Demans (Bunama) Nedir?

Demans (Bunama) Hastalığı Nedir?

Halk arasında bunama olarak da bilinen demans, tek başına bir hastalık değildir. Demans, aynı zamanda bellek, iletişim ve düşünce bozukluklarının belirtilerini tanımlayan genel bir terim olarak kullanılmaktadır. Demans hastalığına sahip olma olasılığı yaşla birlikte artarken, yaşlanmanın normal bir parçası olarak görülmemektedir.

Daha zayıf ve kısa süreli olan hafıza kaybı gibi hafif bilişsel bozukluklar yaşlanmanın normal bir parçası olabilir. Bu, yaşlanma ile ilişkili bilişsel gerileme olarak da bilinir çünkü demans gibi önemli sorunlara yol açan bir durum değildir. Demans, günlük aktiviteleri etkileyebilecek kadar şiddetli iki veya daha fazla belirtiyi tanımlamaktadır. ¹

Alzheimer hastalığı, yaşlı erişkinlerde ilerleyici demansın en yaygın nedenlerinden biridir, ancak demans hastalığının pek çok nedeni bulunmaktadır. Nedenine bağlı olarak bazı demans belirtilerini tersine çevirmek mümkündür. ²

Demans (Bunama) Belirtileri 

Demans başlangıcı yani halk arasında bilinen adıyla bunama başlangıcı belirtileri bireyin ve demans hastalığının altında yatan nedenin durumuna göre önemli ölçüde değişmektedir. Demans hastalığından etkilenen kişilerin çoğunda bu belirtilerin bir kısmı (hepsi değil) bulunmaktadır. Belirtiler çok açık veya çok belirsiz olabilir. Aynı zamanda bir süre tanımlayabilmek zor olabilir. Demans hastalığının ilk belirtisi genellikle kısa süreli hafıza kaybıdır. Kişi, söylediği şeyi tekrarlar ya da birkaç dakika önce bir nesneyi nereye koyduğunu unutur. Demans nasıl anlaşılır? Demans hastalığının diğer belirtileri ve bulguları ise şunları içermektedir: ³

Erken Dönem Demans (Bunama) Belirtileri

Kelime bulma zorluğu: Eşanlamlı kelimeleri kullanarak unutulan kelimeyi telafi edebilme veya kelimeyi tanımlayabilme zorluğu

İsim, randevu ya da kişinin bir şeyler yapmış olup olmadığını unutmak; bir şeyleri kaybetmek

Bilinen görevleri yerine getirmede güçlük çekme: Araç kullanma, yemek pişirme, ev işleri, kişisel mali yönetimi

Kişilik değişiklikleri (örneğin, normalde girişken olan kişinin içe dönük, sessiz ve kaba olmaya başlaması)

Karakter dışı davranışlar sergilemek

Duygudurum değişimleri, kısa sürede sinirlenme ve öfke nöbetleri geçirme

Yargılama zayıflığı

Davranış bozuklukları: Paranoya ve şüphecilik

İşlev seviyesinde düşüş, sadece evdeki rutini takip edebilecek kadar işlev sahibi olma

Bilmediği bir çevre içindeyken bocalama: Kişi gezip dolaşabilir, tanıdık çevreye dönmeye çalışabilir

Çoklu görev yetersizliği ve zorluğu yaşama ⁴

Orta Seviye Demans (Bunama) Belirtileri

Demans erken dönemde görülen belirtilerin kötüleşmesi,

Daha az telafi etme kabiliyeti,

Günlük yaşam aktivitelerini yapmada zorlanma ve yardımsız yapamama (banyo, giyinme, bakım, besleme, tuvaleti kullanma gibi)

Uykusuzluk (genellikle gece uykusuna kadar gün içinde uyuklama)

Yeni bilgileri öğrenememe

Tanıdık çevrede dahi yönetim ve kafa karışıklığının artması

Zayıf yargı ve kafa karışıklığına bağlı olarak düşme ve kaza riski geçirme

Davranış bozuklukları: Paranoid sanrılar, agresiflik, ajitasyon, uygunsuz cinsel davranış

Halüsinasyonlar

Konfakülasyon (konuşurken hafıza boşluklarını yanlış bilgi ile doldurma)

Dikkatsizlik, zayıf konsantrasyon, dış dünyaya karşı ilgi kaybı

Anormal durumlar (kaygı, depresyon) ⁵

Geç Dönem veya Şiddetli Demans (Bunama) Belirtileri

Erken ve orta derece demans hastalığında görülen belirtilerin daha da kötüleşmesi

Günlük yaşam aktiviteleri için başkalarına tam bağımlılık

Yürümek veya bir yerden başka bir yere taşınmak için yardım alınması

Yutma gibi diğer hareketlerin bozulması: Kötü beslenme, boğulma ve aspirasyon riskini arttırır (yiyecek ve içecek, tükürük veya akciğerlere mukus bulaştırma)

Kısa ve uzun süreli hafıza kaybı: Yakın akrabaları ve arkadaşları bile tanıyamama

Komplikasyonlar: Dehidrasyon (çok fazla su kaybı yaşama), malnütrisyon (besin yetersizliği), mesane kontrolü ile ilgili sorunlar, enfeksiyonlar, aspirasyon, nöbetler, basınçlı yaralar, düşmelerden ya da kazalardan yara alma ⁶

Kişi bu sorunlardan, özellikle de davranış problemlerinden haberdar olmayabilir. Demans hastalığının ilerleyen aşamalarında bu durum özellikle baskın hale gelmektedir.

Yaşlı insanlarda depresyon demans benzeri belirtilere neden olabilir. Demans hastalarının yaklaşık % 40’ı depresyon da yaşamaktadır. Depresyonun yaygın belirtileri depresyondaki ruh hali, keyif aldığınız faaliyetlere ilgi kaybı, başkalarından çekinme, uyku bozuklukları, kilo alımı veya kaybı, intihar düşünceleri, değersizlik duyguları ve düşünme veya konsantre olma kabiliyetinde azalmayı içermektedir. ⁷

Tıbbi Yardım İstenmesi Gereken Belirtiler

Geri döndürülemez veya tedavi edilmemiş demans hastaları birkaç yıl içinde zihinsel işlevlerde ve hareketlerde yavaş, aşamalı bir gerileme yaşar. Genelde enfeksiyona bağlı toplam bağımlılık ve ölüm bilinen son aşamalardır. Demans hastalığından etkilenen kişi kendisinde bir problemin olduğunu bilmeyebilir. Demans hastalığı olan çoğu insana, bakmakta olan bir akrabası ya da arkadaşı tarafından tıbbi yardım istenmektedir. Aşağıdaki sıralanan belirtilerden herhangi biri varsa tıbbi bir yardım alınması gerekmektedir:

Kısa süreli hafıza kaybı

Davranış veya kişilik değişiklikleri

Uygun olmayan veya karakter dışı davranışlar

Depresyon hali

Değişken ruh halleri

Banyo yapma, giyinme, besleme, tuvalet veya ev işlerini kullanma gibi günlük görevleri yerine getirememe

Kişisel hijyen konusunda dikkatsizlik

Doğru kelimeyi bulma zorlukları

Sürekli ya da sıklıkla kötü bir yargı

Özellikle tanıdık durumlarda, sürekli veya sık karşılaşılan kafa karışıklığı veya yönelim bozukluğu

Kişisel mali yönetiminde yetersizlik ⁸

Demans (Bunama) Nedenleri

Demans neden olur? Demans hastalığı aşağıdaki gibi birçok nedene bağlı olarak gelişebilmektedir:

Alkolizm

Beyin hasarı

Madde bağımlılığı

Bazı ilaçlara yan etkiler

Tiroid fonksiyon anormallikleri

Vitamin B12 eksikliği

Bazı demans vakalarında, altta yatan sebep tedavi gördükten sonra tersine dönebilir veya iyileşebilir.

Yaşlanma ve ailede demans öyküsü olması demans gelişimi için risk faktörleri oluşturmaktadır. Aşağıdaki nedenler de demans hastalığı geliştirme riskine neden olabilir:

Yüksek tansiyon

Yüksek kolesterol

Diyabet

Sigara içmek

Ne yazık ki demans, Alzheimer hastalığı, beyin hasarı veya kan damarı değişiklikleri gibi durumlardan kaynaklandığında, ortaya çıkan değişiklikler geri döndürülemez. ⁹

Demans (Bunama) Tedavisi 

Demans nasıl geçer? Demans hastalığı olan kişi her zaman tıbbi bakım altına alınmasına rağmen aile üyeleri günlük bakımın çoğunu üstlenmektedir. Tıbbi bakım, bireyin sağlığını ve yaşam kalitesini optimize etmeye odaklanırken, aile üyelerinin demans yaşayan kişiyle özel olarak ilgilenmesi oldukça yardımcı olmaktadır. Tıbbi bakım temel duruma bağlıdır, ancak çoğunlukla ilaçlı ve davranış terapisi gibi ilaçsız tedavilerden oluşmaktadır.

Bununla birlikte, demans belirtilerinin nedenine ilişkin erken bir araştırma yapılmalıdır. Yeterli şekilde tedavi edildiğinde demans hastalığı sınırlanabilir veya durumu tersine çevirmek için bazı koşullar sağlanabilir. ¹⁰

Genel Bakım ve Destek

Demans hastalığı durumunda en önemli şey genel bakım ve destektir. Demans hastası olan bir kişiye, dünya kafa karıştırıcı ve bazen düşmanca bir yer gibi gelebilir. Çevrelerindeki insanların onlara neler olup bittiğini anlatmalarına, vakitlerini sürdürebilmelerine, duygusal ve fiziksel destek sunmalarına katkısı olması hasta açısından oldukça ihtiyaç duyulan bir yardımdır. ¹¹

Psikolojik Terapiler

Bilişsel uyarı ve gerçeklik yönlendirme terapisi: Bu terapiler, kişinin zihnini canlandırmak ve kim olduğunu, nerede olduğunu ve yaptıklarını hatırlatmak için tasarlanmış faaliyetleri içerir. Bunlar herhangi biri tarafından yapılabilir.

Davranış terapisi: Bu terapi, problem çözme yaklaşımı ve amaçsızca dolaşma ya da saldırganlık gibi belli bir davranışı değiştirmeye çalışmak için farklı stratejiler kullanmaktadır. Davranış terapisi, genellikle bakıcı veya eğitilmiş bir arkadaş veya akraba tarafından sağlanmaktadır. ¹²

Doğrulama terapisi: Bu terapi demans üzerinde olgusal bir perspektiften ziyade duygulara odaklanmaktadır. Demans hastasının gerçek hayatla bağlantı kurmaya çalışması sağlamak yerine gerçeklikle ilişkili olmanın daha pozitif bir etkisi olduğunu savunmaktadır. Bu tür terapiler, rahatlık sunmayı ve sıkıntıyı azaltmayı amaçlamaktadır.

Müzik terapisi: Müzik; bir terapi olarak veya sadece keyif için kullanılabilir. Ayrıca zorlayıcı davranışların yönetimine de yardımcı olabilir. Müzik terapisi uzun bir dikkat süresi gerektirmez. Aynı zamanda, hastanın hatırlaması için değerli bir tetikleyici olabilir. ¹³

Anımsama (hatırlatıcı şeyler): Anımsama, geçmişi olumlu ve ödüllendirici bir şekilde gözden geçirmenin bir yoludur. Demansı olan kişi konuşamasa da, geçmişi hakkındaki düşüncelerle ilgilenmekten zevk alabilir. Kişinin üzülmesi de aynı zamanda bir oyalama aracı olabilir. ¹⁴

İlaçla Demans (Bunama) Hastalığı Tedavisi

Doktor demans hastalığının tedavisinde ilaçla tedaviye karar verirse kullanılacak ilaçlar şunları içermektedir:

Demansın neden olduğu bir durumu düzeltmek için: hipotiroidizm için tiroid replasmanı, vitamin B12 eksikliği olan vitaminler veya enfeksiyonlara yönelik antibiyotikler gibi

Demans hastalığı tersine çevrilemediğinde mümkün olduğu kadar zihinsel fonksiyonlarını sürdürme amaçlı önerilen ilaçlar

Felç (vasküler demans) nedenli demans hastalarında verilen ilaçlar daha fazla felci önlemeyi amaçlanmaktadır

Depresyon, uykusuzluk, sanrılar ve ajitasyon gibi ruh ve davranış sorunlarını yönetmek için verilen ilaçlar ¹⁵

Zihinsel fonksiyonların sürdürülmesine yardımcı olan ilaçlar

Kolinesteraz inhibitörler kullanılmaktadır. Bu ilaçlar Alzheimer hastalığını tedavi etmek için geliştirilmiştir ancak diğer demans hastalıklarında, özellikle de vasküler demans için doktor tarafından denenebilir. Bu ilaçların ne kadar süre kullanılacağı belli değildir. Yan etkileri bulantı, kusma, ishal ve kilo kaybıdır.

Memantin gibi ilaçlar Alzheimer hastalığının belirtilerini tedavi etmek için kullanılır, ancak hafif ile orta düzeyde vasküler demans için de yardımcı olabilir. ¹⁶

Ruh hali veya davranış problemlerini kontrol etmeye yardımcı olan ilaçlar

Bazı durumlarda, doktor aşağıdaki ilaçları reçete edebilir:

Antipsikotik ilaçlar

Antidepresanlar, özellikle seçici serotonin geri alım inhibitörleri ¹⁷

İleride oluşabilecek felç riskini önlemek için ilaçlar

Doktor yüksek kan basıncı ve yüksek kolesterol için ilaç reçete edebilir, çünkü bu koşullar vasküler demans için risk faktörleridir. Bu ilaçlar var olan demans tedavisini tersine çeviremez, ancak ileride beyin hasarına neden olabilecek felç ve kalp hastalıklarını önleyebilir. ¹⁸

Demans için hangi doktora gidilir: Nörologlar, gerontologlar, nöropsikologlar ve bazı psikiyatrlar hastanın birinci basamak doktoruna ek olarak demans hastalığını teşhis ve tedavi edebilir. Hastanın enfeksiyon veya tümör gibi tedavi edilebilir bir nedeni varsa, çeşitli uzmanlara danışılabilir. ¹⁹

Evde Tedavi

Demans için ev tedavisi, sağlık uzmanları ve bakıcılar arasında ekip çalışması yaparak güvenli ve rahat bir ortam yaratmayı ve günlük hayatın görevlerini olabildiğince kolaylaştırmayı gerektirir. Hafif bunama yaşayan insanlar geleceğe yönelik planlama ve günlük ev işlerini organize etmeye katılabilir.

Bakıcılar için ipuçları

Sağlık profesyonellerinden oluşan ekiple şunları yapmak için çalışın:

Evin güvende olduğundan emin olun

Kişinin iyi beslendiğinden emin olun

Mesane ve bağırsak problemlerini kontrol altında tutun

Sağlık ekibi ayrıca davranış problemlerini nasıl yöneteceğinizi öğrenmenize de yardımcı olabilir. Örneğin, aşağıdakileri nasıl yapacağınızı öğrenebilirsiniz:

Kalan yeteneklerden en iyi şekilde faydalanın. Görevlerin daha fazla zaman alması veya mükemmel bir şekilde tamamlanmaması durumunda bile kişinin bağımsız kalma çabalarını güçlendirin ve destekleyin.

Kişinin kafa karışıklığı yaşamasını önlemesine yardımcı olun.

Davranış değişikliklerini anlayın.

Ajitasyonu yönetin.

Amaçsızca gezme eğilimlerini yönetin.

Açıkça iletişim kurun. ²⁰

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.