Alerjik Astım Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Alerjik Astım Nedir?

Astım, solunum yollarında meydana gelen inflamasyon ve tekrarlayan solunum sıkıntılarını içeren bir solunum bozukluğudur. Bazen astım atakları, iltihaplı solunum yollarının tahrişiyle tetiklenmektedir. Alerjik astımda ise alerjenler olarak bilinen maddelere karşı vücut alerjik reaksiyon göstermektedir. Bağışıklık sistemi bu alerjenleri vücut için bir tehdit olarak algılamakta ve aşırı bir tepki ile karşı koymaktadır. En yaygın alerjenler arasında polen, toz, hayvan tüyleri ve küf bulunmaktadır. Alerjenlere karşı koyan bağışıklık sistemi vücutta pek çok belirtiye yol açmaktadır.

Astımın ayırt edici özelliği aşırı bronşiyal duyarlılıktır, bu da solunum yollarının özellikle tahriş edici maddelere karşı hassas olduğu ve aşırı tepki verdiği anlamına gelmektedir. Aşırı duyarlılık nedeniyle alerjik astımı bulunan kişilerin astım atakları fiziksel aktivite, solunum yolu enfeksiyonları veya tütün dumanına maruz kalma gibi alerjenler dışındaki tahriş edici maddeler tarafından da tetiklenebilmektedir.¹ 

Alerjik astımı bulunan kişi astım atağı geçirdiğinde, solunum yollarında bulunan kaslar daralmakta bu da nefes almayı zorlaştırmaktadır. Diğer yandan, bağışıklık reaksiyonu hava yollarının şişmesine ve mukusun aşırı üretilmesine yol açabilmektedir. Astım atağı sırasında, göğüste sıkışma, hırıltılı bir solunum, nefes darlığı ve öksürük gibi belirtiler yaşanmaktadır.

Alerjik astımı bulunan hastaların aynı zamanda saman nezlesi (alerjik rinit) veya gıda alerjileri gibi başka alerjik bozukluklara sahip olma riski de yüksektir. Astım bazen atopik dermatit olarak adlandırılan bir dizi alerjik bozukluğun bir parçası olarak ortaya çıkabilmektedir. ² 

Alerjik Astım Belirtileri

Alerjik astımın gelişmesi söz konusu olduğunda, solunum yolları alerjenlere karşı çok daha hassas bir hale gelmektedir. Alerjenler solunum yollarına girdiği zaman ise bağışıklık sistemi normalden çok daha fazla bir tepki vermektedir. Sonrasında bronkospazm olarak da adlandırılan bir etki devam etmekte ve solunum yollarında bulunan kaslar sıkışmaya başlamaktadır. Sonuç olarak, havayolları iltihaplanmakta ve kalın bir mukus üretmektedir. ³ 

Alerjik astım nasıl anlaşılır? Alerjik astım belirtileri kişinin alerjene maruz kalması sonucu ortaya çıkmaktadır ve sıklıkla aşağıdakileri içermektedir:

• Özellikle geceleri oluşan öksürük
• Hırıltılı solunum
• Nefes darlığı
• Göğüste hissedilen sıkışıklık, ağrı veya baskı ⁴

Alerjik olan astım ile alerjik olmayan astım belirtileri genel olarak benzerlik göstermektedir. Diğer yandan, astım sahibi olan her insan benzer belirtiler yaşamayabilmektedir. Bütün astım belirtilerinin görülmemesi gibi farklı zamanlarda farklı belirtiler de görülebilmektedir. Astım atağı sırasında ortaya çıkan belirtiler diğer astım ataklarında yaşananlar ile farklılık gösterebilmektedir. Bazı durumlarda hafif belirtiler ortaya çıkarken bazı durumlarda belirtiler şiddetlenebilmektedir.

Alerjik astımı olan kişinin belirtileri ne sıklıkla yaşadığı alerjene ne kadar süreyle maruz kaldığına bağlı olarak değişebilmektedir. Kişi alerjenlere maruz kaldığında belirtiler ortaya çıkmaktadır. Alerjik olmayan astımı bulunan diğer insanlar ise egzersiz sırasında ya da viral bir enfeksiyon gelişmesi gibi durumlarda da astım belirtileri yaşayabilmektedir. ⁵ 

Alerjik Astım Başlangıcı Belirtileri

Alerjik astım başlangıcı belirtileri ya da diğer adıyla erken uyarı işaretleri, astım atağının öncesinde veya başlangıcında ortaya çıkan değişikliklerdir. Yaşanan bu değişiklikler genelikle başlangıçta tahmin edilebilir rutin belirtilerdir ve giderek de kötüleşmektedir.

