Ayak Mantarı Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Ayak Mantarı Nedir?

Ayak mantarı, mantarın neden olduğu bir cilt enfeksiyonudur. Mantar enfeksiyonları vücudun her yerinde gelişebilmektedir. Ayakta ortaya çıkan türüne ise atlet ayağı ya da tinea pedis adı verilmektedir. Mantar enfeksiyonları özellikle ayaklarda oldukça sık yaşanmaktadır. Bunun nedeni, mantarın gelişmek için karanlık, nemli ve sıcak ortamlara ihtiyaç duymasıdır.

Ayaklar genelde sıcak ve nemli kalmaktadır, bu da mantarın gelişmesi için elverişli bir ortam hazırlamaktadır. Diğer yandan, mantar, yüzme havuzları, duşlar ve soyunma odaları gibi nemli bölgelerden insanlara geçebilmektedir. Atlet ayağı denmesinin nedeni de aslında budur¹.  

Ayak mantarı cildin kuru ve kaşıntılı olmasına neden olmaktadır. Özellikle, ayak parmağı aralarında ve ayak tabanında oluşmaktadır. Daha ilerlemesi durumunda, iltihaplanma, çatlaklar ve kabarcıklar meydana gelebilmektedir. Tahriş olan cilt bakterilere karşı da savunmasız kalabilmektedir. Diğer yandan, bu mantar ayak tırnakları da dâhil vücudun her yerine yayılma riski taşımaktadır.

Mantarın üremesi için elverişli olan zeminlerde çıplak ayak yürümekten kaçınarak, mantarların enfekte olmasını engellemek mümkün olabilmektedir. Aynı zamanda, ayakların her gün iyice yıkanması ve iyice kurulanması da oldukça önemli bir husustur. Ayakların çok terlemesi gibi bir durum söz konusuyla, gün içinde çorapları değiştirmek faydalı olacaktır. Ayak mantarını tedavi etmek için sıklıkla antifungal tozlar, spreyler veya kremler kullanılmaktadır².

Ayak Mantarı Belirtileri

Ayak mantarı, cildi oldukça tahrip etmektedir, bu nedenle, belirtileri fark etmemek çok mümkün olmamaktadır. Ayak mantarı başlangıcı belirtileri çoğu zaman enfeksiyonun oluşmasından hemen sonra ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan, ayak mantarının şiddeti kişiden kişiye göre de değişiklik gösterebilmektedir.

Enfeksiyon tedavi edilmediği takdirde, ciddi komplikasyonlara yol açabilmektedir. Septisemi, bu komplikasyonlara bir örnek olabilmektedir. Septisemi, vücudun herhangi bir yerinde oluşan enfeksiyonun kana karışarak vücudun diğer bölümlerinde de ortaya çıkmasıdır. Bu nedenle, ayak mantarını her zaman tedavi ettirmek yapılacak en doğru şey olacaktır³.

Ayak mantarı nasıl anlaşılır? En sık yaşanan ayak mantarı belirtilerini şöyle sıralamak mümkündür:

Pürüzlü Bir Cilt

Ayak mantarı genellikle ayağın bir bölümündeki sağlıklı ciltte gelişmektedir. Çoğu zaman, bu bölümler parmak arasındaki cilttir. Parmak arasındaki enfekte olmuş cilt, kuru ve kırılgandır. Sonuç olarak da, kaşıntı ve iltihaba eğilimli, pürüzlü bir hale gelmektedir⁴.

İltihaplanma

Ayak mantarına bağışıklık sisteminin verdiği tepki cilt üzerinde iltihaplanma ve şişmeye neden olmaktadır. Bağışıklık sistemi vücudun saldırıya uğradığını fark ettiğinde, iyileşme sürecini hızlandırmak için enfeksiyona saldırmak ve kan damarlarını genişletmek için iltihaplı kimyasalları hemen serbest bırakmaktadır. Kan damarları genişlemeye başladığında ise cilt, kırmızı ve kızarık bir görüntü almaktadır⁵.

