Aft Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Aft Nedir?

Hemen hemen herkes hayatının bir döneminde ağız içinde çıkan yaralarla problem yaşamaktadır. Aft ismi verilen bu ağız içi yaraları, bir kişinin başına çok nadir gelebilirken, bazılarında sıklıkla ortaya çıkabilmekte ve herhangi bir işaret vermeden geri gelmektedir.  Her iki durumda da, oldukça acı verici olabilen bu ağız içi yaraları, yemek yeme hatta konuşma sırasında rahatsızlık yaratabilmektedir. Aftlar genel olarak ciddi sağlık sorunları olarak görülmemektedir, ancak şiddetli ya da altında yatan başka bir tıbbi durum nedeniyle tetikleniyorsa, tedavi edilmemesi durumunda çok daha sık ve sinir bozucu bir hale gelebilmektedir(1).

Birkaç farklı aft türü bulunmaktadır. En yaygın biçiminde yaşanan durum, ağız içi kısımlarını kaplayan mukozal zarda meydana gelen hasarlardır. Bu hasar meydana geldiğinde, vücudun doğal yanıtı bir aft oluşturmaktır. Ağız sinirleri yüzeye çok yakın olduğu için, özellikle dokunulduğunda, aftlar ağrıya neden olmaktadır.

Ağız içinde meydana gelen ve afta yol açan bu hasarların, yaralamadan besin yetersizliğine kadar pek çok nedeni bulunmaktadır. Bazı insanların, özellikle de sigara ve alkol bağımlılığı bulunanların aft geliştirmeye daha eğilimli olduğu düşünülmektedir. Diğer yandan, uygunsuz yerleştirilen protezler ya da keskin olan bir dişte aşırı sürtünme nedeniyle afta yol açabilmektedir. Bu nedenle protezlerin ve dolgularının iyice oturduğundan ve rahat olduğundan emin olunması son derece önemlidir(2). 

Aft, bulaşıcı değildir ve genellikle bir ile iki hafta içinde kendi kendine iyileşmektedir. Bununla birlikte, büyük veya aşırı derecede ağrılı bir yara haline gelebilmekte ya da iyileşmeden uzun bir süre rahatsızlık hissi vermeye devam edebilmektedir. Bu durumda bir doktor tavsiyesi almalısınız(3).

Aft Belirtileri

Ağızda oluşan aft başlangıcı ve sonrası belirtileri, nedenine bağlı olarak farklı şekillerde gelişebilmektedir, ancak genel olarak aşağıdakileri içermektedir:

•    Ağızda yuvarlak bir yara veya yaralar

•    Yaralar üzerindeki şişkinlik

•    Hassasiyet

•    Batma nedeniyle çiğneme veya diş fırçalama problemleri

•    Yaraların tuzlu, baharatlı veya ekşi gıdalar nedeniyle tahriş olması

•    İştah kaybı(4)

Aft ya da ağız ülseri, altta yatan hastalığa, rahatsızlığa veya duruma bağlı olarak değişen diğer belirtiler ile birlikte ortaya çıkabilmektedir. Sık sık ağız içini etkileyen belirtiler, aynı zamanda diğer vücut sistemlerini de içerebilmektedir.

Aft nasıl anlaşılır? Ağız içinde oluşan yaralar ve bu yaraların beraberinde getirdiği belirtiler şunlar olabilmektedir:

•    Ağız köşelerinde çatlaklar

•    Ağız kuruluğu

•    Ateş

•    İştah kaybı

•    “Malaise” ya da uyuşukluk

•    Bademcikleri veya boğazı kapsayan irin veya beyaz lekeler

•    Cilt döküntüsü

•    Boğaz ağrısı

•    Şişmiş lenf düğümleri(5)

Aftın diğer belirtileri şunları içerebilmektedir:

