Çıban Nedir?

Çıban Nedir?

Çıban, cilt üzerinde kızarma ve hassaslaşma ile başlayan lokalize bir enfeksiyon durumudur. Bu alan zamanla daha da sertleşmekte ve daha da acı verici bir hale gelmektedir. Sonuç olarak ise çıbanın merkezi yumuşamakta ve enfeksiyonu ortadan kaldırmak için mücadele eden beyaz kan hücreleriyle dolmaktadır.

Bu beyaz kan hücreleri, bakteriler ve proteinler topluluğudur ve irin olarak da bilinmektedir. Gelişen bu irin cerrahi olarak açılabilen veya cildin yüzeyinden kendiliğinden akabilen bir kafa ya da uç oluşturmaktadır. Doku içinde biriken irin, apse olarak adlandırılmaktadır. Bu nedenle uçuğu bir cilt apsesi olarak değerlendirmek mümkündür.¹ 

Çıbanlar yaygın olarak yüz, boyun, koltukaltı, omuz, uyluk ve kalçalarda ortaya çıkmaktadır, ancak vücudun herhangi bir yerinde de görülebilmektedir. Vücut kıllarının olduğu veya teri toplayan ve sürtünen alanlarda, çıbanın gelişme riski daha yüksektir. Kulak kanalı veya burun gibi alanlarda oluşan çıbanlar özellikle ağrılı olabilmektedir ve bu alanlara tedavi hızla uygulanmalıdır. Bazı insanlar tekrar tekrar çıban geliştirmektedir ve bu durumun tekrar etmesi engellenememektedir.

Küçük olan çıbanlar uygun tedavi ile kendi kendine iyileşmektedir, ancak çıbanın daha büyük olması söz konusu ise veya büyümeye devam ediyorsa, bir doktora başvurulması gerekebilmektedir.

Çıban Belirtileri

Çıban başlangıcında, genellikle cilt pembemsi kırmızımsı bir renk almaktadır ve sonrasında ise ağrılı ve kabarık bir alan olarak gelişen bir cilt enfeksiyonu haline gelmektedir. Genellikle yuvarlaktır ve boyutu küçük bir bezelye kadardır, ancak bir golf topu kadar büyüklükte de olabilmektedir. Bir çıbanın gelişmiş olması söz konusu ise, gelecekteki birkaç gün içinde yumru daha büyük ve daha acı verici ama daha yumuşak bir hale gelmektedir. Daha yumuşak hale gelmesinin nedeni, çıbanın berrak bir sıvı veya irinle dolmasıdır.² 

Çıban nasıl anlaşılır? Çıbanın ortak belirtileri genel anlamda şunları içermektedir:

• Cilt üzerinde kırmızı renkte bir yumru
• Özellikle dokunulduğunda oluşan ağrı
• Bir bezelye kadar küçük ya da bir golf topu kadar büyük bir yumru
• İğneyla parçalanabilecek kadar yumuşamış olan uç ya da çıban merkezi
• Çıbanın ucunda gelişmiş olan beyazımsı sarı bir kafa
• İrin veya berrak sıvıların gelişmesi sonucu oluşan kabuklanma

Enfeksiyon daha da kötüye gittikçe, çıban merkezinde beyazımsı bir nokta veya kafa ortaya çıkabilmektedir. Bu durum, çıbanın içinde bulunan sıvı ya da irinin kendi kendine boşalmaya başlamasıyla düzelmektedir.

Çevreleyen cilde de yayılabilmektedir. Bu durum kan çıbanı ya da karbunkül olarak adlandırılmaktadır.³ 

Daha ciddi bir çıban enfeksiyonu aşağıda sıralanmış olan belirtilere yol açabilmektedir:

• Çıbanı saran cilt enfekte olmakta ve kızarmaktadır. Bu alanda şiddetli ağrılı bir ağrı, hissedilir bir sıcaklık ve şişme meydana gelmektedir.
• Ateş gelişmektedir.
• Lenf bezleri şişmektedir.
• Esas olarak çıkan çıbanın çevresinde diğer çıbanlar çıkmaya başlamaktadır. 

