Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu Neye Denir? Nasıl TEdavi Edilir?

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu Nedir?

Üst solunum yolu enfeksiyonu, kişinin soğuk algınlığı geçirdiği anlamına gelmektedir. Üst solunum yolu enfeksiyonu durumunda burun ve boğaz bölgesinde küçük enfeksiyonlar meydana gelmektedir.

Normal solunum sırasında hava burundan, trakeaya veya nefes borusundan aşağıya ve daha küçük hava yollarına gitmektedir. Yabancı partiküllerin ve organizmaların burun içine girmesini ve hastalığa neden olmasını önlemek için çeşitli mekanizmalar bulunmaktadır.  

Bu mekanizmalardan biri mukustur. Mukus, burun içini örtmekte ve hava yollarına girebilecek istenmeyen mikropları yakalamaktadır. Silika ise zararlı mukoza astarından iterek vücudun mikroplardan korunmasını sağlayan küçük tüylerdir. Bazı zararlı organizmalar bu koruyucu mekanizmalardan geçebilmektedir. Solunum yollarından geçen bu zararlı organizmalar, alveollere ulaşabilmektedir. Bu durumda da, beyaz kan hücreleri devreye girmektedir.  

Birçok farklı virüs soğuk algınlığa neden olmaktadır, ancak, özellikle rhinovirüslere diğerlerinden daha sık rastlanmaktadır. Rhinovirüslerin neden olduğu soğuk algınlığı hastalıkları, ilkbahar ve sonbaharda daha sık görülmektedir. Diğer virüsler ise yılın diğer zamanlarında üst solunum yolu  hastalıklara neden olmaktadır.  

Üst solunum yolu enfeksiyonun en ortak belirtileri arasında ise inflamasyon, şişme ve mukoza zarlarının tahrişi, hapşırma ve boğaz ağrısı bulunmaktadır. Üst solunum yolu enfeksiyonları, doğrudan temas yoluyla, havadaki parçacıklara maruz kalınarak, kirlenmiş yüzeylere dokunarak veya burun ya da gözlerin ovulması yoluyla yayılabilmektedir.  ¹

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu Belirtileri

Üst solunum yolu enfeksiyonu başlangıcı belirtileri, genellikle kişi virüse yakalandıktan birkaç gün sonra ortaya çıkmaya başlamaktadır. Üst solunum yolu enfeksiyonu nasıl anlaşılır? Soğuk algınlığının ortak bazı belirtileri ise şöyle sıralanmaktadır:

• Boğaz ağrısı
• Burun tıkanıklığı veya burun akıntısı
• Hapşırma
• Öksürme
• Ses kısıklığı
• Kişinin genel olarak kendisini iyi hissetmemesi

Soğuk algınlığın daha az görülen belirtileri ise şunlardır:

• Yüksek ateş (genellikle yaklaşık 37-39 C)
• Baş ağrısı
• Kulak ağrısı (şiddetli kulak ağrısı, orta kulak iltihabının da bir belirtisi olabilir)
• Kas ağrısı
• Tat ve koku kaybı
• Gözlerde oluşan hafif tahriş
• Kulaklarda ve yüzde bir baskı hissi 

Soğuk algınlığı belirtileri genellikle yavaş yavaş gelişmeye başlarken ilk iki gün ile üç gün arasında en şiddetli evresindedir. Yetişkinlerde ve büyük çocuklarda genellikle 7 ile 10 gün sürmektedir, ancak daha uzun da sürebilmektedir. Öksürük özellikle iki veya üç hafta kadar görülmeye devam edebilmektedir.

Soğuk algınlığı, beş yaşın altındaki küçük çocuklarda, genellikle 10 ile 14 gün arasında değişen uzun bir süre boyunca devam edebilmektedir.  ²

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu ve Grip Arasındaki Farklar

Üst solunum yolu enfeksiyonu ile grip belirtileri oldukça birbirine benzemektedir. Bu nedenle, hastalığınızın soğuk algınlığı olup olmadığını veya potansiyel olarak gribe benzer ciddi bir hastalık olup olmadığını anlamak bazen zor olabilmektedir. Üst solunum yolu enfeksiyonu ile grip belirtileri arasındaki bazı farklar değerlendirmek mümkündür.

