AIDS Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

AIDS Hastalığı Nedir?

AIDS (Edinilmiş Bağışıklık Eksikliği Sendromu), HIV adı verilen bir virüsten kaynaklanan bir hastalıktır. HIV, İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü anlamına gelmektedir. HIV enfeksiyonu günümüzde, dünya genelince oldukça ciddi bir durumdur. Dünya Sağlık Örgütü, AIDS hastalığını Pandemik (çok geniş çaplı bir salgın) hastalık olarak kabul etmektedir.

HIV virüsü, insanın bağışıklık sisteminin sağlıklı fonksiyonlarına etki eden ve onu güçsüz hale getiren bir virüstür. Sonuç olarak da, virüsün işgali nedeniyle bağışıklık sistemi ciddi şekilde bozulunca, vücut bir dizi hastalığa karşı dirençsiz bir duruma gelmektedir. AIDS, vücudun kendi kendini iyileştirme mekanizmasını ciddi anlamda sarsmaktadır ve vücudu “Tüberküloz”, “Pnömoni”, mantar enfeksiyonu gibi fırsatçı enfeksiyonlara karşı dirençsizleştirmektedir¹.  

HIV cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyondur. Ayrıca, enfeksiyonlu kanla temas yoluyla veya hamilelik, doğum veya emzirme döneminde anneden çocuğa bulaşarak da yayılabilmektedir. Tedavi uygulanmıyorsa, HIV’in bağışıklık sistemini zayıflatması ve AIDS’e dönmesi yıllar alabilmektedir.

HIV / AIDS için herhangi bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır, ancak hastalığın ilerlemesini önemli ölçüde yavaşlatabilen ilaçlar vardır. Bu ilaçlar birçok gelişmiş ülkede AIDS ölümlerini azaltmaktadır. Ancak, halen HIV, Afrika, Haiti ve Asya’nın bir bölümündeki nüfusu yok etmeye devam etmektedir². 

AIDS Belirtileri

HIV enfeksiyonu üç aşamada meydana gelmektedir. Tedavi olmadığı takdirde, HIV, zaman içinde daha da kötüleşir ve sonunda bağışıklık sistemini etkiler.

Birinci Aşama: Akut HIV Enfeksiyonu

Çoğu kişi AIDS başlangıcında, HIV ile enfekte olduğunu anlamaz, ancak kısa bir süre sonra belirtileri ortaya çıkmaya başlayabilir. Bu durumda, vücudun bağışıklık sistemi, genellikle virüsü aldıktan sonra 2 ile 6 hafta içinde mücadele verir. Buna “akut retroviral sendrom” veya primer HIV enfeksiyonu ismi verilmektedir.

AIDS hastalığını belirtileri diğer viral hastalıklarla benzemektedir ve genellikle grip ile karşılaştırılmaktadır. Genellikle bir veya iki hafta sürmekte, sonrasında ise tamamen kaybolmaktadır. AIDS nasıl anlaşılır? AIDS belirtileri şunları içermektedir³: 

• Baş ağrısı
• İshal
• Mide bulantısı ve kusma
• Yorgunluk
• Ağrıyan kaslar
• Boğaz ağrısı
• Şişmiş lenf bezleri
• Kaşıntısız kırmızı döküntü, genellikle gövde bölgesinde
• Ateş

Doktorunuz hızla hareket ederse, HIV’in vücudunuzu tutmasını engelleyebilir. Enfekte olmuş kişiler (örneğin, HIV pozitif olan biriyle korunmasız cinsel ilişkiye girilmişse) kendilerini korumak için anti-HIV ilaçları alabilirler. Buna KEP ismi verilmektedir. Ancak, işleme maruz kaldıktan sonra 72 saat içinde başlamanız gerekir ve ilaçların hoş olmayan yan etkileri olabilir⁴. 

İkinci Aşama: Kronik HIV Enfeksiyonu

Bağışıklık sistem HIV ile olan mücadelesini kaybettikten sonra gribe benzer belirtiler kaybolmaktadır. Doktorlar bunu asemptomatik veya klinik “latent” dönem olarak adlandırmaktadır. Çoğu insanın görebildiği veya hissettiği belirtileri bulunmamaktadır. Bu nedenle, kişi enfekte olduğunu ve HIV’i başkalarına geçirebileceğini fark edemeyebilir. Bu aşama 10 yıl veya daha fazla sürebilir.

Bu süre boyunca, tedavi edilmemiş HIV, CD4 T hücrelerini öldürerek bağışıklık sisteminizi yok etmektedir.

İlaçların bir kombinasyonu, HIV ile mücadele etmeye, bağışıklık sistemini yeniden inşa etmeye ve virüsün yayılmasını önlemeye yardımcı olabilmektedir. Hem ilaç tedavisi görüyorsanız hem de sağlıklı alışkanlıklar edindiyseniz, HIV enfeksiyonu ilerleyemez⁵. 

Üçüncü Aşama: AIDS

AIDS, HIV enfeksiyonunun ileri aşamasıdır. Genellikle CD4 T-hücresi sayısı 200’ün altına düştüğünde enfeksiyon AIDS haline gelmektedir. “Kaposi sarkomu” (cilt kanseri türü) veya “pnömokistik hava yolu pnömonisi” (bir akciğer hastalığı) gibi “AIDS belirleyici bir hastalığınız” varsa AIDS teşhisi konabilir.

Daha önce HIV virüsü ile enfekte olduğunuzu bilmiyorsanız, bu belirtilerin bir kısmını yaşamaya başladıktan sonra hastalığı fark edebilirsiniz:

• Her zaman yorgun hissetmek
• Boyunda veya kasıkta şişmiş lenf bezleri
• 10 günden fazla süren ateş
• Gece terlemeleri
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Cilt üzerinde yok olmayan mor lekeler
• Nefes darlığı
• Şiddetli, uzun süreli ishal
• Ağız, boğaz veya vajinadaki maya enfeksiyonları
• Açıklanamayan morarmalar ve kanamalar

İlaç tedavisi göremeyen AIDS’li insanlar yalnızca yaklaşık 3 yıl kadar hayatta kalmaktadır. Eğer o sırada tehlikeli bir enfeksiyona maruz kalırlarsa, bu süre daha da azalır. Ancak, kişi doğru tedaviyle ve sağlıklı bir yaşam tarzıyla uzun süre yaşayabilmektedir⁶. 

HIV Taşıyor muyum?

HIV’li olup olmadığınızdan emin olmak için test yaptırmanız gerekir. Belirtiler virüsü kaptığınızı işaret etse de, bu güvenilir bir yol değildir. Aslında bakılırsa, çoğu insan hiçbir belirti yaşamamaktadır. Bu nedenle, enfeksiyona ilişkin tipik belirtilerden herhangi birine sahip olmasanız bile, risk altında olduğunuzu düşünüyorsanız, daima test yaptırmalısınız⁷. 

AIDS'e Ne Sebep Olur?

HIV veya İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü (Human Immunodeficiency Virus) ilk olarak 1983 yılında bulunan bir retrovirüstür. Bu virüs, AIDS ya da Edinsel İmmun Yetmezlik Sendromu olarak bilinen hastalığın nedenidir.

Virüs vücuda girdikten sonra, HIV, vücudun savunma sistemini oluşturan bağışıklık sisteminin hücrelerine bulaşmaktadır. Sonuç olarak da, onları enfeksiyonlarla mücadeleye karşı etkisiz hale getirmektedir.

HIV virüsü, vücudu çeşitli bakteriler, virüsler ve diğer mikroplara karşı koruyan bağışıklık sisteminin CD4 hücrelerine girmektedir. CD4 hücreleri daha sonra binlerce virüs üretmek için kullanılmaktadır. Bu kopyalar CD4 hücrelerinden ayrılırken bu süreçte virüs onları öldürmektedir.

Virüs çoğalmaya başladığında, CD4 hücrelerinin sayısı önemli ölçüde azalmaktadır. HIV enfeksiyonun, tamamen AIDS vakasına dönüşmesi için yaklaşık 10 yıl veya daha fazla bir süre gerekmektedir⁸.  

HIV Nedir?

