Zona Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Zona (Herpes Zoster) Nedir?

Zona, suçiçeğine neden olan aynı virüsten kaynaklanmaktadır.  Suçiçeği hastalığından kurtulduktan sonra bu virüs vücutta kalmaya devam etmekte ve merkezi sinir sisteminde pasif bir halde beklemektedir.

Varicella-zoster virüsü herpes virüsleri adı verilen bir virüs grubuna aittir, zona hastalığının herpes zoster olarak bilinmesinin nedeni de budur. Tüm herpes virüsleri neredeyse süresiz şekilde sinir sisteminde saklanabilmektedir.

Uygun koşulları bulduğunda, herpes zoster virüsü yeniden aktif bir hale gelebilmekte (veya kış uykusundan uyanabilir) ve yeni bir aktif bir enfeksiyona neden olması için sinir liflerinden aşağıya inebilmektedir. ¹ 

Zona ile ilişkili kabarcıklı cilt döküntüleri genellikle vücutta dermatom adı verilen bölgede belirmektedir. Dermatom, tek bir duyu sinirine karşılık gelmektedir; bu nedenle enfeksiyon, izole cilt lezyonlarına (vücut genişliğinde bir döküntü yerine) ve sinir ağrısına neden olmaktadır. Bu kabarcıklı döküntüler bir veya daha fazla farklı sıralar halinde ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca yüz bölgesinde de görülebilmekte veya yüz bölgesinin dörtte biri gibi bir bölümünde oluşabilmektedir.

Suçiçeği hastalığına ya da buna neden olan Varicella virüsüne maruz kalınması durumunda, zona olmazsınız. Maruz kalınsa da, virüs yıllarca pasif bir halde durabilmektedir. Aslında, aktif olmayan virüs hiçbir zaman herhangi bir soruna neden olmaz. Bununla birlikte, bazı bireylerde, birden çok kez yeniden aktif bir hale gelebilir.

Zona özellikle 50 yaş üstü kişilerde daha sık görülmektedir. Tüm vakaların yaklaşık yarısı 60 yaş üstü erkek ve kadınları oluşturmaktadır. Bununla birlikte, virüs daha önce suçiçeği geçiren her yaştan insanda tekrar meydana gelebilmektedir. ² 

Zona (Herpes Zoster) Belirtileri

Zona belirtilerinin bir bölümü genellikle iki ile dört hafta kadar sürmektedir. Başlıca belirtiler arasında ağrı, ardından da ortaya çıkan döküntü bulunmaktadır. Göğüs ve karın zona oluşumlarının en sık görülen alanları olmasına rağmen, yüz ve gözler de dâhil olmak üzere vücudun herhangi bir bölgesinde döküntüler ortaya çıkabilmektedir. ³ 

Zona (herpes zoster) nasıl anlaşılır? Zona belirtileri aşamalarıyla birlikte şöyle sıralanabilmektedir:

Zona (Herpes Zoster) Başlangıcı Belirtileri

• Kişi baş ağrısı çekebilir ya da ışığa karşı daha hassas bir hale gelebilir. Grip olmuş gibi hissedilse de ateş belirtisi yoktur.
• Daha sonra belli bir alanda kaşıntı, karıncalanma veya ağrı hissedilir. Birkaç gün sonra bir bant, şerit veya küçük bir döküntü alanı oluşabilir. Döküntü kabarcıkları kümeler haline dönüşür. Kabarcıklar sıvı ile doldurulur ve daha sonra kabuklar dökülür.
• Kabarcıkların iyileşmesi 2 ile 4 hafta alır. Yara izi kalma riski de vardır. Bazıları insanlar hafif döküntüler dökerken, bazıları bu döküntüleri daha ağır yaşayabilmektedir.
• Ayrıca baş dönmesi veya zayıf hissetmek de mümkündür.
• Yüz bölgesinde uzun süreli acı veya döküntü, görme problemleri ya da ruh hali değişiklikleri yaratabilmektedir.

