Parkinson Neden Olur? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Parkinson Hastalığı Nedir?

Parkinson hastalığı nörodejeneratif bir bozukluktur ve en yaygın yaşanan hareket bozukluklarından biridir. Özellikle dinlenirken uzuvlarda titreme başlamasıyla fark edilen Parkinson hastalığının ilerleyen zamanlarda kas kontrolünün ileri seviyede kaybedilmesi, sertlik, yavaşlık ve denge bozukluğu meydana gelmektedir. Belirtiler kötüleşirken, yürümek, konuşmak gibi günlük hareketleri yapmak bile zorlaşabilir. ¹

Parkinson hastalığının ilerlemesi ve hasar görme derecesi kişiden kişiye göre değişir. Parkinson hastalığı olan birçok insan çok uzun süre verimli hayatlar yaşarken, diğerlerinin problemler ile boğuşmaya başlaması çok daha hızlı ilerlemektedir. Erken ölüm genellikle düşmeye bağlı yaralanmalar veya pnömoni gibi komplikasyonlardan kaynaklanmaktadır.

Parkinson hastalığını geliştiren bireylerin çoğu 60 yaş ve üzerindedir. Genel yaşam beklentisi arttıkça, gelecekte Parkinson hastalığı olan bireylerin sayısı da artacaktır. Yaşlı bireylerde Parkinson hastalığı çok sık görülür, ancak erken başlangıçlı Parkinson hastalığı (21-40 yaş arasında başlar) ve çocuklarda başlayan Parkinson hastalığı (21 yaşından önce başlar) da mevcuttur. ²

Parkinson Belirtileri

Parkinson hastalığı, hareket, bilişsel sorunlar, davranış sorunları gibi duyusal ve uyku güçlükleri ile ilgili sorunlara neden olur. Belirti ve bulgular genellikle yavaş, yavaş ve çoğunlukla rasgele olacak şekilde başlar.

Her bir hasta, benzersiz bir dizi belirtiden farklı şekilde etkilenmektedir. Hastalar aynı zamanda tedaviye de farklı tepki verme eğilimindedir. Belirtilerin şiddeti de oldukça değişkendir. Bazı hastalar birincil belirti olarak titreme (sallama) yaşayabilirken diğerleri titreme yaşamaz, ancak denge sorunları ile mücadele etmek zorunda kalırlar. Parkinson başlangıcı bazı kişiler için yavaş gelişebilirken diğerleri için hızlı ilerleyebilir. ³

Parkinson nasıl anlaşılır? Parkinson hastalığı belirtileri, yavaş fiziksel hareketler (bradikinezi), titreme (sallanma), kas sertliği (sertlik) ve postural dengesizlik (denge ve koordinasyon bozukluğu) olmak üzere dört ana belirtiyi içermektedir. Bunlara birincil motor belirtiler denmektedir. ⁴

Birincil Motor Belirtiler

Bradikinezi (hareket yavaşlığı): Sandalyeden kalkmaya çalışmak gibi bir hareketi başlatmak bile zorlaşabilir. Hastanın görevlerini yerine getirmesi genellikle daha uzun sürer. Koordinasyon eksikliği de meydana gelmektedir. Zorluk yalnızca hareketin uygulanması ile değil, planlama ve başlatma ile de ilgilidir. Bradikinezi yaşlı hastalar tarafından sıklıkla göz ardı edilir, çünkü onlar normal yaşlanma döngülerine girdiklerini düşünürler, ancak başka belirtiler de oluşmaya başlarsa teşhis için bir doktora başvururlar. 