•    Karın ağrısı

•    Kanama

•    Karışıklık

•    Depresyon

•    İshal

•    Ağız ağrısı veya şişme

•    El ve ayaklarda uyuşma ve karıncalanma

•    Azalan iştahla birlikte istenmeyen kilo kaybı

•    Mide ülseri

•    Dil ağrısı

•    Zayıflık

Acil Tıbbi Yardım Gereken Belirtiler

Bazı durumlarda, ağızda çıkan bu yaralar, acil durumlarda hemen değerlendirilmesi gereken, hayati tehlike oluşturan bir durumun belirtisi olabilmektedir. Siz ya da birlikte bulunduğunuz birinin hayatı tehdit eden belirtilerden herhangi birine sahip olması durumunda acil tıbbi yardım alınmalıdır. Ciddiye alınması gereken belirtiler şunlardır:

•    Yutma veya solunum zorluğu

•    Yüksek ateş

•    Açıkça düşünmede sorun yaşama(6)

Hamilelikte Aft Belirtileri

Hamilelikte aftlar sıklıkla yanak içlerinde, dilde ve iç dudakların altında gelişmektedir. Ancak, durumu daha şiddetli bir hale getirebilen diğer belirtiler de ortaya çıkabilmektedir:

•    Ateş

•    Salyanın ağız kenarından akması

•    Ciltte kaşıntı ve tahriş

•    Yemek yeme ya da konuşma zorluğu

•    “Letarji”

•    Dil ve ağız alanında yanma hissi

•    Kötü nefes veya ağız kokusu(7)

Çocuklarda Aft Belirtileri

Aft genellikle çocuğunuzun ağzının iç astarında, diş etlerinde veya dil yüzeyinde ortaya çıkmaktadır. Bu yaraların şekli yuvarlaktır ve beyaz renkte görünmektedir.

Aft yaraları, çocuğunuz özellikle tuzlu veya baharatlı yiyecekler yediğinde daha da ağrılı bir hale gelmektedir. Bazen çocuğunuz aft yaraları iyileşene kadar yiyecekleri yemeyi reddedebilir.

Bir enfeksiyon sonucu aftlar oluşmuşsa, çocuğunuzun ateşi de olabilir.

Çocuğunuzun bir ağız enfeksiyonuyla ilgili olarak aft problemi yaşadığını düşünüyorsanız, bir doktora başvurmalısınız.

Çocuğunuzun aft ile birlikte yaşayabileceği diğer ciddi belirtiler ise şunlardır:

•    Kilo kaybı

•    Karın ağrısı

•    Açıklanamayan ateş

•    Dışkıda kan veya mukus

•    Boyun sertliği ve yorgunluğu

•    Anüs çevresinde yaralar

Bu tür ciddi belirtilerin ortaya çıkma nedeni, ağız içinde çıkan aftların bazen “çölyak hastalığı” veya iltihaplı bağırsak hastalığına bağlı olabilmesidir(8).

Afta Ne Sebep Olur?

Aft neden olur? Çoğu aft durumunda, aftın nedeni enfeksiyon değildir. Bu nedenle de, kişiden kişiye geçmemektedir. Afta sahip olan biriyle öpüşmek ya da bardakları veya çatal bıçakları ortak olarak kullanmak, aftın size de geçmesine yol açmaz.

Ağızda meydana gelen ufak hasarlar bile afta neden olabilmektedir. Yemek yediğinizde, yanağınızı yanlışlıkla ısırarak ya da diş fırçasını yanlış kullanarak ağız içinde hasarlara sebebiyet verebilirsiniz.

Tekrarlayan aftların nedeni genellikle bilinmemektedir. Bununla birlikte, bir takım faktörler tekrarlayan aft riskini artırabilmektedir. Aftı tetikleyen faktörler şunlardır(9):

•    Stres ve anksiyete

•    Ağız travması (örneğin, aşırı diş fırçalama ya da keskin veya sert gıdalar çiğneme)

•    Hormonal değişiklikler

Bazı kadınlar özellikle adet dönemlerinde aft geliştirmektedir. Bu, adet döngüsü sırasında vücudunuzdaki hormon düzeylerinde meydana gelen değişikliklerden kaynaklanmaktadır.

Bazı gıdalar yemek de aft gelişme olasılığını artırabilmektedir. Aft riskini arttırdığı düşünülen bazı gıdalar şunlar olabilmektedir:

•    Çikolata

•    Kahve

•    Yer fıstığı

•    Badem

•    Çilek

•    Peynir

•    Domates

•    Buğday unu

Tekrarlayan aft sahip olan kişilerin yaklaşık olarak % 40 kadarında aftı içeren bir aile öyküsü bulunmaktadır(10).