Çıban Çeşitleri

Çıban çeşitleri daha ayrıntılı olarak şöyle açıklanabilmektedir:

Fronkül ve karbunkül: Bu genellikle ciltte bulunan ve genellikle Staphylococcus aureus bakterisi ile enfekte olan bir apsedir. Çıbanın bu çeşiti cilt üzerinde bir veya daha fazla açıklığa yol açabilmekte ve ateş veya titreme ile ilişkili olabilmektedir.

Fronkül terimi, bir kıl folikülü içinde meydana gelen tipik bir çıbanı tanımlamak için kullanılmaktadır. Karbunkül terimi ise bir grup kıl folikülünü içeren ve bir fincandakinden daha geniş bir alanı içeren daha büyük bir apseyi tanımlamaktadır. Bir karbonkül, ciltte hissedilebilecek sertleşmiş bir yumru oluşturabilmektedir. Kronik, tekrarlayan çıbana sahip olma durumuna, fronkül veya karbunkül ismi verilmektedir.⁴ 

Kistik akne: Çıbanın bu çeşidi, yağ kanalları tıkanıp enfekte olduğunda oluşan bir apse türüdür. Kistik akne, yüzeysel bir cilt inflamasyonundan çok daha derin bir cilt dokusunu etkilemektedir. Kistik akne yaygın olarak yüz bölgesinde oluşmaktadır ve tipik olarak genç insanlarda daha fazla görülmektedir.

Hidradenit suppurativa: Bu çeşit bir çıban koltuk altlarında ve sıklıkla kasık bölgesinde oluşan birden fazla apsenin meydana geldiği bir durumdur. Bu bölgelerdeki çıbanlar, ter bezlerinin lokal iltihaplanması sonucu oluşmaktadır.⁵ 

Pilonidal kist: Bu, kalçaların kıvrımında meydana gelen bir apse türüdür. Pilonidal kistler sıklıkla kıl foliküllerinin büyüdüğü cilt alanının tabanında küçük enfeksiyon şekilde oluşmaktadır. Direkt basınçtan kaynaklanan tahriş ile zamanla iltihaplı bölge oturmayı zorlaştıran sert, ağrılı ve hassas bir nodül haline gelmektedir. Bu apseler sıklıkla uzun süreli oturmalardan ya da uzun yolculuklardan sonra gelişmektedir. 

Acil Tıbbi Yardım Alınması Gereken Çıban Belirtileri

Aşağıdaki belirtilerin ya da koşulların söz konusu olması durumunda tıbbi yardım alınması en doğrusu olacaktır:

• Yumuşak ve süngerimsi hissi veren orta ya da büyük bir çıban veya karbunkül
• Yüzde meydana gelen çıban (bu durum bazen ciddi komplikasyonlara neden olabilmektedir)
• Yüksek sıcaklık veya sıcaklık hissi gibi ek belirtiler genellikle iyi değildir
• Selülit (cildin daha derin tabakasının enfeksiyonu) gibi ikincil bir enfeksiyon
• Tip 2 diyabet, HIV veya AIDS gibi bağışıklık sistemini zayıflatan bir sağlık durumuyla birlikte görülen çıban
• Kemoterapi gibi bağışıklık sistemini zayıflattığı bilinen tıbbi tedavi sırasında gelişmiş olan çıban
• İki hafta sonra iyileşme belirtisi göstermeyen bir çıban

Çıban Nedenleri

Çıban neden olur? Çıban genellikle bir bakteri türü olan Staphylococcus aureus bakterisi nedeniyle oluşmaktadır. Bu bakteri türü cilt üzerinde yaşamaktadır ve cilt zarar görmedikçe ya da tahriş olmadıkça genellikle herhangi bir sağlık sorununa yol açmamaktadır. Bakteriler ciltteki küçük kesikler veya saç köklerinin zarar görmesiyle vücuda girebilmektedir Bunun bir sonucu olarak da cilt altında enfeksiyon oluşmaya başlamaktadır. Diğer yandan çıban, cildin yüzeyinde bulunan diğer bakteriler veya mantarlardan da kaynaklanabilmektedir.⁶ 

Cilt üzerinde yaşayan bu bakteriler cilt üzerinde kesikler veya minik çizilmeler meydana geldiğinde ya da saç köklerine girdiğinde çıban oluşmaktadır. Çıban, ter bezlerinin tıkanması sonucu da gelişebilmektedir.

