Alerjik Rinit Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Alerjik Rinit Nedir?

Alerjik rinit oldukça yaygın olarak yaşanan bir sağlık durumudur. Vücudun hava yoluyla teneffüs ettiği maddelere karşı, bağışıklık sisteminin aşırı tepki vermesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bağışıklık sistemi alerjen olarak tanımladığı maddeleri algıladığı zaman alerjik rinit belirtilerinin yaşanmasına neden olan kimyasal maddeleri serbest bırakmaktadır.

Alerjik rinit durumunda en yaygın alerjenler genellikle ağaç ve çimen polenleridir. Diğer alerjenler arasında ise yatak örtülerinde bulunan toz akarları, havadaki küf sporları ve hayvan tüyleridir¹.

Bazı insanlar diğerlerine göre alerjik rinit geliştirmeye daha duyarlı ya da eğilimli olabilmektedir. Alerji geçmişi bulunan bir aile bireyine sahip olma, zayıf bir bağışıklık sistemi, ikinci el dumana maruz kalma gibi faktörler alerjik rinitin gelişmesine katkıda bulunabilmektedir. Alerjik rinit, kadınlara oranla erkeklerde daha fazla yaşanmaktadır.

Alerjik rinitin iki türü bulunmaktadır. Biri bazı mevsimlerde ortaya çıkan mevsimsel (saman nezlesi olarak da bilinmektedir) alerjik rinit, diğeri ise yıl boyunca ortaya çıkan perennial alerjik rinit olarak bilinmektedir².

Alerjik rinit belirtileri arasında burun tıkanıklığı, burun akıntısı, kaşıntı, hapşırma, öksürme, sulanmış ve kızarmış gözler bulunmaktadır. Boğaz ağrısı, kuru öksürük, baş ağrısı, yorgunluk, halsizlik ve gözaltı morlukları gibi başka belirtilere de neden olabilmektedir.

Alerjik rinit belirtileri, kişinin yaşam kalitesini oldukça etkileyebilmektedir. Alerjik rinitin tedavisi bulunmamaktadır, ancak, uygulanan tedaviler belirtilerin hafifletmesinde oldukça etkili olabilmektedir³. 

Alerjik Rinit Belirtileri

Alerjik rinit halk arasında saman nezlesi olarak da bilinmektedir. Özellikle burnu etkileyen alerjik rinitin pek çok belirtisi bulunmaktadır. İsminin saman nezlesi olması çoğu zaman samana karşı oluşan bir alerji algısı oluşturmaktadır, ancak, alerjinin tetiklenmesi için sadece samana maruz kalınması gerekmemektedir.

Alerjik rinite sahip olan insanlar genellikle polen veya toz gibi alerjenleri hava yoluyla soluktan sonra alerjik rinit belirtileri yaşamaya başlamaktadır. Özellikle, ilkbahar ayları, yaygın tetikleyiciler olan otlar ve polenlerin artması nedeniyle alerjik rinit belirtilerinin en çok yaşandığı zamanları oluşturmaktadır. Diğer yandan, sonbahar ayında da yetişen ve alerjik riniti tetikleyen bazı otlar (örneğin, kanarya otu) da bulunmaktadır⁴. 

Alerjik rinit nasıl anlaşılır? Alerjik rinite sahip olan kişi alerjeni soluduğunda, vücudun bağışıklık sistemi aşağıdaki belirtilerle reaksiyon gösterebilmektedir:

• Tıkanıklık veya sıkışıklık nedeniyle burun tıkanıklığı
• Kaşıntı, genellikle burunda, ağızda, gözlerde, boğazda veya ciltte
• Kabarmış ya da şişmiş göz kapakları
• Hapşırma
• Öksürük⁵

Alerjik rinit belirtileri kişiden kişiye göre de değişebilmektedir, ancak genellikle alerjik rinit başlangıcı belirtisi burun tıkanıklığıyla fark edilmektedir. Burun tıkanıklığı ortak bir belirtiyken, bazıları alerjik rinit durumunda belirtileri gözler, kulaklar, boğaz ve ciltte yaşayabilmektedir. Burun tıkanıklığı uyku bozukluklarına da yol açabilmektedir.

Burun: Sulu burun akıntısı, burun tıkanıklığı, hapşırma, burun kaşıntısı, geniz akıntısı, tat kaybı, yüz basıncı veya ağrı gibi belirtiler yaşanabilmektedir.

Gözler: Kaşıntı, gözlerde kızarıklık, gözlerde kum varmış hissi, gözlerin altındaki cildin şişmesi ve morarması (alerjinin alevlenmesi belirtisidir) belirtileri yaşanabilmektedir⁶. 

Boğaz ve kulaklar: Boğaz ağrısı, ses kısıklığı, tıkanıklık veya kulakların uğuldaması, boğazda veya kulaklarda kaşıntı gibi belirtiler yaşanabilmektedir.

Uyku: Burun tıkanıklığı ve ağızdan nefes alma nedeniyle oluşan uyku bozukluğunda, sık uyanma, gündüz yorgunluğu, işi yapma zorluğu gibi belirtiler yaşanabilmektedir.

Yıl boyunca bir alerjene maruz kalınması durumunda, geniz akıntısı, kalıcı burun tıkanıklığı ve kalitesiz uyku baskın belirtiler haline gelebilmektedir⁷. 

Alerjik Rinit Türleri

Alerjik rinitin iki türü bulunmaktadır:

Mevsimsel alerjik rinit: Belirtiler ilkbahar ve yaz aylarında ortaya çıkabilmektedir. Genellikle havadaki küf sporlarına ya da ağaçlardan, otlardan veya yabani otlardan gelen polenlere duyarlılıktan kaynaklanmaktadır.

Perennial (yıl boyu) alerjik rinit: Belirtiler yıl boyunca ortaya çıkabilmektedir ve genellikle toz akarlarına, evcil hayvanların tüylerine, hamamböceğine veya küfe karşı varolan duyarlılık sonucu ortaya çıkmaktadır⁸. 

Alerjik rinit belirtileri beraberinde aşağıdakilerin yaşanmasına da neden olabilmektedir:

• Konsantrasyon azalması
• Sınırlı faaliyetler
• Karar verme kapasitesinde azalma
• El ve göz koordinasyonu engelleri
• Bazı şeyleri hatırlamada zorluklar yaşama
• Sinirlilik
• Uyku bozuklukları
• Yorgunluk
• Kayıp iş günleri veya okul günleri
• Daha fazla motorlu taşıt kazası
• Daha fazla okul ya da iş yaralanması⁹

Çocuklarda Alerjik Rinit Belirtileri

Alerjik rinite sahip olan çocukların ebeveynleri, alerji mevsimi süresince çocuklarının daha huysuz ve huzursuz olduğunu gözlemlemektedir. Çocuklar yaşadıkları belirtileri her zaman sözlü olarak ifade edemeyecekleri için çoğu zaman, rahatsızlıklarını okulda ve evde fiziksel olarak göstermektedir¹⁰.

Aşağıdakiler, allerjik rinitin en sık görülen belirtileridir. Bununla birlikte, her çocuk farklı belirtiler gösterebilmektedir. Belirtiler aşağıdakileri içerebilmektedir:

• Hapşırma
• Tıkanıklık
• Burun akıntısı
• Kaşıntılı burun, boğaz, gözler ve kulaklar
• Burun kanamaları
• Burundan gelen temiz mukus

Çok yıllık (Perennial) alerjik rinit sahibi olan çocuklar aşağıda sıralanmış olan diğer sağlık koşullarını da yaşayabilmektedir:

• Tekrarlayan kulak enfeksiyonları
• Horlama
• Ağız yoluyla nefes alma
• Okulda düşük performans

Alerjik rinit belirtileri çocuklarda diğer durumlara veya tıbbi problemlere benzeyebilmektedir. Tanı için daima çocuğunuzun sağlık uzmanına danışmalısınız¹¹. 

Alerjik Rinit'e Ne Sebep Olur

Alerjik rinit neden olur? Alerjik rinit, vücudun enfeksiyonlara karşı doğal savunma mekanizması olan bağışıklık sisteminin polen gibi alerjenlere karşı aşırı tepki vermesi sonucu oluşmaktadır. Antikorlar, normalde bağışıklık sistemi tarafından virüslere ve enfeksiyonlara karşı savaşan özel proteinlerdir ancak, bağışıklık sistemi bu alerjenleri vücut için tehdit olarak algılamakta, antikorları göndermekte ve sonuç olarak da, reaksiyon göstermektedir. 

Alerjik reaksiyonlar, bir alerjenle ilk temas edildiğinde gerçekleşmemektedir. Bağışıklık sistemi, buna karşı antikor yapmadan önce sensitizasyon olarak bilinen bir süreç sırasında alerjeni tanımak ve ezberlemek zorunda kalmaktadır. Alerjene duyarlı hale gelmek için geçen süre günleri ya da yılları bulabilmektedir.

Bağışıklık sistemi bir alerjene duyarlılık geliştirdikten sonra, alerjenin parçacıkları burnun ve boğazının iç yüzeyi ile temasa girdiğinde, immünoglobulin E (IgE) olarak adlandırılan antikorlar serbest bırakılmaktadır. Bunlar kan hücreleri ile birlikte, alerjik rinit belirtilerine neden olan histamin de dâhil olmak üzere bazı kimyasalların serbest bırakmalarına yol açmaktadır¹².

Bu kimyasallar arasından özellikle histamin, alerji rinit belirtilerin çoğuna neden olmaktadır. Histamin salımını sonrası şunlar oluşmaktadır:

• Hava yolunu tıkayan ve tıkanıklığa neden olan mukus zarının şişmesi (burnunuzun iç tabakası)
• Şişmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan, burun akıntısı ve hapşırığa yol açan aşırı mukus üretimi¹³

Alerjik Riniti Tetikleyen Alerjenler

Alerjik rinit, küçük alerjenler parçacıklarının solunması sonucu ortaya çıkmaktadır. Hava yoluyla vücuda alınan ve rinite neden olan en yaygın alerjenler şunlardır:

Toz Akarları

Ev tozu akarları, ölü insan derileriyle beslenen küçük böceklerdir. Minder, halı, yumuşak mobilya, yastık ve yataklarda yaşayabilmektedirler.

Alerjik rinit, toz akarlarının kendisine değil, dışkılarında bulunan bir kimyasal maddeye tepki olarak ortaya çıkmaktadır. Toz akarları özellikle kışın fazla oldukları ve insanlarda evde daha fazla zaman geçirdikleri için soğuk mevsimlerde alerjik reaksiyonlar sık yaşanabilmektedir, ancak, zor akarları yılın her zamanında evde bulunabilmektedir¹⁴.

Polenler ve Sporlar

Ağaçlar ve otlar tarafından üretilen küçük polen parçacıkları bazen alerjik rinitin ortaya çıkmasında tetikleyici olabilmektedir. Çoğu ağaç ilkbaharın başından ilkbahar ortasına kadar tozlaşmaktadır. Çimenler ise ilkbaharın sonunda ve yaz başında tozlaşmaktadır. Diğer yandan, alerjik rinit küf ve mantarların ürettiği sporlardan da kaynaklanabilmektedir¹⁵.

Hayvanlar

Kediler ve köpekler gibi hayvanlara karşı alerjik rinite sahip olmak oldukça yaygın olarak yaşanmaktadır. Bu durumda, alerjik reaksiyon hayvanın tüyüne karşı değildir, ölü hayvan derisine, idrara ve tükürüğe karşı gelişmektedir.

Diğer yandan, bazı insanların at, sığır, tavşan ya da hamster gibi kemirgenlere karşı alerji bulunmaktadır. Bununla birlikte, kişi erken yaşlardan itibaren köpeklerin çevresinde olduğu şekilde yaşarsa, alerji geliştirme riski azalabilmektedir. Bunun kediler için de geçerli olabileceğini gösteren bazı kanıtlar da bulunmaktadır¹⁶. 

Diğer Alerjenler

Bazı insanlarda alerjik rinit, çalışma ortamında bulunan ahşap tozu, un tozu veya lateks gibi alerjenlerden etkilenebilmektedir¹⁷. 

Alerjik Rinit Risk Faktörleri

Bazı insanlar diğerlerine göre alerjik rinit geliştirme açısından daha hassas ya da diğer bir deyişle daha eğilimlidir, ancak bunun nedeni tamamen açıklanamamaktadır.

Diğer yandan, duruma getirilen bazı açıklamalara göre, alerjiye olan yatkınlık aileden kalıtsal olarak gelebilmektedir. Bu duruma atopi adı verilmektedir. Yani alerjiye olan yatkınlık genetik faktörlere dayanmaktadır. Atopik olan insanlar daha fazla immünoglobulin E (IgE) antikoru üretmektedir¹⁸.

Çevresel faktörler de alerjik rinitin gelişiminde rol oynayabilmektedir. Bu konuda çevrenin rolünün ne kadar etkili olduğuyla ilgili bilgiler net değildir, ancak, devam eden çalışmalar, özellikle çocuklarda atopi geliştirme riskini şunların artırabileceği düşünülmektedir:

• Sigara içilen bir evde büyümek
• Toz akarlarına maruz kalma
• Evcil hayvanlara maruz kalma
• Antibiyotik kullanma¹⁹ 

Alerjik Rinit Nasıl Tedavi Edilir?

Alerjik rinit nasıl geçer? Alerjik rinitin tedavisi belirtilerin şiddetine ve belirtilerin hayatınızı ne kadar etkilediğine bağlı olarak değişebilmektedir. Çoğu durumda, uygulanan tedavi, burun tıkanıklığı, hapşırma ve burun akıntısı gibi belirtileri hafifletme üzerine odaklanmaktadır.

Alerjik rinit hafifse, belirtilerin tedavi edilmesine genellikle gerek duyulmamaktadır. Ancak, diğer yandan, alerjik rinit belirtileri şiddetli ve yaşam kalitesini etkileyecek bir durumda ise doktorun önereceği tedavi planını uygulamak en doğrusu olacaktır²⁰.

Kendi Kendine Tedavi

Alerjik rinitin hafif olması durumunda, uzun süreli olarak kullanılmayan ve sedasyon yapmayan antihistaminikler gibi reçetesiz ilaçlarla tedavinin sağlanması mümkündür. Bu durumda, sadece alerjenden uzak durmaya çalışmak bile yeterli olabilmektedir.

Burun Tıkanıklığını Açma

Burun tıkanıklığını hafifletmek için düzenli olarak tuzlu su çözeltileri ile temizleyebilirsiniz. Böylece burnu tahriş edicilerden de uzak tutabilirsiniz. Tuzlu su çözeltisini evde hazırlayabilir ya da eczacınızdan hazır olarak temin edebilirsiniz. Burun tıkanıklığını açan bu çözeltiler genellikle burun deliklerine su püskürten küçük şişelerde satılmaktadır²¹. 

İlaçla Alerjik Rinit Tedavisi

Kullanılan ilaçlar alerjiyi tedavi etmemektedir, ancak yaygın olarak yaşanan belirtileri tedavi etmek için kullanılabilmektedir.

Belirtiler mevsimsel alerjenlerden, örneğin polenden kaynaklanıyorsa, maruz kalma riski geçtikten sonra ilacı almayı bırakmak gerekmektedir. İlacın kullanılmasından sonraki 2 hafta boyunca belirtiler hafiflemiyorsa, bir doktora başvurulmalıdır²². 

• Antihistaminikler

Antihistaminik olan ilaçlar, bağışıklık sisteminin alerjenleri tehlike olarak algılayıp histamin salınımı yapması sonucu oluşan alerjik rinit belirtilerini hafifletmeye yardımcı olmaktadır.

Tablet olan antihistaminikler genellikle reçetesiz olarak eczanelerden temin edilebilmektedir, ancak, antihistaminik olan burun spreyleri doktor tarafından reçete edilmektedir.

Antihistaminiklerin kullanımı bazı durumlarda uykuya yol açabilmektedir. İlk kez alınıyorsa, ağır makine ve araç kullanmaktan uzak durulmasında fayda vardır. Antihistaminikler, özellikle alkolle beraber kullanıldığında karşı konulamaz uykuya neden olmaktadır²³. 

• Kortikosteroidler

Sık sık veya sürekli olarak alerjik rinit belirtileri yaşanıyorsa ve burun tıkanıklığı veya burun polipleri varsa, doktor tarafından burun spreyi veya kortikosteroid içeren damlaları reçete edilebilir.

Kortikosteroidler inflamasyonu ve şişmeyi azaltmaya yardımcı olabilmektedir. Antihistaminik ilaçlardan daha uzun sürede etki göstermektedir, ancak etkileri daha uzun sürmektedir. Kortikosteroid kullanımından kaynaklanan yan etkiler daha nadirdir ancak kuruluk, tahriş ve burun kanamaları meydana gelebilmektedir.

Özellikle ciddi alerjik rinit belirtileri yaşanıyorsa ve hızlı bir şekilde rahatlama sağlanması isteniyorsa, doktor 5-10 gün sürecek kısa bir süre boyunca kortikosteroid tabletlerin alınmasını tavsiye edebilir²⁴. 

Ek Tedavi Yöntemleri

Uygulanan alerjik rinit tedavisi olumlu bir yanıt vermiyorsa, doktor mevcut tedaviye ek tedaviler reçete edebilir:

• Kortikosteroid burun spreyinin dozunu arttırma
• Diğer ilaçlarla birlikte almak için kısa süreli bir dekonjestan burun spreyi kullanma
• Antihistamin tabletleri ile kortikosteroid burun spreyleri ve dekonjestanlar kullanma
• Aşırı burun akıntısını azaltmaya yardımcı olması için ipratropium isimli maddeyi içeren burun spreyini kullanma
• Alerjik reaksiyon sırasında salınan lökotrienler adı verilen kimyasalların etkilerini bloke eden ilaçları kullanma²⁵

İmmünoterapi

İmmünoterapi, bazı alerjileri tedavi etmek için kullanılan bir tedavi yöntemidir. Saman nezlesi gibi belirli alerji türleri olan insanlar için uygundur ve genellikle alerjinin belirtileri ciddi ise dikkate alınmaktadır.

Alerjik rinit bağışıklık sisteminin anormal reaksiyonları sonucu ortaya çıktığı için, immünoterapide amaç, alerjenlerin vücuda verilmesiyle bağışıklık sisteminin alerjenlere karşı daha az duyarlı hale gelmesini sağlamaktır.

Alerjenler genellikle üst kola enjekte edilmektedir. Enjeksiyonlar haftalık aralıklarla verilmekte ve her seferinde dozu biraz daha artmaktadır²⁶. 

Alerjik Rinit Ameliyatı

Ameliyat alerjik rinit tedavisi için çok kullanılmasa da, burun veya sinüslerin fiziksel bir kusurunu düzeltmek için ihtiyaç duyulabilir. Fiziksel sorunlar alerjik riniti tedavi etmeyi zorlaştırabilir²⁷.

Alerjik Rinit İçin Hangi Doktora Gidilir?

Alerjik rinit teşhisi ve tedavisi için bir kulak, burun, boğaz (KBB) uzmanına başvurabilirsiniz.