Kaşıntı

Enfeksiyon nedeniyle cilt kuru ve iltihaplı bir hal aldığında, diğer yandan, bu bölgede tahriş de meydana gelmektedir. Kaşıntı ise mantar hastalıklarının en yaygın olarak yaşanan belirtisidir. Sürekli olarak cildi kaşıyarak çizmek, cilt dokusuna yarar vermektedir. Tahriş olan cilt enfeksiyonun daha yayılmasına ve derinlere inmesine yol açmaktadır. Cilde iyice nüfuz eden enfeksiyona karşı bağışıklık sistemi savunmasız kalabilmektedir⁶.

Kabarcıklar

Küçük ve acı veren ağrılı kabarcıklar, ayağın enfekte olan cildi üzerinde ortaya çıkabilmektedir. Bunlar normalde ayak parmaklarının arasında ya da ayağın tabanında bulunmaktadır ve son derece rahatsız edicidir. Ne olursa olsun bu kabarcıklara dokunmamalı ve patlatmamalısınız. Cildin daha da zayıf düşmesine yol açmakla birlikte, patojenlerin epidermis yoluyla bağışıklık sistemine girmesine de neden olabilmektedir⁷. 

Cilt Rengi Değişiklikleri

Cilt renginin değişmesi, ayak mantarı gibi mantarlı cilt enfeksiyonlarının ortak bir belirtisidir. Genellikle, tırnağı saran cilt sarımtırak bir renk almaktadır. Bu durum bazen tırnağın rengini de etkileyebilmektedir. Kuru ve hasar gören cilt daha solgun gözükmektedir. Cilt, pul pul zayıflamış olan cilt hücrelerini dökmektedir⁸.

Stres

Ayak mantarı ile mücadele ediyorsanız, bu durum muhtemelen stres seviyelerini de artıracaktır. Stresli olmak bağışıklık sistemini zayıflatmakta ve enfeksiyonla mücadele etmesini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, mantar enfeksiyonunu stres yapmak yerine planlı bir tedavi ile bu durumu atlamaya çalışmalısınız⁹.

Ayak Mantarı Nedenleri

Ayak mantarı, ayak tabanlarını ve ayak parmakları arasındaki cildi etkileyen, iltihaplı bir cilt enfeksiyonudur. Aynı zamanda, atlet ayağı olarak da bilinmesinin nedeni sıklıkla sporcu insanlarda yaşanmasıdır. Oldukça yaygın olan bir mantar enfeksiyonu da olsa, altta yatan diğer bir neden yüzünden gelişip gelişmediğini anlamak için testler yapılması gerekebilmektedir¹⁰. 

Ayak mantarı neden olur? Ayak mantarı genellikle, cilt, saç ve tırnaklarda bulunan bir protein olan keratin ile beslenen bir mantar enfeksiyonudur. Bu mantar türü nemli ve sıcak ortamlarda üremektedir. Ayakların sıcak ve nemli ortamlara çok sık maruz kalması, bu mantar türünün ayaklarda kolayca gelişmesine yol açmaktadır¹¹.

Tinea pedis, ayak mantarının tıbbi ismidir. Sporcuların ayak mantarına daha çok maruz kalmasının nedeni ise bu mantar türünün spor salonları, soyunma odaları, yüzme havuzları, ortak duşlar, pedikür salonları, kirlenmiş çoraplar ve giysiler de dâhil olmak üzere birçok yüzeyden kolayca yayılabilmesidir. Diğer yandan, mantar kişiden kişiye doğrudan temas yoluyla da geçebilmektedir¹². 

Ayak mantarı geliştiren insanların yalın ayak bir şekilde yürümesi, zemin üzerinden mantarın yayılmasına yol açmaktadır. Bazı insanlar mantar enfeksiyonu geliştirmeye daha yatkın olabilirken, diğerleri bu tür enfeksiyonlara karşı daha dirençli olabilmektedir. Bu durum altta yatan diğer tetikleyici faktörlerle açıklanabilmektedir¹³. 

