Anksiyete Hastalığı Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Anksiyete Hastalığı Nedir?

Ara sıra kaygı yaşamak hayatın normal bir parçasıdır. Bununla birlikte, anksiyete bozukluğu olan insanlar sık sık yoğun, aşırı ve kalıcı endişeye kapılmakta ve gündelik durumlar hakkında korku yaşamaktadır. Genellikle anksiyete bozuklukları, birkaç dakika içinde zirveye ulaşan ani korku ve panik duygusunun tekrar tekrar bölümlerini içermektedir (panik ataklar).

Bu endişe ve panik duyguları, günlük aktivitelere müdahale eder, kontrol edilmesi zorlaşır, gerçek tehlike ile orantısızdır ve uzun süreli olmaktadır. Bu duyguları önlemek için endişeye neden olan yerler veya durumlardan kaçınabilirsiniz. Belirtiler, çocukluk ya da gençlik yıllarında başlayabilir ve yetişkinliğe kadar devam edebilir.

Anksiyete bozukluklarına arasında genel anksiyete bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu (sosyal fobi), özgül fobiler ve ayrılma kaygı bozukluğu yer almaktadır. Birden fazla anksiyete bozukluğuna sahip olabilirsiniz. Bazen anksiyete, tedaviye ihtiyacı olan tıbbi bir durumdan kaynaklanabilir. Tedavi yöntemi de anksiyetenin türüne göre değişebilmektedir¹.  

Anksiyete Türleri

Anksiyetenin kendine has özellikleri bulunan birçok türü vardır:

• Panik bozukluğu: Yoğun korku ya da şiddetin çabuk ve beklenmedik şekilde gelişmesi ile karakterize edilir.
• Fobi: Belirli bir nesneye, duruma veya faaliyete karşı aşırı korku duyma durumudur.
• Sosyal kaygı bozukluğu: Sosyal ortamlarda başkaları tarafından yargılanma korkusudur.
• Obsesif-kompulsif bozukluk: Tekrarlayan belirli irrasyonel düşüncelerle, tekrarlanan davranışları gerçekleştirme durumudur.
• Ayrılma kaygısı bozukluğu: Evden veya sevdiklerinizden uzak kalma korkusudur.
• Hipokondriazis: Sağlık hakkında endişe duyma durumudur.
• Travma sonrası stres bozukluğu: Travmatik bir olay sonrası oluşan anksiyetedir².  

Anksiyete Belirtileri

Anksiyete başlangıcı ve belirtileri kişiden kişiye değişirken, genel olarak vücut anksiyete için çok spesifik bir şekilde tepki verir. Endişeli olduğunuzda, vücudunuz büyük tepkiler verir ve bu da tehlikeli hale gelebilen durumlara neden olur. Aşırı mücadele tepkileri aktifleşir. Anksiyete nasıl anlaşılır? Sonuç olarak, anksiyete ile ilgili bazı ortak belirtiler şunları içermektedir:

• Sinirlilik, huzursuzluk veya gergin olma
• Panik veya korku gibi tehlike zamanında oluşan duygular
• Kalp atımı hızında artış
• Hızlı nefes alma veya hiperventilasyon
• Terleme veya aşırı terleme
• Titreme veya kas seğirmesi
• Zayıflık ve rehavet
• Endişe duyduğunuz konu dışında başka herhangi bir şeye net bir şekilde odaklanma veya düşünme konusunda zorluk çekme
• Uykusuzluk hastalığı
• Gaz, kabızlık veya ishal gibi sindirim sistemi veya gastrointestinal problemler
• Endişenizi tetikleyen şeylerden kaçınmak için güçlü bir arzu
• Bazı düşüncelerle ilgili takıntılar, obsesif kompulsif bozuklu belirtisi
• Bazı davranışları defalarca tekrarlama
• Özellikle geçmişte olmuş bir travma sonrası stres bozukluğunun göstergesi olan belirli bir olayı veya tecrübeyi çevreleyen endişe³

Panik Atak Belirtileri

Panik atak, birkaç dakika içinde doruğa ulaşan ve aşağıdaki belirtilerin en az dördünü içeren ve korku ya da sıkıntı nedeniyle ortaya çıkan tepkilerdir.

• Çarpıntı
• Terleme
• Sallanma ya da titreme
• Nefes darlığı
• Boğulma hissi
• Göğüs ağrısı veya nefes alamama
• Bulantı veya gastrointestinal problemler
• Baş dönmesi veya baygınlık hissi
• Isınmış ya da üşümüş hissetmek
• Uyuşma veya karıncalanma hissi (parestezi)
• Kendinden veya gerçeklerden kopuk hissetmek (duyarsızlaşma ve derealizasyon olarak da bilinir)
• Delirme korkusu veya kontrolü kaybetmek
• Ölüm korkusu⁴

Anksiyete bozuklukları dışındaki koşullarda ortaya çıkabilecek bazı anksiyete belirtileri bulunmaktadır. Bunlar genellikle panik ataklardır. Panik atak belirtileri, kalp hastalığı, tiroid sorunları, solunum bozuklukları ve diğer hastalıklarla benzerlik göstermektedir.

Sonuç olarak, panik bozukluğu olan insanlar sıklıkla acil tıbbi yardım alabilmektedir. Endişeden başka yaşamı tehdit eden sağlık koşulları da yaşadıklarını düşünmektedirler⁵.  

Anksiyete Türleri

Çeşitli anksiyete bozuklukları bulunmaktadır, bunlara aşağıdakiler dahildir:

Agorafobi

Agorafobi olan insanlar kendilerini sıkışmış, güçsüz veya utanmış hissettiren belirli yerler veya durumlardan korkmaktadır. Bu duygular panik ataklara neden olmaktadır. Agorafobisi olan insanlar panik atakları önlemek için bu yerlerden ve durumlardan kaçmaya çalışır⁶.  

Genelleştirilmiş Anksiyete Bozukluğu

Genelleştirilmiş anksiyete bozukluğu olan insanlar normal kaygılar veya rutin şeyler de dâhil olmak üzere sürekli endişe ve kaygı yaşar. Endişe, durumun gerçekliğinden çok daha fazladır. Endişe, vücutta baş ağrısı, mide rahatsızlığı veya uyku bozukluğu gibi fiziksel belirtilere neden olur⁷.  

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)

Obsesif kompulsif bozukluk, endişeye neden olan istenmeyen ya da müdahaleci olan düşüncelerin ve kaygıların sürekli bir deneyimidir. Kişi bu düşüncelerin önemsiz olduğunu bilir ve belirli ritüelleri veya davranışları gerçekleştirerek kaygılarını hafifletmeye çalışır. Buna el yıkama, sayı sayma ya da ev kapısının kilitli olup olmadığını kontrol etme gibi durumlar dâhildir⁸.  

Panik Bozukluğu

Panik bozukluğu, ciddi kaygı, korku veya kargaşa olaylarına birkaç dakika içinde ani ve tekrarlanan tepkiler verme durumudur. Bu durum panik atak olarak da bilinir. Panik atak geçirenler şunları yaşayabilir:

• Ciddi bir tehlike varmış gibi yaşanan duygular
• Nefes darlığı
• Göğüs ağrısı
• Hızlı veya düzensiz kalp atışı (çırpınma veya vurma gibi hissedilir)

Panik ataklar, endişe verici durum meydana geldiğinde ya da panik atağa neden olan durumdan kaçınmaya çalışırken ortaya çıkabilir⁹.  

Travma Sonrası Stres Bozukluğu

Travma sonrası stres bozukluğu aşağıdaki gibi travmatik bir olay yaşadıktan sonra oluşur:

• Savaş
• Saldırı
• Doğal afet
• Kaza

Belirtiler rahatsız edici rüyalar ya da travmatik olayın veya durumun tekrar yaşanmasını içermektedir. Travma sonrası stres bozukluğu olan insanlar travmayla ilgili olan şeylerden kaçınmalıdır¹⁰.  