Grip belirtileri:

• Belirtileri çok hızlı bir şekilde gelişmektedir
• Genellikle baş ağrısı, ateş ve kas ağrıları yaşanmaktadır
• Her zamanki faaliyetlere devam etmek için kişi kendini çok yorgun ve bitkin hissetmektedir

Üst solunum yolu enfeksiyonu belirtileri:

• Kademeli olarak gelişmektedir
• Özellikle burnu ve boğazı etkilemektedir
• Oldukça hafif olduğundan, kişi hastayken dolaşabilmektedir
• Kişi işe gitmek için genellikle kendini yeterince iyi hissedebilmektedir ³

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Durumlar

Üst solunum yolu enfeksiyonu genellikle hafif belirtilerle yaşanan bir hastalıktır ve süresi de kısadır. Bu nedenle, genellikle doktora gitmenize gerek yoktur. Kişi kendini daha iyi hissedene kadar belirtileri rahatlatmak için sadece evde dinlenmek, gerekirse ağrı kesici almak ve diğer tedavi yöntemlerini uygulamak yeterli olabilmektedir. Ancak, bazı durumlarda soğuk algınlığı başka komplikasyonlara neden olabilmektedir. Aşağıdaki belirtilerin yaşanması durumunda bir doktora başvurun

• Belirtileriniz üç haftadan fazla sürerse
• Belirtileriniz aniden daha da kötüleşirse
• Nefes almakta güçlük çekiyorsanız
• Göğüs ağrısı ya da kanlı mukusla gelen bir öksürüğünüz varsa

Üst solunum yolu enfeksiyonu belirtilerini yaşayan bir bebek, yaşlı bir kişi ya da başka akciğer rahatsızlığı yaşayan biriyse doktora başvurulması daha doğru olacaktır.  ⁴

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu  Komplikasyonları

Üst solunum yolu enfeksiyonu bazı komplikasyonlara neden olabilir. Bazı durumlarda göğse, sinüslere veya kulaklara yayılabilir. Enfeksiyonun neden olabileceği bazı komplikasyonlar şunlardır: ⁵

• Kulak enfeksiyonu: Başlıca belirtileri kulak ağrıları ve sarı-yeşil burun akıntısıdır. Özellikler, çocuklarda daha sık görülür. ⁶

• Sinüzit: Soğuk algınlığı iyileşmez ve uzun süre kalırsa sinüzit oluşur. Belirtileri iltihaplı ve enfekte sinüsleri içerir. ⁷

• Astım: Solunum zorluğu veya hırıltı solunum gibi belirtileri olan astım soğuk algınlığı tarafından tetiklenebilir. ⁸ 

• Göğüs enfeksiyonu: Enfeksiyonlar pnömoni ve bronşite yol açabilir. Belirtiler arasında öksürük, nefes darlığı ve mukuslu öksürük bulunmaktadır. ⁹

• Strep enfeksiyonu: Strep, boğazda meydana gelen bir enfeksiyondur. Belirtiler şiddetli boğaz ağrısı ve bazen öksürüktür. ¹⁰

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu Nedenleri

Üst solunum yolu enfeksiyonu neden olur? Üst solunum yolu enfeksiyonu soğuk algınlığının diğer bir tanımlamasıdır. Çoğu kişi özellikle kış mevsiminde soğuk havaya maruz kaldığı için hasta olduğunu düşünmektedir, ancak, aslında bunun nedeni aslında 200’den fazla sayıda olan virüslerdir.

Virüsü kapmış olan kişi hapşırdığında, öksürdüğünde, konuştuğunda veya burnunu sildiğinde virüsü çevresine yaymaktadır. Hasta olan kişinin dokunduğun kirli yüzeye dokunmak da virüse maruz kalmaya neden olabilmektedir. Virüsü yayan ortak alanlar arasında kapı tokmakları, telefonlar, çocuk oyuncakları ve havlular bulunmaktadır. Rinovirüsler (soğuk algınlığının en ortak nedeni) sert yüzeylerde ve ellerde üç saate kadar yaşayabilmektedir.  

Virüsleri gruplar içinde incelemek mümkündür. Gruplar ise şöyle sıralanmaktadır:

• İnsan rhinovirüsleri
• Koronavirüsleri
• Parainfluenza virüsleri
• Adenovirüsler
• Respiratuar sinsityal virüsü

Yapılan araştırmalara göre, soğuk algınlığı özellikler sonbahar ve kış aylarında daha sık yaşanmaktadır. Bunun nedeni genellikle sonbahar ve kış aylarında, insanların çok fazla kapalı alanda zaman geçirmesidir. Örneğin, okul döneminde, öğrencilerin günlerinin çoğunu kapalı bir mekan olan okulda geçirmektedir. Kapalı alanlarda hava daha kurudur. Kuru hava ise burun kanallarını kurutarak enfeksiyona neden olabilmektedir. Diğer yandan, soğuk havalarda nem oranı daha düşüktür. Nemin az olduğu koşullar virüslerin hayatta kalması için yeterlidir.  

İnsan Rhinovirüsleri

Bu virüs grubuna dâhil olan 100’den fazla virüs türü bulunmaktadır. Bu virüs grubu özellikle, üst solunum yolu enfeksiyonuna neden olmaktadır. Virüsler, insan burnundaki sıcaklıkta en iyi şekilde gelişme fırsatı bulabilmektedir.

İnsan rhinovirüsleri oldukça bulaşıcı virüslerdir. Bununla birlikte, nadiren ciddi sağlık sonuçlarına sebebiyet verirler. ¹¹

Koronavirüsler

Hayvanları etkileyen bu virüs grubu, birçok çeşit koronavirüsü içermektedir. Diğer yandan, insanları da etkileyebilmektedir. Bu tip virüs tipik olarak hafif ile orta derecede şiddetli akut üst solunum yolu enfeksiyonuna neden olmaktadır.   ¹²

Diğer Virüs Grupları

Üst solunum yolu enfeksiyonuna neden olabilecek diğer virüs grupları ise şöyle incelenebilir:

• İnsan parainfluenza virüsü
• Adenovirüs
• Solunum sinsityal virüsü

Bu üç virüs grubu genel olarak erişkinlerde hafif enfeksiyonlara neden olmaktadır, ancak çocuklar, yaşlı erişkinler ve bağışıklık sistemi zayıflamış olan kişiler için ciddi alt solunum yolu enfeksiyonlarına sebebiyet verebilmektedir. Prematüre bebeklerde, astımı olan çocuklarda ya da akciğer veya kalp rahatsızlığı olan çocuklarda bronşit ve pnömoni gibi komplikasyonların riskini taşıdığı için daha ciddiye alınmalıdır.

İnsan parainfluenza virüsü grubuna dâhil olan virüslerden biri çocuklarda krup hastalığına neden olmaktadır. Krup olan kişi öksürdüğünde oldukça yüksek bir ses çıkarmaktadır. Kalabalık yaşam koşulları ve stres, solunum yolu hastalığı riskini daha da arttırmaktadır. Örneğin, askeri personelin adenovirüsler nedeniyle solunum yolları hastalıkları geliştirme riski daha fazladır.  ¹³

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu Nasıl Bulaşır?

Üst solunum yolu enfeksiyonu başlangıcı belirtileri görüldükten iki ile dört gün sonra oldukça bulaşıcıdır. Virüsten etkilenmiş olan biri üç haftaya kadar bulaşıcı olarak kalabilmektedir.