Sigarayı Bırakmak

Kişi sigarayı bıraktığında, aft geliştirme riski normalden daha fazladır. Bu vücudun normal bir reaksiyonudur. Vücut, sigara geçmişinden kaynaklanan kimyasallardaki değişimlerle mücadele etmektedir.

Sigarayı bıraktıktan sonra aftlarda meydana gelen artış geçici bir durumdur. Bunun sigarayı bırakmanızı engellemesine izin vermemelisiniz. Sigara içmenin uzun vadeli sağlığa olan zararları, aftların yaşattığı kısa süreli rahatsızlıktan çok daha büyüktür(11).

Altta Yatan Başka Tıbbi Nedenler

Tekrarlayan aftın altında yatan başka bir tıbbi durum mevcut olabilir. Aftın sürekli olarak çıkmasına neden olabilecek tıbbi durumlardan bazıları şunlardır:

Vitamin B12 eksikliği: B12 vitamini, kırmızı kan hücrelerinin yapılmasına yardımcı olmakta ve vücudun sinir sistemini sağlıklı tutmaktadır. Dolayısıyla, B12 vitamini eksikliği yorgunluk, nefes darlığı ve afta neden olabilmektedir.

Demir eksikliği: Demir eksikliği durumunda, kırmızı kan hücreleri yeteri kadar oksijeni taşıyamamaktadır. Bu da daha yorgun ve uyuşuk hissetmeye yol açmaktadır. Baş dönmesine de neden olan demir eksikliği, bazen aftın gelişmesine sebebiyet verebilmektedir(12). 

Çölyak hastalığı: Çölyak hastalığı, buğday, çavdar ve arpa gibi gıdalarda bulunan gluten isimli bir proteine karşı hassasiyete sahip olma durumudur. Durum, ince bağırsağın iltihaplanmasına neden olmaktadır. Aft da çölyak hastalığı olan erişkinlerde yaygın olarak ortaya çıkan bir belirtidir.

Crohn: Crohn hastalığı bağırsak iltihaplanmasına neden olan bir hastalıktır. Ağızda aftlarına gelişmesine yol açabilmektedir.

“Reaktif artrit”: “Reaktif artrit”, vücuttaki başka bir enfeksiyona karşı oluşan bir reaksiyondur. Bazen ağza yayılan iltihaplanmaya da neden olarak aftı tetikleyebilmektedir.

Zayıf bir bağışıklık sistemi: Vücudun bağışıklık sistemine saldıran veya bastıran herhangi bir durum aftın gelişmesine neden olabilmektedir. Örneğin, HIV gibi bağışıklık-baskılayıcı bir hastalık durumunda aft ortaya çıkabilmektedir(13). 

İlaca Karşı Reaksiyon

Bazı durumlarda aft, alınan bir ilaca tepki olarak ortaya çıkabilmektedir. Afta neden olabilecek bazı ilaçlar şunlardır:

•    “Non steroid antiinflamatuar ilaçlar”: İbuprofen ve aspirin gibi ağrı kesici ilaçlar aftı tetikleyebilmektedir. (16 yaşın altındaki çocuklara aspirin verilmemelidir.)

•    “Nicorandil”: “Nicorandil” bazen anjin tedavisinde kullanılan bir ilaçtır ve afta neden olabilmektedir.

•    Beta blokerler: Beta blokerler, anjin, kalp yetmezliği, yüksek tansiyon ve anormal kalp ritimleri gibi kalbi ve kan akışını etkileyen çeşitli koşulları tedavi etmek için kullanılmaktadır ve afta neden olabilmektedir.

İlacın kullanılmaya başlamasıyla ya da dozaj artırılmasıyla aftlar ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, bu genellikle geçici bir durumdur. İlaç nedeniyle aft problemi yaşıyorsanız, bu konuda doktorunuzdan tavsiye alabilirsiniz(14).

Diğer Nedenler

Afta daha az sıklıkla neden olan diğer durumlar şunlar olabilmektedir:

“Herpes simpleks enfeksiyonu”: Ağızda ve cinsel organlarda yaraların oluşmasına neden olabilen bu virüs, ağızda aftların gelişmesine yol açabilmektedir.