Seçici Mutizm (Konuşma Bozukluğu)

Bu durum çocuklarda görülen belirli durumlarda veya belirli yerlerde olan konuşmalarda oluşan konuşma yetersizliğidir. Örneğin, çocuk evde konuşabilirken okulda konuşmayı reddedebilmektedir. Seçici mutizm yani konuşma bozukluğu, okul, iş ve sosyal yaşam gibi günlük yaşamı ve faaliyetleri etkileyebilmektedir¹¹.  

Ayrılma Kaygısı Bozukluğu

Çocuğun ebeveynlerinden veya velilerinden ayrıldığı zaman endişe yaşamasına neden olan bir çocukluk dönemi durumudur. Ayırma kaygısı çocukluk gelişiminin normal bir parçasıdır. Çoğu çocuk yaklaşık 18 aydan sonra bu durumu atlatır. Bununla birlikte, bazı çocuklarda bu durum günlük faaliyetleri aksatan bir boyutta sürekli olarak tekrarlanır.

Özgül Fobiler

Korku yaşadığınız şeyle karşılaştığınızda şiddetli kaygı yaratan belirli bir nesnenin, olayın veya durumun korkusudur. Araknofobi (örümcek korkusu) veya klostrofobi (kapalı yerden korkma) gibi fobiler, korktuğunuz şeye maruz kaldığınızda panik atak geçirmenize neden olabilir¹². 

Anksiyeteye Ne Sebep Olur?

Anksiyete neden olur? Anksiyete bozukluklarına, çevresel faktörler, tıbbi faktörler, genetik, beyin kimyası, zararlı madde kullanımı veya bunların bir kombinasyonu neden olabilir. Genellikle hayatımızdaki stresin tetiklediği bir durumdur.

Anksiyete çoğunlukla dıştan gelen zorluklara ve güçlüklere verilen bir cevaptır ancak zamanla olumsuz bir hal alabilmektedir. Kişinin devamlı en kötü ihtimali düşünmesi hayatı birçok yönden etkilemektedir.

Çevresel ve Dış Etkenlerin Neden Olduğu Anksiyete

Çeşitli anksiyete türlerine neden olduğu bilinen çevresel faktörler şunları içerir:

• İstismar, mağduriyet veya sevilen birinin ölümü gibi olaylardan gelen travma
• Kişisel ilişki, evlilik, dostluk ve boşanmada yaşanan stres
• İş yerinde stres
• Okuldan stres
• Mali durum ve para konusunda yaşanan stres
• Doğal afetlerden kaynaklanan stres
• Yüksek rakımlı bölgelerde oksijen eksikliği¹³

Tıbbi Faktörlerden Kaynaklanan Anksiyete

Anksiyete, anemi, astım, enfeksiyonlar ve çeşitli kalp rahatsızlıkları gibi tıbbi faktörlerle de ilişkilidir. Tıbben ilgili anksiyete nedenleri şunları içerir:

• Ciddi bir tıbbi hastalıktan kaynaklanan stres
• İlaçların yan etkileri
• Tıbbi bir hastalığın belirtileri
• Amfizemden oksijen eksikliği veya pulmoner emboli (akciğerde kan pıhtısı)¹⁴ 

Madde Kullanımı ve İstismarın Neden Olduğu Anksiyete

Genelleştirilmiş anksiyete bozukluğu, panik atak veya sosyal fobi gibi anksiyete bozuklukları için zihinsel sağlık hizmetlerinden yararlanan hastalarının yaklaşık yarısı alkol veya benzodiazepin bağımlılığı nedeniyle bu durumu yaşadıkları ortaya çıkmıştır. Genel olarak anksiyeteye şunlar yol açabilmektedir:

• Kokain veya amfetaminler gibi yasadışı bir ilaç nedeniyle yaşanan zehirlenme
• Eroin gibi yasadışı uyuşturucu veya vicodin, benzodiazepinler veya barbitüratlar gibi reçeteli ilaçların kullanılması

Genetik Kaynaklı Anksiyete

Bazı araştırmacılar ailesinde anksiyete geçmişi bulunan kişilerin anksiyete daha yatkın olduğunu söylemektedir. Yani bazı insanların anksiyete bozukluklarından muzdarip olma riskinin daha yüksek olması genetik bir yatkınlıktan kaynaklanmaktadır¹⁵. 

Beyin Kimyasının Neden Olduğu Anksiyete

Araştırmalar beyinde bazı nörotransmitterlerin anormal seviyesine sahip kişilerin genel anksiyete bozukluğundan muzdarip olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu göstermiştir. Nörotransmitterler düzgün çalışmadığında, beynin dâhili iletişim ağı bozulur ve beyin bazı durumlarda uygun olmayan bir şekilde tepki gösterebilir. Bu da anksiyeteye yol açabilir¹⁶.  

Kişilik Faktörleri

Araştırmalar, bazı kişilik özelliklerine sahip kişilerin anksiyete eğilimi taşıdıklarını ileri sürmektedir. Örneğin, mükemmeliyetçilik, kolaylıkla tedirgin olma, çekingen olma, duyguları dışarı vuramama, benlik saygısı yaşama veya her şeyi kontrol etmek isteyen insanlarda çocukluk, ergenlik veya yetişkinlik döneminde anksiyete gelişmektedir¹⁷.  

Anksiyete Riskini Artıran Faktörler

Bu faktörlere sahip olmak anksiyete bozukluğu geliştirme riskinizi artırabilmektedir:

Travma: Kötü muamele gören ya da travmatik olaylara maruz kalan çocukların hayatın bir noktasında anksiyete bozukluğu geliştirme riski yüksektir. Travmatik bir olay yaşayan yetişkinler de anksiyete bozuklukları geliştirebilir.

Hastalık nedeniyle yaşanan stres: Bir sağlık durumu ya da ciddi bir hastalığa sahip olmak, tedaviniz ve geleceğiniz gibi konularda ciddi endişelere neden olabilir.

Stres birikimi: Büyük bir olay ya da daha az stresli durumların birikmesi aşırı anksiyete oluşturabilir (örneğin, aileden birinin ölmesi, iş stresinde ya da finans konusunda devam eden endişeler).

Diğer zihinsel sağlık bozuklukları: Depresyon gibi diğer zihinsel sağlık bozukluğu olan insanlarda genellikle anksiyete bozukluğu da bulunur.

Uyuşturucu veya alkol: İlaç ya da alkol kullanımı anksiyeteye neden olabilir ya da bunları daha da kötüleştirebilir¹⁸.  

Anksiyete Nasıl Tedavi Edilir?

Anksiyete nasıl geçer? Anksiyete bozukluğundan muzdarip olursanız, tek başınıza olmadığınızı hatırlamak önemlidir. Anksiyete bozukluğu olan insanlara yardımcı olacak hizmetler, sağlık uzmanları ve çevrimiçi destek hatları bulunmaktadır. İlk adım sağlam bir teşhis koymaktır. Bir doktora danışmak bu ilk adımı atmanıza yardımcı olabilir.

Sizin için doğru olan anksiyete tedavileri hem anksiyete bozukluğunun tipi ve ciddiyetine hem de size bağlıdır. Hafif anksiyete durumunda yaşam tarzı değişiklikleri yapmak yardımcı olabilir; buna karşın daha ağır vakalarda ilaç tedavisi gerekebilir.

Doğru bakımla iyileşme sağlanması mümkündür. Anksiyeteyi yönetmek için yaygın tedaviler ve yollar arasında aşağıdakiler bulunmaktadır¹⁹.  

Bilişsel Davranış Terapisi

Bilişsel davranış terapisi, endişeye neden olan sorunlu düşünce kalıplarını değiştirmeye yöneliktir.

Davranış terapisi bilişsel-davranış terapisinin bir bileşenidir ve desensitizasyonu içerir. Yani anksiyeteye neden olan korku dolu durumlara yavaş yavaş ve güvenli bir şekilde maruz bırakılmanın sağlandığı bir tedavi yöntemidir.

Nefes Alma ve Gevşeme Teknikleri

Nefes alma ve gevşeme teknikleri fiziksel belirtiler için özellikle önemlidir ve derin nefes egzersizleri panik atakları etkili bir şekilde durdurabilmektedir. Dikkat ve diğer meditasyon türleri de anksiyete yönetimine yardımcı olabilmektedir. 

