Akne Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Akne Nedir?

Akne, beyaz uçlar, siyah noktalar, sivilceler, kist ve nodüller ile sonuçlanan, kronik, iltihaplı bir deri hastalığıdır. Tehlikeli değildir, ancak cilt üzerinde izler bırakabilir. İnsan cildi, cilt altındaki yağ bezlerine bağlanan gözeneklere sahiptir. Foliküller bezleri gözeneklere bağlarlar. Foliküller, sıvı üreten ve salan küçük keselerdir.

Bu bezler sebum adı verilen yağlı bir sıvı üretir. Sebum ise ölü cilt hücrelerini foliküllerden cildin yüzeyine taşır. Küçük bir kıl folikül yoluyla cildin dışına doğru büyür. Akne, bu foliküller bloke olduğunda (tıkandığında) büyür ve yağ cildin altında birikir. Yüz, sırt, göğüs, omuzlar ve boyun bölgesi akneye en meyilli olan bölgelerdir.

Cilt hücreleri, sebum ve kıllar bir arada tutunabilir. Bu durumda bakterilerle enfekte olur ve şişme sonuçlarına neden olur. Şişlik oluşmaya başlayınca akne gelişmeye başlar. Propionibacterium acnes (P. acnes) ciltte yaşayan ve aknelerin enfeksiyonuna katkıda bulunan bakterilerin adıdır. Araştırmalar akne şiddetinin ve sıklığının bu bakterilerin durumuna bağlı olduğunu ileri sürmektedir¹. 

Akne Belirtileri

Akne belirtileri genellikle akne başlangıcına ve ciddiyetine göre değişmektedir. Ancak genel olarak, aknenin bilenen en ortak belirtileri cilt üzerinde şişlikler oluşturması ve sonra da patlamasıdır.

Akne genellikle yüzde, özellikle alın, burun ve çenede ortaya çıkmaktadır. Bu bölgeye “T bölgesi” adı verilmektedir. Bununla birlikte aknenin ortaya çıktığı bölgeler yetişkinlerde ve gençlerde farklılar gösterebilmektedir. Gençlerde genellikle alın çevresinde akne problemi yaşanırken, yetişkinlerde çene ve çene alanının etrafındaki bölgede aknenin oluşma olasılığı daha yüksektir.  

Akne ayrıca boyun, göğüs ve sırt gibi vücudun diğer bölgelerinde de görülebilir, ancak buralarda daha az görülür. Aknenin bu bedensel alanlarda özellikle ortaya çıkmasının nedeni, cildin daha büyük yağ bezlerine ve daha çok yağ bezi konsantrasyonuna sahip olmasıdır. Dolayısıyla akne, yağ bezlerinin daha geniş olduğu yüz bölgesini daha çok etkilemektedir. Akneden etkilenmeyen tek alan avuç içleri ve ayak tabanlarıdır çünkü bu alanlarda yağ bezleri yoktur². 

Akne nasıl anlaşılır? Bazı akne belirtileri şöyle sıralanmaktadır:

Aşırı yağ üretimi: Cildiniz çoğu zaman yağlıysa akne problemi yaşayabilirsiniz. Yağlı cilde sahip kişilerin kuru cilt tiplerine göre akne sıklığı daha yüksektir. Ancak kuru cilde sahip olanlar, hormonal dengesizlikler, yanlış temizleme ve zayıf bağışıklık nedeniyle de akne problemi yaşayabilirler.

Tıkanmış gözenekler: Gözeneklerinizin genişlediğini ve tıkanmış olduğunu fark ederseniz, bu, hafif akneye sahip olduğunuzun bir belirtisi olabilir. Aknenin bu formunun bazı çalışmalara göre tüm akne vakalarının yaklaşık % 60’ından sorumlu olduğu düşünülmektedir. 

Papül ve püstüller: Bunlar akne ile en çok ilişkili olan cilt üzerindeki kırmızı küçük yaralardır. Aknenin bu formu hafif akne kadar yaygın değildir ve genel nüfusun % 7.6’sında görülür. Bununla birlikte, diğer tıbbi koşullar benzer belirtilere neden olabileceğinden, altta yatan nedeni belirlemek önemlidir.

Nodül ve kistler: Nodül ve kist terimleri genellikle birbirinin yerine kullanılır, ancak farklı şeyleri ifade eder. Nodüller cilt altında meydana gelirler, çok büyük ve acı vericidirler. Kistler ise çok daha küçüktür ve irin ile doludur. Her iki tip aknenin de iyileşmesi bazen bir ay veya daha fazla bir süreyi içerebilir³.  

