İshal Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

İshal Nedir?

İshal, günde üç defadan fazla süren, gevşek ve sulanmış dışkıları tanımlamaktadır. Genelde bir veya iki gün süren ve herhangi bir özel muamele olmadan kendiliğinden kaybolan yaygın bir sorundur. Bununla birlikte, devam eden ishal herhangi başka bir hastalığın belirtisi olabilmektedir. İshal, akut veya kronik olabilir.

Akut ishal genellikle aniden başlar ve iki haftaya kadar sürebilir. Kronik ishal ise genellikle iki haftadan daha uzun süre devam eder. Kronik ishal, Crohn hastalığı veya kronik bağırsak enfeksiyonu gibi bağırsak hastalıklarının bir belirtisi olabilir. ¹ 

Akut ishal oldukça yaygın yaşanan bir durumdur ve bir noktada neredeyse herkesi etkilemektedir. İshale bir virüs veya bakteriyel bir enfeksiyon neden olabilir, ancak birkaç gün içinde düzelmelidir. İshal kişiden kişiye göre farklılık gösterebilir. Bazı insanlarda diğerlerinden daha uzun sürebilir.

Hem çocuklarda hem de erişkinlerde ishale ilişkin yaygın bir neden gastroenterittir ve bağırsak enfeksiyonudur. Yetişkinlerde, gastroenterit hastalığından kaynaklanan ishal, genellikle enfeksiyon kapandığında iki ile dört gün içinde düzelir. Eğer iki haftadan uzun sürecek olursa, daha ciddi bir durumun belirtisi olabilir ve özellikle de dışkıda kan veya irin varsa, bu durum doktorunuz tarafından araştırılmalıdır. ² 

İshal Belirtileri

İshal nasıl anlaşılır? İshal başlangıcı belirtisi gevşek ve sulu dışkılarla beraber günde üç veya daha fazla tuvalete çıkmaktır. İshal yaşayan kişi aşağıda sıralanmış olan belirtilerden bir veya birkaçına sahip olabilmektedir:

• Acil tuvalete gitme isteği
• Kasılma
• Bağırsak hareketlerinde kontrol kaybı
• Mide bulantısı
• Karın ağrısı

Bazı enfeksiyonların yol açtığı ishale sahip olan kişiler aşağıdaki belirtilerden bir veya daha fazlasını yaşayabilmesi muhtemeldir:

• Kanlı dışkı
• Ateş ve titreme
• Hafif baş dönmesi ve sersemleme
• Kusma

İshal dehidrasyona (sıvı kaybı) ve malabsorpsiyona (bağırsaklardan emilim bozukluğu) neden olabilir. ³ 

Kronik İshal

Kronik ishal, 2 haftadan fazla süren ishal olarak tanımlanmaktadır. Kronik ishal, hayati besin maddelerinin eksikliği ve kaybına neden olabilir. Kronik ishal için olası birçok neden bulunmaktadır, ancak belirli bir nedeni yoktur.

Uzun vadeli ishal sıklıkla kilo kaybı ve malnütrisyon (besin yetersizliği) belirtileri ile ilişkilidir. Dışkılar gevşek, sık ya da seyrek veya sulu olabilir. Kronik ishal herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir ve birden fazla sebebi olabilir. ⁴ 

Dehidrasyon ve Malabsorpsiyon Belirtileri

Dehidrasyon ve malabsorpsiyon, ishalin ciddi komplikasyonları olarak ortaya çıkabilmektedir. Yetişkinlerde, bebeklerde, küçük çocuklarda görülen belirtiler şöyledir:

Dehidrasyon Belirtileri

Yetişkinlerde dehidrasyon belirtileri şunları içerebilir:

• Susuzluk
• Her zamankinden daha az idrara çıkma
• Yorgun hissetmek
• Koyu renkli idrar
• Ağız kuruluğu
• Cilt esnekliğinde azaltma (cildinizi sıkıştırıp sonra bıraktığınızda cildinizin hemen normak şeklini almaması)
• Batık gözler veya yanaklar
• Baş dönmesi veya bayılma ⁵

Bebekler, küçük bebekler ve küçük çocuklarda dehidrasyon belirtileri şunları içerebilir:

• Susuzluk
• Normalden daha az idrar yapma
• Enerji eksikliği
• Ağız kuruluğu
• Ağlarken gözyaşının akmaması
• Cilt esnekliğinde azaltma
• Batık gözler, yanaklar veya kafatasında yumuşak bir nokta ⁶

