Amfizem Nedir? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Amfizem Nedir? 

Amfizem bir solunum yolu hastalığıdır. Bu durumda, akciğer bulunan alveol isimli milyonlarca minik hava kesesi hasar görmekte ve şeklini kaybetmektedir. Bu ince, kırılgan hava keseleri zarar gördüğünde veya yok edildiğinde, akciğerler doğal elastikiyetlerini kaybetmeye başlamaktadır. Hasar gören akciğer kesecikleri havayı boşaltamadıkları için hava, akciğerlerin içinde sıkışmış olarak kalmaktadır.

Amfizem yavaş yavaş ilerleyen bir hastalıktır, bu da kötüleşmeye devam ettiği anlamına gelmektedir. Durum ilerledikçe akciğerler oksijeni emme ve karbondioksiti salma yeteneğini kaybetmektedir. Gittikçe de solunum zorlaşmaktadır. Sonuç olarak da, amfizem geliştiren kişi nefes darlığı yaşamaya başladığı için zor nefes alır¹.  

Amfizem ve kronik bronşit, kronik obstrüktif akciğer hastalığının (KOAH) en yaygın iki formudur. Bu hastalıklar ve amfizem genellikle birlikte yaşamaktadır. Bronşit, bronş duvarlarının şişmesi ve iltihaplanması durumudur. Kronik bronşiti olan bir kişi birkaç sene boyunca bir seferde aylarca süren, balgamla günlük öksürük yaşamaktadır. Amfizem ve kronik bronşit hem akciğerlerde hem de bronş tüplerinde hasara neden olmaktadır.

Amfizem geliştiren çoğu kişide bunun nedeni sigaradır. İkinci el duman ve havadaki toksinlere maruz kalma da amfizeme katkıda bulunabilmektedir, ancak bunlar sigara oranla daha az bir ihtimaldir. Yüksek hava kirliliğine maruz kalan ve sigara içen kişilerde KOAH geliştirme riski de oldukça yüksektir².  

Yapılan araştırmalara göre, az sayıdaki insanda alfa 1-antitripsin eksikliği olarak bilinen kalıtsal bir hastalık da amfizem geliştirme riski ile bağlantılı olabilmektedir. Bu genetik durumda, vücut alfa 1-antitripsin (AAT) olarak adlandırılan bir proteini yeterince üretememektedir. AAT akciğerleri enzimler tarafından oluşturulan hasara karşı korumaktadır. AAT düzeyleri düşük olduğunda akciğerler bu enzimler tarafından hasar uğramaktadır. Sigara içmek de bu durumu daha da kötüleştirmektedir³.  

Amfizem Belirtileri 

Amfizem belirtileri hafif ile şiddetli arasında değişebilmektedir. Nefes darlığı (dispne), öksürük ve egzersiz sonrasında solunum güçlüğü çekme en sık yaşanan belirtiler arasında sayılabilir. Amfizem, uzun süreli (kronik) ve ilerleyen bir rahatsızlıktır. Genellikle de, belirtiler zamanla daha da kötüye gitmektedir.

Amfizem başlangıcı kademeli olduğu için, maalesef geri döndürülemez hasar oluşana kadar pek çok vakaya teşhis konulamamaktadır. Amfizeme sahip olan hastalarda kötüleşen belirtiler (alevlenmeler olarak da adlandırılmaktadır) sık görülmektedir. Alevlenmeler hastalık ilerledikçe daha da sık ortaya çıkmaktadır.

Amfizem nasıl anlaşılır? Amfizemin en sık rastlanan belirtileri şunlar olabilmektedir:

• Siyanoz (dudak, parmak ucu ve cildin mavi bir renk alması, bu durum kandaki düşük oksijen seviyesinden kaynaklanmaktadır)
• Ödem (şişme, genellikle ayaklarda ve ayak bileklerinde ortaya çıkmaktadır)
• Yorgunluk
• Baş ağrısı (özellikle, uyku sırasında karbondioksit oluşması sonucu sabahları uyanınca ortaya çıkmaktadır)
• İstenmeyen kilo kaybı⁴

Amfizeme sahip olan hastalarda sıklıkla kronik bronşit de bulunmaktadır. Kronik bronşit, 2 yıl üst üste en az 3 ay boyunca ortaya çıkan öksürükle karakterize edilen bir durumdur.

Diğer amfizem belirtileri ise şunları içerebilmektedir:

• Göğüs şeklinde deformasyon (yani akciğerlerin ve göğüs duvarının genişlemesinden kaynaklanan göğüs şeklindeki değişiklikler ve nefes alma kaslarının etkisiz kullanımı)
• Teneffüs esnasında hırıltılar yaşanması
• Nefes sesinin ve kalp sesinin azalması (çoğunlukla bir stetoskop aracılığıyla duyulur)
• Solunum kaslarının düzensiz hareketi (örneğin, inspiratuar ekskurisyon)
• Soluk verme süresince uzun süre soluk verme ve homurdanma
• Konuşma sırasında göğüs titreşimi yaşama (dokunsal fremit)⁵  

Amfizem hastalığı ilerledikçe, çoğu hasta en ufak bir harekette, hatta otururken bile nefes darlığı çekmeye başlamaktadır. Genellikler, dudaklar büzülerek soluk verme başlanır. Bu yöntemde, büzülen dudaklarla soluk verme durumunda her bir nefes daha etkili kullanılabilmektedir.

Amfizem hastası olan kişi devamlı öne eğilme ihtiyacı hissetmeye başlamakta, bu durumda da, kollarını önündeki bir yüzey veya dizlerinin üzerinde tutarak beklemektedir. Bu pozisyon, nefes alma kaslarını (diğer bir deyişle solunum esnasında normalde kullanılmayan arka, karın veya boyun kasları) daha etkili bir şekilde kullanmalarını sağlayarak nefes almanın kolaylaşmasına yardımcı olabilir⁶. 

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Amfizem Belirtileri

Amfizem belirtilerine sahip olan insanlarda genellikle, belirtiler aniden kötüleşmektedir. Bu olduğunda, nefes almanız oldukça zorlaşmaktadır. Ayrıca göğüs sıkışması, daha fazla öksürme, balgam değişikliği ve ateş de ortaya çıkabilir.

Bu şekilde kötüleşen amfizem belirtilerinden herhangi birine sahip olmanız durumunda, bir doktora başvurmak son derece önemlidir.

Doktorunuz, amfizem belirtilerinin aniden neden bu kadar kötüleştiğini anlamaya çalışacaktır. Bazen, bu belirtilere akciğer enfeksiyonu da neden olmaktadır. Bu durumda, enfeksiyonu tedavi etmek için antibiyotik reçete edebilmektedir.

Aynı zamanda, nefes almayı kolaylaştırmak için ek ilaçlara da başvurabilir. Bu ilaçlar arasında bronkodilatörler ve glukokortikosteroidler bulunmaktadır.

Doktorunuz, şu durumlarda hastanede tedaviye etmenizi tavsiye edebilir:

• Nefes almada zorluk çekiyorsanız
• Konuşmada zorlanıyorsanız
• Dudak veya tırnakların morarması ya da grileşmesi
• Zihinsel olarak uyanık değilseniz
• Kalp atışınız çok hızlı ise

Bu tarz kötüleşen belirtilerin tedavisi evde yapılamamaktadır⁷. 

Amfizem Komplikasyonları

Amfizem bir takım komplikasyonlara neden olabilmektedir. Maalesef, hastalıkta ölüm oranların da yüksektir. Anksiyete, depresyon ve uyku bozuklukları amfizemi olan hastalarda oldukça sık rastlanan komplikasyonlardır.

Diğer amfizem komplikasyonları ise şunlardır:

• Kor pulmonale (pulmoner hipertansiyon ve sağ kalp yetmezliği)
• Kalp yetmezliği
• Pnömoni ve diğer akciğer enfeksiyonları
• Pnömotoraks (akciğerdeki hava kaçağı)
• Polisitemia vera (kandaki düşük oksijen seviyelerine karşılık olarak oluşan aşırı kırmızı kan hücresi üretimi ve küçük kan damarlarının bloke olması)
• Solunum yetmezliği⁸

Amfizem Nedenleri

Amfizem neden olur? Sigara kullanımı, amfizemin geliştiği hastalardan en sık rastlanan sorumludur ve aynı zamanda en önlenebilir amfizem nedenidir. Diğer risk faktörleri arasında ise, alfa-1-antitripsin adı verilen bir enzimin eksikliği gibi genetik faktörler, hava kirliliği, anormal hava yolu koşulları reaksiyonları, cinsiyet faktörü ve yaş bulunmaktadır⁹.  

Sigara İçmek

Sigara içmek amfizem için risk oluşturan en birinci nedendir. Sigara dumanı bu hastalığa iki şekilde katkıda bulunmaktadır. Tıkanıklığın nedeni olan akciğer dokusunu yok etmekte ve hastalığın kötüleşmesine neden olabilecek hava yollarının iltihaplanmasına ve tahrişine yol açmaktadır.

Akciğer dokusunun yok edilmesi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilmektedir. İlk olarak, sigara dumanı, mukus ve diğer salgıları temizlemekten sorumlu olan, hava yolundaki hücreleri doğrudan etkilemektedir. Arada sırada sigara içmek bile geçici olarak solunum yollarını tutan cillia adı verilen küçük tüylerin süpürme hareketini bozabilmektedir. Devam etmekte olan sigara kullanımı, küçük tüylere zarar vererek, onların salgıları temizlemek için düzgün şekilde çalışabilmesini engellemektedir¹⁰.   

Sigara dumanına uzun süre maruz kalmak, hava geçişlerini astarlayan hücrelerden küçük tüylerin tamamen kaybolmasına neden olur. Sonuç olarak da, sabit süpürme hareketi olmadan mukus salgıları alt solunum yollarından temizlenemez.

Diğer yandan, duman, salgıları temizleme özelliği azaldığı zaman mukus salınımının artmasına neden olur. Oluşan mukus birikimi bakteriler için elverişli bir ortam hazırlayarak enfeksiyonların oluşmasına yol açar¹¹.  

Sigara dumanı, bağışıklık sisteminin oluşan enfeksiyonlarla mücadele etmesine de engel olmaktadır. Bu nedenle, hem bakteriler hem de ciğerlerdeki katran temizlenemez. Sigara içen insanların sıklıkla enfeksiyon yaşamasının nedeni de budur.

Bu süreç zamanla, akciğerlerin elastik olmasından sorumlu olan proteinlerin yok olmasına yol açmaktadır. Buna ek olarak, hava hücrelerini (alveol) birbirinden ayıran doku da yok edilmektedir. Sigara dumanına uzun yıllar maruz kalındığında, hem akciğer elastikiyetinde hem de hava hücrelerinde yaşanan kayıp, akciğer fonksiyonunun yavaş şekilde tahrip edilmesine neden olmaktadır¹².  

Alfa-1-antitripsin Enzimi Eksikliği

Alfa-1-antitripsin karaciğer tarafından üretilen bir enzimdir ve tripsin adı verilen bir enzimin yıkıcı etkilerden akciğerleri korumaktadır. Tripsin, çoğunlukla sindirim sisteminde bulunan, vücudun yiyecekleri sindirmesine yardımcı olmak için kullanılan bir sindirim enzimidir. Bakteri ve diğer zararlı maddeleri yok etme girişiminde bağışıklık hücreleri tarafından salınmaktadır.

Alfa-1 antitripsin eksikliği olan kişi tripsin bir kez akciğerde serbest bırakıldığında, enzimin yıkıcı etkileri ile mücadele edememektedir. Tripsin ile dokunun tahrip edilmesi, sigara içenlerin yaşadığına benzer etkiler yaratmaktadır. Akciğer dokusu yavaşça yok edilmekte, böylece de, akciğerlerin fonksiyonları azalmaktadır¹³.  

Hava Kirliliği

Hava kirliliği de tıpkı sigara dumanına benzer şekilde akciğerleri eklemektedir. Havadaki kirleticiler, akciğer dokusunun tahrip edilmesine yol açan solunum yollarında iltihaba neden olmaktadır.

Hava Yolu Reaksiyonları

Bronşiyal astım gibi anormal hava yolu reaksiyonlarının da, amfizemin gelişimi için bir risk faktörü olduğu düşünülmektedir¹⁴.  

Cinsiyet Faktörü

Son yıllarda yapılan araştırmalar gösteriyor ki, KOAH hastalığı kadınlarda daha fazla gelişmektedir. Tıpkı bu örnekte olduğu gibi, amfizem de özellikle erkeklerde gelişme eğilimi göstermektedir.

Yaş Faktörü

Yaşlılık, amfizem için bir risk faktörüdür. Akciğer fonksiyonu doğal olarak, yaşla birlikte azalmaktadır. Dolayısıyla da, yaşlı kişinin amfizemi üretmek için yeterli akciğer dokusunun imhasına sahip olma olasılığı artmaktadır¹⁵.  

Amfizem Nasıl Tedavi Edilir? 

Amfizem nasıl geçer? Amfizem tedavisi nedenine ve şiddetine bağlı olarak pek çok farklı tedavi seçeneğiyle uygulanabilir. Tedaviye yönelik farklı yaklaşımlar mevcuttur. Genellikle bir doktor, durumunuzun ciddiyetine bağlı olarak tedavileri adım adım bir yaklaşımla uygulamayı tavsiye etmektedir¹⁶.  

Sigarayı Bırakmak

Çoğu doktor, bir tedavi yöntemi olmasa da, amfizemli kişilerin hemen sigarayı bırakmasını önerir. Sigarayı bırakmak hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir ve akciğerlerin işlevini bir dereceye kadar iyileştirebilir. Akciğer fonksiyonları yaşla birlikte bozulmaktadır. Örneğin, KOAH gelişen hastalarda sigara, akciğer fonksiyonlarında beş katlık bir bozulma ile sonuçlanabilmektedir.