HIV virüsünün insanlara Afrika’da bulunan şempanzeler ve diğer maymunlardan geçtiği düşünülmektedir. Maymunları etkileyen virüs, HIV’e çok benzemektedir ve “SIVcpz” (simian immün yetmezlik virüsü) adı verilmektedir. Bu virüs, şempanzelerin avlanması sırasında enfekte şempanze kanıyla temas ettikten sonra insanlara yayılmaktadır.

Uzun yıllar boyunca, insan türü HIV, Afrika’nın uzak bir bölümüyle sınırlıydı. Ancak, zaman içinde, gelişen bağlantılarla virüs dünyaya yayılmaya başlamıştır⁹. 

HIV Türleri

Virüs çok hızlı bir şekilde değişmektedir ve vücudun savunma sistemlerinin birçoğuna kolayca girebilmektedir. İki tür HIV bulunmaktadır. Bunlar, HIV-1 ve HIV-2’dir ve birçok alt türü vardır.

HIV-1, dünya genelinde, HIV-2 ise Batı Afrika’da bulunur; ancak nadiren başka yerlerde de bulunmaktadır. HIV-1 ile aynı yollarla bulaşan HIV-2, AIDS’e HIV-1’den çok daha yavaş neden olmaktadır¹⁰.  

AIDS Neden Olur?

Çoğu AIDS hastalığı vakasında en yaygın neden cinsel ilişkidir. Korunmadan cinsel ilişkiye girmek HIV taşıyan kişiden hastalığı kapmaya neden olmaktadır. HIV taşıyan kişi herhangi bir hastalık belirtisi göstermese bile yine de hastalığı başka insanlara geçirebilmektedir. HIV virüsü taşıyan kişi enfeksiyondan birkaç hafta sonra kolayca hastalığı diğer insanlara yayabilmektedir. Bu nedenle, AIDS tedavisi,  HIV virüsünün kolayca yayılma riskini azaltmak için son derece önemlidir¹¹.  

Diğer AIDS Nedenleri

HIV diğer şekillerde de bulaşabilir. Diğer durumlar şunlardır:

• İğneler, şırıngalar ve diğer enjeksiyon ekipmanlarının paylaşımı
• Doğum öncesinde, sırasında ya da emzirirken annemden bebeğe geçmesi
• Sağlık görevlilerinin kazayla kendilerine enfekte bir iğne batırmaları, ancak bu risk oldukça düşüktür
• Kan transfüzyonu (kan nakli), bu oldukça nadirdir, ancak gelişmekte olan ülkelerde halen yaşanabilmektedir¹².

AIDS Riskini Artıran Faktörler

HIV bulaşması riski yüksek olan insanlar şu gruplara dâhil olabilir:

• Erkeğin başka bir erkekle korunmasız olarak cinsel ilişkiye girmesi
• Kadınların erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkeklerle korunmasız bir şekilde ilişkiye girmesi
• Afrika’da yaşayan veya seyahat eden biriyle korunmasız cinsel ilişki
• Uyuşturucu enjekte edilen ekipmanların ortak kullanımı
• Uyuşturucu enjekte edilen ekipmanları ortak kullanan biriyle korunmasız cinsel ilişki
• Başka cinsel yolla bulaşan enfeksiyonu olan insanlar
• Afrika, doğu Avrupa, eski Sovyetler Birliği ülkeleri, Asya ya da Orta ve Güney Amerika’da kan nakli yapılan kişiler¹³

HIV’in Yayılması

HIV bir insandan diğerine kolaylıkla geçemez. HIV enfeksiyonu soğuk ve grip virüsleri gibi havayla yayılmaz. HIV, kan ve bazı vücut sıvıları içinde yaşamaktadır. HIV almak için HIV’li birinden gelen bu sıvılardan bir tanesinin kanınıza karışması gerekir.

HIV virüsünün bulaşmasına neden olan vücut sıvıları şunlardır:

• Sperm
• Adet kanları da dâhil olmak üzere vajinal sıvılar
• Anne sütü
• Kan
• Anüs içindeki astar¹⁴

Tükürük, ter veya idrar gibi diğer vücut sıvıları, başka bir kişiye bulaşacak kadar virüs içermez. Virüsün kan dolaşımına girmesinin başlıca yolları şunlardır:

• Kan dolaşımına enjekte edilen iğneler veya diğer insanlarla paylaşılan enjeksiyon ekipmanlar
• Anüs, vajina veya cinsel organların üzerindeki veya içindeki ince astar
• Ağız ve gözlerde bulunan ince astar
• Ciltte bulunan kesikler ve yaralar

HIV aşağıdaki yollarla bulaşmamaktadır:

• Tükürmek
• Öpüşmek
• Isırılmak
• Kesik olmayan, sağlıklı cilt ile temas
• Hapşırmak
• Banyo, havlu veya çatal bıçak paylaşımı
• Aynı tuvaletleri veya yüzme havuzlarını kullanmak
• Ağızdan ağıza “resüsitasyon”
• Hayvanlarla veya böcekler ve sivrisineklerle temas¹⁵

AIDS Nasıl Tedavi Edilir?

AIDS nasıl geçer? HIV veya AIDS hastalığının herhangi bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Ancak, uygulanan bazı tedavi yöntemleri hastalığın seyrini yavaşlatmaya yardımcı olabilmektedir. HIV virüs ile enfekte olmuş bir kişiye uzun ve nispeten sağlıklı bir yaşam sürme fırsatı verilebilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün Haziran 2013 yılında yayınladığı talimatlara göre, daha önce yapılmış HIV antiretroviral tedavisi hayati önem taşımaktadır. Bu tedavi yöntemi yaşam kalitesini arttırmakta, yaşam süresini uzatmakta ve bulaşma riskini azaltmaktadır.

Günümüzde halen HIV için aşı veya tedavi yöntemi bulunmasa da, tedaviler çok daha etkili ve faydalı hale getirilmiştir. Hastalar genel sağlıklarını ve yaşam kalitelerini günlük olarak aldıkları bir hapla iyileştirebilmektedir¹⁶. 

Acil HIV Hapları (Temas Sonrası Profilaksi)

Kişi, son 72 saat içinde (3 gün) virüse maruz kaldığını düşünüyorsa, TSP (temas sonrası profilaksi) adı verilen anti-HIV ilaçları, enfeksiyonu durdurmaya yardımcı olabilir. Virüsle temastan sonra tedavinin mümkün olan en kısa zamanda yapılması gerekmektedir.

TSP, 4 hafta, toplam 28 gün süren ve çok zorlayıcı olan bir tedavidir. Rahatsız edici yan etkilere (ishal, mide bulantısı ve baş ağrısı) neden olabilmektedir. 

Kişiye HIV pozitif bir teşhis konduktan sonra, tedaviye başlamadan önce virüsün ilerleyişini izlemek için düzenli kan testleri yaptırılmalıdır. Terapi, kandaki HIV’in seviyesini azaltmak için tasarlanmıştır ve pek çok yararı bulunmaktadır.

HIV, antiretroviral ilaçlarla tedavi edilmektedir. Bu tedavi yöntemi, HIV enfeksiyonunu ve virüsün vücuda yayılmasını yavaşlatmaktadır. Genellikle, hastalar HAART (yüksek derecede aktif antiretroviral tedavi) veya cART (kombine antiretroviral tedavi) adı verilen ilaçların kombinasyonunu almaktadır.  

HIV tedavisi genellikle kalıcıdır ve ömür boyu sürmektedir. HIV tedavisi rutin dozajlara dayanmaktadır. Haplar düzenli olarak, her seferinde alınmalıdır. Her sınıf antiretroviral ilaçların farklı yan etkileri bulunmaktadır ancak bulantı, yorgunluk, ishal, baş ağrısı, deri döküntüleri veya huysuzluk gibi olası yan etkiler olabilmektedir¹⁷.  

Tamamlayıcı veya Alternatif Tıp

Yaygın olarak kullanılmasına rağmen, bitkisel ilaçlar gibi alternatif tamamlayıcı ilaçların etkili olduğu ispatlanmamıştır. Bazı sınırlı çalışmalara göre, mineral veya vitamin takviyesi genel sağlığa faydalı olabilmektedir. Bu seçeneklerin bazıları, hatta vitamin takviyeleri bile, antiretroviral ilaçlarla uyuşturucu etkileşimlere girebileceğinden, hastaların herhangi bir alternatif tedavi yöntemine başvurmadan önce kesinlikle doktorlarına danışmaları gerekmektedir¹⁸.  

HIV veya AIDS Hastalığından Korunma Yöntemleri

HIV virüsünün bulaşmasını engellemek için uygulanabilecek yöntemler şunlardır:

Korunmasız cinsel ilişki: Prezervatif kullanmadan cinsel ilişkiye girmek, kişide HIV ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara yakalanma riski yaratmaktadır. HIV, korunmasız cinsel ilişkiye girildiğinde kolayca yayılabilmektedir.

İlaç suiistimali ve iğne paylaşımı: İntravenöz ilaç kullanımı, gelişmiş ülkelerde HIV’in bulaşmasında önemli bir nedendir. Ortak kullanılan iğneler, kullanıcıları HIV’e ve hepatit C gibi diğer virüslere maruz bırakmaktadır. İğne değiştirme programları gibi stratejiler, uyuşturucu suiistimallerinin neden olduğu enfeksiyonları azaltmak için kullanılmaktadır. Birisinin bir iğne kullanması gerekiyorsa, bu iğnenin temiz, kullanılmamış, paylaşılmamış bir iğne olması gerekmektedir¹⁹.  

Vücut sıvılarına maruz kalma: HIV’i taşıyan vücut sıvılarına maruz kalmayı engellemek hastalıktan korunmaya yardımcı olabilmektedir. Sağlık çalışanları her zaman eldiven, maske, koruyucu gözlük, kalkan ve önlük kullanmalıdır. Kan veya diğer vücut sıvılarına temas ettikten hemen sonra cildin sık sık yıkanması enfeksiyon olasılığını azaltabilmektedir.

Hamilelik: Bazı antiretroviral ilaçlar, doğmamış çocuğa zarar verebilir. Ancak etkili bir tedavi planı, annenin bebeğe HIV bulaştırmasını önleyebilmektedir. Bebeğin sağlığını korumak için önlemler alınmalıdır. Sezaryenle doğum yapılması gerekebilir. HIV ile enfekte anneler emzirilmemelidir.

Eğitim: AIDS hastalığı ve korunma yöntemleri hakkında sağlık eğitimi verilmesi riskli davranışları azaltmada önemli bir faktördür²⁰.  

HIV veya AIDS Hastalığını Yönetmek

Uyum: HIV tedavisi, hasta ilaçları zamanında kullanmaya kararlıysa oldukça etkili olabilmektedir. Birkaç doz bile atmak tedaviyi tehlikeye atabilmektedir. Tedavi planı hastanın yaşam tarzı ve takvimine uyacak şekilde günlük olarak programlanmalıdır.

Genel Sağlık: Hastanın ilaçlarını düzenli olarak alması çok önemlidir, ancak, aynı zamanda genel sağlığı iyileştirmek için düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve sigarayı bırakma gibi yöntemlere de başvurulmalıdır.  

Ek önlemler: HIV virüsünü taşıyan kişiler olası enfeksiyonlara karşı daha dikkatli olmalıdır. Hayvanların etrafında iken dikkatli olunmalıdır, kedi tuvaleti ve hayvan dışkısı ile temastan kaçınmalıdır. Ellerin titiz ve düzenli yıkanması oldukça önemlidir.

Uzun süreli durum: HIV, kalıcı bir durumdur ve bu nedenle hastalar sağlık ekibi ile düzenli temas halinde olmalıdır. Tedavi planı düzenli olarak gözden geçirilmelidir.

Psikolojik yardım: AIDS ve HIV hakkında oldukça yanlış yargılar bulunmaktadır. Bu durum, hastayı sosyal ve çalışma hayatından uzak kalmaya yönlendirmektedir. Hem HIV taşıyıcısı olma psikolojisi hem de toplumun tutumu hastayı depresyona sürükleyebilmektedir. Bu nedenle, hastanın psikolojik yardım da alması oldukça faydalı olacaktır²¹.  

AIDS İçin Hangi Doktora Gidilir?

AIDS hastalığı teşhisi ve tedavisi için bir enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz.