Uyuz Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Uyuz (Scabies) Nedir?

Uyuz, sarcoptes scabiei isimli mikroskobik insan bir akarının neden olduğu tamamen tedavi edilebilen bir cilt döküntüsüdür. Uyuz, cildin başka bir cilde doğrudan teması ya da uyuz akarlarının istilasına uğramış giysiler ve yatak takımları ile temas yoluyla bulaşmaktadır. Akarlar yaşamak ve yumurtlamak için üst cilt katmanına (epidermis) yerleşmektedir. Akarların cilt üzerinde yaptıkları bu tahribat yoğun kaşıntıya neden olmaktadır.

Yaşlı insanlar ve zayıflamış bir bağışıklık sistemine sahip olanlar, kabuklu uyuz olarak adlandırılan ve Norveç uyuzu olarak da bilinen ciddi bir kabuklu uyuz geliştirebilmektedir. Kabuklu uyuzlar, her biri yüzlerce ile binlerce akar ve yumurta taşıyan, cildi oluşturan kalın kırılgan kabuklar nedeniyle oldukça bulaşıcıdır. ¹ 

Akarlar türlere özgüdür, yani diğer hayvanlara bulaşan akarlar insanlara bulaşamamakta ya da tam tersi insandan hayvana geçmemektedir. Diğer akarlar türleri insanlarda ufak bir cilt reaksiyonlarına neden olabilmektedir, ancak cilt üzerinde ürememektedirler.

İnsan uyuzları tüm dünyada oldukça yaygındır ve yaş, cinsiyet, ırk ve etnik köken gözetmeksizin herkesi etkileyebilmektedir. Hastaneler, çocuk bakım merkezleri, cezaevleri ve bakım evleri gibi insandan insana yakın kişilerin bulunduğu yerlerde kolayca yayılmaktadır. Uyuz, ilaçlı kremler ve losyonlar kullanılarak tamamen tedavi edilebilmektedir. Uyuz ile ilişkili en yaygın komplikasyon, aşırı kaşıntıya bağlı olarak oluşan açık yaraların enfeksiyonudur. ² 

Uyuz (Scabies) Belirtileri

Uyuz başlangıcında, uyuz belirtileri her zaman görünmeyebilir veya başka bir şey gibi görülebilir (alerjik deri döküntüleri gibi).

Uyuz nasıl anlaşılır? En yaygın uyuz belirtileri şunlardır:

• Gece daha da kötüleşen yoğun kaşıntı
• Sivilce benzeri şişlik, küçük kabarcıklar veya pullanan kızarıklıklar
• Cilt üzerinde küçük, kalkmış, eğri çizgiler (uyuz yumurtaları cildinizin yüzeyinin altına gömülmesinden kaynaklanır)

Uyuzun vücutta en sık görüldüğü alanlar şunlardır:

• Parmakların arası
• Bilek, dirsek veya dizin bükülme yerleri
• Kasık ve kasık alanları
• Göğüs altları
• Göbek çukuru
• Cinsel organlar
• Uyluklar ve poponun alt kısmı
• Omuzlarda
• Bel çevresi ³

Uyuz belirtilerini daha ayrıntılı olarak şöyle açıklamak mümkündür:

Kaşıntı

Kaşıntı uyuzun ana belirtisidir. Bu kaşıntı türü genellikle ciddidir ve başta tek bir yerde (genellikle ellerde) başlarken zamanla diğer alanlara da yayılmaktadır. Kaşıntı genellikle gece ve sıcak banyodan sonra daha kötüleşmektedir. Sadece birkaç akar yüzünden, hatta akarların bulunmadığı alanlarda bile kaşıntı yaşayabilirsiniz. ⁴ 

Akar Yuvaları

Bu akar yuvaları cilt üzerinde 2-10 mm kadar ince, koyu veya gümüşi çizgiler şeklinde görülebilmektedir. Genellikle parmaklar arasındaki boşluklarda, bileklerin iç yüzeyinde ve ellerde ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, akar yuvaları cildin herhangi bir yerinde de oluşabilmektedir. Döküntüler veya kaşıntı ortaya çıkana kadar yuvaları fark etmeyebilirsiniz.

Döküntü

Döküntü genellikle kaşıntı başladıktan sonra ortaya çıkmaktadır. Genellikle vücudun herhangi bir yerinde görülebilmektedir. Lekeli, topaklanmış kırmızı bir döküntüdür. Döküntü genellikle uylukların iç kısmında, karın bölümlerinde, kalçalarda, koltuk altlarında ve kadınların meme uçlarında daha belirgindir. Döküntünün görünümü genellikle tipiktir. Bununla birlikte, bazı insanlar diğer cilt koşullarıyla karıştırılabilecek olağandışı döküntüler geliştirebilmektedir. ⁵ 

Cildi Tahriş Olması

Ağır kaşıntı nedeniyle cildi çizmek, küçük cilt hasarlarına neden olabilir. Bazı durumlarda, hasar gören cilt diğer mikroplara (bakteri) açık bir hale gelebilmektedir. Bu ikincil bir deri enfeksiyonudur. Cilt bakteriler nedeniyle enfekte olursa, kızarıklık, batma, yanma ve yumuşaklık meydana gelir.

Mevcut Cilt Koşullarına Olan Etkisi

Uyuz diğer cilt rahatsızlıklarının belirtilerini, özellikle egzama gibi kaşıntılı deri problemlerini veya sedef hastalığı gibi sorunları daha da kötüleştirebilir. Uyuzun bu durumlarda teşhisi daha da zor olabilmektedir.

Not: Uyuz kaşıntısı ve döküntüsü, akarlara karşı reaksiyon (alerji) nedeniyle oluşmaktadır. Uyuz belirtileri genellikle ilk enfekte olduktan sonra 2-6 hafta sürer. Kaşıntı ve döküntü cildin herhangi bir yerinde (akarların yuva yaptıkları yerlerde) gelişebilir. ⁶ 

Uyuzun Tekrarlanması

Kaşıntı ve döküntü normalde ilk uyuz enfeksiyonunun gelişmesinden sonra, 2-6 hafta kadar sürmektedir. Bununla birlikte, uyuzunuz varsa, tedavi ile temizlenirse ve sonra tekrar yakalarsanız, belirtiler biraz farklı olabilir. Bu gibi durumlarda, döküntü ve kaşıntı çok daha hızlı gelişmektedir (genellikle bir veya iki gün içinde). Bunun nedeni, ilk uyuz vakasının bağışıklık sisteminizi zaten hassaslaştırmış olmasıdır. Vücut, ilk uyuz sonrası ikinci bir uyuz vakasına karşı çok daha hızlı tepki vermektedir. ⁷ 

Uyuz (Scabies) Nedenleri 

Uyuz neden olur? Uyuz, uyuz böceği olarak da bilinen sarcoptes scabiei isimli akarların neden olduğu, oldukça bulaşıcı bir cilt durumdur. Biriyle doğrudan, uzun süreli, cilt teması ile kolayca yayılabilmektedir. Akarın diğer bir cilde geçmesi için gerek temas süresi biraz uzundur, hızlı bir el sıkışma veya sarılma genellikle istilaya neden olmaz. Saldırı, aynı yatakta yatan eşlere ve hane halkı üyelerine kolayca geçebilmektedir. Elbiseleri, havluları ve yatak takımlarını ortak paylaşmakla da uyuzun yayılmasını kolaylaştırmaktadır. ⁸ 

Uyuz Akarlarının Yaşam Döngüsü

Dişi bir akar cildinize yuvalanıp yerleştikten sonra çoğalarak bir uyuz istilasına başlamaktadır. Erkek akarları ise çiftleşmek için farklı cilt yuvalarında arasında hareket eder. Çiftleşmeden sonra erkek akar ölür ve dişi yumurta bırakmaya başlar. Sonrasın da yaklaşık üç ile dört gün sonra yumurtalar ortaya çıkar.

Kuluçka işleminden sonra, genç akarlar 10 ile 15 gün sonra olgunlaştıklarında cildin yüzeyine geçer. Erkek akarlar cildin yüzeyinde kalırken, dişiler cilt içine girip yeni bir yuvalar yaratırlar. Böylece tekrar yumurtlamak için elverişli bir ortam hazırlar.

Etkili bir muamele olmadan, uyuz akarının yaşam döngüsü süresiz olarak devam edebilir. Uyuz akarları sabun ve sıcak suya karşı oldukça da dayanıklıdır. ⁹ 

Uyuz Nasıl Yayılır?

Herkesin uyuza yakalanma riski bulunmaktadır. Uyuz olan başka bir cilt ile cilt temasına girmek, uyuzun en yaygın yayılma yollarından biridir. Uyuza karşı daha hassas olan kişiler şunlardır:

• Çocuklar
• Küçük çocuk anneleri
• Cinsel yönden aktif olan genç yetişkinler
• Bakım evleri, destekli konutlar ve kapsamlı bakım tesisleri sakinleri
• Hastaneye yatırılan hastalar

Bağışıklık sisteminin zayıflaması da uyuz alma riskini arttırabilmektedir. Yaşlılar ve HIV / AIDS, lenfoma veya lösemi gibi hastalık nedeniyle zayıf bir bağışıklık sistemine sahip olan insanlarda risk daha da artmaktadır. Organ nakli yapılan kişilerin de riski daha yüksektir. ¹⁰ 

Kabuklu uyuz özellikle bulaşıcıdır. Akar (mayt) dolu kabuk düşebilir. Bu dökülen kabuk, akarlar için gıda ve koruma sağlayabilmektedir. Sonrasında insan teması olmadan 1 haftaya kadar bu kabukların içinde yaşayabilmektedirler.

Bakımevleri ve kapsamlı bakım tesislerindeki insanlar arasında uyuz yayılması daha kolaydır. Sakinler genellikle günlük görevler için yardıma ihtiyaç duymaktadır, bu nedenle ciltten cilde sık sık temasta bulunulmaktadır. Uyuz akarları hemşirelere yayılabilmektedir. Bu personel ise daha sonra uyuzları diğer sakinlere geçirmektedir.

Uyuz akarları hiçbir belirti veya bulgu olmadan hızlıca insanlara yayılabilmektedir. Daha önce hiç uyuz olmamış bir kişinin 2-6 hafta boyunca herhangi bir belirtisi olmayabilir. ¹¹ 

Uyuz (Scabies) Tedavisi

Uyuz nasıl geçer? Eğer uyuz olduğunuzu düşünüyorsanız ve bildiğiniz başka bir enfeksiyonlu durumunuz yoksa hemen bir doktora başvurmalısınız. Uyuz tedavisinin ertelenmesi, diğer insanlar için bir risk oluşturmaktadır.

Diğer ciddi cilt koşulları bazen uyuz belirtilerine oldukça benzeyebilmektedir, bu nedenle, doktorunuzun diğer cilt koşullarının yaşanmadığından emin olması gerekir.

Eş gibi yakın olduğunuz bir kişide uyuz varsa, herhangi bir belirtinizin olup olmamasına bakılmaksızın tedaviye başlamalısınız.

Yeniden enfeksiyon riskini azaltmak için hem eşinizin hem de sizin bir süre cilt (el sıkışma, sarılma, cinsel ilişki gibi) temaslarından kaçınması oldukça önemlidir. ¹² 

Losyonlar ve Kremler

Losyonlar ve kremler uyuz tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Doktorunuz, eczacınız veya hemşireniz hangi tedaviyi kullanmanız gerektiği hakkında size bilgi verecektir.

Krem veya losyon baş dışında vücudun tüm bölgelerine uygulanmalıdır. Uygulamadan önce, cildinizin serin ve kuru olduğundan emin olun. Sıcak bir banyo yaptıktan sonra uygulamayın. Vücudunuz sıcakken uygularsanız cildiniz tarafından hızla emilir ve uyuz yuvalarının bulunduğu alanda kalmaz. ¹³ 

Ayrıca, aşağıda özetlenen tavsiyeleri takip etmeniz gerekmektedir:

• Krem veya losyon ile birlikte verilen hasta broşürünü, nereden uygulayacağınız ile ilgili ayrıntılar için okuyun. Bazı ürünler kafa derisi ve yüz dâhil tüm vücuda uygulanmalıdır, diğerleri boyundan aşağıya uygulanmalıdır.
• Sırtınız, ayaklarınızın tabanı, el ve ayak parmaklarınızın arası, tırnaklarınızın altı ve cinsel organlarınızdaki ulaşılması zor bölgelere özellikle dikkat edin.
• Tırnak ve tırnak altına tedaviyi uygulamak için pamuklu çubuk veya eski bir diş fırçası kullanabilirsiniz.
• Tedaviyi iyice yıkanmadan önce 8 ile 24 saat boyunca cilt üzerinde bırakın (kullanılan yöntemin türüne göre değişir). Krem veya losyonu kullanmayı ne kadar süre bırakacağınızla ilgili bilgiyi doktorunuzdan ya da ilaç talimatlarından öğrenebilirsiniz.
• Uygulama süresince yıkanmış olan cilt bölgelerine derhal krem veya losyon uygulayın.
• İlk uygulamanın ardından nevresim takımları, gecelikleri ve havluları yıkayın.
• Başarılı olmasını sağlamak için ilk uygulamadan sonraki yedi gün içinde tedaviyi tekrarlayın. İkinci uygulama mevcut yumurtalardan çıkan akarların da öldürülmesini sağlayacaktır. ¹⁴ 

Kaşıntı iki haftalık tedaviden sonra bile düzelmediyse ve cildinizde yeni yuvalar fark ederseniz, doktorunuza danışın.

Genel kaşıntı tedavisi tamamlandıktan bir ay sonra, yumrulu genital lezyonların çözülmesi daha uzun sürebilir. Doktorunuz tedaviyi tekrarlamanızı önerebilir veya farklı bir losyon reçete edebilir.

Sürekli yan etkiler yaşarsanız, doktorunuza veya eczacınıza da danışmalısınız. ¹⁵ 

Enfeksiyonun Kontrol Altında Tutulması

İlk krem veya losyonu uyguladığınız gün, tüm çarşaf, gece kıyafeti ve havluları 50C’nin (122F) üzerindeki bir sıcaklıkta yıkamalısınız. Belirli öğeleri yıkayamıyorsanız, en az 72 saat plastik bir torbaya koymalısınız. Bu süreden sonra, uyuz akarları ölecektir.

Kabuklu uyuz vakalarında, evinizdeki zemin, koltuklar ve kanepe de dahil olmak üzere halı ve mobilyalarınızı tamamen temizlemelisiniz.

Uyuz teşhisinden sonra, krem veya losyonu uygulayana kadar yakın ve uzun süreli fiziksel temaslardan kaçının. Ayrıca, tedaviniz tamamlanıncaya kadar evinizin diğer üyeleriyle yakın temastan da kaçınmalısınız. İlk tedavi tamamlandıktan sonra çocuklar ve yetişkinler okula ve işe geri dönebilmektedir. ¹⁶ 

Kaşıntının Hafifletilmesi

Doktorunuz kaşıntıyı hafifletmek için hafif bir steroid krem önerebilir. Eczanelerden temin edilebilen mentol krem veya jeller de kaşıntılı cildi rahatlatmaya yardımcı olabilir.

Oral sakinleştirici antihistaminikler, kaşıntıyı kontrol etmek ve daha iyi bir gece uykusu çekmenize yardımcı olmak için kullanılabilir. Bu tür antihistaminler uyuşukluğa neden olabileceği için, ağır makine kullanmamaya özen gösterin.

Sakinleştirici olmayan antihistaminikler, uyuz kaşıntılarını hafifletmeye yardımcı olmaz. Emin değilseniz doktorunuza veya eczacınıza danışın.

Tedaviniz tamamlandıktan sonra birkaç hafta boyunca kaşıntı yaşamaya devam edebilirsiniz. Çünkü bağışıklık sisteminiz hala ölü akarların varlığına tepki göstermektedir. Tedavinizi tamamladıktan altı hafta sonra hala kaşıntı yaşıyorsanız tekrar doktorunuza başvurmalısınız. ¹⁷ 

Uyuz İçin Hangi Doktora Gidilir?

Uyuz tanısı ve tedavisi için bir cilt hastalıkları uzmanına (dermatolog) başvurabilirsiniz. ¹⁸