Astım başlangıcında ortaya çıkan belirtiler çoğu zaman kişinin günlük faaliyetlerine devam etmesine imkan verebilen hafif bir seviyededir. Astımı olan kişi başlangıç belirtilerini dikkate aldığı zaman, astım atağını durdurabilmekte ya da giderek kötüleşmesini engelleyebilmektedir. Erken uyarı işaretleri şunları içerebilmektedir: ⁶ 

• Özellikle geceleri yaşanan öksürük
• Nefessiz kalma ya da nefes darlığı
• Egzersiz yaparken çabuk yorulmak ve ya güçsüz hissetmek
• Egzersiz sırasında hırıltılı bir solunum ve sonrasında gelişen ökrüsük
• Soğuk algınlığı, üst solunum yolu enfeksiyonu veya alerjinin belirtileri (hapşırma, burun akıntısı, öksürük, tıkanıklık, boğaz ağrısı ve baş ağrısı)
• Uyku problemleri ⁷

Kötüleşen Alerjik Astım Belirtileri

Astım başlangıcı belirtileri dikkate alınmadığında ve gereken tedavi uygulanmadığında, astım kötüleşebilmekte ve belirtileri kişiyi rahatsız eden bir hale gelebilmektedir. Belirtilerin kötüleşmesi söz konusu olduğunda, kişi günlük faaliyetlerini yerine getirmekte zorlanmakta hatta geceleri uyumak da bile güçlük çekebilmektedir. Kötüşelen astım belirtileri ise şunları içermektedir:

• Hem gündüz hem de gece devam eden ve gitmeyen öksürük
• Hırıltılı solunum
• Göğüste sıkışıklık hissi
• Nefes darlığı
• Hızlı rahatlama sağlayan ve inhale edilen ilaçların (bronkodilatörler) sonuç vermemesi ⁸

İlerlemiş Alerjik Astım Belirtileri

Astım belirtileri şiddetli bir hal aldığı zaman, günlük faaliyetleri yerine getirmek pek mümkün olamamaktadır. Hemen tedavi uygulanmadığı takdirde ise oluşan bu belirtiler yaşamı tehdit edebilen boyutlara varabilmektedir.

• Çok ilerlemiş olan ya da diğer bir ifadeyle geç astım belirtileri şunları içermektedir:
• Şiddetli hırıltılı solunum (nefes alırken ve verirken)
• Durmadan devam eden öksürük
• Çok hızlı solunum
• Nefessiz kalmak
• Göğüs ağrısı veya basıncı
• Konuşmada zorluk çekmek
• Tamamen nefes alamama
• Kaygı veya panik duyguları
• Ten renginin solması ve yüzün terlemesi
• Dudakların ve tırnakların morarması ⁹

Alerjik Astım Nedenleri

Alerjik astım neden olur? Bağışıklık sisteminin alerjenler olarak tanımlanan zararsız maddelere karşı gösterdiği aşırı tepkiler nedeniyle, kişi alerji geliştirmektedir. Alerjenlerin solunması sonucu bazı insanlar solunum yolu problemleri yaşayabilmektedir. Bu duruma da alerjik astım denmektedir. Alerjik reaksiyonların bir neticesi olarak hava yolları şişmektedir ve alerjik astım oluşmaktadır. ¹⁰ 

Genel anlamda, sadece alerjenlerin solunması alerjik astımın gelişmesi için yeterli olabilmektedir. Solunması sonucu alerjik astıma yol açan alerjenler ise şunlar olabilmektedir:

• Rüzgâr aracılığıyla ağaçlardan, otlardan ve yabani otlardan gelen polenler
• Mantar ya da küf mantarı sporları ve bunları parçacıkları
• Hayvan kürkü, tüyler, deri kalıntıları, tükürük veya idrar
• Ev tozu akarı dışkıları ¹¹

Alerjenlerden korunmayı öğrenmek, alerjik astımı kontrol altında tutmak için oldukça doğru bir adım olacaktır. En sık görülen alerjenleri ayrıntılı olarak şöyle açıklamak mümkündür:

Hamamböcekleri

Hamamböcekleri, tropikal bölgelerden en soğuk iklimli bölgelere kadar, dünyanın her yerinde yaşayabilen bir böceklerdir. Yapılan çalışmalara göre, bu böcekler şehirde bulunan evlere kolayca ulaşabilmektedir. Hamamböceklerinin dışkı, tükürük ve vücutlarından kalan parçacıkların insanlarda alerjik reaksiyonlara yol açabileceği düşünülmektedir. ¹² 

Toz Akarları

Çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük olan örümcek benzeri bu canlılar, insan derisi kalıntılarıyla beslenmektedir. Bu canlıların vücut kalıntıları ve dışkıları kişi için bir alerjen olabilmektedir. Akarlar özellikle yataklar, yastıklar, halılar, döşemeli mobilyalar, yatak örtüleri, giysiler, doldurulmuş oyuncaklar ve kumaşlarda bulunmaktadır. ¹³ 

Küf Mantarı Sporları

Küf, nemli olan her alanda büyüyebilmektedir. Açık havada, özellikle toprakta ya da yapraklarda, ağaçlarda ve diğer bitkilerin dökülen parçacıklarında yaşamaktadır. Kapalı alanlarda ise, nemli bodrumlarda, akıtan musluklarda, tesisat borularının çevrelerinde, ıslak duş kabinlerinde ya da küvetlerde bulunabilmektedir. Çoğalmak için tohum benzeri küçük sporlar üretmektedir. Bu sporlar ise kolayca havada uçabilmekte ve kişide alerjik astımın tetiklenmesine neden olabilmektedir. ¹⁴ 

Evcil Hayvanlar

Hayvanın idrarı, dışkısı, tükürüğü, tüyü veya cilt kalıntıları bir alerjen olabilmektedir. Ancak, evde bir evcil hayvanın olması veya alerjenlere maruz kalmak için sadece hayvanların tutulduğu yerleri ziyaret etmek bir kıstas değildir. Hayvan alerjenleri, hayvanların yaşamadığı yerlerde de sıklıkla tespit edilebilmektedir. Hayvan sahibi olan kişiler veya hayvanlarla temas içinde olan kişiler de alerjenleri üzerlerinde taşıyabilmektedir. ¹⁵ 

Polenler

Alerjik astımında en sık görülen tetikleyicilerinden bir ise polenlerdir. Ağaçlardan, otlardan ve yabani otlardan gelen polenler sıklıkla kişilerde alerjik astıma yol açabilmektedir. Rüzgâr aracılığıyla havada uçuşan bu polenler, özellikle yılın bazı mevsimlerinde daha fazla görülmektedir. Diğer yandan, yılın geri kalan dönemlerinde de evlere sızabilmektedir.  

Bir alerjen nedeniyle cilt üzerinde kızarıklık ve kaşıntı yaşıyorsanız ya da alerjene maruz kalmak gözlerde kızarıklık ve kaşıntıya neden oluyorsa, bu durum nadiren de olsa, hayati tehlike yaratan anafilaktik şoka ya da şiddetli astım krizine yol açabilmektedir. ¹⁶ 

Anafilaktik Şok: Anafilaksi, ağız ve boğazın şişmesi, kurdeşen dökme ve şiddetli bir korku hissi ile karakterize edilen, potansiyel olarak da, yaşamı tehdit eden ciddi bir alerjik reaksiyondur.

Alerjik reaksiyona yol açan alerjene maruz kalınması sonucu aniden başlamakta ve hızlı bir şekilde kötüleşmektedir. Diğer yandan, bazı kişilerde belirtiler birkaç saat sonrasında ortaya çıkabilmektedir.

Şiddetli anafilaksi vakaları anafilaktik şoka yol açabilmektedir. Bu durumda kişi zor nefes almakta, nabzı zayıf fakat hızlı olmakta ve kan basıncında ani bir düşüş yaşanmaktadır. Anafilaktik şok hemen tedavi edilmediği takdirde, bilinç kaybı, koma ve nihayetinde ölümle sonuçlanabilmektedir. ¹⁷ 

Diğer yandan, alerjik astımı kötüleştiren tek şeyin alerjenler olduğunu söylemek de mümkün olamamaktadır. Tahriş edici maddeler alerjik bir reaksiyona yol açmasalar bile, alerjik astım atağını tetikleyebilmektedir. Bahsi geçen tahriş ediciler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Tütün dumanı
• Şömine, mum, tütsü veya havai fişek dumanı
• Hava kirliliği
• Soğuk hava, özellikle soğuk havada yapılan kuvvetli egzersiz
• Güçlü kimyasal kokular veya dumanlar
• Parfümler, hava spreyi veya diğer kokulu ürünler
• Tozlu işyerleri ¹⁸

Alerjik Astım Tedavisi

Alerjik astım nasıl geçer? Alerjik astımı tamamen iyileştirmek için halen kesin bir tedavi mevcut değildir, ancak uygulanan tedavi yöntemleri, alerjik astım belirtilerini kontrol etmeye yardımcı olabilmektedir, böylece de, kişi sağlıklı, normal ve aktif bir hayat yaşamaya devam edebilmektedir.

