunların yanında hastalığın tedavisine katkıda bulunacak bitkisel tedavileri de deneyebilirsiniz. Risk taşımayan bazı yöntemler:

Kekik: 5 litre suya bir çay bardağı kekik ekleyerek 1 saat boyunca suyun içerisinde masaj uygulamanız hem ağrının hafiflemesine yardımcı olur hem de kasları gevşetir. Kekik suyu ve kekik yağının faydalarına bakınız.

Zeytinyağı ve Biber: Bir çay kaşığı zeytinyağına bir çay kaşığı pul biber karıştırarak etkilenen topuğunuza bir bez yordamıyla bağlayın. Topuk dikenine neden olan kitlenin yumuşamasına yardımcı olur. Zeytinyağının faydaları hakkında daha detaylı yazımız için tıklayın.

Bal ve Un: Bal etkili bir antibiyotiktir. Bir kaşık balı bir kaşık una karıştırarak etkilenen topuğunuza bir bez yordamıyla bağlayın ve 20 gün boyunca devam edin. Topuk dikeninin yumuşamasına ve iltihaptan oluşmuşsa ortadan kalkmasına yardımcı olur. Bal ve diğer bal çeşitlerinin sağlığa faydaları hakkında daha fazla bilgiyi buradan alabilirsiniz.

Kür: yağı, papatya, çörek otu yağını eşit oranda karıştırarak topuk dikeni olan ayağınıza masaj yapın. Tedavi süresince uygulayabilirsiniz.

Topuk Dikeni Tedavisi

Topuk dikeni nasıl geçer? Topuk dikeni her ne kadar dayanılmaz ağrılara yol açsa da, tedavisi mümkün olan bir sağlık problemidir. Topuk dikeni vakalarının yüzde 90’ı evde tedavi yöntemleri ile kontrol altına alınabilmektedir. Bununla birlikte, daha inatçı durumlarda da tıbbi yöntemler ya da cerrahi yöntemlerle iyileştirilebilmektedir.

Topuk dikeni tedavisine ne kadar erken başlanırsa, olumlu sonuçlar alınması o kadar mümkün olabilmektedir. Bu nedenle, sabah uyandığınızda ilk adımınız size ağrı veriyorsa ve topukta keskin bir titreme hissi oluşuyorsa, hemen tedaviye başlanmalıdır.

Plantar fasiit tedavisinde kullanılabilecek evde tedavi yöntemleri hem faydalı olmakta hem de ileride topuk dikeninin ortaya çıkmasını önleyebilmektedir¹².  

Topuk Dikeni Evde Tedavi Yöntemleri

Dinlenme: Yoğun fiziksel aktivite, uzun süre ayakta durma veya ağır cisimlerin kaldırılması gibi durumlar plantar fasya ve çevresindeki dokunun hasar görmesine yol açabilmektedir. Sonuç olarak da topuk dikeni gelişmektedir. Bu nedenle, ağır fiziksel aktivitelerden sonra tamamen dinlenildiğinden emin olmak, mümkünse vücudu zorlayacak kadar ağır egzersizler yapmamak faydalı olabilmektedir.

Buz uygulaması: Özellikle topuk bölgesinde meydana gelen kızarıklık veya iltihap gördüğünüzde, 20 dakikada bir soğuk kompres uygulayabilirsiniz. Soğukluk antienflamatuar ve analjezik olarak bilindiğinden hasarlı dokunun iyileşmesini hızlandırmakta ve ağrıyı hafifletmektedir¹³.  

Özel ortez cihazlar: Ayağa takılan ortez, hasarlı plantar fasia ligamentini kaldırmakta ve yastık görevi görmektedir. Böylece topuklardaki baskı azalmakta ve ağrı hafiflemektedir.

Germe egzersizleri: Germe egzersizleri, plantar fasia ligament ve çevresindeki dokudaki esnekliği güçlendirmektedir. Böylece vücudun topuk dikeni oluşturmak için yanlış yönlendirilmiş olan iyileştirme tepkisi azaltılmaktadır.

Diyet: Topuk dikeni problemi yaşayan bazı kişilerde vücuttaki kalsiyum emilimi kontrol altına alınarak problem hafifletilebilmektedir. Topuk dikeninin kalsiyum emilim sorunlarından veya kalsiyum eksikliğinden kaynaklandığını şüpheleniyorsanız, uygun bir diyet faydalı olabilmektedir. Aynı zamanda, kemik gücünü ve kalsiyum emilimini artıran magnezyum gibi takviyeler de bazı kişilere yardımcı olabilmektedir. 

Antienflamatuar ilaçlar: Ağrı ve şişkinliği azaltmak için antienflamatuar ilaçlar kullanılabilmektedir¹⁴.  

Tıbbi Tedavisi

Topuk dikenini iyileştirmenin bir yöntemi topuk dikeninin ilerlemesini engellemektedir. Bunu yapmanın en iyi yolu ayakaltındaki destekleyici kemeri (ayak önü ile topuk arasında kalan alan) korumaya almaktır. Yastık görevi görebilecek bir katman faydalı olacaktır. Sıklıkla ortez kullanılmaktadır.

Ortez: Ortez isimli cihaz ayağa yerleştirilmektedir. Kalsiyumun topuk altında birikmesini önlemek için kemeri optimal yüksekliğe ulaştırmaktadır. Özellikle plantar fasiit tedavisi oldukça başarılı olabilmektedir. Hazır ortezler kullanmak yerine ayağınız ve topuğunuz için özel olarak tasarlanmış ortezleri tercih etmekte fayda vardır¹⁵. 

Kortizon Enjeksiyonları: Etkilenen bölgedeki şişliği ve ağrıları azaltmak için kullanılabilmektedir. Reçetesiz olarak satılan antienflamatuar ilaçlar etkili olmadığı takdirde, bu ilaçlar daha güçlü bir seçenek olabilmektedir¹⁶.  

Topuk Dikeni Ameliyatı

Topuk dikeni için cerrahi yöntemler evde tedavi yöntemleri ve ortez tedavisi faydalı olmadığı takdirde tercih edilebilmektedir. Genellikle en az 1 yıl kadar diğer tedavi yöntemlerinin denenmesi tavsiye edilmektedir. Son seçenek olarak uygulandığında ise cerrahi müdahale ile topuk dikeni çıkarılabilmektedir.

Topuk dikeni ameliyatında, topuk altındaki kemiksi yapıyı keserek almak için hassas aletler kullanılmaktadır. Topuk dikenini alma ameliyatına sıklıkla plantar fasyasının bir kısmını topuk kemiğinden ayıran plantar fasyayı serbest bırakma ameliyatı da eşlik etmektedir, bu da kemer üzerindeki baskıyı ve gerginliği azaltmaktadır ¹⁷.  

Topuk Dikeni İçin Hangi Doktora Gidilir?

Topuk dikeni tanısı ve tedavisi için ortopedi uzmanına başvurabilirsiniz.