Astıma Ne Sebep Olur? Nasıl Tedavi Edilir?

Astım Hastalığı Nedir?

Astım, akciğerlerinizden hava akışını yapan hava yollarını etkileyen bir hastalıktır. Bu kronik rahatsızlıktan muzdarip kişilerin (uzun süreli veya tekrarlayan) astıma sahip oldukları söylenebilmektedir.

Astımlı bir havayolunun iç duvarları şişmekte ve iltihaplanmaktadır. Bu şişme veya enflamasyon, solunum yollarını tahrişe karşı aşırı hassas hale getirir ve alerjik reaksiyona duyarlılığınızı arttırır.

İnflamasyon hava yollarının daralmasına neden olduğundan, iki akciğerin de daha az hava alması durumu yaşanır. Daralmanın belirtileri ise hırıltılı solunum (nefes alırken tıslama sesi), göğüs sıkışması, nefes alma sorunları ve öksürüktür. Astımlılar genellikle bu semptomları en sık gece vakti ve sabahın erken saatlerinde yaşarlar¹.  

Astımın Belirtileri 

Astımın başlangıcı ve belirtileri kişiden kişiye göre değişmektedir. Astım atakları seyrek de olabilir, belirtiler yalnızca belirli zamanlarda (egzersiz yaparken olduğu gibi) veya her zaman belirtiler yaşanabilir.

Astım nasıl anlaşılır? Genel astım belirtileri ve bulguları şunları içermektedir:

• Nefes darlığı
• Göğüs sıkışması veya ağrı
• Nefes darlığı, öksürük veya hırıltılı solunum rahatsızlığının neden olduğu uyku bozukluğu
• Nefes alırken bir ıslık sesi veya hırıltı (hırıltı çocuklarda astımın ortak bir belirtisidir)
• Soğuk algınlığı veya grip gibi solunum yolu virüsü nedeniyle kötüleşen öksürük veya hırıltılı ataklar

Astımınızın muhtemelen kötüleştiğini gösteren belirtiler ise şunları içerir:

• Daha sık yaşanan ve rahatsız edici boyutlara varan astım belirtileri ve semptomları
• Nefes alma zorluğunun artması (akciğerlerinizin ne kadar iyi çalıştığını kontrol etmek için kullanılan bir cihazla ölçülebilir)
• Hızlı bir rahatlatıcı olan inhalerlerin (astım tedavisinde kullanılan rahatlatıcı soluk aldırma cihazı) daha sık kullanılması gereği²

Bazı insanlar için astım belirti ve semptomları bazı durumlarda daha da alevlenir:

• Egzersiz kaynaklı astım: hava soğuk ve kuru olduğunda daha da kötü olabilir
• Mesleki astım: kimyasal dumanlar, gazlar veya toz gibi işyerinde tahriş edici maddeler tarafından tetiklenebilir
• Alerjiye bağlı astım: polen, küf sporları, hamamböceği atıkları veya cilt parçacıkları ve evcil hayvanlar (evcil hayvan tüyleri) tarafından bırakılan kurutulmuş tükürük gibi hava yoluyla taşınan maddeler tarafından tetiklenen astım³

Acil Olarak Tıbbi Yardım Gerektiren Durumlar

Şiddetli astım atakları hayati tehlike oluşturabilir. Belirtileriniz ve semptomlarınız kötüleştiğinde ve acil tedaviye ihtiyacınız olduğunda ne yapacağınızı belirlemek için öncesinde doktorunuzdan fikir alın. Astımın acil durum belirtileri şunları içerir:

• Nefes darlığı veya hırıltılı solunumun hızla kötüleşmesi
• Çabuk rahatlatıcı bir inhalatör kullandıktan sonra bile gelişme olmaması
• Minimal fiziksel aktivite yaparken bile nefes darlığı yaşamak

Astım olduğunuzu düşünüyorsanız: Sıklıkla öksürme veya birkaç günden fazla süren hırıltılı solunum sıklığı veya astım belirtileri yaşıyorsanız doktorunuza danışın. Astımı erken tedavi etmek, uzun süreli akciğer hasarını önleyebilir ve durumun zamanla kötüleşmemesine yardımcı olabilir⁴.  

Astım Atağının Belirtileri

Astım semptomları bazen kısa bir süre içinde kötüleşir, bu durum astım atağı olarak bilinir. Bu atak aniden veya birkaç gün içinde kademeli olarak da gerçekleşebilir. Şiddetli bir astım atağı belirtileri şunları içerir:

• Hırıltılı solunum, öksürük ve göğüs ağrısı
• Yemek yemek, konuşmak veya uyku için nefes nefese olmak
• Daha hızlı solumak
• Hızlı bir kalp atışı
• Uyuşukluk, kafa karışıklığı, tükenme veya baş dönmesi
• Mavi dudaklar veya parmaklar
• Bayılma⁵ 

Astıma Ne Sebep Olur?

Astım neden olur? Astımı olan insanlar belirli tetikleyicilere karşı tepki olarak daralan ve yapışkan mukus ile tıkanan hassas hava yollarına sahiptir. Bir gen, hava kirliliği, yüzme havuzlarında klor ve modern hijyen standartları gibi faktörler olası sebepler olarak öne sürülmüştür ancak bunların herhangi birinin astıma neden olup olmadığı kesin olarak kanıtlanamamıştır⁶.  

• Astımlı tüm insanların ortak noktası, kronik solunum yolu iltihabı ve çeşitli tetikleyicilere karşı aşırı hava yolu duyarlılığa sahip olmasıdır.
• Araştırma, diğer insanlar astım atağı geçirmezlerken bazılarının neden geçirdiği üzerine odaklanmıştır.
• Bazı insanlar astım eğilimi ile doğarlar, bazıları ise böyle bir eğilimle doğmazlar. Bilim adamları bu eğilime neden olan genleri bulmaya çalışmaktadır.
• Yaşadığınız çevre ve yaşam biçiminiz kısmen astım ataklarınız olup olmadığını belirleyebilmektedir.

Astım atağı, tetikleyiciye bir tepki olarak oluşmaktadır. Bu nedenle de pek çok açıdan alerjik bir reaksiyona benzemektedir.

• Alerjik reaksiyon, vücudun bağışıklık sistemi tarafından bir “istilacıya” karşı verdiği tepkidir.
• Bağışıklık sisteminin hücreleri bir işgalci hissettiğinde, işgalciyle savaşmaya yardım eden bir dizi reaksiyon başlatırlar.
• Hava kanalları astarının iltihaplanmasına yol açan bu reaksiyon dizisidir. Bu durum, bu hava yollarını astarlayan hücre tiplerinde bir değişikliğe neden olabilir. Mukus üretimine neden olabilecek daha glandüler tip hücreler gelişir. Bu mukus, solunum yollarındaki kas reseptörlerine tahriş ile birlikte bronkospazmaya neden olabilir. Bu tepkiler de astım atağı belirtilerine neden olur.
• Astımda, “işgalciler” aşağıda listelenen tetikleyicilerdir. Tetikleyiciler kişiden kişiye göre farklılık gösterebilmektedir.
• Astım bir tür alerjik reaksiyon olduğu için, bazen reaktif hava yolu hastalığı olarak da adlandırılır⁷.  

Astımı olan her insanın tetikleyicisi farklı olabilmektedir. Çoğu tetikleyici astımlı bazı insanlarda saldırıya neden olurken bazılarında olmaz. Astım ataklarının ortak tetikleyicileri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Tütün veya odun dumanına maruz kalmak
• Kirli hava solumak
• Parfümler veya temizlik ürünleri gibi diğer solunum yollarını tahriş edici maddeleri teneffüs etmek
• İş yerinde havalandırmalara maruz kalma
• Küf, toz veya hayvan tüyleri gibi alerjiye neden olan maddelerin (alerjenler) solunması
• Soğuk, grip, sinüzit veya bronşit gibi üst solunum yolu enfeksiyonu geçirmek
• Soğuk ve kuru havaya maruz kalmak
• Duygusal heyecan ya da stres yaşamak
• Fiziksel efor harcamak veya egzersiz yapmak
• Gastroözofageal reflü hastalığı olarak bilinen mide asidinin reflüsüne sahip olmak
• Sülfitler, bazı yiyecek ve şaraplara hassasiyet
• Regl (bazı kadınlarda astım semptomları menstrüasyon döngüsüyle yakından ilişkili olabilmektedir)⁸ 

Kimler Astım Riski Altındadır?

Astımın nedeni bilinmese de oluşma riskini artırabilecek birçok şey bulunmaktadır. Bunlar arasında şunlar bulunur:

• Ailenin astım öyküsü veya ilgili alerjik koşullar (atopik koşullar olarak bilinir) egzama, gıda alerjisi veya saman nezlesi
• Başka atopik koşula sahip olma
• Çocukluk çağında bronşit (çocukluk çağındaki yaygın bir akciğer enfeksiyonu) geçirme
• Çocukken tütün dumanına maruz kalma
• Hamilelik sırasında annenin sigara içmesi
• Erken doğumla ya da düşük kilo ile doğmak

Bazı insanlar yaptıkları işler nedeniyle astım geliştirme riski altında olabilirler. Mesleki astımın en yaygın nedenlerinden bazıları şunları içerir:

• Sprey boyasında bulunan kimyasallara maruz kalma
• Un ve tahıl tozu
• Kolofoni (genellikle lehim dumanlarında bulunan bir madde)
• Lateks
• Hayvanlar
• Tahta tozu⁹

Astıma Ne İyi Gelir

Astım, solunum yolunun iltihaplanma sonucu aşırı derecede hassaslaşması ve çevresel etkenlere de bağlı olarak daralmasına neden olan bir solunum yolu hastalığıdır. Astım genellikle genetik faktörlere bağlı olarak çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkar. Ancak zatürre, enfeksiyon, alerji gibi hastalıkların sonucunda da astım ortaya çıkabilir.

Astım Nasıl Tedavi Edilir?

Astım nasıl geçer? Astım için halen bir tedavi mevcut değildir, ancak tedavi, semptomları kontrol etmeye yardımcı olabilir; böylece normal ve aktif bir hayat yaşayabilirsiniz.

Hem yetişkin hem de çocuklar için, astım genellikle bir inhaler (nefes alırken akciğerlerinize ilaç aktaran bir cihaz) ile alınan ilaçlarla kontrol edilebilir¹⁰.  

Astım tedavisinin amaçları şunlardır:

• Havayolu şişmesini kontrol altına alma
• Belirtilerinizi tetikleyen maddelerden uzak durma
• Astım semptomları olmaksızın normal faaliyetler yürütebilmenize yardımcı olma

Astımı kontrol altına almak için doktorun önerilerine uymak ve beraber çalışmak oldukça önemlidir. Doktorunuzun ilaç almak, astım tetikleyicilerini ortadan kaldırmak ve semptomları izlemek hakkındaki talimatlarını dikkate almalısınız.

Astım İçin İlaç Tedavisi

Astım tedavisinde iki çeşit ilaç bulunmaktadır:

• Atakları önlemeye yardımcı olacak ilaçlar
• Ataklar sırasında kullanılmak üzere hızlı rahatlama sağlayan ilaçlar¹¹

Uzun süreli ilaçlar

Bunlara bakım veya kontrol ilaçları da denmektedir. Orta ya da şiddetli astımı olanlarda semptomları önlemek için kullanılırlar. Etkili olması için her gün alınması gerekir. Kendini iyi hissetseniz bile almaya devam etmelisiniz.

Bunlar uzun süreli ilaçlar, steroidler ve uzun etkili beta agonistler gibi solunabilir (inhale) ilaçlardır. Diğerleri ağızdan alınır. Doktorunuz sizin için doğru olan ilacı reçete eder.

Hızlı rahatlama sağlayan ilaçlar

Bunlara kurtarma ilaçları da denir. Kullanıldığı durumlar şunlardır:

• Öksürme, hırıltılı solunum, nefes darlığı veya astım atağı
• Egzersizin neden olduğu astım semptomlarını önlemeye yardımcı olmak için egzersiz yapmadan hemen önce

Haftada iki kere hızlı rahatlama ilaçları kullanıyorsanız doktorunuza bildirin. Astımınız kontrol altında olmayabilir ve doktorunuz günlük kontrol ilaçlarınızın dozunu değiştirmenizi isteyebilir¹².  

Hızlı bir rahatlama sağlayan ilaçlar şunları içerir:

• Kısa etkili inhale bronkodilatatörler
• Oral kortikosteroidler (rahatlamayan bir astım atağınız olduğunda)

Şiddetli astım atağı, doktor tarafından kontrol edilmeyi gerektirir. Hastanede kalmanız da gerekebilir. Orada muhtemelen oksijen, solunum yardımları ve damar yoluyla ilaçlar verilir.

Astım Evde Tedavisi

• Astımınızın durumunu anlamak için belirtileri takibe alın
• Nefes ölçüm cihazınızı nasıl kullanacağınızı ve bunun sonuçların ne anlama geldiğini öğrenin
• Astımı daha da kötüleştiren tetikleyicileri ve bunun ne zaman gerçekleşeceğini bilin

Astım eylem planları astımı yönetmek için hazırlanan yazılı belgelerdir. Bir astım eylem planı şunları içermelidir:

• Durumunuz istikrarsız olduğunda astım ilaçları almaya ilişkin talimatlar
• Astım tetikleyicilerinin bir listesi ve bunlardan kaçınma
• Astımın ne zaman kötüleştiği ve doktorunuzu ne zaman arayacağınızı nasıl anlayacağınız

Nefes ölçüm cihazı: Nefes ölçüm cihazı (testi) akciğerlerden dışarı ne kadar hava taşıdığınızı hızlı bir şekilde ölçen basit bir cihazdır. Bir atağın gelip gelmediğini, bazen belirtiler görülmeden önce görmenizi sağlayabilir. Test sonucunda çıkan % 50 – % 80 gibi oranlar astımınızın ılımlı olduğunu gösterir. % 50 altındaki rakamlar ciddi bir astım atağı belirtisidir¹³.  

Astım için hangi doktora gidilir: Astımınız varsa, bir sağlık uzmanı olarak astım uzmanını (solunum problemlerini anlayan ve astımı tedavi eden bir doktor) dikkatlice seçmek önemlidir. Bazı astım uzmanları şunlardır:

Alerji Uzmanı, İç Hastalıkları Uzmanı, Çocuk Doktoru, Göğüs Hastalıkları Uzmanı, Pulmoner Rehabilitasyon Terapisti