Hem yetişkin hem de çocuklar için, astım genellikle bir inhaler (nefes alırken akciğerlerinize ilaç aktaran bir cihaz) ile alınan ilaçlarla kontrol edilebilmektedir. ¹⁹ 

Alerjik astım için uygulanan tedavi yöntemleri genel anlamda aşağıda sıralanmış olan amaçları hedeflemektedir:

• Havayollarının şişmesini kontrol altına alma
• Belirtileri tetikleyen maddelerden uzak durma
• Kişinin astım belirtileri olmaksızın normal faaliyetlerine devam edebilmesi

Alerjik astımı kontrol altına almak için doktorun önerilerine uymak ve doktorlar beraber çalışmak oldukça önemlidir. Hasta dokturun ilaç almak, astım tetikleyicilerini ortadan kaldırmak ve belirtileri izlemek hakkındaki talimatlarını mutlaka dikkate almalıdır. ²⁰ 

Alerjik Astımı Tetikleyen Faktörleri Önleme

Alerjik astımı kontrol altında tutmanın en iyi ve en etkili yöntemi alerjenlere maruz kalmayı engellemeye çalışmaktır. Bu şekilde astım ataklarını sınırlamak mümkün olabilmektedir. Alerjik astımı rahatlatabilmek için faydalı olabilecek bazı tavsiyeler ise şöyle sıralanmaktadır: ²¹ 

• Polen üretiminin çok fazla olduğu mevsim geçişlerinde, mümkün olabildiğince evde ya da kapalı alanlarda zaman geçirmek en doğrusu olacaktır. Rüzgar aracılığıyla kolayca havada uçuşabilen polenleri eve girmesini engellemek için penceleri kapalı tutmakta fayda vardır.
• Toz akarları kumaşlarda ve halılarda yaşamaktadır. Bu canlılar gözle görülemeyecek kadar küçüktür. Bu nedenle, yastık, minder ve kumaş kaplı yatak başlarında bulunabilecekleri için bunları sık sık temizlemek faydalı olacaktır. Çarşaflar ve diğer yatak takımları da haftada bir kez çok sıcak suyla iyice yıkanmalıdır. ²² 
• Halılar, çok katlı perdeler, döşemeli mobilyalar ve giysi yığınları gibi toz tutmaya müsait olan eşyaların düzenli olarak temizlenmesi ya da mümkünse astımı bulunan kişinin bulunduğu ortamlardan bu tür eşyaların kaldırılması faydalı olabilmektedir.
• Evin nem ya da rutubet tutmaya müsait olan alanlarını tamir ettirmek ve gerekli önlenmleri almak küf mantarı ve ev tozu akarlarının çoğalmasını engellemeye yardımcı olmaktadır. Evde tesisat problemleri ya da akan bir çatı gibi sorunlar varsa, özellikle bu alanları tamir ettirmek en doğrusu olacaktır.
• Evde evcil bir hayvan varsa, kişinin bu duruma karşı duyarlı olup olmadığını anlamak için bir alerji testi yapılması istenebilmektedir. Evde bakılan kedi ya da köpeğin bir alerjen olması durumunda ise kişinin bu hayvanlardan uzak durması alerjik astımın kontrol altında tutulmasına yardımcı olacaktır. ²³ 
• Küflerin oluşmasını önlemek için düzenli olarak mutfağın ve banyonun temizlenmesi ve sonrasında kuru tutulması alerjik astımın kontrol altında tutulması için önemli bir adım olabilmektedir.
• Alerjik astımı bulunan kişi evden dışarı çıktığı zaman mümkün olabildiğince dikkatli olmalıdır. Polen ya da küf gibi tetikleyici faktörlerle karşılaşması muhtemel olduğu için astımı bulunan kişinin koruyucu maske takmak gibi önlemler alması polenlerin ya da diğer tetikleyicilerin direkt olarak havayollarına girmesini engelleyebilmektedir. ²⁴ 

İlaçla Alerjik Astım Tedavisi

Kişinin hangi alerjene karşı alerjik astım geliştiğini yapılan testler sonucu belirlemesi ve sonrasında bu alerjenden uzak durmaya çalışması alerjik astımı kontrol altına almak için çoğu zaman yeterli olabilmektedir. Diğer yandan, doktor tarafından reçete edilen astım ilaçlarıyla da tedaviye devam edilebilmektedir.

