Renk Körlüğü Nedir?

Daltonizm olarak da bilinen renk körlüğü, renklerdeki farklılıkları görme yeteneğinin azalmasıdır. Renk körleri için olgunlaşmış bir meyveyi olgunlaşmamış olandan ayırt etmek, kıyafet seçmek ya da trafik ışıklarını okumak gibi basit işler bile oldukça zor olabilir. Renk körlüğü ayrıca bazı eğitim aktivitelerini daha da zorlaştırabilir. Bununla birlikte renk körlüğünün yol açtığı sorunlar genellikle küçüktür ve hastalar bu sorunlarla kolayca baş edebilirler.

Renk körlüğü genellikle gözde bulunan renk algılama reseptörlerinden bir veya daha fazlasında ortaya çıkan kalıtsal sorunlar nedeniyle oluşur. Renk körlüğünden sorumlu genler X kromozomlarında taşınır. Renk körü kusuru bulunan X kromozomları anneden ve babadan çocuğa geçer. ¹

Kırmızı – yeşil renk körlüğü

En sık yaşanan renk körlüğü formu yeşil – kırmızı renk körlüğüdür ve X genine bağlı resesif bir genden kaynaklanır. Kız çocuklar X genini hem annelerinden hem de babalarından alırlar. Erkek çocuklar ise X genini yalnızca annelerinden alırlar. Bu durumda renk körü olan kız çocukları, kusurlu geni ya annelerinden ya da babalarından almıştır diyebiliriz. Erkek çocuklardaki kusurlu X geni ise yalnızca anneden alınmış olabilir. Renk körü olan bir erkek çocuğun annesi de renk körüdür ya da renk körü taşıyıcısıdır diyebiliriz.

Kalıtsal kırmızı – yeşil renk körü olan bir baba, kusurlu X genini kızına aktarabilir ama oğluna aktaramaz. Bu durumda renk körü olan bir babanın kızı da renk körü olabilir, fakat oğlu olamaz. Eğer erkek çocuğunda kusurlu gene rastlanırsa, bu durumda annenin taşıyıcı olması muhtemeldir.

Annesinden renk körü kromozomu almayan fakat babasından renk körü kromozomu alan bir kız çocuğu yalnızca taşıyıcı olabilir. Fakat hem annesinden hem de babasından renk körü genini alan bir kız çocuğu renk körü olarak dünyaya gelir. ²

Kırmızı – yeşil renk körlüğünden sonra en sık görülen renk körlüğü biçimi mavi – sarı renk körlüğüdür. Kırmızı – yeşil renk körlüğü erkeklerin yüzde 8’inde görülmektedir. Kuzey Avrupa kökenli kadınların ise yüzde 5’inde renk körlüğü görülmektedir. Renkleri görme yeteneği yaşlılıkta azalır. Renk körü hastaların bazı işleri yapması uygun değildir. Bu işler tasarım, pilotu, şoför ya da silahlı kuvvetler gibi renkleri ayırt etmenin önemli olduğu mesleklerdir. Ancak renk körlüğünün sanatsal yetenek üzerindeki etkisi tartışmalıdır. Renk körlerinde çizme yeteneği değişmemiş gibi gözükür ve birçok ünlü sanatçının renk körü olduğu bilinir.

Mavi – sarı renk körlüğü

Mavi – sarı renk körü olan hastalar mavi ve yeşil tonlar ile birlikte sarı ve kırmızı renk tonlarını ayırt etmekte zorlanırlar. Erkeklerde ve kadınlar eşit olarak görülen bu renk körlüğünde sarı renk, pembe renkten ayırt edilemezken mor renkler kırmızının tonları şeklinde görülür. ³

Renk Körlüğü Belirtileri

Renk körlüğü nasıl anlaşılır? Renk körlüğü başlangıcı erken fark edildiğinde yönetilmesi ve uyum sağlaması oldukça kolay olan bir göz rahatsızlığıdır. Renk körlüğü semptomları bazı kişilerde oldukça hafifken, bazı hastalarda çok şiddetli olabilir. Renk körlüğünün en yaygın belirtileri şunlardır;

Renkleri ayırt edememe: Renk körlüğü olan insanlar, belirli renkler arasındaki farkı göremezler. Örneğin, şiddetli yeşil renk körlüğü (deuteranopia) olan bir kişi turuncu, yeşil, kahverengi ve kırmızı arasındaki farkı görmekte güçlük çeker. Şiddetli kırmızı renk körlüğü olan bir kişide (protanopi), tüm kırmızı renkler çok karışık görünür.

Bazı hastalar mavi rengi ayırt etmekte zorlanır. Tritanopia adı verilen bu durumun pek çok sebebi vardır. Bu durum kalıtsal olabileceği gibi retinaya ya da optik sinire zarar veren ilaçlara ya da zehirlere karşı bir reaksiyondan da kaynaklanabilir. Ayrıca optik sinirlerin ya da retinanın işlev kaybetmesi de mavi rengin ayırt edilmesini güçleştirmektedir.

Renk algısının sınırlı olması: Pek çok insan renklerin tonu olduğunu bilmedikçe ve bir rengin tonları olduğunu başka biri ona söylemedikçe renk körü olduklarının farkında olmaz. Bu durum özellikle çocuklarda renk eşleştirmeleri sırasında sıkça yaşanır. ⁴

Renk Körlüğü Nedenleri

Renk körlüğü neden olur? Renk körlüğü, retinadaki ışığa duyarlı hücrelerdeki bozukluklardan kaynaklanır. Bu hücreler, insanların bir dizi renk görmesini sağlayan ışığın dalga boylarındaki değişikliklere uygun şekilde tepki vermediklerinde renk körlüğü ortaya çıkar.

Retinadaki fotoreseptörlere çubuklar ve koniler denir. Çubuklar daha fazladır, insan retinasında yaklaşık 100 milyon çubuk vardır. Bu çubuklar ışığa karşı daha hassastırlar, ancak çubuklar renkleri algılayamazlar. İnsan retinasındada 6 ila 7 milyon kadar koni hücresi renkleri algılamaktan sorumludur. Bu fotoreseptörler, makula adı verilen retina merkez bölgesinde yoğunlaşmıştır. Makulanın merkezi fovea olarak adlandırılır ve 0,3 mm çapındaki bu küçük alan, retinadaki en yüksek koni hücresi konsantrasyonunu içerir. ⁵

Renk körlüğünün kalıtsal formları çoğu zaman belirli türdeki konilerdeki eksiklikler veya bu konilerin tamamının yokluğu ile ilgilidir. Genetik farklılıkların yanı sıra, renk görme kusurlarının veya kayıplarının diğer nedenleri arasında şunlar bulunur:

• Parkinson hastalığı: Parkinson hastalığı nörolojik bir bozukluk olduğu için görme işleminin gerçekleştiği retinadaki ışığa duyarlı sinir hücreleri bu hastalık nedeniyle zarar görebilir ve işlevlerini düzgün bir şekilde yerine getiremezler.
• Katarakt: Gözün doğal lensinin saydamlığını yitirmesi ve daha az parlak olması katarakt görme bozukluğudur. Katarakt ameliyatla tedavi edilebilir bir göz sorunudur. Gözdeki sorunlu lens çıkarılıp yerine yapay bir intraoküler lensle değiştirildiğinde daha canlı ve parlak renkler görülebilir.
• Epilepsi tiagabine: Tiagabin olarak bilinen bir antiepileptik ilacı alan hastaların yaklaşık yüzde 41’inde renk görme reseptörlerinin azaldığı görülmüştür. Bununla birlikte etkiler kalıcı görünmemektedir.
• Leber kalıtsal optik nöropati (LHON): Özellikle erkeklerde yaygın olan bu kalıtsal optik nöropati sorunu, başka semptomları olmayan ancak renk körlüğü taşıyıcısı olan hastaları etkiler. Renk körlüğü taşıyıcıları ailelerinden sorunlu genleri miras olarak alırlar fakat çoğu zaman kendilerinde bu rahatsızlık ortaya çıkmaz. Renk körlüğü taşıyıcıları çocuklarına sorunlu genleri aktarabilirler. Bu kişiler Leber kalıtsal optik nöropati sorunu yaşadıklarında renk körü olma olasılıkları artar ve özellikle kırmızı ve yeşil renkleri ayırt etmekte güçlük yaşarlar.
• Kallman sendromu: Bu kalıtsal durum, hipofiz bezi ile ilgili bir rahatsızlıktır. Kallman sendromu olan çocukların cinsel organları tam gelişemez bu nedenle ergenliğe geçiş aşamasında oldukça sorun yaşarlar. Kallman sendromunun en belirgin özelliklerinden biri de çocukların renk körü olmasıdır.
• Yaşlanma: Yaş ilerledikçe retina hücrelerinde sorunlar oluşabilir ve renk körlüğü ortaya çıkabilir.
• Yaralanmalar: Görme işleminin gerçekleştiği beynin yaralanması ya da hasar görmesi görmek eksikliklerine yol açabilir. ⁶

Renk Körlüğüne Ne İyi Gelir?

Belli renkleri görememe ya da renkleri birbirinden ayırt edememe ile ilgili bir görme problemi olan renk körlüğünün semptomlarını hafifletmek için bazı yaşam tarzı değişiklikleri yapılabilir.

Renk körlüğü bitkisel tedavisi

Renk körlüğü gözdeki retinada meydana gelen kalıtsal bir sorundur. Sorunlu genleri tedavi etmek için ya da renk körlüğünün yol açtığı sorunları iyileştirmek için kullanılan bir bitki yoktur. Renk körlüğüne iyi gelen bitkiler için çok daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Renk körlüğü evde tedavi yöntemleri

Okul öncesi çocuklar üzerinde yapılan büyük bir araştırmada, Kafkasyalı çocuklar arasındaki her 20 kişiden birinin renk körü olduğu ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra Afrikalı – Amerikalı, Asyalı ve İspanyol erkeklerdeki renk körlüğünün genellikle genetik sorunlardan kaynaklanmadığı görülmüştür.  Erken teşhis, hastalığın tedavisinde bir umut olsa da gen tedavisi henüz tam olarak test edilmediği ve yararları kanıtlanmadığı için insanlar üzerinde uygulanmamaktadır.

Renk körlüğü için kesin çözüm sağlayan bir tedavi yoktur. Ancak hastalıkla baş edebilmek için bazı önlemler ve yöntemler uygulanabilir. Böylece yaşam şartları daha kolay ve yönetilebilir hale gelebilir.  

Çoğu insan, renk görme eksikliklerine çok fazla sorun yaşamadan uyum sağlayabilir. Ancak grafik tasarım, moda tasarım ya da benzer mesleklerde renkler önemli bir yer tuttuğu ve renk algısının doğru olması gerektiği için bu meslekleri renk körlerinin yapması pek uygun değildir. Renk körlüğünün erken teşhis edilmesi bu nedenle çok önemlidir. Herhangi bir kariyer hedefi planlaması yapılmadan önce fark edilen renk körlüğü sayesinde, farklı mesleklere yönelmek daha kolay hale gelir.

Renk Körlüğü Tedavisi

Renk körlüğü nasıl geçer? Kalıtsal renk körlüğü için kesin bir tedavi olmamakla birlikte renk körlüğü gözlükleri, lensler ya da henüz insanlar üzerinde faydası kanıtlanmamış gen terapileri ile hastalığın semptomlarının düzeltilmesi sağlanmıştır.

Renk körlüğü gözlükleri ya da kontakt lensler: Kırmızı – yeşil renk körlüğü olan kişiler, belirli aydınlatma koşullarında renkleri daha doğru algılayabilmek için özel bir gözlük seti veya kontakt lens kullanabilirler. Bu gözlükler, insanların kırmızı ve yeşil renkleri daha iyi ayırt etmelerine yardımcı olmak için ışığın belirli dalga boylarını filtreleyerek çalışır. Hastanın normal görmesini sağlayamazlar ancak gözlük ya da lens takılırken renklerin daha iyi algılanmasını sağlarlar. ⁷

Renk düzeltici gözlükler kırmızı – yeşil renk körlüğü olan herkeste aynı etkiyi vermez. Göz doktorunuz, bu gözlüklerden yararlanıp yararlanamayacağınız hakkında size bazı testler yapabilirler.

Kırmızı renkli mercekler: Şiddetli renk körlüğü olan hastalar hiçbir rengi göremez. Bu hastalara verilen kırmızı renkli mercekler ışığın hassasiyetini azaltmaya yardımcı olabilir. Bu hastalar genellikle çoğu rengi birbirine karıştırırlar, bu da hayatlarını oldukça zorlaştırır.

Eyeborg: Renk körü hastalar için başka bir tedavi şekli de Eyeborg olarak adlandırılan bir cihazdır. Bu cihaz ses dalgaları aracılığıyla hastaların renkleri algılamasını sağlar.

Gen terapisi: Gen teknolojisi hakkında yapılan çalışmalar henüz hayvanlarla sınırlıdır. Maymunlarda yapılan testlerde gen terapisi ile renk körlüğünün tamamen ortadan kalktığı görülmüştür. Fakat gen terapisinin insanlarda kullanılabilmesi için çok fazla test yapılması gerekir. Gen terapisi ile ilerde insanlardaki kalıtsal renk körlüğü tamamen tedavi edilebilecektir. ⁸