Titreme (sallama): Titreme sıklıkla başparmağın veya işaret parmağının ileri geri titremesi gibi başlar. Titreme vücudun bir ayağında veya bir tarafında başlayabilir. Çene veya yüzde daha az sıklıkla titreyen yerlerdir. Titremelerin vücut dinlendiğinde ortaya çıkması daha muhtemeldir. Stres veya kaygı titremenin daha belirgin olmasına neden olabilir. Bununla birlikte, birçok hastada ciddi titreme her zaman mevcut değildir. ⁵

Diğer koşullar, multipl skleroz, ensefalit (beyin iltihabı) veya alkolizm gibi belirtilerinden biri olan titremeyi içerebilir. Titremenin varlığı, bireyin Parkinson hastalığına sahip olduğu anlamına gelmez. Yapılan araştırmalara göre, Parkinson hastalarının yaklaşık % 70’inde erken bir aşamada hafif bir titreme görülür. ⁶

Sertlik (kas sertliği): Kasların sertleştiği hissedilmektedir. Bazı günlük görevleri yapmak, bir sandalyeden kalkmak, yatakta dönmek, vücut dilini uygun bir şekilde kullanmak veya ince parmak hareketleri yapmak oldukça zahmetli olabilir. En yaygın olarak, sertlik bacaklarda ve boyunda görülür. Çok şiddetli olabilir, çünkü hareket aralığı ciddi derecede zayıflar. Bazen beraberinde ağrı da meydana gelebilir. ⁷

Duruş ve Denge: Ayakta durulduğunda dengesizlik veya dengede bozulma meydana gelebilir. Bu belirtiler, bradikinezi ile birlikte düşme riskini de önemli ölçüde artırmaktadır.

İkincil Motor Belirtileri

• Eğilme eğilimi, öne doğru eğilmez 
• Kramp 
• Konuşma bozuklukları 
• Yorgunluk 
• El yazısı çok küçük ve sıkışık olabilir (mikrografi) 
• Bozuk ince motor becerisi (ince parmak hareketleri) 
• Engellenmiş motor koordinasyonu 
• İstemsiz hareketler ve uzun kas kasılmaları (distoni) 
• Yüz ifadesinin kaybolması (bazı kişiler, konuşurken ilgisiz (ifadesiz) görünebilir, bazıları ise göz kapaklarını bile kapatmadan sabit şekilde bakmaktadır) 
• Cinsel işlev bozukluğu 
• Konuşma problemleri (konuşmalar daha hızlı, yavaş veya monoton olabilir, tekrarlanan kelimeler ya da saçmalama olabilir) 
• Yutma zorlukları (disfaji) 
• Yürürken kollar sallanmayabilir 

Diğer Belirtiler

• Demans (bu hastalığın ilerleyen aşamalarında ortaya çıkabilir, hastada hafıza ve zihinsel berraklık sorunları olabilir, Parkinson olan bir kişinin demans gelişme olasılığı diğer insanlara göre 6 kat daha fazladır) 
• Uyku sorunları (Parkinson hastalığına yönelik ilaçlarla kötüleşebilir, bununla birlikte, uyku sorunları hastalığın temel özelliğidir, hasta gün boyunca aşırı uykulu olabilir) 
• Kabızlık 
• Depresyon 
• Disfaji (yutma zorluğu) 
• Yorgunluk, enerji kaybı 
• Parestezi (kişinin cildinde karıncalanma veya uyuşma hissi (iğneleme)) 
• Ağrı duygusunun azalması 
• Koku duyusunun azalması 
• Üriner inkontinans (mesane zayıflığı) 
• İdrar retansiyonu (idrara çıkma zorluğu) ⁸

Parkinson Nedenleri

Parkinson neden olur? Parkinson hastalığı, beyindeki substantia nigra (siyah cisim) adı verilen sinir hücrelerinin kaybından kaynaklanmaktadır. Beynin bu bölümündeki sinir hücreleri, dopamin adı verilen bir kimyasal üretmekten sorumludur. Dopamin beyin parçaları ile sinir sistemi arasında vücut hareketlerini kontrol ve koordine etmeye yardım eden bir haberci olarak görev yapar.