Zona rahatsızlığından kaynaklanan bu sorunlardan herhangi birine sahipseniz, derhal doktorunuzu arayın. ⁴ 

Prodromal Evre (Döküntü Görülmeden Önce) Belirtileri

• Ağrı, yanma, karıncalanma, uyuşukluk, kızarıklık oluşmadan birkaç gün veya hafta önce etkilenen sinirlerin çevresinde oluşur. Rahatsızlık genellikle göğüs veya sırtta ortaya çıkmaktadır, ancak karın, baş, yüz, boyun veya bir kol veya bacakta da ortaya çıkabilir.
• Şişkinlik, karın ağrısı veya diyare gibi grip benzeri belirtiler (genellikle ateş olmadan) döküntünün başlamasından hemen önce veya birlikte gelişebilir.
• Lenf düğümlerinin şişmesi ve hassasiyeti ortaya çıkabilir.
• Aktif evre kızarıklıklar ve kabarcıklar birlikte başlar.
• Bir bant, şerit veya küçük bir döküntü alanı belirir. Vücudun herhangi bir yerinde görünebilir, ancak vücudun yalnızca bir tarafında, solunda veya sağında görünür. Kabarcıklar oluşmaktadır. Kabarcık içindeki sıvı ilk önce berraktır, ancak 3-4 gün sonra bulanıklaşabilir.
• Alın, yanak, burun ve bir göz etrafında (herpes zoster oftalmikus) döküntü oluşabilir ve derhal tedavi edilmediğinde, görme yetisini tehlikeye sokabilir.
• Cilt döküntüsü ile birlikte “cildi delici iğneler” olarak tanımlanan ağrı oluşabilir.
• Kabarcıklar yaklaşık 5 gün içinde açılır, içindeki sıvı akar ve kabuklanır. Döküntü yaklaşık 2-4 hafta içinde düzelir, ancak bazı yaralar kalabilir.⁵

Postherpetik Nevralji (Kronik Ağrı Aşaması) Belirtileri

• Postherpetik nevralji zona hastalığının en yaygın komplikasyondur. En az 30 gün sürerken, aylar ya da yıllarca da sürebilmektedir.
• Ağrı, yanma, boğma ağrısı öncesinde döküntülerin olduğu ve lekelerinin kaldığı bölgelerde ortaya çıkar.
• Yıllarca sürebilen bir ağrı olabilir.
• Dokunmaya karşı aşırı bir duyarlılık ortaya çıkar.
• Postherpetik nevraljiye bağlı ağrı en çok alın veya göğüs bölgesini etkiler. Bu ağrı, kişinin yemek yemesini, uyumasını ve günlük aktivitelerini gerçekleştirmesini zorlaştırabilir. Ayrıca depresyona da yol açabilir.
• Zona, herpes simpleks enfeksiyonu veya apandisit gibi bulantı veya ağrı belirtilerine neden olan diğer durumlarla karıştırılabilir. ⁶ 

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Zona Belirtileri 

• Alın, burun, göz veya gözaltında veya bölgelerinde zona oluşumunun (ağrı veya görme değişiklikleri gibi) gelişmesi
• Merkezi sinir sistemini etkileyen başkalaşma belirtilerinin gelişmesi (baş ağrısı, boyun sertliği, baş dönmesi, zayıflık, işitme kaybı, düşünce ve akıl yürütme becerilerindeki değişiklikler)
• Deri döküntülerinin, orijinal alanı dışında vücudun başka bir bölümüne yayılması
• Aynı bölgede döküntülerle beraber başka bir bakteriyel cilt enfeksiyonun olması (2-4 hafta içinde iyileşmemiş)
• Yüz bölgesinde yoğun ağrı varsa veya yüz kasları hareket etmiyorsa

Zona hastalığının başladığından şüphe ediyorsanız, hemen bir doktora başvurun. Zona durumunda erken teşhis ve erken tedavi, hastalığın seyrine ve belirtilerin hafif bir şekilde atlatılmasına oldukça yardımcı olabilmektedir.