Anemi: Az sayıda kırmızı kan hücresi üretilmesiyle ortaya çıkan anemi, afta neden olabilmektedir.

Bazı cilt koşulları: “Liken planus” (deride düz, mavi veya mor renkli cilt lezyonlarının bulunması) ve “anjina bülloza hemorajika” (patlarlarsa ülsere dönüşen kan dolu kabarcıklar) gibi cilt koşulları afta neden olabilmektedir(15).

Gastrointestinal hastalıklar: İrritabl bağırsak sendromu ve gastroözofageal reflü hastalığı aftı tetikleyebilmektedir.

Farenjit: Boğaz ağrısı ile karakterize olan farenjit, afta yol açabilmektedir.

Suçiçeği: Hafif ama son derece bulaşıcı bir durum olan suçiçeği, kaşıntılı bir döküntü oluşturmaktadır. Sonuç olarak, ağız içindeki aftlar da tetiklenebilmektedir.

El, ayak ve ağız hastalığı: Enterovirüs olarak bilinen bir çeşit virüsün neden olduğu yaygın ve hafif bir hastalıktır(16).

Afta Ne İyi Gelir?

Ağız ülseri olarak da bilinen aft, ağız içindeki yaralardır. Ağzınızda veya diş etlerinizin tabanında gelişen küçük, ağrılı lezyonlardır. Yemek yiyebilir, içecek içebilir ve konuşabilirsiniz ancak tüm bunları yaparken rahatsız etmektedir. Kadınlar, ergenler ve ailenin ağız yolunda ülseri olan insanlar ağız ülseri gelişimi açısından daha yüksek risk altındadır.

Ağız ülseri bulaşıcı değildir ve genellikle bir ila iki hafta içinde iyileşir. Bununla birlikte, büyük veya aşırı derecede ağrılı bir yara haline gelebilir ya da iyileşmeden uzun süre devam edebilir. Bu durumda bir doktor tavsiyesi almalısınız(17). 

Aft Nasıl Tedavi Edilir?

Aft nasıl geçer? Çoğu aft durumunda belirli bir tedaviye ihtiyaç duyulmamaktadır. Aft genellikle 10-14 gün içerisinde kendiliğinden iyileşmektedir. Bununla birlikte, aft şiddetli, acı verici veya günlük faaliyetlerinize (örneğin yemek yeme gibi) müdahale ediyorsa, tedavi gerekli olabilmektedir.

Aftların altta yatan bir durumun sonucu olarak ortaya çıktığı düşünülüyorsa, durumun tedavi edilebilmesi için bir uzmana yönlendirilmeniz gerekebilir(18). 

Hafif bir aft problemi yaşanıyorsa, aftın daha çabuk iyileşmesine yardımcı olmak için kendi kendinize yapabileceğiniz bazı faydalı yöntemler bulunmaktadır:

•    Dişlerinizi fırçalarken yumuşak bir diş fırçası kullanın.

•    Aft iyileşene kadar sert, keskin, baharatlı ve asitli yiyecek ve içeceklerden kaçının (çiğnemenin daha kolay olduğu yumuşak gıdaları tercih edin).

•    Belirli gıdaların aftı tetikleyebileceğini düşünüyorsanız, o gıdalardan kaçının.

•    Yoga, meditasyon veya egzersiz gibi rahatlatıcı yöntemleri deneyerek stres seviyenizi azaltın.

Aft, keskin bir diş ya da yanağınızın iç kısmını kesen dolgu gibi belirli bir fiziksel neden sonucu oluşuyorsa, nedeni tedavi edildikten sonra aft doğal olarak iyileşmektedir. Bu konu için bir diş doktorundan yardım alabilirsiniz(19).  

İlaçla Tedavi

Bazı durumlarda tedaviye ilaçlarla tedavi edilebilmektedir. Doktorunuz ya da diş doktorunuz size hangi ilacı almanız gerektiği hakkında bilgilendirecektir. Reçetesiz olarak da eczanelerden temin edilebilen ilaçlar bulunmaktadır, ancak, bazı ilaçlar çocuklar veya hamile olan, emziren veya hamile kalmaya çalışan kadınlar için uygun değildir.