Ayak Mantarı Geliştirme Riskini Artıran Faktörler

Bazı faktörler ayak mantarı geliştirme riskini artırmaktadır. Bu faktörleri şöyle sıralamak mümkündür:

Genetik Faktörler

Genetik faktörlerin, bazı kişilerde ayak mantarı geliştirme riskini artırabileceği düşünülmektedir. Ayak mantarının aile içinde yaygın olması durumunda, sizin de bu mantarı geliştirmeye karşı daha eğilimli olmanız söz konusu olabilmektedir¹⁴. 

Dermatit                                                                                             

Dermatit, bir cilt rahatsızlığı durumudur ve cildin kızarık bir görüntü almasına yol açmaktadır. Ayağınızda dermatit belirtileri varsa, mantar enfeksiyonu geliştirme riskiniz de artabilmektedir.

Aşırı Terleme

Bazı insanların ter bezleri hiperaktif olabilmektedir. Bu durumda, kişi çok daha fazla terlemektedir. Ayakların terlemesi, ayak mantarının gelişimi için uygun bir ortam hazırlamakta ve gelişen mantarın kolaylıkla yayılmasına neden olmaktadır.

Ter bezlerinin aşırı çalışması hiperhidroz olarak bilinmektedir ve nedenini tanımlamak her zaman mümkün olamamaktadır. Bununla birlikte, kalp rahatsızlığı, kanser, menopoz, anksiyete ve hipertiroidi gibi durumların aşırı terlemeye neden olabileceği de bilinmektedir¹⁵. 

Bağışıklık Sisteminin Zayıflaması

HIV gibi ciddi hastalıklar ve bazı ilaçların kullanımı, bağışıklık sistemini zayıflatabilmektedir. Zayıflamış olan bağışıklık sistemi, kişiyi mantar enfeksiyonlarına karşı savunmasız bırakabilmektedir.

Kan Dolaşımı Sorunları

Diyabet veya periferik arter hastalığı nedeniyle, özellikle bacaklarda kan dolaşımı sorunları yaşanıyorsa, ayak mantarı geliştirme riski yükselebilmektedir¹⁶. 

Bazı Spor Aktiviteleri

Bazı spor aktiviteleri, ayak mantarına neden olan mantarlarla temas etme riskini artırmaktadır. Örnek vermek gerekirse, yüzme ve koşma sporları ayak mantarı gelişimi için elverişli bir ortam hazırlayabilmektedir.

Ayakkabı Seçimi

Hava almayan ayakkabıları uzun bir süre boyunca giyen kişilerde ayak mantarı geliştirme riski artabilmektedir. Bu nedenle, uzun süre boyunca ayakkabı giymek zorunda kalıyorsanız, hava alabilen ayakkabıları tercih etmekte fayda vardır¹⁷. 

Ayak Mantarına Ne İyi Gelir

Ayak mantarı birçok insanda görülen bir cilt problemidir. Mantarlar, karanlık bölgeleri seven nemli ve sıcak ortamlarda üreyen mikroorganizmalardır. Bu açıdan ayakkabının içi mantarın üreyebilmesi açısından oldukça elverişli bir ortamdır. Kapalı, hava almayan dar ayakkabıların uzun süre giyilmesi, duştan sonra ayağın tam kurulanmaması ve sürekli terleme mantarın oluşması için elverişli ortamı yaratır.

Ayak Mantarı Tedavisi

Ayak mantarı nasıl geçer? Ayak mantarını tedavisinde izlenebilecek ilk basit yöntemler aşağıda sıralanmaktadır. Bu yöntemler olası mantar enfeksiyonlarının gelişme riskini de azaltabilmektedir.