Cildin iyileşmesinden sonra yoğun ağrı bir aydan fazla sürerse, Postherpetik nevraljinizin olup olmadığını öğrenmek için doktorunuza danışın. ⁷ 

Zona (Herpes Zoster) Nedenleri

Zona diğer adıyla herpes zoster neden olur? Varicella-zoster, uçuklamaya ve genital herpese neden olan virüsleri içeren, herpes virüsleri adı verilen virüs grubunun bir parçasıdır. Bununla birlikte, suçiçeği ve zona hastalığına neden olan virüs, uçuk veya genital herpes, herpes simplex 1 ve 2 virüslerine neden olan virüs ile aynı virüs değildir. Çocuklarda dâhil suçiçeği geçiren herkes zona da geçirebilmektedir.

Suçiçeği ile enfekte olduktan sonra, varicella-zoster virüsü, omurilik ve beynin yakınındaki sinir dokusunda aktif bir durumda değildir. Virüs yeniden aktif bir hale geldiğinde ise cildin sinir yollarında ilerleyebilmekte ve zona oluşturabilmektedir. Zona geçiren çoğu kişi tekrar zona geçirmemektedir, ancak bazı insanlar ikinci veya üçüncü kez zona geçirebilmektedir. ⁸ 

Zona Risk Faktörleri

Zona hastalığını geçirme riskini artıran birçok faktör bulunmaktadır. Bu risk faktörleri arasında zayıf bir bağışıklık sistemine sahip olmak, ilerlemiş bir yaş ya da hamilelik sırasında suçiçeği geçirme gibi durumlar bulunmaktadır. Bununla birlikte, vücudunda varicella-zoster virüsü olan herkeste zona oluşabilmektedir.

Zona, suçiçeği hastalığına neden olan aynı virüs olan varicella-zoster virüsünün neden olduğu bir sağlık durumudur. Suçiçeği hastalığından kurtulduktan (veya suçiçeği aşısı olduğunuzda) sonra virüs vücudu terk etmez ve bazı sinir hücrelerinde yaşamaya devam eder. Nedenleri tam olarak bilinmese de, bu virüs aktif olmadığı halde etkinleşebilmektedir. Aktif bir hale geldiğinde ise zona oluşmaktadır. ⁹ 

Vücudunda varicella-zoster virüsü olan herkes zona geçirme riski bulunmaktadır. Bu durumu önceden tahmin etmenin bir yolu yoktur. Ancak bazı koşullar zona riskine sahip olup olmadığınız hakkında bilgi verebilmektedir. Zona risk faktörleri şunları içermektedir:

• İlerlemiş bir yaş
• Bağışıklık sistemi ile ilgili sorunlar
• Hamilelik sırasında suçiçeği geçirmek ¹⁰

İlerlemiş Bir Yaş

Sağlıklı yetişkinlerin yaklaşık olarak yüzde 25’i genellikle 40 yaşından sonra zona geçirmektedir. Zona geçirme riski yaşla birlikte artmaktadır. Örnek vermek gerekirse, 60 yaş üstü yetişkinlerin 10 yaşın altındaki çocuklara göre zona geçirme riski 10 kat daha fazladır.¹¹ 

Bağışıklık Sistemi Sorunları

Bağışıklık sistemi vücudu enfeksiyonlarla mücadele eden bölümüdür. Yaş, bağışıklık sistemini etkileyebilmektedir. HIV enfeksiyonu (veya AIDS), kanser, kanser ilaçları, radyasyon tedavileri veya organ nakli de bağışıklık sistemini zayıflatabilmektedir. Stres veya soğuk algınlığı gibi durumlar bile bağışıklık sistemini kısa süre bir süre için zayıf bir hale getirebilmekte ve zona ile ilgili risk faktörünü oluşturabilmektedir.