Çıban gelişimine yol açabilecek diğer nedenler ise şöyle sıralanmaktadır:

• Gerekli olan kişisel hijyenin sağlanmaması
• Yabancı cisimlerin cilde batması ya da delmesi sonucu bakterilerin cilde nüfuz etmesi
• Sıkı kıyafetler giymek
• Giysilerdeki sert kimyasal deterjanlara cildin maruz kalması
• Diyabet (şeker hastalığı)
• Zayıf bağışıklık sistemine sahip olmak veya bağışıklık sistemi ile ilgili sorunlar yaşamak
• Zayıf beslenme veya vücut için temel besinler olan A, B ve C vitamini içeren sebzelerin eksikliği
• Aşırı alkol alımı veya çok fazla kafein tüketilmesi
• Sıvı kaybı yaşamak

Çıban Risk Faktörleri

Hemen hemen her sağlıklı bireyin çıban geliştirme riski bulunmaktadır, ancak aşağıda sıralanmış olan risk faktörlerine sahip olan kişilerin çıban geliştirme riski daha da yükselebilmektedir:

• Staph enfeksiyonu (stafilokok bakterileri) olan bir kişi ile yakın temasta bulunmak çıban geliştirme riskini artırabilmektedir. Çıban geliştirmiş veya çıban karıncalanması olan biriyle yaşıyorsanız, bir enfeksiyon geliştirmeniz daha olasıdır.
• Diyabet yani şeker hastalığı bulunan kişilerin çıban geliştirme riski de yükselebilmektedir. Bu durumda, çıban gibi ciltteki bakteriyel enfeksiyonlar da dahil olmak üzere vücuttaki enfeksiyonla savaşma gücü düşebilmektedir.⁷ 
• Diğer cilt koşulları geliştirmiş olan kişilerin çıban geliştirme riski daha yükselebilmektedir. Cildin koruyucu bariyerine zarar verdikleri için sivilce ve egzama gibi cilt problemleri kişiyi çıbana karşı daha duyarlı bir hale getirebilmektedir.
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması ya da bağışıklık sistemi hastalıkları çıban riskini yükseltebilmektedir. Bağışıklık sisteminin herhangi bir nedenden ötürü zayıflaması söz konusu ise, kişi çıban gibi cilt koşullarını geliştirmeye daha yatkın bir hale gelebilmektedir.⁸ 
• Ortak ekipmanların kullanıldığı sporlarla ilgilenen sporcuların çıban geliştirme riski diğer insanlara oranla daha fazla olabilmektedir.
• Obez insanların da çıban geliştirme riski daha fazladır.
• Hapishane, askeri kışla veya evsizler için sığınma evleri gibi diğer insanlarla yakın temasın oluştuğu alanlarda yaşayanların da çıban geliştirme riski artabilmektedir.

Çıban Tedavisi

Çıban nasıl geçer? Çoğu çıban vakasında kaşınma ve hafif ağrıdan sonra çıban kendi kendine iyileşmektedir. Daha uzun süren çıban durumunda ise irin biriktikçe çıbanın ağrısı artmaktadır. Çıban kendi kendi iyileşmiyorsa, iyileşmek için genellikle çıbanın açılması ve boşaltılması gerekmektedir. Bu durum genellikle 2 hafta içinde olmaktadır.⁹ 

Bu süreç boyunca evde yapılacak bazı yöntemler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Çıbanın üstüne sıcak kompres uygulayarak iyileşme sürecini hızlandırabilirsiniz. Bu uygulamayı günde 2 kez yapabilirsiniz.
• Çıbanın asla sıkılmaması gerekmektedir. Kendi başınıza kesmeyi de denememelisiniz. Bu enfeksiyonun daha da kötüleşmesine ve yayılmasına neden olabilmektedir.
• Çıban kendi kendine açıldıktan ve içindeki sıvı ya da irin aktıktan sonra sıcak ve nemli kompres uygulamaya devam edebilirsiniz.  
• Çıbanı kendi kendinize sıkmaktan kesinlikle kaçının.
• Çıbanı antiseptik sabunla yıkayın.
• Patlamış olan çıbanı temiz bir bandajla sarın.
• Enfeksiyonun yayılmasını önlemek için ellerinizi iyice yıkayın.
• Enfekte bölgeleri yıkadığınız ve kurutduğunuz her seferde temiz havlu kullanın.
• Çıban birkaç gün sonra iyileşmezse bir doktora başvurun.

Şiddetli çıban vakalarında tıbbi bir yardım alınmalıdır. Tıbbi tedaviler, sıklıkla antibiyotik kullanımını ve neşter yardımıyla çıbanın doktor tarafından akıtılmasını içermektedir. Göz ve burun etrafında gelişen çıbanların her zaman bir doktor tarafından tedavi edilmesi gerekmektedir, çünkü enfeksiyonun kan dolaşımına erişme ve beyne ulaşma riski bulunmaktadır.¹⁰ 

Çıbanın Tıbbi Tedavisi

Çıbanın iyileşmesi için tıbbi bir müdehaleye ihtiyaç duyuluyorsa, doktor çıbanın ucunda küçük bir kesik yaparak içindeki sıvıyı ya da irini akıtmaktadır. Böylece, iyileşme hızlanmaya başlamakta, baskı ve ağrının hafifletilmesi sağlanmaktadır. Enfeksiyon özellikle derin ise, enfeksiyonun baskılanması için az miktarda gazlı bez uygulanmaktadır. Ayrıca, ciddi veya tekrarlayan enfeksiyonlardan kurtulmaya yardımcı olması için oral veya topikal antibiyotik tedavisi de önerilebilmektedir.

Eğer çıban tekrarlayan bir problem ise, doktor vitamin takviyeleri (özellikle A vitamini ve E) alınmasını tavsiye edebilmektedir. Diğer yandan, tekrarlayan çıban probleminin bağışıklık sisteminde oluşan bir problem ya da diğer bir tıbbi sorun nedeniyle oluşup oluşmadığını anlamak için bazı testlerin yapılması da söz konusu olabilmektedir. 

Çıban Ameliyatı

Cerrahi müdehale tekrarlayan çıban vakalarını tedavi etmek ve önlemek için alınan son tedbirlerden biridir. Çıban nedeniyle uygulanan ameliyat, genellikle enfekte olan cilt bölgesindeki ter bezlerinin cerrahi olarak çıkarılmasını içermektedir. Pilonidal kistleri tedavi etmeye yardımcı olması için de bazen ameliyat gerekli olabilmektedir. ¹¹ 

Çıbanın Önlenmesi

Özellikle, vücudun enfeksiyona ve hastalığa karşı doğal savunma mekanizması olan bağışıklık sisteminin zayıflamış olduğu kişilerde, çıban gelişimi önlemek her zaman mümkün olamamaktadır.

Aşağıda sıralanmış olan tavsiyeler çıban geliştirme riski azaltmaya yardımcı olabilmektedir:

• Hafif bir antibakteriyel sabun kullanarak cildinizi düzenli olarak yıkayın.
• Çok küçük gözükse bile kesikleri, yaraları veya sıyrıkları daima dikkatlice temizleyin.
• İyileşene kadar steril bir bandajla yaraları, yaraları ve sıyrıkları koruyun.
• Sağlıklı bir diyetle beslenin ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için düzenli egzersiz yapın. 

Çıbanın gelişmesi durumunda, enfeksiyonun vücudun diğer bölümlerine veya başka insanlara yayılmasını önlemek için birkaç adım atmanız önemlidir.

• Çıbana dokunmadan önce ve dokunduktan sonra ellerinizi bir antibakteriyel sabunla yıkayın.
• İç çamaşırları, nevresimleri ve havluları yüksek sıcaklıkta yıkayın.
• Çıban olan bölge için ayrı vücudun diğer bölgeleri için ayrı havlular kullanın.
• İyileşene kadar steril gazlı bezle yaraları koruyun.
• Çıbanı ya da diğer cilt hasarları için kullandığınız gazlı bezi düzenli olarak değiştirin.
• Kullanılan gazlı bezi veya sargıları plastik bir çöp torbasına koyun ve iyice kapatarak hemen bir çöp kutusuna atın. ¹²

 UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.