İltihap sonrası hiperpigmentasyon: Hiperpigmentasyon, derideki renk değişiklikleriyle ilgili bir durumdur ve iltihaplı akne durumunda ortaya çıkmaktadır. Hiperpigmentasyonun ortadan kaldırılması oldukça zor olabilmektedir.

İltihap sonrası ciltte oluşan lekeler: Akne izleri aknenin şiddetli formlarının bir sonucudur ve ayrı bir muamele gerektirir. Günümüzde uygulanan pek çok tedavi seçeneği akne izlerinin görünümünü önemli ölçüde azaltabilmektedir⁴.  

Aknenin hafif ya da şiddetli olup olmadığına şu kriterler çerçevesinde karar verebilirsiniz:

• Hafif akne: Genellikle 30 taneden daha az olarak ortaya çıkan akneler için geçerlidir.
• Orta şiddetli akne: 30 ile 125 adet akne için geçerlidir.
• Şiddetli akne: 125’ten daha fazla olan akneler için geçerlidir⁵.  

Tanıyı kolaylaştırmak için yukarıda verilen rakamlar kaba tahminlerdir. Ancak, hafif, orta dereceli veya şiddetli akne probleminiz varsa cildinize bakarak muhtemelen bunu anlayabilirsiniz. Ayrıca hafif akne nadiren yara izi ve hiperpigmentasyona neden olur, ancak genişlemiş gözeneklerin ortaya çıkmasına da neden olabilir. Öte yandan, hafif ve şiddetli akne ise yara izi ve hiperpigmentasyon ile sonuçlanabilir.  

İltihaplanma sonrası oluşan hiperpigmentasyon ciltteki renk değişikliği için kullanılan tıbbi bir terimdir. Genellikle inflamasyona yanıt olarak daha fazla melanin üreten iltihaplanmış cildin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Renk değişikliği açık pembe ile koyu kahverengiye kadar değişebilir ve sıklıkla koyu renk cilt tiplerinde daha sık görülür⁶.  

Yara izi, şiddetli ve orta derece akne probleminden muzdarip olanların başka bir sorunudur. İnflamatuar akne sırasında şişen gözeneklerin bir sonucu olarak oluşmaktadır. Folikül duvarında bir kırılma olur ve bu da daha derin yaralar oluşturur. Daha sonra cilt, orijinal ciltten farklı görünen daha fazla kollajen lifleri üreterek bu lezyonları iyileştirmeye çalışır⁷.  

Tıbbi Olarak Acil Yardım Gerektiren Akne Belirtileri

Evde uyguladığınız yöntemler akneleri tedavi etmeye yardımcı olmuyorsa doktorunuzdan yardım alabilirsiniz. Rahatsız edici aknelerle beraber aşağıdaki belirtilerinden herhangi birini yaşarsanız doktordan yardımcı almak en doğrusu olacaktır. Tıbbi yardım gerektiren belirtiler şunlardır:

• Zayıflık
• Nefes darlığı
• Gözler, yüz, dudaklar veya dilde şişme
• Boğazda gerginlik⁸

Akneye Ne Sebep Olur?

Akne neden olur? Dört ana faktör akneye neden olmaktadır:

• Yağ üretimi
• Ölü deri hücreleri
• Tıkalı gözenekler
• Bakteriler

Akne tipik olarak yüz, boyun, göğüs, sırt ve omuzlarda daha sık ortaya çıkmaktadır. Bu cilt bölgelerinde yağ bezleri bulunur. Akne ise kıl folikülleri yağ ve ölü deri hücreleri ile tıkandığında ortaya çıkmaktadır⁹.  

Kıl folikülleri yağ bezlerine bağlıdır. Bu bezler, saçınızı ve cildi yağlamak için yağlı bir madde (sebum) salgılar. Sebum normalde saç foliküllerinin açıklıkları boyunca cildinizin yüzeyinde dolaşır.

Vücut fazla miktarda sebum ve ölü cilt hücresi ürettiğinde, ikisi saç foliküllerinde birikebilir. Bakterilerin gelişebileceği bir ortam yaratarak yumuşak bir tıpa oluştururlar. Tıkalı gözenek bakterilerle enfekte olursa, iltihaplanma meydana gelir.

Takılan gözenek folikül duvarının şişmesine ve beyaz bir şişlik oluşturmasına neden olabilir. Bu şişlik hemen patlayarak akabilir ve koyulaşabilir ya da siyah bir leke oluşturabilir. Siyah nokta, gözeneklerde sıkışmış kir gibi görünür. Ancak gözenek, havaya maruz kaldıkça kahverengiye dönen bakteri ve yağ ile tıkanır.  

Akneler tıkanmış saç foliküllerinin iltihaplandığı veya enfekte olduğu zaman gelişen kırmızı lekelerdir. Saç foliküllerinin derinliklerinde gelişen tıkanıklıklar ve iltihaplanma, cilt yüzeyinin altında kist benzeri yumrular üretir. Ter bezleri delikleri gibi ciltteki diğer gözenekler genellikle akne ile ilgili değildir¹⁰.  

Akneleri Kötüleştirebilecek Faktörler

Bu faktörler mevcut bir akne vakasını tetikleyebilir veya şiddetlendirebilir:

Hormonlar

Akne probleminin en çok yaşandığı dönemlerden biri de ergenlik çağıdır. Bu zamanlarda testosteron adı verilen hormon düzeyinin artmasıyla aknenin tetiklendiği düşünülmektedir. Hormon, erkeklerde cinsel organ büyümesi ve gelişimini arttırmada, kızlarda ise kas ve kemik kuvvetinin korunmasında önemli bir rol oynamaktadır.

Yağ bezleri özellikle hormonlara karşı çok hassastır. Artan testosteron seviyelerinin vücutta üretilmesi gerekenden daha fazla sebum üretilmesine neden olmaktadır. Bu durum da akne oluşumunu tetikleyebilmektedir¹¹.  

Genetik Faktörler

Akne genetik faktörler nedeniyle de tetiklenebilmektedir. Aile bireylerinde akne oluşumuna eğilimli cilt tipi varsa, muhtemelen kişi de akne problemi yaşayabilmektedir.

Yapılan çalışmalarda, ebeveynlerin akne problemi varsa, erken yaşta daha şiddetli akneye yakalanma ihtimalinin daha fazla olduğu tespit edilmiştir¹².  

Kadınlarda Akne Problemi

Yetişkin akne vakalarının % 80’inden fazlası kadınlarda görülür. Birçok yetişkin akne vakalarının kadınların belirli zamanlarda sahip olduğu hormon düzeylerindeki değişikliklerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Hormon düzeylerinde değişikliklerin olduğu bazı belirli zamanlar şunlardır:

• Dönemler: Bazı kadınlar, regl dönemlerinin hemen öncesinde akne problemi yaşamaktadır.
• Hamilelik: Birçok kadın, hamileliklerinin ilk üç ayı boyunca akne problemleri yaşamaktadır.
• Polikistik over sendromu: Yumurtalık içinde küçük kistlerin oluşumu kilo alımı ve akne probleminin yaşanmasına neden olabilmektedir¹³.  

Diyet

Araştırmalar, süt ürünleri ve karbonhidrat açısından zengin gıdalar dâhil olmak üzere bazı diyet faktörlerinin akneyi tetikleyebileceğini göstermektedir. Çikolatanın akneyi daha kötü hale getirdiği de söylenmektedir.

Stres

Çoğu sağlıksal problemde olduğu gibi stres akne için de kaçınılmaz bir tetikleyicidir. Akneler, özellikle stresli zamanlarda artmasıyla da bilinmektedir¹⁴.  

Diğer Faktörler

Akneyi alevlendiren diğer tetikleyiciler ise şunları içermektedir:

• Bazı kozmetik ürünler: Çoğu ürün artık test edildiğinden bu daha az yaygın bir durumdur. Her ne kadar bazı kişilerde akneye neden olsa da kozmetik ürünler lekelere (komedojenik olmayan) neden olmaz.
• Bazı ilaçlar: Steroid ilaçlar, lityum (depresyon ve bipolar bozukluğu tedavi etmek için kullanılır) ve bazı epilepsi önleyici ilaçlar (epilepsiyi tedavi etmek için kullanılır) akneyi tetikleyebilmektedir.
• Kullanılan eşyalar: Düzenli olarak, bir kafa bandı veya sırt çantası gibi cildin etkilenen bir alanında baskı uygulayan nesneler kullanılıyorsa o bölgede akneler tetiklenebilir.
• Sigara içmek: Yaşlı yetişkinlerde sigara içmek akneye katkıda bulunabilir¹⁵.  

Akne üzerinde çok az etkisi bulunan diğer faktörler şunlardır:

Yağlı gıdalar: Yağlı yiyecekleri yemek akne üzerinde çok az etkiye sahiptir ancak yağlı bir alanda çalışmak yağın cilde sinmesine ve kıl foliküllerinin tıkanmasına neden olur. Bu, cildi daha da tahriş eder ve akneyi tetikler.

Kirli cilt: Akne kirden kaynaklanmaz. Aslında cildi sertçe ovmak veya sert sabun veya kimyasallarla temizlemek deriyi tahriş eder ve akneleri daha da kötüleştirebilir. Yağ, ölü cilt ve diğer maddeleri yumuşak bir şekilde uzaklaştırmaya yardımcı olsa da cilt gözeneklerinin hava almaması akneyi tetikleyebilmektedir¹⁶.  

Akne Nasıl Tedavi Edilir?

Akne nasıl geçer? Akneyi daha fazla hijyen ile tedavi etmek mümkün değildir, bu nedenle ekstra temizlik durumu daha iyi hale getirmez. Akneye eğilimli alanları normalde hafif sabunlu veya parfümsüz bir temizleyici ve su ile günde en fazla iki kez yıkamak yeterlidir. Mümkünse, makyaj yapmamaya özen gösterin. Makyaj yapsanız ile geceleri uyumadan önce yüzü yıkamak oldukça önemlidir.

Cildi sertçe fırçalamaya ya da peeling özellikli cilt bakım ürünleri kullanmaya gerek görülmemektedir. Cildin ovulması durumu daha da kötüleştirebilir. Cilt kuru ise (bazı akne kremleri kuru cilde neden olabilir) parfümsüz, su bazlı nemlendirici krem kullanabilirsiniz¹⁷.  

Benzoil Peroksit

Benzoil peroksit içeren bazı ilaçlar akne tedavisine yardımcı olabilir. Bu ilaçlar antibakteriyeldir ve bu nedenle cildinizdeki propionibacterium acnes (P. acnes) bakterilerinin miktarını azaltır. Benzoil peroksit içeren ilaçlar cildinizin tahriş olmasına (hafif kızarıklığa) neden olabilir. Ancak, düzensiz kullanımı bakterilerin direnç kazanmasına sebebiyet verebilir.

Akne için benzoil peroksit ilaçların cildinizi gözle görülür şekilde iyileştirmesi için zaman gereklidir, bu yüzden bir gecede büyük bir fark beklemeyin. Düzenli olarak kullandıktan birkaç hafta sonra akneler iyileşmeye başlar¹⁸. 

İlaç Tedavisi

Doktorunuz aşağıdaki tedavilerden birini reçete edebilir.

• Benzoil peroksit kremleri veya jelleri
• Azelaik asit (genellikle benzoil peroksit için bir alternatif olarak kullanılan antibakteriyeldir)
• Antibiyotik losyonları veya jelleri (bunlar cildinizdeki doğal P.acnes bakterilerinin seviyelerini kontrol ederek iltihaplanmayı (şişme) azaltmaya yardımcı olabilir)
• Tretinoin ve izotretinoin gibi topikal retinoidler (bu ilaçların etkilerinin fark edilmesi biraz zaman alabilir, tahriş edici de olabilir ancak bu tahriş zamanla geçecektir)

Ayrıca, akneler güneş ışığına karşı daha hassastır, bu nedenle güneşte dışarıya çıkıyorsanız bol miktarda güneş kremi kullandığınızdan emin olun. Hamileyseniz bebeğinize zarar verebilecekleri için retinoidleri kullanmamalısınız¹⁹.  

Antibiyotikler

Orta dereceli veya şiddetli akneleriniz varsa, doktorunuz oksitetrasiklin, eritromisin veya doksisiklin gibi bir antibiyotikler reçete edebilir. Bu ilaçları bir günde kaç defa almanız gerektiğini ve ne kadar süreceğini doktorunuz bildirecektir. Bu tedaviyi deneyen insanların çoğu sivilcelerinin altı ay içinde daha iyi bir hal aldığını söylemektedir²⁰.  

Oral kontraseptifler

Eğer bir kadınsanız ve kontrasepsiyona (doğum kontrol yöntemleri) ihtiyaç duyuyorsanız, doktorunuz aknelerinizi tedavi etmek için oral kontraseptif hap kullanmanızı önerebilir. Kontraseptif haplar, sebum üretimini arttıran testosteronu baskılamaktadır. Bu, cildinizi daha az yağlı olmasını sağlamaktadır. Genel olarak, akne için diğer tedavilerin yanı sıra bunlar da verilmektedir²¹.  

Oral İzotretinoin

Doktorunuz size, izotretinoin adı verilen oral retinoid ilacı almayı önerebilir. Bu, cildinizin ürettiği sebum miktarını azaltır. Aknenizin iyileşmeye başlamadan önce kötüleşebileceğini unutmayın. İzotretinoin, dudak ve cilt kuruluğuna, baş ağrısına, burun kanamasına ve eklemlerinizde ağrıya neden olabilir. Geçmişte depresyon yaşadıysanız, tedaviye başlamadan önce dermatoloğunuza bu bilgiyi de verin. Eğer bir kadınsanız, bu ilacı alırken kontrasepsiyon kullanmanız gerekir. Çünkü izotretinoin doğmamış bebeğin gelişimini etkileyebilir²².  

Işık ve Lazer Tedavisi

Işık veya lazerleri içeren yeni tedavi yöntemleri geliştirilmektedir. Işık tedavisi akne tedavisi olarak genellikle sunulmaz, çünkü doktorlar henüz ne kadar iyi çalıştığından emin değildirler. Bu terapilerin ne kadar iyi çalıştığına ilişkin araştırmalar halen devam etmektedir. Bu terapiler tedavi olarak sunulmadan önce, ne kadar faydalı olduklarını göstermek için daha bilimsel ispatlara ihtiyaç duyulmaktadır²³.  

Akne Ameliyatı

Kitle eksizyonu: Bazı akneler daha inatçıdır ve doktorunuzun verdiği ilaçlara cevap vermez. Bu durumda dermatolog, kitle eksizyonunun faydalı olacağına karar verebilir. Dermatolog deride küçük bir açarak akne içindeki irini temizler.

Lazer tedavi: Pek çok farklı lazer tedavi çeşidi bulunmaktadır. Sizin için en iyi olanı bulmada cildinizin türü, rengi ve nihai amacınız önemli rol oynamaktadır.

Kimyasal peeling: Bu yöntemde kabuklar hafifçe eksfoliye olur ve herhangi bir kesinti olmaz, ancak cildiniz daha sonra biraz pembe olabilir. Yüzeysel soymalar hafif akne tedavisinde en iyisidir²⁴.  

Akne için hangi doktora gidilir?

Dermatoloji, cilt hastalıkları ve tedavisiyle ilgilenen tıp dalıdır. Bu nedenle, akne teşhisi ve tedavisi için bir dermatolog yani cilt hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz.  

Bazı Tavsiyeler

• Her gün en az iki kez yüzünüzü ılık suyla ve özellikle akne için yapılmış hafif sabunla yıkayın.
• Deriyi fırçalamayın ya da akneleri patlatmayın, çünkü bu enfeksiyonu daha da aşağı doğru itebilir ve daha fazla tıkanmaya, şişmeye ve kızarıklığa neden olabilir.
• Akneleri patlatmaktan kaçının, çünkü yara izlerine neden olabilir.
• Yüze dokunmaktan kaçının.
• Konuşurken sebum ve cilt tortusu ihtiva etmesi muhtemel olduğundan, telefonu yüzden uzakta tutun.
• Özellikle losyonları, kremleri veya makyajı uygulamadan önce ellerinizi sık sık yıkayın.
• Sebum ve cilt artıklarını toplamak için gözlükleri düzenli olarak temizleyin.
• Akne sırt, omuz veya göğüste bulunuyorsa, cildin solumasına izin vermek için gevşek giysiler giymeyi deneyin. Baş bandı, başlık ve eşarp gibi sıkı giysiler kullanmaktan kaçının veya kullanıldıysa düzenli olarak yıkayın.
• Hassas ciltler için uygun olan makyaj malzemelerini seçin ve yağ bazlı ürünlerden kaçının. Uyumadan önce makyajı temizleyin.
• Sebum ve cilt tortusu toplarken saçları temiz tutun. Kakao yağı içeren yağlı saç ürünlerinden kaçının.
• Aşırı güneşe maruz kalmaktan kaçının çünkü cildin daha fazla sebum üretmesine neden olabilir. Ayrıca bazı akne ilaçları güneş yanığı riskini arttırabilir.
• Tıraş kremi uygulamadan önce cildi ve sakalları ılık sabunlu su ile yumuşatın.
• Akneyi şiddetlendiren kortizol ve adrenalin üretimini artırabileceğinden endişe ve stresten kaçının.
• Terlemeyi önlemek için sıcak ve nemli iklimlerde serin ve kuru kalmaya çalışın.