Hamilelik Sırasında Suçiçeği Geçirmek

Anneleri hamileliğin son zamanlarında (doğumdan 5 ile 21 gün öncesi) suçiçeği geçiren çocukların ya da bebeklik döneminde suçiçeği geçiren çocukların pediatrik zona olma riski bulunmaktadır. Bazı durumlarda çocuk suçiçeği ile doğar veya birkaç gün içinde geliştirir. ¹² 

Zona Virüsü Nasıl Yayılır?

Zona insandan insana geçmemektedir, ancak varicella-zoster virüsü suçiçeğine karşı bağışıklığı olmayan kişilere (suçiçeği aşısı olmamış veya suçiçeği geçirmemiş) bulaşabilmektedir.

Varicella-zoster virüsü genellikle açık yaralara neden olan kabarcıklar oluştuğunda, bunlara doğrudan temas yoluyla kişiden kişiye yayılmaktadır. Enfekte olduğunda, kişi zona hastalığı geliştirir, ancak bu zona geçirdiği anlamına gelmez.

Zona sırasında oluşan döküntüler açık yaralar yerine kapalı yaralar ise zona hastalığı olan kişinin başkalarına virüsü bulaştırma riski düşüktür. Bununla birlikte, suçiçeği, yenidoğan, hamile kadınlar ve zayıflamış bir bağışıklık sistemi olan kişiler için daha tehlikeli olabilmektedir.

Zona sırasında cilt üzerinde oluşan döküntüler kendi kendine kabuklanana kadar, hastalık oldukça bulaşıcıdır. Zona geçiriyorsanız, hassas kişilere temas etmekten kaçınmalısınız.

Aşağıda sıralanmış olan tavsiyeler, virüsün yayılmasını önlemeye yardımcı olabilmektedir:

• Döküntülerin üzerini kapalı tutun.
• Döküntülere dokunmayın veya kaşımayın.
• Ellerinizi sık sık yıkayın. ¹³ 

Zona (Herpes Zoster) Tedavisi

Zona nasıl geçer? Zona hastalığı için herhangi bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır, ancak uygulanan tedavi, hastalığın süresini kısaltabilmekte ve komplikasyonları önleyebilmektedir. Tedavi seçenekleri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Antiviral ilaçlar, zona hastalığının ve ağrısının süresini azaltmak için kullanılabilmektedir.
• Ağrı kesici ilaçlar, antidepresanlar ve topikal kremler uzun süreli ağrıyı hafifletir. ¹⁴ 

Başlangıç Tedavisi

Zona hastalığının teşhis edilmesi durumunda, en kısa sürede doktorunuz antiviral ilaçlarla tedaviye başlayacaktır. Zona hastalığı döküntüleri görülmeye başlandıktan sonra ilk 3 gün içinde ilaç kullanmaya başlarsanız, Postherpetik nevralji gibi daha sonraki evrelerin ortaya çıkma riski daha da düşmektedir.

Zona için uygulanan en yaygın tedavi yöntemleri şunlardır:

• Zona hastalığı durumunda hem hastalığın hem de ağrıların süresini kısaltmak için, asiklovir, famcicovir veya valasyclovir gibi antiviral ilaçlar reçete edilebilmektedir.
• Zona döküntüsü saldırısı sırasında ağrıyı azaltmaya yardımcı olmak için asetaminofen veya ibuprofen gibi ağrı kesici ilaçlar reçete edilebilmektedir. İlaçların sağlığınızı tehlikeye atmaması için etiket üzerindeki tüm talimatları okuyun ve uygulayın.
• Topikal antibiyotikler, kabarcıklarda oluşabilecek enfeksiyonları durdurmak için doğrudan cilde uygulanmaktadır.

Bazı zona vakaları için bazı doktorlar kortikosteroidler ve antiviral ilaçlar reçete edebilmektedir. Fakat kortikosteroidler zona için sıklıkla kullanılmamaktadır. Yapılan çalışmalara göre, bir antiviral ilaçla birlikte bir kortikosteroid kullanmak, tek başına bir antiviral ilaç kullanmaya göre ekstra bir fark yaratmamaktadır.¹⁵

Sürekli Tedavi

Zona döküntülerinin dökülmesinden sonra bir aydan daha uzun süre ağrınız varsa doktorunuz zona ile ilgili en yaygın komplikasyon olan postherpetik nevraljiyi teşhis edebilir. Postherpetik nevralji aylarca ya da yıllarca ağrıya neden olabilmektedir. Zona hastalığı olan 100 kişiden 10-15’ini postherpetik nevraljiden etkilenmektedir. Zona sonrası postherpetik nevraljinin ağrısını azaltmaya yönelik tedavi yöntemleri şunları içermektedir:

• Bazı antidepresan ilaçlar
• Benzokain içeren topikal anestezikler (ağrıyı gidermek için doğrudan cilde uygulanabilmektedir)
• Gabapentin veya pregabalin gibi antikonvülzan ilaçlar
• Kodein gibi opioidler
• Ağrıyı tedavi eden diğer ilaçlar, örneğin gabapentin enacarbil (Horizant)

Kapsaisin içeren topikal kremler ağrıyı biraz rahatlatabilmektedir. Ayrıca postherpetik nevralji için reçete ile satılan yüksek doz cilt kremleri de mevcuttur. Kapsaisin bazı kişilerin cildini tahriş edebilir veya yakabilir. Bu nedenle oldukça dikkatli kullanılmalıdır. ¹⁶ 

Zona (Herpes Zoster) Hastalığını Önleme Yöntemleri

Suçiçeği olan biri hayatının ilerleyen dönemlerinde zona geçirebilir. Ancak, zona hastalığının önlenmesi ya da daha az acı verici olması için aşı yapılmaktadır. Zona aşırı Zostavax olarak da bilinmektedir. Bu durumu doktorunuzla değerlendirmek en doğrusu olacaktır.

Hiç suçiçeği geçirmediyseniz, suçiçeği aşısı ile hem suçiçeği hem de daha sonra zona olan virüse maruz kalmaktan kaçınabilirsiniz.

Hiç suçiçeği geçirmediyseniz ve suçiçeği aşısı yaptırmadıysanız, zona veya suçiçeği olan insanlarla temastan kaçının. Zona döküntülerinden gelen sıvı bulaşıcıdır ve suçiçeğini geçirmeyen ya da suçiçeği aşısı olmayan insanlarda suçiçeğine (zona olmaz) neden olabilmektedir. ¹⁷ 

Zona hastalığınız varsa, döküntüler iyileşinceye kadar insanlarla yakın temastan kaçının. Suçiçeği nedeniyle özel risk altında olan kişilerle temastan kaçınılması özellikle önemlidir. Aşağıda belirtiler kişiler daha fazla bir risk altında bulunmaktadır:

• Hamile kadınlar, bebekler, çocuklar veya hiç suçiçeği geçirmemiş olan kişiler
• Zayıf bir bağışıklık sistemi olan ve enfeksiyonla savaşamayan (HIV enfeksiyonu veya diyabetli biri gibi) kişiler

Zona döküntülerinden akan sıvının diğer insanlar için risk oluşması nedeniyle döküntülerin üstünü örtmek virüsün yayılma riskini önleyebilmektedir. ¹⁸ 

Zona (Herpes Zoster) İçin Hangi Doktora Gidilir?

Zona hastalığı teşhisi ve tedavisi için aile hekimine, iç hastalıkları uzmanına, cilt hastalıkları uzmanına ve bir merkezi sinir sistemi uzmanına (nöroloji) başvurabilirsiniz. ¹⁹ 

UYARI: Burada yer alan bilgiler sağlıklı bireyler içindir. Tek tip tüketim önerilmemektedir. İçerikte yer alan bilgiler özel durumlarda veya hastalıklarda farklılık gösterebilir. En doğru bilgi için hekiminize ve diyetisyeninize danışınız.