Malabsorpsiyon Belirtileri

Yetişkinlerde malabsorpsiyon belirtileri şunları içerebilir:

• Şişkinlik
• İştah değişiklikleri
• Gaz
• Gevşek, yağlı, kötü kokulu bağırsak hareketleri
• Kilo kaybı

Bebekler, küçük bebekler ve küçük çocuklarda malabsorpsiyon belirtileri şunları içerebilir:

• Şişkinlik
• İştah değişiklikleri
• Gaz
• Gevşek, yağlı, kötü kokulu bağırsak hareketleri
• Kilo kaybı veya zayıf kilo alımı ⁷

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Belirtiler

İshal ciddi dehidrasyona yol açarsa tehlikeli olabilir. Diğer yandan, ishal daha ciddi bir hastalığın belirtisi de olabilir. Yetişkin bireyler aşağıda belirtilmiş olan ishal belirtilerini yaşamaları durumunda hemen bir doktordan yardım almalıdır:

• 2 günden fazla süren ishal
• 39 derece veya daha yüksek ateş
• Sık kusma
• 24 saat içinde altı veya daha fazla gevşek dışkı
• Karında veya rektumda şiddetli ağrı
• Siyah ve katranlı dışkılar veya kan içeren dışkılar
• Dehidrasyon belirtileri

Zayıflamış bağışıklık sistemine sahip olan kişiler ya da diğer sağlık koşullarına sahipken ishal yaşayan yaşlı yetişkinler hemen bir doktora görünmelidir. ⁸ 

Çocuklar

İshal olan bir bebek, çocuk ya da küçük çocuğun ebeveyni ya da bakıcısı aşağıda sıralanmış olan şu belirtilerden herhangi birini fark ettiğinde derhal bir doktora başvurmalıdır:

• 24 saatten uzun süren ishal
• 39 derece veya daha yüksek ateş
• Karında veya rektumda şiddetli ağrı
• Kan veya irin içeren dışkı
• Siyah ve katranlı dışkı
• Dehidrasyon belirtileri ⁹

İshal Nedenleri

Çoğu kişi tuvalete gittiğinde normalden daha fazla sık, sulu ve gevşek şekilde dışkı görüyorsa eğer ishalin bir hastalık olduğunu düşünmektedir. Ancak, bu durum kişiden kişiye ve sağlık koşullarına göre değişiklik göstermektedir. İshale neden olan hastalıkların yaygın olduğu ve sağlık bakımının daha az gelişmekte olan ülkelerde ishal, dehidrasyona (sıvı kaybı) neden olma potansiyeli nedeniyle önemli bir sağlık sorunu olarak görülmektedir.

Aniden ortaya çıkan ve birkaç hafta içinde kaybolan ishale “akut ishal” ismi verilmektedir. Bununla birlikte çoğu kişi bu durumda kendi kendine iyileşme sağlayabilmektedir.

4 haftadan uzun süre devam eden ishale ise “kronik ishal” denmektedir. Bu durumda, genellikle bir doktora görünmeniz gerekmektedir. Böylece ishalin nedeni bulunabilir ve herhangi bir komplikasyon için tedavi uygulanabilir. ¹⁰ 

İshal neden olur? İshal, genellikle bağırsak içeriğinden sıvının emilmemesi veya bağırsakta bulunan ekstra sıvının sızmasıyla oluşan sulu dışkılar oluştuğunda ortaya çıkmaktadır.  

Akut İshal Nedenleri

İshal genellikle bağırsak enfeksiyonu olan gastroenteritin bir belirtisidir. Gastroenterit ise şu nedenlerden dolayı ortaya çıkabilmektedir:

• Norovirus veya Rotavirus gibi bir virüs
• Campylobacter, Clostridium difficile (C. difficile), Escherichia coli (E. coli), salmonella ve shigella gibi bakteriler (hepsi gıda zehirlenmesine neden olabilir)
• Giardia intestinalis paraziti gibi, giardiyazise neden olan ve kontamine su kaynaklarından gelen parazitler
• Kirlenmiş yiyeceklerin veya yabancı bir ülkenin suyunun neden olduğu ishal “gezgin ishali” olarak da bilinmektedir. ¹¹ 

Diğer Akut İshal Nedenleri

Akut ishale neden olan diğer kısa vadeli faktörler ise şunları içermektedir:

• Gıda zehirlenmesi (kirli veya bozuk bir şey yemek nedeniyle)
• Duygusal üzüntü ya da endişe
• Çok fazla alkol içmek
• Çok fazla kahve içmek
• Bir gıda alerjisi
• Apandisit
• Radyoterapi veya reçeteli ilaçlara bağlı bağırsakların hasar görmesi (örnek olarak, fıtık yüzünden kan dolaşımının azalması sonucu oluşan bağırsak hasarları) ¹² 

Kronik İshal Nedenleri

Sürekli ya da kronik ishal 4 haftadan daha fazla sürmektedir. Kronik ishale neden olabilecek faktörler şöyle sıralanmaktadır:

• İrritabl bağırsak sendromu – bağırsağın normal işlevlerinin bozulduğu bir durum
• Çölyak hastalığı – protein glutene karşı toleranssız olduğunda oluşan bir sindirim sistemi hastalığı
• Crohn hastalığı – sindirim sisteminin astarında iltihaba neden olan bir durum
• Kistik fibroz – akciğerleri ve sindirim sistemini etkileyen kalıtsal bir durum
• Diyabet – kanda çok fazla glikozun bulunması durumu
• Divertiküler hastalık – küçük keseler (divertikül) kalın bağırsakta oluştuğunda, bu durum ishal gibi belirtilere neden olabilir
• Gastrektomi – mide kanserini tedavi etmek için midenin bir kısmını çıkarmada kullanılan cerrahi bir prosedür
• Laktoz intoleransı – sütte bulunan laktoz şekerine karşı intoleransa sahip olma
• Mikroskopik kolit – sulanmış ishale neden olan bir inflamatuar bağırsak hastalığı türü
• Kronik pankreatit – pankreasın iltihabı durumu
• Ülseratif kolit – kalın bağırsağı etkileyen bir durum
• Bağırsak kanseri – bağırsaklardaki kanser, dışkıda ishal ve kan oluşturabilir.

Eğer kronik ya da sürekli ishal yaşıyorsanız bir doktora görünmeniz gerekebilir çünkü bu durum altta yatan başka ciddi bir hastalığın belirtisi olabilmektedir. ¹³ 

İlaç Nedeniyle Oluşan İshal

İshal ayrıca aşağıdakileri içeren birçok farklı ilacın bir yan etkisi olarak da ortaya çıkabilmektedir:

• Antibiyotikler
• Magnezyum içeren antasit ilaçlar
• Kemoterapide kullanılan bazı ilaçlar
• Non-steroid antiinflamatuar ilaçlar
• Seçici serotonin geri alım inhibitörleri
• Bazı antidepresanlar
• Statinler (kolestrol düşürücü ilaçlar)
• Müshil ilaçlar (tuvalete çıkmada sorun yaşıyorsanız bağırsaklarınızı boşaltmanıza yardımcı olabilecek bir ilaç türüdür) ¹⁴ 

İshal ve Kusmaya Ne İyi Gelir?

Yetişkinlerde kusma, genellikle ciddi bir şey işareti değildir ve yalnızca bir veya iki gün sürme eğilimindedir. Kusma, vücudun kendisini mideden zararlı maddelerden arındırma yoludur ya da bağırsakları tahriş eden bir şeye reaksiyon olabilir.

Yetişkinlerde kusmanın en yaygın nedenlerinden biri gastroenterittir. Bu, bakterilerin veya norovirus gibi bir virüsün neden olduğu bağırsakta bir enfeksiyondur. Gastroenterit ayrıca ishale neden olur. Bağışıklık sistemi genellikle birkaç gün sonra enfeksiyonla mücadele edecektir.

İshale Ne İyi Gelir? 

Yediğimiz ya da içtiğimiz her şey bağırsaklarımız tarafından emilmektedir. Yani suyu emen bağırsaklar dışkılamanın daha sert gerçekleşmesini sağlamaktadır. Ancak bu durum ishal rahatsızlığında böyle değildir. İshal olduğumuz durumlarda bağırsaklarımız görevini tam yapamaz yani su yeterince emilemeden dışkılama gerçekleşir. Doğal olarak dışkı oldukça sıvı bir hal alır. Ayrıca ishal durumunda kişilerde çok sık tuvalete girme ihtiyacı hissedilir. Bu da yine bağırsakların tam olarak ememediği sıvıdan kaynaklı olarak ortaya çıkan bir durumdur.

İshal her yaştan insanda yılın her anında görülebilen bir durumdur. Yılda birkaç kez bu rahatsızlığa maruz kalmak normal olarak kabul edilebilmektedir. Ancak elbette ki daha sık karşılaşılan durumlarda bu rahatsızlık oldukça ciddi bir hale dönüşebilir. Hatta öyle ki bilinç kaybı, ölüm bile yaşanabilmektedir.

Çünkü vücudumuz yapısı gereği oldukça fazla sıvı tüketimine ihtiyaç duymaktadır. İshal de aksine vücuttan sıvı atılmasına sebep olmaktadır. Bu yüzden ishal durumlarında vücuttan atılan sıvı ile vücuda alınan sıvı miktarının birbirini dengelememesi vücudun susuz kalmasına doğal olarak da ciddi sorunlar ile karşılaşılmasına neden olmaktadır. Bu durum elbette ki ishali basit bir bağırsak sorunu olmaktan çıkarmaktadır. Bu yüzden bu tip bağırsak sorunlarında olabildiğince hızlı çözüme kavuşmak ve sıvı tüketimini kesinlikle ihmal etmemek oldukça önemlidir.

Kabızlığın zıttı olan ishal çoğu zaman midede kramplara, ağrılara, sancılara neden olmaktadır. Ayrıca bazı bünyelerde bu durumlara bir de bulantı ve kusma eklenmektedir. Vücudun su kaybetmesi ile sonuçlanan bu durumlarda baş ağrısı da oldukça fazla gözlemlenmektedir. Bu durum elbette ki büyüklerden çok bebekleri ya da biraz daha büyük çocukları etkilemektedir. Çünkü kendini ifade edemeyen yaş gruplarında bu durumun geç fark edilmesi ciddi sonuçlara neden olabilmektedir. Bu yüzden anne ve babaların bebeklerine verdikleri gıdalar konusunda dikkatli olması, bebeklerinin sağlıklı olmaları açısından oldukça önemlidir.

İshal Tedavisi

İshal nasıl geçer? İshal, özellikle bir enfeksiyon nedeniyle oluştuysa genellikle birkaç gün sonra tedaviye gerek duyulmadan kendiliğinden iyileşmektedir.

Çocuklarda, ishal genellikle beş ile yedi gün içinde geçer ve nadiren iki haftadan uzun sürer.

Yetişkinlerde ise ishal genelde iki ile dört gün içinde düzelir, ancak bazı enfeksiyonlar bir hafta veya daha fazla sürebilir.

İshalin geçmesini beklerken, aşağıda belirtilen tavsiyeleri izleyerek belirtilerinizi hafifletebilirsiniz. ¹⁵ 

Bol Sıvı Tüketimi

Özellikle beraberinde kusma da olduğunda, dehidrasyonu önlemek için bol miktarda sıvı almak önemlidir. Sık sık küçük miktarda su içmek oldukça yardımcı olmaktadır.

İdeal olarak, yetişkinler su, tuz ve şeker içeren sıvılar içmelidir. Çorba suyu veya meyve suyu gibi sıvılar da tüketilebilir.

Yeterli miktarda sıvı içiyorsanız idrarınız açık sarı veya neredeyse berrak olacaktır.

Bebekler ve küçük çocukların sıvı kaybı yaşamamaları çok önemlidir. Çocuğunuza kusma ihtimaline karşı sık sık su içirin. Küçük bir miktar su bile hiç olmamasından iyidir.

Meyve suyu veya gazlı içeceklerden kaçınılmalıdır çünkü bunlar çocuklardaki ishali daha da kötüleştirebilir. ¹⁶ 

Oral Rehidrasyon Çözeltisi

Zayıflığınız ya da ilerlemiş bir yaşınız varda bunlar ishal ile birleştiğinde sizi zor duruma sokabilir. Bu nedenle, doktorunuz ya da eczacınız dehidrasyonu önlemek için oral rehidrasyon çözeltisi önerebilir. Oral rehidrasyon çözeltisi, daha önce meydana gelen dehidrasyonu tedavi etmek için de kullanılabilir.

Rehidrasyon solüsyonları genellikle eczanelerden rahatlıkla temin edilebilmektedir. Suda çözülen bu sıvı tuz ve glikoz gibi kaybedilen diğer önemli minerallerin yenilenmesine yardımcı olur.  

Çocuklarda Oral Rehidrasyon Çözeltisi Kullanımı

Aile doktorunuz veya eczacınız susuz kalma riski altında ise çocuğunuza bir oral rehidrasyon çözeltisi önerebilir. Çocukların içmeleri gereken miktar, boyutlarına ve ağırlığına bağlı olacaktır.

Çocuklarda sıvı kaybı daha büyük bir risk oluşabildiği için her zaman öncelikle doktora başvurulmalı ve doktor önerisi doğrultusunda oral rehidrasyon çözeltisi kullanılmalıdır. ¹⁷ 

Yemek Yeme

İshal durumunda yemek yemeyle ilgili fikirler ikiye bölünmektedir. Bununla birlikte, çoğu uzman, hissettiğiniz an katı yiyecek yemeniz gerektiğini kabul eder. Küçük, hafif yemekler yiyin ve yağlı veya baharatlı yiyeceklerden kaçının.

Yenilebilecek yiyecekler arasında patates, pirinç, muz, çorba ve haşlanmış sebzeler bulunmaktadır. Tuzlu gıdalar da yardımcı olabilmektedir.

İştahınızı kaybettiyseniz yemek yemeniz gerekmez, ancak mümkün olduğunca yemeye ve sıvıları içmeye devam etmelisiniz. ¹⁸ 

Çocuklarda Yemek Yeme

Çocuğunuz sıvı kaybı, yeterli miktarda sıvı alana kadar katı yiyecekler vermeyin. Bir kez dehidrasyon belirtileri göstermeyi bıraktığında, normal diyetlerini yemeye başlayabilirler.

Çocuğunuz sıvı kaybı yaşamıyorsa, normal diyetlerini onlara sunun. Eğer yemek yemeyi reddederlerse, sıvıları vermeye devam edin ve iştahı dönene kadar bekleyin.  

İlaçla İshal Tedavisi

Antidiarrhoeal İlaçlar

Antidiarrhoeal ilaçlar ishali azaltmaya yardımcı olabilir. Bununla birlikte, genellikle bu ilaçlara gerek duyulmamaktadır. Bazı antidiarrhoeal ilaçlar reçetesiz eczaneden alınabilir.

İlaçla birlikte gelen hasta bilgi broşürünü iyice kontrol edip size uygun olup olmadığından emin olun. Emin değilseniz, eczacınıza danışın.

Dışkınızda kan veya mukus varsa ya da yüksek ateşiniz varsa antidiarrhoeal ilaçları almayın. Bunun yerine, tavsiye için doktorunuza başvurmalısınız. Çoğu antidiarrhoeal ilaçlar çocuklara verilmemelidir. ¹⁹ 

Ağrı Kesiciler

Ağrı kesiciler ishale çok fazla etki etmemektedir ancak ateşin ve baş ağrısının hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Aldığınız ilacın uygun olup olmadığını kontrol etmek için ilaçla gelen hasta bilgi broşürünü daima okuyun ve doğru dozu öğrenin. 16 yaşın altındaki çocuklara aspirin verilmemelidir.  

Antibiyotikler

İshalin tam olarak nedeni bilinmiyorsa, ishal için antibiyotik tedavisi önerilmemektedir. Çünkü antibiyotikler:

• İshal bir virüsten kaynaklanıyorsa işe yaramaz
• Hoş olmayan yan etkilere neden olabilir
• Hafif koşulları tedavi etmek için art arda kullanıldıklarında daha ciddi koşulların tedavisinde daha az etkili olabilirler

Şiddetli ishal mücadele ediyorsanız ve nedeni belirli bir bakteri tipi ise antibiyotikler önerilebilir. ²⁰ 

Hastanede Tedavi

Ciddi dehidrasyonu tedavi etmek için bazen hastane tedavisi gerekebilir. Tedavi, sıvıların ve besinlerin damara doğrudan uygulanmasını içermektedir.

Diğer Sağlık Koşullarının Tedavisi

İshale neden olan belirli bir sağlık durumu varsa, hastalığı tedavi etmek belirtilerin hafiflemesine de yardımcı olacaktır.

• İrritabl bağırsak sendromu, diyet ve ilaçlarınızdaki değişikliklerle tedavi edilebilir.
• İnflamatuar bağırsak hastalığı, bağırsaktaki iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olan ilaçlarla tedavi edilebilir
• Çölyak hastalığı diyetinizden gluten içeren gıdaları çıkararak tedavi edilebilir.
• Safra asidi malorbsiyonu, sindirim sisteminde safra oluşumunu durdurmaya yardımcı olan ilaçlarla tedavi edilebilir

Probiyotikler

Probiyotikler, yoğurtlarda ve besin takviyelerinde bulunan canlı bakteri ve mayalardır.

Belirli probiyotiklerin bir ishal dönemini biraz daha kısaltabileceğine dair bazı kanıtlar bulunmaktadır, ancak kanıtlar bunları önermek için yeterince güçlü değildir. ²¹