Alerjik astım gibi nazal alerjilerde genellikle en iyi tedavi yöntemleri arasında sedatif olmayan antihistaminler, salin durulamalar, dekonjestan burun spreyleri ve nazal steroid spreyleri bulunmaktadır. Bu yöntemlerin istenilen sonuçları vermemesi durumunda, immünoterapi gibi diğer tedavi yöntemleri uygulanabilmektedir. ²⁵

Alerjik astımın tedavisinde kullanılan yöntemler daha ayrıntılı olarak şöyle açıklanabilmektedir:

• Kurtarma İnhalatörleri (Kısa Etkili Bronkodilatörler)

Kurtarma inhalatörleri çok hızlı bir şekilde çalışmaktadır ve astım atağını sakinleştirmek için kullanılmaktadır. Astımı olan herkesin kısa etkili bir bronkodilatör alması gerekmektedir.

Bunlar kişinin kolayca yanında taşıyabileceği küçük inhalasyon cihazlarıdır. Cihazdaki ilacın solunması sonucu akciğerlerdeki hava yollarının açılması ve hastanın nefes almasını sağlanmaktadır. Etkisi 4-6 saat kadar sürmektedir. ²⁶ 

• Solunan Kortikosteroidler

Alerjik astımı bulunan hasta çok sık olarak kurtarma inhaleri kullanıyorsa, bu durumun kontrol altında tutulmadığını işaret etmektedir. İnhale steroid gibi ilaçlar ikinci bir seçenek olabilmektedir. Bu ilaçlar da tıpkı kısa etkili bronkodilatörler gibi taşınabilir cihazlardan solunmaktadır. Akciğerlerde meydana gelen iltihabı önlemeye yardımcı olmaktadır.

Kontrol ilaçları olarak adlandırılan bu ilaçlar uzun süreli olarak astımı kontrol altında tutabilmektedir. Gelecekteki astım krizlerinin daha kolay sakinleştirilmesini de sağlayabilmektedir. ²⁷ 

• Uzun Süreli Bronkodilatörler

Uzun etkili bronkodilatörler de kontrol ilaç türüne girmektedir. Kurtarma inhaleri gibi çalışmakta olan bu ilaçların etkileri genellikle 12 saat daha fazla sürmektedir. Astımı kontrol etmek için tek ilaç olarak kullanılmamaktadır. ²⁸

• Anti-Lökotrien İlaçlar

Uzun süreli olarak astımı kontrol altına almaya yardımcı olan bu ilaçlar, hava yolu inflamasyonunu tetikleyen ve lökotrienler olarak adlandırılan moleküllerin etkilerini engellemektedir.

• Oral Kortikosteroidler

Şiddetli astım atağı geçiren hastaya kurtarma inhalerin yeterince yardımcı olmaması durumunda kullanılan yaygın bir steroiddir. Genellikle de hap olarak alınmaktadır. Ciddi belirtilere neden olan inflamasyonu azaltmaya yardımcı olmaktadır. ²⁹ 

• Antikor Tedavisi

Genellikle şiddetli astımı olan, belirtileri düzelmeyen ve diğer tedavilerle kontrol edilemeyen astımı bulunan kişiler için uygun olan bir tedavi yöntemidir. Vücudun iltihaplanma sürecine olan yatkınlığını ve tetikleyicilere karşı olan hassasiyeti azaltmaya yardımcı olmaktadır.  

• İmmünoterapi

Hafif ile orta dereceli alerjik astımı bulunan bazı kişilerde doktor bu tedavi yöntemini uygulamayı tercih edebilmektedir. Aşılama uygulanan bu tedavi yönteminde, az miktarda alerjen hastaya verilmektedir. Böylece vücudun bu maddeyi yavaş yavaş tanıması ve alışmaya çalışması sağlanmaktadır. Zamanla alerjenlere karşı daha az tepki göstermeye başlayan hastanın astım belirtileri de hafiflemeye başlamaktadır. ³⁰ 

Alerjik Astım İçin Hangi Doktora Gidilir?

Alerjik astım tanısı ve tedavisi için bir alerji ve immünoloji uzmanına, iç hastalıkları uzmanına ya da göğüs hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz.