Yüksek Kolesterol Belirtileri Nelerdir? Nasıl Önlemler Alınabilir?

Yüksek Kolesterol Nedir?

Kolesterol, vücutta doğal olarak bulunan yağlı bir maddedir. Vücuttaki bazı hayati fonksiyonu yerine getirmektedir. Vücudun hücrelerini çevreleyen duvarları yapmak gereklidir ve belli hormonlara dönüştürülen temel materyaldir. Vücudunuz, ihtiyacınız olan tüm kolesterolü üretmektedir. Sağlıklı kalmak ve yeterli miktarda kolesterol elde etmek için diyetinizde az miktarda yağ bulunması gerekmektedir.

Yediğiniz yağ ve kolesterol bağırsakta emilmekte ve sonrasında karaciğere taşınmaktadır. Karaciğer, yağları kolesterol haline getirmekte ve kolesterolü kan dolaşımına bırakmaktadır. Kanda düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterol yani kötü kolesterol) ve yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterol yani iyi kolesterol olmak üzere iki ana kolestrol türü bulunmaktadır.

Yüksek LDL kolestrol seviyeleri, kolesterol bakımından zengin yağların arterlerde birikimlerinin bir sonucu olan ateroskleroz ile bağlantılıdır. Bu durum arterlerin daralmasına veya bloke edilmesine, hayati organlara, özellikle de kalbe ve beyne olan kan akışını yavaşlatmasına veya durmasına neden olabilmektedir. Kalbi etkileyen ateroskleroza koroner arter hastalığı denmektedir ve kalp krizine yol açabilmektedir. Ateroskleroz beyne kan sağlayan arterleri bloke ettiğinde durum felç ile sonuçlanabilmektedir. ¹ 

Yüksek Kolesterol Belirtileri

Yüksek kolesterol nasıl anlaşılır? Yüksek kolesterol belirtilere neden olmadığın için genellikle kolesterol düzeylerini ölçen bir kan testi sırasında ortaya çıkmaktadır.

Nadiren, lipid bozukluğu olan bazı insanlar ekstra kolesterol ve diğer yağ tortularının neden olduğu deride, ellerde veya ayaklarda çürükler gibi belirtilere sahip olabilmektedir. ² 

Şaşırtıcı bir şekilde, yüksek kolesterol başlangıcı herhangi bir belirti göstermemektedir. Bununla birlikte, eğer kronikleşmişse ve (uzun vadeli, 10 yıl ya da daha fazla bir süre) teşhis konulmamışsa, yüksek kolesterol düzeyleri ateroskleroza neden olabilmektedir.

Arteryosklerotik vasküler hastalık ya da damar sertleşmesi olarak da bilinen ateroskleroz, kolestrol gibi yağların birikmesiyle oluşan damarların daralması durumudur. Arterlerde biriken yağ içeren plakların oluşumu yığılmaya devam ettikçe, damar daralması ve nihai olarak damar tıkanıklığı ortaya çıkmaktadır.  

Yüksek kolesterol, ekstra kolesterolün, düşük yoğunluklu lipoproteinlerin (LDL’ler) kan dolaşımında kalmasına neden olmaktadır. Yüksek yoğunluklu lipoproteinler ise (HDL’ler) kan dolaşımındaki kolesterol tortularını temizlemekle görevlidir. HDL’ler LDL’lerin bıraktığı tüm kolesterolü temizleyemiyorsa, kolesterol arterlerde plak olarak birikmekte, sonuç olarak da, ateroskleroz stenozu veya oklüzyona (tıkanma) neden olmaktadır.

Yüksek kolesterol aşağıdakilere neden olabilmektedir:

• Arteriyel stenoz
• Arter tıkanması
• Doku ve organ iskemisi (doku beslenmesinin bozulması)
• Organ ve doku fonksiyonlarında zedelenme ³

İskemi (Vücuttaki Bir Bölgede Meydana Gelen Kan Eksikliği) Belirtileri

İskemi kaynaklı doku veya organ bozukluğu üzerine, beyin geçici iskemi (geçici iskemik atak), kalpteki iskemi ve göz iskemi gibi çeşitli tıbbi durumlar ortaya çıkabilmektedir.

Beyindeki Ateroskleroz ise felç ile sonuçlanabilmektedir. Beyindeki geçici iskemi şunları içermektedir:

• Geçici görme kaybı
• Baş dönmesi
• Denge bozukluğu
• Afazi (konuşmada güçlük)
• Zayıflık
• Hissizlik veya karıncalanma (genellikle bir tarafta) ⁴ 

Ateroskleroz Belirtileri

Aterosklerozdan en fazla etkilenen organ kalptir. Kalpteki veya kalbe kan taşıyan bir kan damarındaki (koroner arter) ateroskleroz, koroner kalp hastalıklarına neden olabilmekte ve kalp krizi veya kalp krizi ile sonuçlanabilmektedir. Kalbin iskemi aşağıdaki belirtilere neden olabilmektedir:

• Göğüs ağrısı
• Solunum zorluğu
• Nefes darlığı
• Hızlı veya düzensiz kalp atışları
• Baş dönmesi
• Sersemlik
• Aşırı endişe (anksiyete)
• Mide bulantısı
• Kusma
• Hazımsızlık veya mide ekşimesi
• Sırt üstü, karın, sol omuz, çene veya boyun dâhil üst vücut bölgelerinde ağrı veya rahatsızlık
• Soğuk soğuk terleme
• Aşırı güçsüzlük

Gözde meydana gelen iskemi geçici görme kaybına neden olabilmektedir. ⁵ 

Yüksek Kolesterol Nedenleri

Kandaki kolesterol seviyesi, iyi kolestrol ve kötü bir iki farklı bileşene dayanmaktadır. Düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) arter duvarlarında toplanan ve kalp hastalığı riskini artıran kötü kolesteroldür.

İyi kolestrol veya HDL (yüksek yoğunluklu lipoprotein) kan dolaşımından LDL’yi çıkarmak için işlev görmekte ve karaciğere yeniden işlenmesini sağlamak için taşınmasına yardımcı olmaktadır. LDL sayısı yüksek olduğunda ve HDL sayısı düşük olduğunda, halk arasında yaygın olarak bilinen adıyla, yüksek kolesterol ortaya çıkmaktadır. ⁶ 

Yüksek kolesterol neden olur? Yüksek kolesterole katkıda bulunabilecek birçok faktörü sayabilmek mümkündür. Bazıları yaşam tarzıyla ilgilidir, bu nedenle doktorlar genellikle yüksek kolesterolle mücadele etmek için öncellikle yaşam tarzı değişikliklerini önermektedir. Diğer faktörler, genetik veya diğer tıbbi durumlardan kaynaklanabilmektedir.

Yaşam biçiminin, iyi kolesterol (HDL) ya da kötü kolesterol (LDL) üzerinde rol oynayabilmesine ya da diğer bir değişle kolesterol düzeylerine etki edebilmesine örnek olarak verilecek bazı durumlar şunlar olabilmektedir:

• Doymuş yağ miktarı açısından yüksek bir diyet
• Hareketsiz olmak
• Fazla kilolu ya da obez olmak
• Geniş bir bel çevresine sahip olma
• Sigara içmek ⁷

Yüksek kolesterolünüz varsa, diyetisyenin ilk olarak inceleyeceği şey yaşam biçimi faktörleridir. Bu faktörler üzerinde bazı değişiklikler yapmak oldukça yardımcı olacaktır. Yaşam tarzınızın yüksek kolesterol riskinizi artırabileceği çeşitli alanlar bulunmaktadır ve bunlara aşağıdakiler dâhildir:

Diyet

Örnek vermek gerekirse, yumurta ve karaciğer gibi kolesterol içeren gıdalar yıllar boyunca yüksek kolesterol hastalarına tavsiye edilmemekteydi, ancak, zamanla anlaşıldı ki, aslında bu tür gıdaların yüksek kolesterol düzeyleri üzerinde çok fazla etkisi bulunmamaktadır ve kişi tüketmekten keyif alıyorsa, bu gıdaları tüketmesinde bir sıkıntı yoktur.

Diğer yandan, diyetinizdeki asıl suçlunun doymuş yağlar olması daha muhtemeldir. Doymuş yağ, turta, kek, katkılı tereyağı ve domuz yağı, yağlı et, pastırma ve sosisler, krema ve peynir gibi tam yağlı süt ürünleri gibi gıdalarda bulunan bir yağ türüdür. ⁸ 

Fazla Kilolu ya da Obez Olmak

Fazla kilolu olmak, kişinin daha yüksek kötü kolesterol (LDL) ve trigliserid seviyelerine ve daha düşük seviyede iyi kolesterole (HDL) sahip olma riskini artırmaktadır. Aynı zamanda, göbek bölgesi çok yağlı olan kişiler ve geniş bir bel çevresine sahip olan kişilerde yüksek kolesterol görülme olasılığı daha yüksektir, bu nedenle, kalp rahatsızlığı riski de aynı oranda artmaktadır.

Fiziksel Hareket Eksikliği

Düzenli fiziksel aktivite eksikliği, kötü kolestrol seviyenizi artırabilir ve daha aktif bir hale gelmek, kötü kolesterol seviyenizi düşürmeye yardımcı olabilir. Daha aktif hale gelmenin kolesterolü nasıl düşürdüğü tam olarak belli olmasa da, genellikle yüksek kolesterol için bilinen bir risk faktörü olan inaktivite (hareketsizlik) ve obezite arasında bir bağlantı bulunmaktadır.