Üst solunum yolu enfeksiyonu, viral partiküller tarafından havaya yayılmaktadır. Hapşırma veya öksürme ile beraber havada uçmaktadır. Enfeksiyona yakalanmış olan kişi ile yakın temasta bulunmak, el sıkışmak veya öpüşmek soğuk algınlığına yakalanmaya neden olabilmektedir. Soğuk algınlığının en önemli nedeni bu olarak görülmektedir.

Bununla birlikte, dolaylı temas yoluyla soğuk algınlığına yakalanmanın mümkün olduğu da bilinmektedir.

Örneğin, soğuk algınlığına yakalanmış olan kişi burnuna veya ağzına dokunursa, binlerce virüs parçacığı derisine geçer. Daha sonra bir kapı kolu, yürüyen merdiven kenarları, telefon veya benzeri bir nesneye dokunduğunda, virüs parçacıkları oraya yapışmaktadır. Nesneye dokunan bir sonraki kişi virüsü almaktadır, sonrasında ise burnuna veya ağzına dokunduğunda soğuk algınlığına neden olan virüsler vücuda girmektedir.  ¹⁴

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu Tedavisi

Üst solunum yolu enfeksiyonu nasıl geçer? Üst solunum yolu enfeksiyonu için bilinen bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Antibiyotiklerin üst solunum yolu enfeksiyonu virüslerine karşı bir etkisi bulunmamaktadır. Bu ilaçlar bir bakteri enfeksiyonu olmadıkça kullanılmamalıdır. Üst solunum yolu enfeksiyonu tedavisi genel olarak belirtilerin hafifletilmesi üzerine odaklanmaktadır.

Üst solunum yolu enfeksiyonu tedavisinde sıklıkla kullanılan ilaçların bazı yararları ve zararları şöyle sıralanabilmektedir:  

Ağrı kesiciler: Ateş, boğaz ağrısı ve baş ağrısı için birçok kişi asetaminofen veya diğer hafif ağrı kesiciler kullanmaktadır. Bu ilacı kullanmaya karar verirseniz mümkün olan en kısa sürede kullanın ve yan etkileri önlemek için ilaç bilgilerini kontrol edin.

Çocuklara veya gençlere aspirin verirken çok dikkatli olunmalıdır. Suçiçeği veya gribe benzer belirtilerden kurtulan çocuklar ve gençler asla aspirin kullanmamalıdır. Bunun nedeni, aspirinin bu tür çocuklarda nadir görülen, ancak potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir durum olan Reye sendromuyla bağlantılı olmasıdır.

Çocuklar ve bebekler için yapılmış ağrı kesici ilaçlar bulunmaktadır. Mecbur kalındığında onlar kullanılabilir. Bunlar belirtileri hafifletmek için asetaminofen veya ibuprofen içeriğine sahiptir.  ¹⁵

Dekonjestan burun spreyleri: Yetişkinler, dekonjestan damlaları veya spreylerini beş güne kadar kullanabilmektedir. Uzun süreli kullanımı durumunda tekrar aynı belirtilere neden olabilir. Altı yaş altındaki çocuklarda soğuk algınlığı için dekonstrüktif damlalar veya sprey uygulamamalıdır. ¹⁶

Öksürük şurupları: Yapılan araştırmalara göre, 4 yaşından küçük çocuklara öksürük ve soğuk algınlığı için öksürük şurupları verilmemelidir. Bu ilaçların çocuklar için yararlı ve güvenli olduğuna dair yeterli kanıtlar bulunmamaktadır.

Daha büyük bir yaşta olan bir çocuğa öksürük ya da soğuk algınlığı ilacı veriyorsanız, mutlaka ilaç bilgilerini iyice kontrol edin. Çocuğunuza, antihistaminik, dekonjestan veya ağrı kesici gibi aynı etkin maddelerin bulunduğu iki ilacı vermeyin. Çok miktarda tek bileşen, doz aşımına neden olabilir.  ¹⁷

Alternatif Tedavi Yöntemleri

Her ne kadar etkinliği bilimsel açıdan hala araştırılmaya devam edilse de, birçok alternatif tedavi yöntemi soğuk algınlığı belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilmektedir. C vitamini ve ekinezya bitkisi bu alternatiflerin başında gelmektedir. Bazı yaygın olarak kullanılan yöntemler şunlardır: ¹⁸

C vitamini: Her ne kadar bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olsa da, soğuk algınlığı hastalığını önlemeye ya da tedavi etmeye etki etmemektedir.   ¹⁹

Ekinezya: Ekinezyanın soğuk algınlığını önleme veya iyileştirme süresini kısaltma üzerindeki etkileri hala araştırılmaktadır. Bununla birlikte, bağışıklık sistemi güçlüyse, reçeteli ilaç almıyorsanız ve ekinezya alerjisine sahip değilseniz, ekinezya takviyeleri kullanmanın zarar verme olasılığı düşüktür. ²⁰

Çinko: Çinko soğuk algınlığı ile mücadelede oldukça ünlüdür. Soğuk algınlığı belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilmektedir.

Çinkonun yan etkileri arasında mide bulantısı bulunmaktadır. Bir çinko takviyesi almadan önce mutlaka doktorunuzla konuşun.

Burun içi çinko, koku duyusunda kalıcı hasara neden olabilir. Yapılan araştırmalarda, çinko içeren üç soğuk algınlığı burun ilacı uzun süreli veya kalıcı koku kaybı (anosmi) ile ilişkilendirilmiştir.   ²¹

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu İçin Hangi Doktora Gidilir?

Aile hekimleri, çocuk doktorları ve dâhiliye (iç hastalıkları uzmanları) üst solunum yolu enfeksiyonunu teşhis ve tedavi edebilmektedir.  ²²

Üst Solunum Yolu Enfeksiyonundan Korunma Yöntemleri

Üst solunum yolu enfeksiyonun yayılmasını tamamen önlemek imkânsız olsa da, yanınızdakilere virüsü bulaştırma riskini azaltabilecek bazı yöntemler bulunmaktadır: 

• Gün içinde elleri sık sık yıkamak soğuk algınlığı bulaştırmayı engellemek için en etkili olan yollardan biridir.
• Soğuk algınlığı yaşayan biri varsa özellikle burun, ağız ve göz bölgelerinin yüzünüze dokunmasından kaçının.
• Sigara içmeyin. Sigara dumanı hava yollarını tahriş etmekte ve soğuk algınlığı ya da diğer enfeksiyonlara yatkınlığı artırabilmektedir.
• Ailede ya da çevrenizde hastalığa yakalanan biri varsa bardak gibi ortak kullanım eşyalarını kişiye özel tutun ya da tek kullanımlık olarak kullanın.
• Kapı kolları, çekmece, klavyeler, ışık anahtarları, telefon, uzaktan kumandalar, tezgâh ve lavabolar virüsün yaşaması için uygun yerlerdir. Bu nedenle, temizliğin dikkatlice yapılması önemlidir.
• Havlu gibi ıslak kalmaya devam eden eşyalar yerine kağıt havlu gibi tek kullanımlık ürünler tercih edin.
• Sağlıklı bir yaşam sürmek oldukça önleyici bir yöntemdir. Yeterli uyku, iyi beslenme ve fiziksel egzersiz ile iyi yemek yemek bağışıklık sistemini güçlendirmekte ve vücudun virüslere karşı koymasını sağlamaktadır.
• Duygusal stres yaşayan insanların bağışıklık sistemleri zayıflamaktadır. Bu nedenle, virüslere açık hale gelmektedir. Stresten uzak durmak soğuk algınlığı ile mücadele etmek için başka bir seçenektir.  ²³