Ilımlı Egzersiz

Egzersiz yapmak (10 dakikalık kısa bir yürüyüş bile olsa) hislerinizi iyileştirmenize ve daha az yorgun hissetmenize yardımcı olabilir. Egzersizin, serotonin düzeyinizi yükseltmeye yardımcı olduğu zaten bilinmektedir. Serotonin mutluluk hormonudur. Uzun süredir egzersiz yapmadıysanız ve kendinize zarar vermenize neden olabilecek temel sağlık sorunları yaşıyorsanız bir doktora danışmalısınız.

Eğer sıkı bir egzersiz programı uygulamaya hazır hissetmiyorsanız her gün tempolu bir yürüyüş yapmayı deneyebilirsiniz. Beğendiğiniz bir şey olmasa bile, daha önce eğlendiğiniz etkinliklere ve eğlencelere katılmaya da çalışabilirsiniz.

Evde veya bahçede yapabileceğiniz küçük görevler de bulabilirsiniz. Kaçınılması muhtemel küçük görevleri halletmek kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayabilir²⁰.

Kafeinden Uzak Durmak

Bazı insanlarda kafein anksiyete düzeyini artırabilir çünkü kafein uyku düzeninizi değiştirebilir, bu nedenle de tamamen dinlenmiş hissetmezsiniz. Aynı zamanda, kalp atışı hızınızı arttırır. Bu durumda anksiyete daha da kötüleşebilir.

Diyetinizdeki kafein miktarını azaltmaya çalışın. Çay ve kahvelerin kesilmesi ve yerine su veya meyve suları konması yardımcı olabilir.

Saat 18’den sonra çikolata, kola veya enerji içecekleri gibi kafein ürünlerini kullanmaktan kaçınmak, uyumak istediğinizde kendinizi daha rahat hissetmenize yardımcı olabilir²¹.

Alkolü Azaltmak

Endişeli hissediyorsanız ve her zamankinden daha fazla alkol içtiyseniz bu durum sadece kaygıyı daha da kötüleştirecektir, bu nedenle alkolü az miktarda ve belirli aralıklarla içmeye özen gösterin.

Sigarayı Bırakmak

Sigarayı bırakmak, genel sağlık ve zindeliğinizi iyileştirmenin en iyi yollarından biridir. Ayrıca anksiyeteyi azaltmaya da yardımcı olmaktadır.

İlaçla Tedavi

Eğer yukarıdaki yaklaşımlar yeterli olmadıysa ya da sonuç vermediyse, antidepresan gibi ilaçlar gerekli olabilir. İlaçlar genellikle yukarıda açıklanan önlemlerle birlikte önerilir Anksiyete tedavisi zaman alabilir ancak iyi bir destek ağı oluşturmak süreci oldukça kolaylaştırır²².

Tıbbi Yardım

Anksiyete ciddi bir tıbbi problem olduğunda üzgün veya endişeli olduğunuz için bu durumun kötüye gittiğini söylemek her zaman kolay değildir. Tedavi olmadan anksiyeteniz düzelmeyebilir ve zamanla kötüye gitme ihtimali de bulunmaktadır. Anksiyete ve diğer zihinsel sağlık durumlarının tedavisi, belirtilerin daha kötüye gitmesinden ziyade daha kolaydır.

Aşağıdaki durumlarda doktorunuza danışmalısınız:

• Günlük hayatın içinde olmaktan endişe duyuyorsanız (hijyen, okul veya iş, sosyal hayatınız dahil olmak üzere),
• Kaygı, korku ya da endişeniz acı veriyor ve kontrolünüzü zorlaştırıyorsa,
• Bunalımlı hissettiğiniz için alkol veya uyuşturucu kullanıyor veya kaygı dışında başka zihinsel sağlık kaygılarınız da bulunuyorsa,
• Anksiyete altında yatan nedenin zihinsel bir sağlık sorunu olduğunuz düşünüyorsanız,
• İntihar düşünceleri yaşıyorsanız ya da intihar davranışları sergiliyorsanız²³

Anksiyete için hangi doktora gidilir: Anksiyete tanısı ve tedavisi için bir psikolog ya da psikiyatristten randevu alabilirsiniz.