Aftları ortadan kaldıran herhangi bir ilaç bulunmamaktadır. Kullanılan ilaçların etkinliği hakkındaki araştırmalar da sınırlıdır. Diğer yandan, ilaçla uygulanan tedavilerin gelecekte aft geliştirme riskini azaltma gücü de bulunmamaktadır(20). 

•    “Kortikosteroidler”

“Kortikosteroidler” iltihabı azaltmaya yardımcı olabilen bir ilaç türüdür. Ağız içindeki aftlar ile ilişkili ağrıları azaltabilmektedir. Aynı zamanda, iyileşmenin hızlandırılmasına da yardımcı olabilmektedir.

“Kortikosteroidler”, gargaralar ve spreyler gibi birçok farklı biçimde kullanılabilmektedir. Diğer yandan, 12 yaşın altındaki çocuklarda aft için “kortikosteroid” ilaçları kullanmadan önce doktorunuza danışmalısınız(21).  

•    Antimikrobiyal Ağız Yıkama Suları

Antimikrobiyal olan ağız yıkama suları, özellikle ağrılı aftlar oluştuğunda kullanılabilmektedir. Bu antimikrobiyal ağız yıkama suları, bakteri, virüs veya mantarları öldürmeye yardımcı olur. İyileşme sürecinin hızlandırılmasını da sağlayabilmektedir. En sık kullanılan antimikrobiyal ilaç ise “Klorheksidin glukonat” olarak bilinmektedir.

“Klorheksidin glukonat” normalde günde iki kez kullanılmaktadır. “Klorheksidin glukonat” kullandıktan sonra dişlerinizin üstünde kahverengi bir leke görebilirsiniz. Bu leke kalıcı değildir ve tedaviyi tamamladığınızda dişleriniz normal rengine dönmelidir.

Bu kahverengi lekeyi önlemenin en iyi yolu, “klorheksidin glukonat” gargara olarak kullanmadan önce dişlerinizi fırçalamaktır. Bununla birlikte, dişlerinizi fırçaladıktan sonra, gargara kullanmadan önce ağzınızı su ile iyice durduğunuzdan emin olun.

“Klorheksidin glukonat” gargarası iki yaşın altındaki bebeklerde kesinlikle kullanılmamalıdır(22).  

•    Ağrı Kesici İlaçlar

Aftın çok ağrılı olması durumunda, doktorunuz doğrudan afta uygulayabileceğiniz bir ağrı kesici reçete önerebilir. Bu ağrı kesiciler gargara, sprey, pastil ve jeller olarak da bulunmaktadır.

Doktorunuz bir gargara veya sprey şeklinde bulunan “benzidamin” reçete etme ihtimali bulunmaktadır. Bununla birlikte, gargaralar 12 yaşın altındaki çocuklar için uygun değildir ve genellikle üst üste yedi günden fazla kullanılmamalıdır(23). 

Aftı Önleme Yöntemleri

Aftı tamamen durdurmanın sağlandığı bir tedavi yöntemi bulunmaktadır. Bu nedenle, kişinin hayatı boyunca tekrar aft yaşama riski bulunmaktadır. Aftın ortaya çıkması kaçınılmaz bir durum olsa da, riski azaltmak için yapılabilecek bazı yöntemler mevcuttur.

Bazı önleme yöntemleri şunları içerebilmektedir:

•    Afta neden olduğu bilinen ilaçların değiştirilmesi hakkında bir doktorla konuşmak

•    Belirtileri tetikleyebilecek veya kötüleştirebilecek gıdalardan kaçınmak

•    Günlük olarak dişleri fırçalama ve diş ipi kullanma ile ağzı temiz tutmak

•    Geçmişte salgınlara neden olduğu bilinen tetikleyicileri kullanmaktan kaçınmak(24)

Aft İçin Hangi Doktora Gidilir?

Aft tanısı ve tedavisi için bir kulak, burun, boğaz uzmanına (KBB) başvurabilirsiniz. Aftlar diş problemleri nedeniyle ortaya çıkıyorsa, bir diş doktorundan da yardım alabilirsiniz.