Sigaranın bırakılması, sonrasında akciğer fonksiyonunu bu hızlı bozulmadan normal orana geri döndürülmesini sağlayabilir. Doktorunuz bu bağımlılıktan kurtulmanıza yardımcı olacak ilaçlar önerebilir ve sizi destek grupları gibi davranışsal tedavilere yönlendirebilir¹⁷.  

Bronkodilatör İlaçlar

Hava yollarının daha fazla açılmasına ve daha iyi hava alış verişine neden olan bu ilaçlar, genellikle bir doktorun amfizem için reçete ettiği ilk ilaçlardır. Çok hafif olan amfizem vakalarında, bronkodilatörler, yalnızca nefes darlığı yaşayanlar için gerektiği gibi kullanılabilir.

Hafif amfizem vakaları için en yaygın bronkodilatatör albuterol olarak bilinmektedir. Hızla hareket eden bu ilacın 1 dozu genellikle 4-6 saat rahatlama sağlayabilmektedir. Ölçülü inhaler albuterol, hafif amfizemli hastalarda, aralıklı nefes darlığı için sıklıkla kullanılan bir formdur¹⁸.  

Dinlenme halindeyken bile bir miktar nefes darlığı yaşanıyorsa, doktor, ölçülü inhaler veya nebülizasyon yoluyla düzenli olarak planlanan aralıklarla verilecek albuterol ilacını reçete edebilir. Nebülizasyon, sürekli bir hava akışı ile buharlaştırılan sıvı ilaçla nefes almanın sağlanmasıdır. Nebülize albuterol, inhaler yoluyla planlanan dozlar artık nefes darlığını hafifletmek için yeterli olmadığında reçete edilebilmektedir.

Ipratropium bromid nispeten hafif amfizem için kullanılan başka bir bronkodilatör ilaçtır. Albuterol ilacına benzer şekilde hem inhaler hem de nebülizasyon formunda bulunmaktadır.

Bazı vakalarda faydalı olabilecek değişik özelliklere sahip metilksantin ve diğer bronkodilatatör ilaçlar da mevcuttur. Oral yoldan alınan tabletler halinde olan formları bulunmaktadır. Hava geçitlerinin açık tutulması üzerinde sürekli bir etkisi olabilmektedir¹⁹.  

Steroid İlaçlar

Vücuttaki iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olan ilaçlardır. Akciğer ve diğer yerlerde bu etki için kullanılmaktadırlar. Amfizemde de bazı yararlar sağladığı düşünülmektedir. Bununla birlikte, tüm hastalar steroid tedavisine cevap vermemektedir. Steroidler, inhaler ya da oral formda kullanılabilir²⁰.  

Antibiyotikler

Bu ilaçlar genellikle nefes darlığı artışı yaşayan amfizem hastaları için reçete edilmektedir. Göğüs röntgeni, pnömoni veya enfeksiyon bulgusu göstermediğinde bile, antibiyotiklerle tedavi edilen insanlar daha az nefes darlığı yaşama eğilimindedir²¹.  

Oksijen Temini

Nefes darlığı şikayetiyle acil servisine gittiyseniz, genellikle oksijen verilmektedir. Solunum borusuna bir tüp yerleştirerek oksijen makinesinden oksijen temin edilmesi sağlanmaktadır. Bazı durumlarda, evde oksijen almanız da gerekebilir. Evde kullanılan oksijen tankları ve taşınabilir olanları bulunmaktadır.  

Amfizem Ameliyatı

İlerlemiş olan amfizem hastalarının bazılarında cerrahi seçenekler tedaviye yardımcı olabilmektedir.

Akciğer Hacim Azaltıcı Cerrahisi: Amfizem göğüs duvarının anormal genişlemesine neden olmaktadır ve bu da verimliliği düşürmektedir. Bu nedenle, akciğerin boyutunun azaltılması nefes almaya yardımcı olabilmektedir.

Akciğerlerin üst loblarının alınması akciğerlerin alt kısmının daha iyi genişlemesini sağlamaktadır. Bu yöntem amfizem hastalarının belirli bir grubunda, bir süre için yaşam kalitesini artırabilir²².

Akciğer Nakli: En ileri seviye amfizem hastalığı olan insanlar için, bir veya her iki akciğer nakli hemen hemen tedavi sağlayabilmektedir. Organ nakli hem fayda hem de risk oluşturabilmektedir. Bununla birlikte, nakilden geçen insanlar vücudun nakli reddini önlemek için ilaç almak zorunda kalmaktadır. Ayrıca, herkes akciğer nakline elverişli değildir²³.  

Amfizem İçin Hangi Doktora Gidilir?

Amfizem tanısı ve tedavisi için bir göğüs hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz.