Şeker Hastalığı Nedir? Sebepleri ve Belirtileri Nelerdir?

Şeker Hastalığı Nedir?

Şeker hastalığı, vücudun ihtiyaç duyduğu kadar insülin üretmediği veya hücrelerinin insüline düzgün tepki vermediği bir durum sonucu oluşmaktadır. İnsülin vücut için oldukça önemlidir, çünkü basit şeker olan glikoz, kandan vücudun hücrelerine taşınır. Ayrıca metabolizma üzerinde birtakım diğer etkileri de bulunmaktadır.

Yenilen yemekler vücuda hücreler tarafından enerji kaynağı olarak kullanılan glikozu temin etmektedir. İnsülin yoksa veya glikozu kandan hücrelere taşımak için düzgün çalışmıyorsa, glikoz kanda kalmaktadır. Yüksek kan şekeri seviyeleri toksiktir ve glikoz almayan hücreler, ihtiyaç duydukları enerji kaynağını temin edememektedir. ¹ 

Tip 1 diyabet şeker hastalığı ve tip 2 diyabet şeker hastalığı olmak üzere iki tür şeker hastalığı bulunmaktadır. Yapılan araştırmalara göre şeker hastalığına sahip olan kişilerin % 90’dan fazlası tip 2’ye sahiptir. Tip 2 diyabetli insanların sadece üçte ikisi bunun farkındadır ve tedavi görmektedir çünkü birçok kişi belirti yaşamadığı için test ettirmeden şeker hastası olduğunu öğrenememektedir.

Tip 1 diyabet, pankreas insülin yapamadığında ortaya çıkmaktadır. Tip 1 diyabetli herkes tedavi için insülin enjeksiyonuna ihtiyaç duymaktadır. Tip 2 diyabet ise pankreasın yeterli insülin vermediği veya vücudun insülin kullanmadığı durumlarda ortaya çıkmaktadır. Tip 2 diyabetli insanlar da eninde sonunda insülin enjeksiyonuna ihtiyaç duyabilmektedir.

Şeker hastalığının daha az rastlanan bir türü ise gebelik diyabeti olarak da bilinen gestasyonel şeker hastalığıdır. Sorun genellikle doğumdan sonra kaybolmaktadır, ancak gestasyonel diyabetli kadınlar sonrasındaki hayatlarında tip 2 diyabet geliştirme riski içine girmektedir.  

Şeker Hastalığı Belirtileri

Şeker hastalığı başlangıcı durumunda çok hafif belirtiler yaşamak ya da hiç belirti yaşamamak mümkündür. Bu tür durumlar kişinin şeker hastalığına sahip olduğunu bilmesini engelleyebilmektedir. Genellikle tip 2 şeker hastalarında görülen bir durumdur.

Pre-diyabet olarak bilinen ve çoğunlukla tip 2 şeker hastalığına yol açan bir durum da belirtiler göstermeyebilir. Tip 2 şeker hastalığı belirtileri yavaş yavaş gelişmektedir.  

Tip 1 şeker hastalığı da fark edilmeyebilir, ancak bunun olma olasılığı daha düşüktür. Şeker hastalığı belirtilerinin bazıları aniden ortaya çıkabilir ve bulantı, kusma veya mide ağrısı şeklinde görülebilir.

Herhangi bir şeker hastalığı şüphesi varsa veya şeker hastalığı belirtilerinden bazıları yaşanıyorsa bir doktora başvurmak önemlidir, çünkü hızlı tanı ve yönetim, ciddi komplikasyonların olasılığını önleyebilmektedir.

Şeker hastalığının en yaygın belirtisi yüksek kan şekeri seviyeleridir. Bu durumda, sık idrara çıkma ve susama yaşanabilmektedir. Dehidrasyon ve yeme sorunları ile ilgili yorulma da yüksek kan şekeriyle ilişkilendirilebilir.

Şeker hastalığı nasıl anlaşılır? Şeker hastalığının en yaygın belirtileri şunlardır: ² 

Sık İdrara Çıkma

Günün büyük bir bölümünü tuvalette harcamak ya da devamlı olarak tuvalete gitme ihtiyacı hissetmek şeker hastalığı belirtilerinden biridir.  Kanda çok fazla glikoz (şeker) olduğu zaman daha sık idrara çıkma yaşanmaktadır.

Vücut insülin üretmiyorsa ya da üretilen yeterli değilse, böbrekler şekeri kana geri filtre edemez. Böbrekler, şekeri sulandırmak için kandan su alır ve bu da mesanenizi doldurur. ³ 

Çok Susama

Her zamankinden daha fazla idrara çıkıldığı için vücut kaybettiği sıvıya tekrar ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle de şeker hastası her zamankinden çok daha fazla su içmektedir. Normalden çok susamak şeker hastalığı belirtilerinden biri olarak görülmektedir.

Sık Acıkma

Kanda bulunan insülin düzgün çalışmadığında ya da hiç üretilmediğinde hücreler ihtiyaç duyduğu enerjiyi bulamamaktadır. Bu durumda vücut daha fazla enerji bulmak için sık acıkarak tepki vermektedir. Yani, şeker hastalığı durumunda sık sık acıkmak bir belirti olarak görülebilmektedir.  

Kilo Alma

Vücudun enerji ihtiyacını karşılamak için oluşturduğu acıkma hissi normalden daha fazla yemek yemeye neden olabilmektedir, bu nedenle, kilo almak da bir diğer şeker hastalığı belirtisi olabilir.

Kilo Kaybı

Bu durum özellikle, tip 1 şeker hastalığı olan insanlar arasında daha sık görülür. Vücudunuz insülin yapamadığından, başka bir enerji kaynağı bulacaktır. Kas dokusu ve yağ enerji için parçalanacaktır. Tip 1 daha ani bir başlandığı ve Tip 2 çok daha kademeli ilerlediği için Tip 1 durumunda kilo kaybı daha belirgindir.  

Yorgun Hissetme

İnsülin düzgün çalışmadığında veya hiç bulunmadığında, şeker hücrelere girememektedir ve bu durumda da enerji sağlamamaktadır. Sonuç olarak, kişi kendini yorgun ve huzursuz hissetmektedir.

Sinirlilik

Sinirlilik ise enerji yetersizliğinden kaynaklanabilmektedir.

Görme Problemleri

Bunun nedeni, dokuların göz merceklerinden çekilmesidir. Neticesinde gözün odaklanma yeteneği etkilenir. Doğru tedavi ile bu durum tedavi edilebilir. Körlük veya devam eden görme problemlerinin görülebileceği ciddi vakalar da bulunmaktadır.  

Geç İyileşen Kesikler ve Yaralar

Şeker hastalığı durumunda vücutta oluşan kesikler ve morluklar normalden çok daha uzun bir zamanda iyileşmektedir. Vücutta bulunan fazla şeker vücudun iyileşme kabiliyetini zayıf düşürebilir.

Sık Enfeksiyon Yaşama

Vücutta normalden daha fazla şeker olduğunda, bu durum vücudun enfeksiyonlardan kurtulma yeteneğini etkilemektedir. Şeker hastası olan kadınlar mesane ve vajinal enfeksiyonlardan kurtulmada oldukça sorun yaşayabilmektedir. ⁴ 

Kaşıntı

Cilt üzerinde yaşanan kaşıntı bazen şeker hastalığının bir belirtisi olarak ortaya çıkabilir.

Dişeti Problemleri

Dişetlerinde sık olarak yaşanan kızarıklık ya da şişme şeker hastalığının bir belirtisi olabilir. Dişetlerinde gevşemeler de meydana gelebilir. Diğer yandan, dişeti hastalıkları ya da dişeti enfeksiyonları da yaşanabilmektedir.  

Cinsel İsteksizlik

Eğer 50 yaş üzerindeyseniz ve sürekli olarak cinsel isteksizlik yaşıyorsanız, bu durum şeker hastalığının bir belirtisi olabilir.

El ve Ayaklarda Uyuşukluk ya da Karıncalanma

Vücutta normalden çok daha fazla şeker varsa, bu sinirleri besleyen küçük kan damarlarına hasar görebilir. El ve ayaklarda karıncalanma veya uyuşukluk meydana gelebilir. ⁵ 

Şeker Hastalığı Nedenleri

Şeker hastalığı neden olur? Şeker hastalığının nedenleri, genetik yapınıza, aile öyküsüne, etnik kökene, sağlık ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Her tip şeker hastalığında da hastalığın nedeni olan yaygın bir şeker hastalığı nedeni bulunmamaktadır.

Tanımlanmış bir şeker hastalığı nedeni bulunmamasının nedeni, şeker hastalığının nedenlerinin bireyin kendisine ve hastalığın tipine bağlı olarak değişmesidir. Örneğin; Tip 1 diyabetin nedenleri gestasyonel diyabetin nedenlerinden önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Benzer şekilde, tip 2 diyabetin nedenleri tip 1 diyabetin nedenlerinden oldukça farklı olabilmektedir.  

Tip 1 Diyabet Şeker Hastalığı Nedenleri

Tip 1 şeker hastalığı, insülin üreten pankreastaki hücreleri yok eden bağışıklık sisteminden kaynaklanmaktadır. Bu durum, insülin miktarına etki ederek şeker hastalığına neden olmaktadır.

Yani sonuç olarak, buna bir otoimmün reaksiyon veya otoimmün neden olmaktadır, çünkü vücut kendine saldırmaya başlamaktadır. Belirli herhangi bir diyabet nedeni bulunmamaktadır, ancak aşağıdaki tetikleyiciler şeker hastalığı gelişmesine neden olabilmektedir:

• Viral veya bakteriyel enfeksiyon
• Gıda içerisindeki kimyasal toksinler
• Tanımlanamayan bir bileşenin otoimmün reaksiyona neden olması

Altta yatan genetik bozukluklar da tip 1 şeker hastalığı nedeni olabilmektedir.  

Tip 2 Diyabet Şeker Hastalığı Nedenleri

Tip 2 şeker hastalığının nedeni genellikle çok faktörlüdür, yani birden fazla şeker hastalığı nedeni söz konusu olabilmektedir. Çoğu zaman, en zorlayıcı faktör, bir aile öyküsüyle beraber gelen tip 2 şeker hastalığıdır.

Bu en muhtemel tip 2 şeker hastalığı olarak bilinmektedir. Tip 2 şeker hastalığı geliştirme riskini artıran çeşitli risk faktörleri bulunmaktadır, bunların biri veya hepsi durumun gelişme riskini arttırabilir. ⁶ 

Tip 2 şeker hastalığı riski artıran risk faktörleri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Aşırı kilolu veya obez olmak
• Yerleşik bir yaşam tarzı yaşamak
• Yaşın artması
• Kötü beslenme

Diğer tip 2 şeker hastalığı risk faktörleri arasında gebelik veya hastalık gibi durumlar bulunmaktadır.  

Gestasyonel Şeker Hastalığı Nedenleri

Gebelikte yaşanan şeker hastalığı gestasyonel diyabet olarak da bilinir; ancak halen tam olarak nedeni bilinmemektedir. Bununla birlikte, bu durumu geliştirme riskini artıran bir takım risk faktörleri bulunmaktadır:

• Gestasyonel diyabet ile ilgili aile öyküsü
• Fazla kilolu veya obez olma
• Polikistik över sendromu
• Kilolu bir bebek doğurma

Gestasyonel diyabetin nedenleri etnik kökenden kaynaklanıyor olabilir, çünkü bazı etnik grupların gestasyonel diyabet riski daha yüksektir.  

Diğer Şeker Hastalığı Nedenleri

Diğer potansiyel şeker hastalığı nedenleri ise şöyle sıralanmaktadır:

• Pankreatit veya pankreatektomi: Pankreatit’in şeker hastalığı gelişme riskini arttırdığı bilinmektedir.
• Polikistik over sendromu: Polikistik over sendromunun temel nedenlerinden biri, obeziteye bağlı insülin direncidir; bu da pre-diyabet ve tip 2 şeker hastalığı riskini artırabilmektedir.
• Cushing sendromu: Bu sendrom, artan kan şekeri seviyelerine hizmet eden kortizol hormonunun üretimini arttırmaktadır. Çok fazla miktarda kortizol şeker hastalığına neden olabilir.
• Glukagonoma: Glukagonomaya sahip hastalar, insülin üretimi ve glukagon üretimi seviyeleri arasında bir denge eksikliği nedeniyle şeker hastalığı yaşayabilmektedir.
• Steroid ile ilgili olan şeker hastalığı (steroid diyabet), glukokortikoid tedavisinin uzun süreli kullanımı nedeniyle ortaya çıkan nadir bir şeker hastalığı şeklidir. ⁷ 

Şeker Hastalığına Ne İyi Gelir?

Diyabet vücudun kan şekeri kullanımını etkileyen hastalıklar grubuna girer. Glikoz kas ve hücrelerin enerjisini sağlar ve sağlık için hayati önem taşır. Vücut için önemli bir kaynak olan glikoz aynı zamanda beynin yakıt kaynağıdır.

Diyabet hastalığına neden olan birçok sebep vardır ama eğer şeker hastasıysanız kanınızda çok fazla glikoz var anlamına gelir.

Tip 1 ve diyabet koşulları kronik kategoriye girer ve genelde sürekli kontrol altında tutulur. Bu hastalığa yakalanan kişiler hayatlarının kalan kısmını belirli ilaçlar kullanarak geçirebilirler. Bunun dışında geçici diyabet hastalıkları da vardır. Hamilelik esnasında ortaya çıkan diyabet gibi bu tür şeker hastalıkları genelde bebeğin doğumundan sonra kendiliğinden geçer, hamilelik sürecinde kan şekeri dengesi bozulur.

Şeker Hastalığı Tedavisi

Şeker hastalığı nasıl geçer? Şeker hastalığı için çeşitli tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Tip 1 şeker hastalığı, insülinle (birden fazla günlük enjeksiyon veya pompa ile), diyetle ve diğer yaşam tarzı değişiklikleriyle tedavi edilebilmektedir. Tip 2 şeker hastalığı ise genellikle diyetle, orta-şiddetli egzersiz gibi yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlarla tedavi edilmektedir.

Eğer şeker hastasıysanız, diyet, egzersiz, uyku ve diğer alışkanlıklarda sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri yapmak glisemik (kan şekeri) kontrolünü artırmaya ve şeker hastalığıyla ilgili komplikasyonları önlemeye veya en aza indirmeye yardımcı olmaktadır.  

Diyet

Sağlıklı bir diyet, kan şekeri düzeylerini kontrol etmek, sağlıklı seviyelerde tutmak ve şeker hastalığı komplikasyonlarını önlemek için oldukça etkilidir.

• Şeker hastası olan kişi obez ise ya da kilo vermekte güçlük çekiyorsa, bir sağlık uzmanıyla görüşmelidir. Hastanın hedefe ulaşmasına yardımcı olması için bir diyetisyenden yardım alması oldukça faydalı olacaktır.
• Lif açısından zengin, doymuş yağ açısından düşük ve konsantre şekerlemeler açısından düşük tutarlı, dengeli bir diyet uygulamaya özen gösterebilirsiniz.
• Yaklaşık olarak günün aynı saatlerinde kabaca aynı kalori sayısıyla tutarlı öğünleri içeren bir diyet, sağlık uzmanının doğru dozu veya insülini reçete etmesine yardımcı olmaktadır.
• Sağlıklı bir diyet aynı zamanda kan şekerini nispeten düz bir seviyede tutmaya yardımcı olur. Böylece tehlikeli ve hayatı tehdit eden aşırı düşük veya yüksek kan şekeri seviyelerinden kaçınılması sağlanmaktadır. ⁸ 

Egzersiz

Düzenli olarak egzersiz yapmak, şeker hastalığı geliştirme riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Egzersiz yapmak aynı zamanda kalp hastalığı, felç, böbrek yetmezliği, körlük ve bacak ülseri gibi şeker hastalığı komplikasyonları geliştirme riskini de azaltabilmektedir.

• Haftada üç kez 20 dakika olacak şekilde yapılan yürüyüşün kanıtlanmış bir çok faydası bulunmaktadır. Ancak, tabi ki yapılan her türlü egzersiz oldukça yararlıdır. Ne kadar kolay ya da ne kadar uzun olursa olsun, biraz egzersiz yapmak hiç yapmamaktan iyidir.
• Şeker hastalığının (örneğin göz, böbrek veya sinir problemleri) komplikasyonları varsa, hem egzersiz türlerinde hem de durumlarını kötüleştirmeden güvenle yapabilecekleri egzersiz süreleriyle durum sınırlar içinde tutulabilir. Herhangi bir egzersiz programına başlamadan önce sağlık uzmanınıza danışın.  

Alkol Tüketimini Sınırlandırma

Alkol tüketimi en aza indirilmeli ya da tamamen bırakılmalıdır. Haftada en fazla yedi adet alkollü içecek içmek ya da asla akşamları ikiden fazla içki içmemek başlangıç için doğru bir adım olabilir. Aşırı alkol kullanımı tip 2 şeker hastalığı için bilinen bir risk faktörüdür. Alkol tüketimi, düşük veya yüksek kan şekeri seviyelerine, sinir ağrısına ve trigliseridlerde bir artışa neden olabilir.  

Sigarayı Bırakma

Kişi şeker hastasıysa ve sigara içiyorsa, şeker hastalığından kaynaklanan hemen hemen tüm komplikasyonlar için riskleri çarpıcı bir şekilde artırmaktadır. Sigara, kan damarlarına zarar verir ve kalp hastalığına, felce ve ekstremitelerde zayıf dolaşıma neden olur. Kişinin tütün kullanımını bırakmak için yardıma ihtiyacı varsa, bir sağlık uzmanıyla görüşmelidir.  

Kan Şekeri Kontrolü

Kan şekeri düzeylerini sık sık, en azından yemeklerden önce ve yatmadan önce kontrol edin, daha sonra sonuçları bir günlük defterine kaydedin.

• Bu kayıt ayrıca insülin veya oral ilaçların ne zaman ve ne dozda alınması gerektiğiyle ilgili de yardımcı olmaktadır. Günümüzde şeker hastalarına yardımcı olması için pek çok mobil uygulama bulunmaktadır.
• Kan şekeri düzeylerini daha az ağrılı ve daha rahat test etmeye yardımcı olan basit aletler mevcuttur. ⁹ 

İlaç Tedavisi

Tip 1 şeker hastalığının başlıca tedavisi enjeksiyon yoluyla veya insülin pompasıyla alınan insülindir. Tip 1 şeker hastalığı, bağışıklık sistemi pankreastaki insülin üreten beta hücrelerine saldırdığında gelişir. Bu hücreler düzgün çalışmazsa, vücut artık insülin üretemez. Bu nedenle tip 1 şeker hastalığı olan insanlar yaşam boyu sürecek insülin tedavisine ihtiyaç duyarlar. Diğer tedavi yöntemleri arasında ise ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleri bulunmaktadır. Bunlar kişilerin hastalığı kontrol altında tutmasına yardımcı olabilmektedir.  

Tip 2 şeker hastalığına sahip olan bazı kişiler diyetle ve egzersizle kan şekeri düzeylerini tek başlarına kontrol altında tutabilirken çoğu kişi de şeker hastalığı veya insülin tedavisine ihtiyaç duymaktadır. Hangi ilaçların en doğrusu olduğuna karar verirken, kan şekeri seviyeniz ve sahip olduğunuz diğer sağlık sorunları da dâhil olmak üzere birçok faktör değerlendirilmektedir. ¹⁰ 

Şeker Hastalığı Ameliyatı

Tip 1 şeker hastalığının bazı komplikasyonları ameliyatla tedavi edilir. Örneğin, vitreus dekolmanını çıkarmak için cerrahi işlem uygulanması (vitrektomi) göz hastalıklarını iyileştirebilir.

Pankreas ameliyatı: İnsülin kan şekerini hedef aralığında tutmak için yeterli olmadığında, bir pankreas nakli gerekli olabilir. Başarılı olursa, artık şeker hastalığı tedavisine ihtiyacınız olmayabilir.  

Tip 2 şeker hastalığınız varsa ve vücut kitle indeksi 35’in üzerindeyse, kilo kaybı bariatrik cerrahi uygulanabilir. İnce bağırsağın bir bölümünü baypas eden ameliyatlar, diğer kilo kaybı ameliyatlarından daha fazla kan şekeri düzeyine etki eder.

Yalnız bu ameliyatların yüksek ölüm riski bulunmaktadır. Ek olarak, şiddetli yaşam tarzı değişiklikleri gereklidir ve uzun vadeli komplikasyonlar, beslenme yetersizliklerini ve osteoporozu içerebilmektedir.