Bu sinir hücreleri ölür veya hasar görürse beyindeki dopamin miktarı azalır. Bu da beynin kontrol mekanizmasının düzgün çalışamayacağı, hareketlerin yavaş ve anormal hale geleceği anlamına gelmektedir.

Sinir hücrelerinin kaybı yavaş ilerleyen bir süreçtir. Parkinson hastalığının belirtileri genellikle yalnızca substantia nigra’daki sinir hücrelerinin yaklaşık % 80’i kaybolduğunda gelişmeye başlamaktadır. ⁹

Sinir Hücrelerinin Kaybı

Parkinson hastalığının potansiyel nedenleri belirlemek için araştırmalar devam etmektedir. Bununla birlikte, Parkinson hastalığına bağlı sinir hücrelerinin neden kaybolduğu hala bilinmemektedir.

Sonuç olarak ise Parkinson hastalığının genetik değişiklikler ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun neden olabileceği düşünülmektedir. ¹⁰

Genetik Nedenler

Bazı çalışmalar, Parkinson hastalığının gelişiminde genetik faktörlerin rol oynadığını ileri sürmektedir. Parkinson hastalarının yaklaşık olarak % 15’inde aile bireylerinin herhangi birinde Parkinson hastalığı geçmişi bulunmaktadır.

Parkinson hastası olan yakın bir akrabanız anne, babanız veya kardeşinizse hastalığa yakalanma riski daha da artmaktadır. Ayrıca, hastalığa yakalanan aile bireyiniz yoksa Parkinson gelişme riskiniz de o derece düşmektedir.

Peki, genetik faktörler Parkinson hastalığına nasıl sebep olabilmektedir? Bunun olası bir nedeni, dopaminin ve beyin fonksiyonu için gerekli bazı proteinlerin üretilmesinden sorumlu olan genlerin mutasyona uğramasıdır. 

Çevresel Nedenler

Çevresel faktörlerin Parkinson hastalığında rol oynayabileceğine dair bazı kanıtlar bulunmaktadır. Bazı kimyasallara maruz kalmanın, Parkinson hastalığıyla olası bir bağlantısı olacağı düşünülmektedir. Bunlara böcek öldürücü, herbisit ve fungisit gibi pestisitler de dâhildir.

Parkinson hastalığı yeterince su içmemek ve yeterince manganez tüketmemekle de bağlantılı olabilmektedir.

Bu çevresel faktörlere maruz kalan herkesin Parkinson’u geliştirme riski bulunmamaktadır. Bazı araştırmacılar, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun Parkinson hastalığına neden olduğunu düşünmektedir. ¹¹

Lewy Cisimleri

Lewy cisimleri, Parkinson hastalığı olan kişilerin beyin sapında bulunan anormal protein yığınlarıdır. Bu kümeler, hücrelerin kıramadığı bir protein içerir. Beyindeki hücreleri çevrelerler ve bu süreçte beynin çalışma biçimini engellerler.

Lewy cisimlerinin kümeleri, beynin zamanla hasarın oluşmasına neden olur. Sonuç olarak, Parkinson hastalığı olan insanlarda motor koordinasyon ile ilgili sorunlara sebebiyet verir. ¹²

Dopamin Kaybı

Dopamin beyindeki farklı bölümler arasında iletilere yardım eden nörotransmitter bir kimyasaldır. Dopamin üreten hücreler Parkinson hastalığıyla beraber hasar görmeye başlar.