Ayrıca, egzersizin kötü kolesterolün kandan karaciğere hareket etmesine yardımcı olan enzimleri uyararak safra haline dönüştürülebileceği veya atık olarak atılabileceği düşünülmektedir. Ne kadar çok egzersiz yapılırsa, vücut o kadar çok kötü kolesterolü doğal bir şekilde yok edebilmektedir. ⁹ 

Aşırı Alkol Tüketimi

Her ne kadar ılımlı miktarda alkolün kolestrol seviyelerini düşürmeye yardımcı olabileceği düşünülse de, tersine aşırı dozda alkol de kötü kolesterolü yükseltebilmektedir. Düzenli olarak, büyük miktarda alkol içmek, kolesterol ve trigliserid seviyenizi artırabilir. Diğer yandan, aşırı alkol tüketimi kan basıncınızı artırırken, kalp krizi ya da felç gibi daha ciddi sağlık sorunları riski de oluşturabilmektedir.

Sigara İçmek

Sigara, kolesterol düzeylerini etkilemektedir çünkü sigara içinde bulunan ve akrolein adı verilen bir madde aynı zamanda, HDL kolesterolün karaciğere yağ birikintileri taşımasını önleyen bir kimyasaldır. Bu durumda, atardamar duvarlarınızda birikebilir ve arterlerinizi daraltarak ateroskleroza (damar sertliği) neden olabilir. Sigara içmek aynı zamanda HDL kolesterol düzeylerinizi de düşürmektedir. ¹⁰ 

Diğer Faktörler

Yüksek kolestrol riskinin artmasına neden olabilecek bazı sağlık koşulları bulunmaktadır. Onları şöyle sıralamak mümkündür:

• 2 tip diyabet
• Zayıf bir tiroid
• Böbrek ve karaciğer hastalığı

Bazı ilaçların kullanımı da kolesterolü etkileyebilmektedir. Bu ilaçlar şunları içermektedir:

• Diüretikler
• Kortikosteroidler
• Östrojen
• Beta blokerler
• Bazı bağışıklık sistemi bastırıcıları

Bu ilaçlardan herhangi birini alıyorsanız doktorunuzla konuşmalısınız, muhtemelen bu durumda kolesterol düzeylerinizi takip altına almanız gerekecektir.

Kişi yaşlandıkça kolesterol düzeylerinin artması doğaldır. Kadınlar bazen menopozdan sonra kolesterol seviyelerinde bir yükseliş yaşayabilmektedir.

Yakın aile bireylerinizin herhangi birinde, erken yaşta, felç ya da koroner kalp hastalığı yaşanmışsa, yüksek kolesterolünüz olma olasılığı yüksektir. Erken yaş normalde 55 yaşın altında olan yakın bir erkek akraba (baba veya erkek kardeş) veya 65 yaşın altındaki bir kadın akraba (anne ya da kız kardeşi) anlamına gelmektedir. ¹¹ 

Yüksek Kolesterol Tedavisi

Yüksek kolesterol nasıl geçer? Yüksek kolesterol teşhisi konduysa, öncelikli olarak, diyetinizde değişiklikler yapmanız ve egzersiz seviyenizi yükseltmeniz önerilmektedir.

Birkaç ay sonra, kolesterol seviyeleri düşmüyorsa, doktor tarafından kolestrol düşürücü ilaç almanız önerilebilir.

Diyetinizi değiştirme, sigarayı bırakma ve daha fazla egzersiz yapma, yüksek kolesterolün gelişmesini önlemeye de yardımcı olmaktadır.

Yüksek kolesterol için çeşitli tedaviler aşağıda özetlenmiştir. Ayrıca yüksek kolesterol tedavilerinin artı ve eksilerini bir araya getirebilir ve tedavi seçeneklerini karşılaştırabilirsiniz. ¹² 

Diyet

Daha az doymuş sağlar içeren, sağlıklı ve dengeli bir diyetle beslenmek kötü kolesterol (LDL) seviyenizi azaltmayı sağlayabilmektedir. Doymuş yağ oranı yüksek olan gıdalardan kaçınmaya veya azaltmaya çalışın. O gıdalardan bazıları şunlardır:

• Et ve et ürünleri, sosisler ve turta gibi yağlı gıdalar
• Saf olmayan tereyağı, ghee ve domuz yağı
• Krema, ekşi krema, taze krema ve dondurma
• Peynir, özellikle sert peynir
• Kek ve bisküvi
• Sütlü çikolata
• Hindistancevizi yağı, hindistancevizi kreması ve hurma yağı 

Omega-3 Yağ Asitleri

Birçok uzman, avokado ya da uskumru, somon ve ton balığı gibi yağlı balıklarda bulunan yağların sizin için iyi olacağına inanmaktadır.

Bunlar omega-3 yağ asitleri olarak bilinmektedir ve yüksek dozlar, bazı insanlardaki trigliserid seviyelerini artırabilmektedir. Ancak, her besinde olduğu gibi, aşırı miktarda omega-3 yağ asidi tüketimi de bazı durumlarda zararlı olabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, aşırı omega-3 yağ asidi tüketimi obeziteye katkıda bulunabilmektedir.

Yüksek trigliserid seviyesine sahip insanlar için, haftada en az iki öğün yağlı balıkların yararlı olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, omega-3 yağ asidi takviyelerinin aynı faydayı sağladığına dair bir kanıt bulunmamaktadır. ¹³ 

İlaçla Yüksek Tansiyon Tedavisi

Farklı şekillerde çalışan birkaç farklı kolesterol düşürücü ilaç türü bulunmaktadır. Doktorunuz size en uygun tedavi tipini gösterebilir ve sizi etkiliyorsa, yüksek tansiyonunuzu düşürmek için (hipertansiyon) de ilaç reçete edebilir.

Yüksek kolesterol için en sık reçete edilen ilaçlar şöyle sıralanabilmektedir: ¹⁴ 

Statinler

Statinler, karaciğerdeki kolesterolün oluşmasına yardımcı olan enzimi (bir kimyasal türü) devre dışı bırakmaktadır. Bu da, kandaki kolesterol düzeylerini düşürmeyi sağlamaktadır.

Genellikle, atorvastatin adlı bir ilaç reçete edilmektedir. Diğer statinler, simvastatin ve rosuvastatin içermektedir.

Statin kullanımından dolayı ortaya çıkan yan etkileri varsa, kişi intolerans yaşamış gibi tanımlanmaktadır. Statin ilaçlarının yan etkileri arasında baş ağrısı, kas ağrısı, hazımsızlık, ishal veya kabızlık gibi mide sorunları yer almaktadır.

Statinler yalnızca kalp hastalığı riski yüksek olan insanlara reçete edilmektedir, çünkü ömür boyu alınmaları gerekmektedir. Kolesterol seviyeleri ilaçları almayı bıraktığınızda tekrar yükselmeye başlamaktadır.  

Aspirin

Bazı durumlarda, yaşa (genellikle 40 yaşın üstünde) ve diğer risk faktörlerine bağlı olarak günlük olarak düşük bir aspirin dozu reçete edilebilir.

Düşük doz aspirin, özellikle kalp krizi geçiren birisi için, damar hastalığı veya kardiyovasküler hastalık geliştirme riskini yükselten kan pıhtısı oluşumunu önlemeye yardımcı olabilmektedir.

Karaciğerin iyi çalışıp çalışmadığından emin olmak için periyodik kan testleri yaptırılması da önerilebilir. ¹⁵ 

Ezetimib

Ezetimib, bağırsaklardaki yiyecek ve safra sularındaki kolesterolün kan dolaşımına geçmesine engel olan bir ilaçtır. Genellikle statinler kadar etkili değildir, ancak yan etkilere neden olma olasılığı daha düşüktür.

Ezetimib, kolesterol düzeylerini tek başına yeterli olmadığında, statin ile alınması da doktor tarafından önerilebilir. Bu kombinasyonun yan etkileri genel olarak kendi başına statinin sahip olduklarıyla aynıdır (kas ağrısı ve mide sorunları).

Bir statin alamıyorsanız ezetimib alabilirsin. Bunun nedeni, başka bir tıbbi durumunuz olması, statinin nasıl çalıştığını engelleyen ilaçları almanız ya da statinlerdeki yan etkilere maruz kalmanız olabilir. Ezetimib kendi başına alındığında nadiren yan etkilere neden olmaktadır.  

Yüksek Kolesterol Riskini Önlemek

Doymuş yağ oranı açısından düşük bir diyetle beslenmek, düzenli olarak egzersiz yapmak, sigara ve alkol içmeyi kesmek gibi sağlıklı ve dengeli bir planlama ile yüksek kolesterol riskini önlemek mümkün olabilmektedir.  

Yüksek Kolesterol Ameliyatı

Yüksek kolesterol için belirli bir ameliyatla tedavi yöntemi bulunmamaktadır, ancak, bazı koşullarına müdehale edilerek yüksek kolesterolü engellemek mümkündür. Örneğin, yüksek kolesterolün nedeni obezite ise, bariatrik cerrahi (obezite ameliyatı) düşünebilmektedir. ¹⁶ 

 UYARI: Burada yer alan bilgiler sağlıklı bireyler içindir. Tek tip tüketim önerilmemektedir. İçerikte yer alan bilgiler özel durumlarda veya hastalıklarda farklılık gösterebilir. En doğru bilgi için hekiminize ve diyetisyeninize danışınız.