• Ayaklar her gün dikkatlice yıkanmalıdır. Özellikle, parmak aralarının her gün yıkanmasında fayda vardır.
• Giymeden önce hem ayakların hem de çorapların iyice kuru olduğundan emin olunmalıdır.
• Terin oluşturduğu ıslaklığı önlemek için pamuklu çoraplar tercih edilmelidir. Çorapların günlük olarak kullanılması en doğrusu olacaktır.
• Cildin hava almasını sağlayan malzemelerden yapılan ayakkabılar tercih edilmelidir. Hava almayan ayakkabıların içinde mantarın gelişmesi için uygun bir ortam oluşmaktadır.
• Ayakkabıların tamamen kuru ve terden arınmış (mümkünse ayakkabıların güneş altında kurumasına izin verin) olduğundan emin olunması gerekir.
• Ortak soyunma odalarında, yüzme havuzlarında, duşlarda ve ayağın enfeksiyonlara açık kaldığı zeminlerde açık sandaletler tercih edilmelidir¹⁸. 

Ayak Mantarı İlaç Tedavisi

Antifungal tedavi yöntemlerin belirtilerin hafifletilmesine ve enfeksiyonun temizlenmesine yardımcı olmaktadır. Bu tedaviler arasındaki aşağıdakiler bulunmaktadır:

Topikal antifungal ilaçlar: Antifungal kremler, jeller, merhemler, spreyler veya tozlar kullanılabilmektedir. Bu ilaçların hem reçetesiz hem de reçeteli olanları bulunmaktadır ve eczanelerden temin edilmektedir. Antifungal ilaçlar ayak parmaklarının arasına ve ayağın diğer enfekte olan alanlarına uygulanmaktadır. Ayak mantarı tedavisinde kullanılan bu antifungal ilaçları talimatlarına göre kullanmak önemlidir¹⁹: 

• Cildi iyice temizleyin, tamamen kuru olduğundan emin olduktan sonra kremleri ve merhemleri uygulayın.
• Etkilenen bölgeyi örtecek kadar ilaç uygulayın.
• Cilt üzerinde fazla ilaç kalmayana kadar kremleri ya da merhemleri yedirmek için hafifçe ovun.
• Mantarın yok edildiğinden emin olmak için ilaçları önerilen uzunlukta uygulayın. Bazı ilaçların belirtiler kaybolduktan sonra bile 1-2 hafta boyunca kullanılması gerekebilmektedir.

Antifungal tabletler: Ayak mantarının ayağın geniş bir bölümüne yayılması ya da cilt mantarının antifungal kremlere ve merhemlere olumlu cevap vermemesi durumunda, doktor antifungal tabletler reçete edebilmektedir. Mantarın ayak tırnaklarına yayılması söz konusu olduğunda da antifungal tabletler önerilebilmektedir²⁰. 

Mantar enfeksiyonu için uygulanan antifungal tedavi herkes için uygun olmayabilmektedir. Hamile veya emziren kadınların ya da karaciğer hastalığı olan kişilerin antifungal tabletleri kullanması genellikle önerilmemektedir.

Bazı insanlar antifungal tabletlerle etkileşime girebilecek diğer ilaçları da kullanabilmektedir, bu nedenle, kullanılan tüm ilaçlar hakkında doktor bilgilendirilmelidir. Genelde çocukların da antifungal tabletler kullanması önerilmemektedir.

Ayak mantarı gelişmesi durumunda, iş, okul ya da spordan uzak durulması zorunlu değildir. Bununla birlikte, ayak mantarı iyileşene kadar, pul pul olan derinin çevreye dağılmaması için ayakları kapalı tutmakta fayda vardır. Ayrıca, enfeksiyonun cildin diğer alanlarına yayılma riski bulunduğu için mutlaka cildi kaşımaktan ve çizmekten kaçınılmalıdır^.

Ayak Mantarı İçin Hangi Doktora Gidilir?

Ayak mantarı teşhisi ve tedavisi için dermatoloji (cilt hastalıkları uzmanlığı) bölümüne başvurulmaktadır.