Unutkanlık Belirtileri Nelerdir? Nasıl Önlemler Alınabilir?

Unutkanlık Nedir?

Unutkanlık, hafıza kaybı veya beyindeki kayıtlı bilgiyi bulamama olarak tanımlanabilmektedir. Her ne kadar yaşlanma sürecinin normal bir parçası olsa da, aynı zamanda hastalıkların ve bazı durumların bir belirtisi olabilmekte ya da ilaçların bir yan etkisi olarak ortaya çıkabilmektedir.

Beyin, anıların depolanması ve sonra tekrar kullanılması gibi son derecede karmaşık süreçlerden sorumlu olan, vücudun en kompleks parçalarından biridir. Anılar, öğrenmenin temeli olduğu için son derece önemlidir. Örneğin, nasıl yemek yendiğini unutan bir kişi uzun vadede malnütrisyondan (besin kaybı) muzdarip olabilir. Daha derin anlamda, anılar hayatımızı zenginleştirmeye, duygularımıza daha fazla bağlamamıza, başkalarıyla ilişkiler kurmamıza ve kimliklerimizi ortaya çıkarmamıza yardımcı olmaktadır. ¹

Unutkanlığın yaygın nedenleri yaşlanma, ilaçlardan kaynaklanan yan etkiler, travma, vitamin eksiklikleri, beyindeki kanser ve beyindeki enfeksiyonların yanı sıra çeşitli diğer bozukluk ve hastalıklar olabilmektedir. Stres, fazla çalışma, yeteri kadar dinlenememe ve kalıcı dikkat dağıtıcı şeyler kısa süreli belleğe müdahale edebilmektedir.

Yaşlı erişkinlerde, normal hızın ötesinde olan bir unutkanlık, Alzheimer hastalığı veya vasküler demans gibi bir hastalığın belirtisi olabilir. Bu nedenle, unutkanlığın altında yatan nedeni saptamak ve en kısa sürede tedaviye başlamak önemlidir.  

Unutkanlık Belirtileri

Unutkanlık, altta yatan hastalık, bozukluk veya duruma bağlı olarak değişen diğer belirtileri de yol açabilmektedir. Genelde, unutkanlık yaşlanma, demans, kafa travması veya diğer durumlar ya da rahatsızlıklarla ilişkili olabilmektedir.  

Kısa süreli ya da anlık olarak bir şeylerin unutulması hemen bir alarm unsuru olarak değerlendirilmemektedir. Unutkanlık başlangıcında, unutkanlık hayatı olumsuz etkilememektedir ve alınan ufak tedbirlerle durum düzeltilebilmektedir.  

Unutkanlık nasıl anlaşılır? Unutkanlığın bir belirti olduğu durumları ve diğer belirtileri şöyle sıralamak mümkündür:

Yaşla Birlikte Gelen Unutkanlık Belirtileri

Yaşlanmayla birlikte ortaya çıkabilen unutkanlık belirtileri şunlardır:

• Ruh hali, kişilik ya da davranış değişiklikleri
• Konuşmada zorluk
• Anlama zorluğu
• Hesaplamalar gibi becerilerde zorluk yaşama ²

Travma Neden ile Unutkanlık Belirtileri

Travma ile ilgili unutkanlıkla birlikte görülebilen diğer yaygın belirtiler ise şunlardır:

• Belirgin bir neden olmadan öfke veya sinirlilik gibi kişilikteki ani değişiklikler
• Kemik kırıkları veya deformitesi, özellikle kafatası veya yüzde
• Ağızdan, kulaklardan veya burnundan gelen açık veya kanlı sıvı
• Karmaşa, uyuşukluk, hantallığı, hafıza kaybı, letarji veya konuşma, görme ya da işitme güçlüğü
• Nefes almada zorlanma veya nefes alamama
• Sarkık göz kapakları
• Yüz felci
• Bedensel işlevler üzerinde kontrol kaybı
• Nöbet veya açıklanamayan sallantı veya konvülsiyonlar
• Şiddetli baş ağrısı
• Bilinç kaybı ve koma
• Kusma
• Güç kaybı ya da zayıflık 

Bunama (Demans) ve Unutkanlık Belirtileri

Devam eden uzun süreli unutkanlık bir demans belirtisi olarak görülebilmektedir. Unutkanlık dışındaki demans belirtileri ise şunlardır:

• Son bilgiyle ilgili hafıza kaybı (örneğin, aynı soruyu tekrar tekrar sorma)
• Bilinen görevleri tamamlama zorluğu
• İletişim sorunları
• Yön bulmada sorun yaşama
• Soyut düşünce ile ilgili sorunlar
• Eşyaları bulamama
• Ruh hali değişiklikleri
• Kişilik değişiklikleri
• İnisiyatif kaybı ³

Diğer Belirtiler

Unutkanlık ile birlikte ortaya çıkabilecek diğer belirtiler şunlardır:

• Konuşmada zorluk yaşama
• Uyku güçlüğü
• Yorgunluk
• Bozulmuş dil ve konuşma yetisi
• Kas güçsüzlüğü
• Soluk veya sarı bir cilt
• Nefes darlığı
• Eller veya ayaklarda karıncalanma
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Görme kaybı veya görme değişiklikleri

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Belirtiler

Bazı durumlarda unutkanlık, acil durumlarda hemen değerlendirilmesi gereken, hayati tehlike oluşturan bir durumun belirtisi olabilir. Siz ya da birlikte bulunduğunuz birinin aşağıda sıralanan ve hayatı tehdit eden belirtilerden herhangi birini yaşaması durumunda acilen tıbbi yardım istenmelidir:

• Konuşmada zorluk
• Kafa travmasını takiben yaşanan unutkanlık
• Şiddetli baş ağrısı
• Ani ve belirgin unutkanlık
• Vücudun bir tarafında aniden uyuşma veya zayıflık
• Görme kaybı veya görme değişiklikleri ⁴

Unutkanlık Nedenleri

Unutkanlık neden olur? Unutkanlık yaşlanmanın normal bir parçası olmakla birlikte, bu durum bunama yani demans ile sonuçlanabilmektedir. Diğer yandan, kronik stres, alkolizm, sigara, depresyon ve uyku yoksunluğu ile unutkanlık riski daha da artmaktadır.

Çok fazla sorumluluğunuz olması ve aşırı stres altında olmak sizi rahatsız ediyorsa, kelimeleri veya isimleri unutmanız fazlasıyla beklenen bir durum olabilmektedir. B12 vitamini eksikliği ve hipotiroidizm gibi diğer sağlık koşulları da unutkanlığa neden olmaktadır, ancak uygun tedavi yöntemleriyle bu durumu aşmak mümkündür. Unutkanlık, bazı ilaçların ortak bir yan etkisi olarak da ortaya çıkabilmektedir.  

Hayatın içindeyken bazı şeyleri unutmak oldukça sinir bozucu olabilmektedir. Bununla birlikte, bir bireyin unutkanlık nedeni diğer bir bireyinkinden farklılık göstermektedir, bu nedenle, unutkanlığın tedavisi de kişisel olarak şekillenmektedir.

Bazı nedenler geçicidir ve uygun yöntemlerle durum düzeltilebilir. Diğerleri ise yavaşlatılabilir, önlenebilir ya da kroniktir (uzun süreli).

En yaygın unutkanlık nedenlerini şu şekilde açıklamak mümkündür:  

Depresyon

Nöronlar, birbirlerine bilgi gönderen, odaklanmaya ve öğrenmenize yardımcı olan beyin hücreleridir. Ancak, depresyon nöronlara ve fonksiyonlarına zarar verir. Aynı zamanda, bellek fonksiyonlarına da etki eder. Sonuç olarak da, depresyon beynin hafıza ile ilgili işlemlerine müdehale ederek unutkanlığa neden olmaktadır.

Uyku Eksikliği

Beyin bellekle ilgili saklama işlemlerine uyuduktan sonra bile çalışmaya devam eder.  Aslında uyku durumu, beyninizin bunu yapması için en iyi ve uygun ortamdır. Ancak eğer yeterince dinlenemiyorsanız, beynin bilgileri saklama fırsatı olmayacaktır. Sonuç olarak da, daha fazla unutkanlık problemleri yaşanacaktır. ⁵ 

Sigara İçmek

Alkol gibi, sigara da vücudu zehirlemektedir. Bilişsel gerilemenin önemli bir göstergesi olan beyindeki kortikal kalınlığı inceltebilmektedir. Ne kadar çok sigara içerseniz, o kadar fazla unutkanlık yaşarsınız. Diğer yandan, demans riskiniz de artar.

Demans (Bunama)

Yaşlıysanız ve isimleri unutuyorsanız, bu normal karşılanmaktadır. İleri yaşlarda yaşanan unutkanlık, demansın yani bunamanın bir belirtisi olarak değerlendirilir. Demans vakalarının yüzde 60 ili 80’ini oluşturan en yaygın türü Alzheimer’dir.  

Stres

Stresli ve dikkat dağınıklığı durumunda unutkanlık yaşamak daha olağandır. Çok fazla stres altında olduğunuzda, ya da stresiniz çok biriktiyse, beyinde bellekten sorumlu olan hipokampusu zayıflayabilir. Bu unutkanlık türünde, eşyalarınızı nereye koyduğunuzu unutabilir ya da yolları karıştırabilirsiniz.

Kronik stres, stres hormonu olan kortizol seviyenizi de yükseltir. Devamlı olarak strese maruz kalma, hipokampusunuzu zayıflatabilir ve bu nedenle, öğrenme ve hafıza yetenekleriniz kötüleşebilir.  

Çoklu Görev ya da Çoklu Sorumluluk

Çoklu görevler sizi daha verimli hissettirebilir, ancak bu durum unutkanlığı da artırmaktadır. Sabit bir göreviniz olmaması, asla bir göreve odaklanmanıza izin vermeyecektir. Birisi sizinle konuşurken bile siz başka şeyler düşündüğünüz için isimleri ve kelimeleri unutmaya başlayabilirsiniz.

Aşırı Alkol Tüketimi

Uzun süreli alkol tüketimi nörojenezi yavaşlatabilir. Aynı zamanda beyin hücrelerini oksidatif strese maruz bırakırken, antioksidan seviyelerini de azaltarak zihinsel hastalığa ve düşüşe neden olur. Alkolizm de hipokampusu zayıflatarak beynin yeni anıları üretmesini zorlaştırmaktadır. Alkolizm sorunu olanların, isimleri ve yol tariflerini unutması da yaşla birlikte daha da kötüleşmektedir. ⁶ 

Hipotiroidizm ya da Tiroid Yetmezliği

Hipotiroidizm ya da tiroid yetmezliği, vücudun yeterli tiroid hormonu üretmediği bir durumdur. Bu hormon, düşünme ve odaklanma dâhil olmak üzere birçok işlemi düzenlemektedir. Tiroid yetmezliği durumunda, isimleri ve insanların söylediklerini unutmaya başlayabilirsiniz. Ayrıca, konuştuğunuzda sözcükleri de unutmaya başladığınızı fark edebilirsiniz.

B12 Vitamini Eksikliği

B12 vitamini, sağlıklı kırmızı kan hücreleri için gereklidir. Vitamin eksikliği durumunda, nörolojik ve psikiyatrik sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Hafıza kaybı, unutkanlık, sinirlilik ve depresyon da gelişebilir. Demans riski de artar.  

İlaçların Kullanımı

Sözcükleri, isimleri ve randevuları unutmak, ilacın muhtemel yan etkisi de olabilir. Antidepresanlar, uyku hapları, ağrı kesiciler ve steroidler unutkanlığa neden olan ilaçlardır. Kolesterol düşürücü statinlerin de zihinsel fonksiyonları azalttığı tespit edilmiştir. Eğer bu ilaçlardan herhangi birini alıyorsanız ve eskisine göre çok daha fazla unutkanlık yaşıyorsanız, bu durumu doktorunuza bildirin.

Yaş

Yaşlandıkça ortaya çıkan unutkanlığın nedeni artan yaştır. Yaşa bağlı hafıza zayıflaması olarak da bilinen bu durum 65 yaş üstü yaşlıların yaklaşık yüzde 40’ını etkilemektedir.

Ara sıra unutkanlık yaşlanmanın normal bir parçasıdır. Sonuçta, beyin bu süre içinde birçok değişiklik yaşamaktadır. Stres, depresyon, endişe, sigara içimi ve alkolizm durumu daha da kötüleşebilir.  

Unutkanlık Tedavisi

Unutkanlık nasıl geçer? Arada sırada bazı şeyleri unutmak oldukça normaldir ve genellikle uygulanan bazı yöntemlerle durumu tersine çevirmek mümkündür. Ancak, unutkanlığın altta yatan başka bir nedenle bağlantılı olabileceğinden şüpheleniyorsanız, bir doktora başvurabilirsiniz. Doktorunuz altta yatan nedeni tespit etmek için bazı testler uygulayabilir. Örnek vermek gerekirse, durumun bir ilacın yan etkisi ya da tiroid yetmezliği sonucu olup olmadığını anlamaya çalışabilir.  

Doktorunuzun ortaya çıkardığı durum sonucunda, kullanılan ilaçlar yerine yenileri reçete edilebilir ya da böbrek veya karaciğer hastalığını tedavi etme gibi diğer tedaviler uygulanabilir. Kronik stres veya anksiyetenin üstesinden gelmek için antidepresanlar kullanmanız veya psikolojik yardım almanız gerekebilir.

Unutkanlığı doğal yöntemler vasıtasıyla düzeltmek de mümkündür. Örneğin, sağlıklı bir diyet ile beslenme ve düzenli olarak egzersiz yapma beyin işlevini geliştirmeye oldukça yardımcı olabilmektedir. ⁷ 

Unutkanlıkla mücadele etmek için uygulanabilecek bazı yöntemler şunlardır:

Düzenli ve Yeterli Uyku

Uyku beynin daha yaratıcı düşünmesini sağlamakta ve hafızayı geliştirmektedir. Gün boyunca öğrendiğimiz her şey uyurken kategorize edilmektedir, böylece bu bilgiler daha sonra tekrar hatırlanabilmektedir. Eğer yeterli uyumuyorsanız, bilgilerin tekrar hatırlanması kabiliyeti azalacaktır. Bu nedenle, her gece yeterli bir süre uyumaya çalışın, aksi halde unutkan olmaya devam edersiniz.

Hafızayı Geliştirici Aktiviteler

Eğer unutkanlık yaşlılıkla birlikte ortaya çıkan bir durumsa, yaşlı olduğunuz yeni şeyler öğrenmek için çabalamayacağınız anlamına gelmemektedir. Sık sık yeni kavramlar öğrenmek veya hafızayı çalıştırmak için bulmaca gibi aktivitelere katılmak, unutkanlığı azaltmak için oldukça faydalı olabilmektedir.  

H.pylori Bakterisi ve Tedavisi

H.pylori sıklıkla sindirim sistemi ile ilişkili olsa da, beyni de etkileyebileceğini öngören daha çok araştırma bulunmaktadır. Antibiyotikler ile tedavi uygulanabilmektedir. Kızılcık suyu, kekik yağı, bal ve sarımsak gibi doğal antibiyotiklerden de yararlanılabilmektedir. Bunları diyetinize dâhil etmek enfeksiyonla mücadele etmenize yardımcı olabilir.  

Yenilik Arayışında Olmak

Farklı şeyler denemeye çalışın. Örnek vermek gerekirse, eve giderken farklı yolları keşfedin, yeni bir yiyecek yiyin ya da farklı TV programları izleyin. Rutin hayatınız dışındaki yenilikler beyin hücrelerini harekete geçirerek hafızanın gelişmesine yardımcı olmaktadır.

Stresi Azalmak

Stres genel sağlık için zararlıdır. Aynı zamanda, beyindeki enerjiyi de tükenebilmektedir. Kronik stres kademeli hafıza kaybıyla bağlantılıdır, çünkü stres hormonlarının sürekli salınımı beyninizin enerji için glikozu kullanma becerisini azaltmaktadır. Egzersiz veya meditasyon gibi stres azaltmak için yararlı olabilen yolları keşfedin ya da kendi başınıza üstesinden gelmek gittikçe zorlaşıyorsa, psikolojik bir yardım alın. ⁸ 

Fiziksel Aktivite

Yapılan çalışmalar gösteriyor ki, kasları çalıştırmak için fiziksel aktivite içinde bulunmak sadece vücudu geliştirmekle kalmamakta, aynı zamanda, beyin fonksiyonlarını geliştirmeye de yardımcı olmaktadır. Bisiklet sürmek, yürüyüş yapmak ya da diğer fiziksel egzersizleri denemek genel beyin gücünü desteklemektedir. 9 

Sağlıklı Beslenmek

Sağlıklı bir diyetle beslenmek kalbinize fayda ettiği kadar beyninize de etmektedir. Bol meyve, sebze ve tahıl içeren diyetler beyin için oldukça sağlıklıdır. Balık, yağsız et ve deniz ürünleri gibi az yağlı protein kaynaklarını tercih edin. Çok fazla alkol karışıklığa ve hafıza kaybına neden olabilmektedir, bu nedenle, alkolü de sınırlandırın.

Diğer Hastalıkların Tedavi Edilmesi

Depresyon, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet, böbrek veya tiroid sorunları gibi kronik durumlar için doktorunuzun tedavi önerilerini izleyin. Kendinize ne kadar iyi bakarsanız, hafızanız da o kadar güçlü olur. Ek olarak, ilaçlarınızı düzenli olarak doktorunuzla birlikte inceleyin. Çeşitli ilaçlar hafızayı etkileyebilmektedir.