Yeterli miktarda dopamin verilmemesi durumunda beyin düzgün bir şekilde mesaj gönderip alamamaktadır. Bu bozulma vücudun hareketi koordine etme yeteneğini etkiler. Yürüme ve dengede durma sorunlarına neden olur. ¹³

Yaş ve Cinsiyet

Yaşlanma, Parkinson hastalığında da rol oynar. İleri yaş, Parkinson hastalığının gelişimi için en önemli risk bir faktörüdür. Bilim insanları, vücut yaşlandıkça beyin ve dopamin fonksiyonlarının azalmaya başladığını ileri sürmektedir. Bu nedenle, yaşlanan kişi Parkinson’a daha hassas bir hale gelir. Cinsiyet de Parkinson hastalığıyla bağlantılı olabilir. Erkekler kadınlara oranla daha fazla eğilimlidir. ¹⁴

Meslek

Bazı araştırmalar, bazı mesleklerin kişide Parkinson hastalığının gelişimi için daha büyük bir risk oluşturabileceğini öne sürmektedir. Özellikle, Parkinson hastalığı, kaynak, tarım ve endüstriyel işlerde çalışanlar için daha muhtemel olabilir. Bunun nedeni, bu meslek mensuplarının toksik kimyasallara daha fazla maruz kalmasıdır. ¹⁵

Parkinson Tedavisi 

Parkinson hastalığının tedavisi bulunmamaktadır, ancak ilaçlar, ameliyatlar ve yaşam tarzı değişiklikleri belirtilerin tedavisine yardımcı olabilmektedir. Reçeteli ilaçlar Parkinson hastalığı için verilen en yaygın ve genellikle ilk tedavi türüdür. Diğer yandan, Parkinson hastalığını ve belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilecek birçok terapi yöntemi de bulunmaktadır. 

İlaç Tedavisi

İlaç, Parkinson hastalığının titreme ve hareket problemleri gibi ana belirtilerini iyileştirmek için kullanılabilir. Bununla birlikte, mevcut tüm ilaçlar herkes için yararlı değildir ve her birinin kısa ve uzun vadeli etkileri farklıdır.

Genel olarak üç ana ilaç türü kullanılır:

• Levodopa 
• Dopamin agonistleri 
• Monoamin oksidaz-B inhibitörleri 

Uzmanınız, her bir ilaçla ilişkili riskler de dâhil olmak üzere, ilaç seçeneklerinizi açıklayabilir ve hangisinin sizin için en iyi seçenek olduğunu tartışabilir. Durum ilerledikçe ve ihtiyaçlarınız değiştikçe düzenli incelemeler gerekecektir. ¹⁶

Derin Beyin Stimülasyonu (DBS)

Derin Beyin Stimülasyonu (DBS), tıpkı bir kalp pili gibi beynin belirli kısımlarını uyarmak için elektrot kullanır. DBS, Parkinson hastalığı için en sık uygulanan tedavi yöntemlerinden biri olmasına rağmen, herkes için uygun değildir.

Bu tedavi yönteminde, bir pals üreteci (bir pil paketi ile birlikte) göğüs köprücük kemiğine yakın implante edilir. Jeneratörden gelen bir tel, Parkinson hastalığının motor belirtilerine neden olan sinyallere müdahale etmek için ince kontrollü, ağrısız elektrik sinyallerini beyne gönderir. DBS beynin bir veya iki tarafında kullanılabilir. Kullanılan beynin tarafı vücudun karşı tarafını etkiler. 

DBS ameliyatı olursanız uyarının dikkatli bir şekilde ayarlanması için birkaç ay boyunca sık sık tıp merkezine dönmeniz gerekebilir. İlk birkaç aydan sonra arada sırada kontrol ettirmeniz gerekebilir. Pals üreticisindeki pil takımının her üç ya da beş yılda bir değiştirilmelidir.

DBS hafıza sorunları, halüsinasyonlar, şiddetli depresyon, sağlığın bozulması gibi sonuçlar yaşayan kişiler için önerilmez. Her ameliyatta olduğu gibi, DBS ameliyatı da enfeksiyon riski taşır. DBS bir beyin cerrahisidir, az da olsa beyin kanaması veya felç riski vardır. ¹⁷

Diğer Parkinson Ameliyatları

Pallidotomi ve talamotomi, motor belirtilere neden olan beyin parçalarını kalıcı olarak yok eden ameliyatlardır. Derin beyin stimülasyonu (DBS) yapılmadan önce bu ameliyatlar daha yaygındı.

Pallidotomi ve talamotomi kısa süre önce tekrar araştırılmaya başlanmıştır, çünkü bu işlemlerin cerrahi müdahaleye ihtiyaç duymadan invaziv olmayan bir şekilde yapılabilen ultrason versiyonları bulunmaktadır. ¹⁸

Sağlıklı Bir Diyet

Normal, sağlıklı bir diyet, Parkinson hastalığı olanlar dâhil olmak üzere herkes için faydalıdır. Kabızlık, Parkinson hastaları için bir sorun olabilir; bu nedenle, bol miktarda sıvı içeren ve lif açısından zengin bir diyet yardımcı olabilir. Diyette bulunan protein, Levodopa ilacının emilimini sınırlayabilir, bu nedenle bu ilaçla beraber çok fazla protein almamalıdır. 

Parkinson hastalarında antioksidanların, kafeinlerin ve takviyelerin olası faydaları hakkında araştırmalar devam etmektedir. Ancak şu anda herhangi bir diyet faktörünün durumun önlenmesinde veya tedavisinde yararlı olduğuna dair kesin bir kanıt bulunmamaktadır. İlaçlarla etkileşim kurabileceğinden dolayı daima aldığınız takviyeleri veya bitkileri doktorunuza bildirin. ¹⁹

Fizik Tedavi

Düzenli olarak yapılan egzersiz, Parkinson hastalığı olan insanlarda güç, esneklik ve dengenin yanı sıra depresyonla mücadele etmeye de yardımcı olabilir. Aşağıdaki alıştırmalar ve etkinlikler faydalı olabilir: ²⁰

• Tai chi: Bu egzersizin hafif ile orta derecede Parkinson olan insanların hareketliliğini, esnekliğini ve dengesini geliştirmesine yardımcı olabilmektedir. 
• Konuşma terapisi: Konuşma terapisti, konuşma ve yutma ile ilgili sorunları aşmanıza yardımcı olabilir. 
• Mesleki terapi: Mesleki terapist, giyinme, yemek yeme, banyo yapma ve yazma gibi günlük etkinliklere yardımcı olacak teknikler geliştirmenize yardımcı olabilir. 
• Alexander tekniği: Bu uygulama duruş, denge ve kas kullanımı içermektedir. Kas gerginliği, ağrı ve düşme riskini azaltabilir. 
• Yoga: Esnekliği ve dengeyi geliştirmeye yardımcı olabilir. ²¹

Yeni bir egzersiz programına başlamadan önce daima doktorunuzla görüşün.

Alternatif Tedaviler

Parkinson hastalığı olan bazı insanlar belirtileriyle baş etmede yardımcı olması için alternatif terapilere başvurmaktadır. Parkinson için bazı alternatif terapiler şunları içerir:

• Masaj: Masaj yaptırmak kas gerginliğine yardımcı olabilir. 
• Akupunktur: Bu teknik ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. 
• Meditasyon: Bu uygulama stres ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Aklınızı bir fikir veya imge üzerine odaklayarak, refah hissinizde bir artış hissedebilirsiniz. 
• Müzik veya sanat terapisi: Sanatla iç içe olmanız, ruh halinizi ve motor becerinizi geliştirmenize yardımcı olabilir. 
• Evcil hayvan terapisi: Bir evcil hayvanla etkileşim kurmak, hareket ve esnekliğinizi artırmanıza yardımcı olurken, aynı zamanda duygusal sağlığınızı da geliştirir. ²²

Parkinson İçin Hangi Doktora Gidilir?

Parkinson hastalığı teşhisi ve tedavisi için öncelikli olarak fiziksel hareketi etkileyen hastalıklarla ilgili bir nöroloji (sinir sisteminin anatomi, fizyoloji ve hastalıkları ile ilgilenen tıp dalı) uzmanına başvurulmalıdır. ²³