Bayılma Nedir? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Bayılma Nedir?

Bayılma, kan basıncında meydana gelen aniden düşüşün neden olduğu kısa süreli bir bilinç kaybıdır. Bu ani kan düşüşünün en muhtemel nedenleri arasında kan damarlarında oluşan değişiklikler ya da kalp atışında meydana gelen değişiklikler bulunmaktadır.

Kan damarları sürekli kan basıncını sağlamak için devamlı olarak genişliklerini ayarlamaktadır. Örnek vermek gerekirse, vücudun bir savunma mekanizması olarak, yer çekiminin etkilerine karşı koymak için kan damarları daralabilmektedir.

Geçici düşük kan basıncına aşırı sıcaklık, duygusal sıkıntı veya ağrı da dahil olmak üzere kan damarlarını genişleten çeşitli olaylar neden olabilmektedir. Kan dolaşımının zayıflaması, beyne giden oksijeni de azaltmaktadır, bu da geçici bilinç kaybına yol açmaktadır.

Çoğu bayılma vakasında, durum hızlı geçmekte ve genellikle de, ciddi bir hal almamaktadır. Genellikle bir bayılma olayı yalnızca birkaç saniye sürmektedir, ancak kişinin kendisini daha iyi hissetmeye başlaması birkaç dakikayı alabilmektedir. Bayılan kişi hızlı bir şekilde kendine gelmiyorsa, acil tıbbi yardım istenmelidir. ¹

Bayılma Belirtileri

Bayılma sırasında, kişi bilincini kısmet ya da tamamen kaybedebilmektedir. Bu durumda, çevresel farkındalık da ortadan kalkmaktadır. Yaşanan bu bilinç kaybının geçici olmasına senkop ya da tıbbi olmayan terimlerle bayılma denmektedir.

Bayılma, zayıflayan kan akışı nedeniyle beyne yeterince oksijen gitmemesi sonucu oluşmaktadır. Bu da, baş dönmesi, gözlerin kararması ve bilinç kaybına yol açmaktadır. Beyindeki kan dolaşımının geçici olarak azalması, kalp rahatsızlıklarından ve doğrudan kalbi ilgilendirmeyen koşullardan kaynaklanabilmektedir. ²

Bayılma nasıl anlaşılır? Bayılma başlangıcı ve sonrası belirtilerini şöyle açıklamak mümkündür:

Baş Dönmesi

Birden ayağa kalkılması sonucu oluşan ani baş dönmesi, hafif bir bayılma olarak tanımlanabilmektedir. Kişi ayağa kalkınca kan beyinden uzaklaşmakta ve basıncı düşmektedir. Sonuç olarak da, baş dönmesi yaşanmaktadır. ³

Parlak Lekeler Görmek

Gözler, bayılmak üzere olduğunuzu işaret edebilmektedir. Göz küresi kan basıncından etkilendiği için herhangi bir kan dolaşımı zayıflığında, kişi bayılmadan önce parlak ışık benzeri lekeler görmektedir. Böyle bir durumda, hemen oturmakta ya da uzanmakta fayda vardır.

Hiperventile

Çoğu bayılma vakasında, bayılmadan hemen önce kişi hiperventile yani anormal derin ve hızlı soluk alma durumunu yaşamaktadır. Kan dolaşımındaki zayıflık nedeniyle beyne yeterince oksijen gidememektedir. Vücut için gerekli olan oksijenin kısıtlanması, beraberinde derin nefes alıp verme ihtiyacını getirmektedir. ⁴

Parmak ve Dudaklarda Uyuşma

Beyne giden kan akışı zayıfladığında, kal dolaşımındaki kalsiyum oranı da aniden düşebilmektedir. Bu durum söz konusu olduğunda, öncelikli olarak parmak uçları olmak üzere dudaklarda da karıncalanma ya da uyuşukluk hissedilebilmektedir.

Sıcaklamak

Kişi bayılmak üzereyken vücutta aşırı bir sıcaklık hissedebilmektedir. Bu da, kan akışının aniden hızlanması sonucu kalbe ve beyne çok hızlı oksijen temin edilmesi sonucu oluşmaktadır. ⁵

Ayaktayken Sersemlemiş Hissetmek

Hareket sonrası durduğunuzda, kalp beyne kan pompalamak için daha fazla çalışmaktadır. Fazla olan kan akışı kollara ve bacaklara yöneldiğinde, güç kaybı yaşamaya başlayabilirsiniz. Ayakta durduğunuzda, baş dönmesi ve mide bulantısı da hissedebilirsiniz.

Görüş Bozuklukları

Çevrenizdekileri bir tüneldeymiş gibi görmek, kan basıncının aniden düştüğünü göstermektedir ve sonrasında kişi bayılabilmektedir. Bu durumda, ayakta durup gözleri sık sık kapatıp açarak görüşü düzeltmeye çalışmak yerine oturup dinlenmeye çalışmalısınız. ⁶

Mide Bulantısı

Mide bulantısı, hamilelik, gıda zehirlenmesi ve alkol toksisitesi gibi birçok rahatsızlığın bir belirtisi olabilmektedir, ancak bayılmaya tünel görme ya da ani nefes alıp verme gibi belirtiler de eklenince, kişi mide bulantı hissetmeye de başlayabilmektedir. Dehidrasyon da mide bulantısı ve bayılmaya yol açabilmektedir.

Solgun Bir Cilt

Yavaş ve yetersiz olan kan akışı cildi de etkileyebilmektedir. Bayılmayla birlikte, kişinin cildi de soluklaşmaya ya da morarmaya başlayabilmektedir. ⁷

Bayılma Nedenleri

Bayılma neden olur? Bayılma genellikle, Hipoksi yani hücreler ve dokulardaki oksijen azlığından ve ya da beyindeki oksijen yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.

Bayılma, vücudun hayatta kalma sisteminin bir parçasıdır. Beyine giden oksijen seviyeleri belirgin bir şekilde düştüğünde, beyin vücudun hayati önem taşımayan tüm bölümlerini kapatmaktadır. Böylece, öncelikli olarak hayati organlara odaklanabilmektedir.

Beyine daha fazla oksijenin taşınması için kalp daha hızlı atmaya başlamaktadır. Artan kalp atışı hızı, vücudun diğer bölgelerindeki kan basıncının düşmesine yol açmaktadır. Beyin ekstra kanı temin etmek için vücudun diğer sistemlerindeki kanı almaktadır. Vücutta meydana gelen bu kan düşüşü (hipotansiyon) de beraberinde sık nefes alıp verme, kısa süreli bilinç kaybı, kas zayıflaması ve bayılmaya neden olmaktadır. ⁸

Beyne doğru giden kan akışındaki meydana gelen bu düşüşün pek çok farklı nedeni olabilmektedir. Bayılmaya yol açan faktörler şöyle sıralanmaktadır:

Tetikleyiciler

Tıbbi olarak senkop olarak da bilinen bayılma genellikle, otonom sinir sisteminde meydana gelen geçici değişiklikler nedeniyle olmaktadır. Otonom sinir sistemi beyin, sinirler ve omurilikten oluşmaktadır. Kalp hızı ve kan basıncı gibi otomatik vücut işlevlerini düzenlemekle görevlidir.

Otonom sinir sisteminin düzgün çalışmasını durdurabilecek geçici bir durum, kan basıncının düşmesine ve kişinin bayılmasına yol açabilmektedir.

Bayılmaya yol açabilecek tetikleyici kalp atışlarının yavaşlamasına veya durmasına neden olabilmektedir. Sonuç olarak beyindeki kan dolaşımında bir kesinti oluşmaktadır. Bu duruma ise vazovagal senkop denmektedir. ⁹

Bayılmayı tetikleyen faktörler şunlardır:

• Hoş olmayan bir görüntü ile karşılaşma
• Sıcaklık
• Ani yaşanan bir ağrı
• Öksürme
• Hapşırma
• Gülme
• Aniden oturma ya da aniden ayağa kalkma (postüral taşikardi sendromu olarak da tanımlanan bir durumdur) ¹⁰

Düşük Kan Basıncı (Hipotansiyon)

Kişi ayakta olduğunda kan basıncı düştüğü zaman bayılabilmektedir. Bu duruma ortostatik hipotansiyon ismi verilmektedir. Genellikle de, 65 yaş üstü kişileri etkilemektedir. Yaşlı insanlarda meydana gelen bayılmanın nedeni çoğu zaman ortostatik hipotansiyondur.

Kişi oturduktan ya da yattıktan sonra aniden ayağa kalktığında, yer çekimi kanın bacaklara doğru çekilmesine neden olduğu için kan basıncı düşmektedir. ¹¹

Sinir sistemi genellikle kalp atış hızını artırmakta ve kan damarlarını daraltarak bu duruma karşı koymaktadır. Sonuç olarak da, kan basıncı dengelemektedir. Ortostatik hipotansiyon vakalarında gerçekleşmeyen durumun bir sonucu olarak, beyindeki kan dolaşımı kesilmektedir ve bayılma meydana gelmektedir.

Ortostatik hipotansiyonun olası tetikleyicileri arasında şunlar bulunmaktadır: ¹²

• Dehidrasyon (Sıvı Kaybı)

Dehidrasyon yani sıvı kaybı, kandaki sıvı miktarının azalmasına yol açmaktadır ve bu da sonuç olarak, kan basıncının düşmesine neden olmaktadır. Bu durumda, sinir sistemi kan basıncını dengelemede zorluk yaşamaktadır ve bayılma riski artmaktadır.

• Diyabet (Şeker Hastalığı)

Şeker hastalığının kontrol altına alınmaması durumunda, hasta sık sık tuvalete çıkma ihtiyacı hissetmektedir, bu da dehidrasyon yani sıvı kaybına neden olmaktadır. Diğer yandan, aşırı kan şekeri seviyeleri kan basıncını düzenleyen sinirlere de zarar verebilmektedir. ¹³

• Bazı İlaçları Kullanımı

Yüksek tansiyon ya da depresyon için kullanılan herhangi bir ilaç ortostatik hipotansiyona, dolasıyla da bayılmaya neden olabilmektedir.

• Nörolojik Koşullar

Parkinson hastalığı gibi sinir sistemini etkileyen koşullar, bazı insanlarda ortostatik hipotansiyonu tetikleyebilmektedir. ¹⁴

Kalple İlgili Problemler

Kalple ilgili olan sağlık problemleri beyne giden kan dolaşımını kesebilmektedir. Bu da, bayılmaya yol açabilmektedir. Bayılmanın bu tipine kardiyak senkop ismi verilmektedir. Kardiyak senkop gelişme riski yaşla birlikte artabilmektedir. Bayılmaya neden olabilecek kalple ilgili problemler şunlar olabilmektedir: ¹⁵

• Kalbe giden damarların daralması ya da tıkanması (koroner kalp hastalığı)
• Göğüs ağrısı (angina)
• Daha önce kalp krizi geçirmiş olmak
• Kalp odacıklarının zayıflaması (ventriküler disfonksiyon)
• Kalp kaslarındaki yapısal sorunlar (kardiyomiyopati)
• Anormal bir elektrokardiyogram

Kalp problemleri nedeniyle bayılma gibi bir durum yaşıyorsanız, mutlaka bir doktora başvurmalısınız. ¹⁶

Refleks Anoksik Nöbet

Refleks anoksik nöbet bir bayılma tipidir ve özellikle küçük çocuklarda görülmektedir. Kalp atış hızı istenmeyen bir şekilde yavaşlamaktadır ve kalp atışı 5-30 saniyeliğine durmaktadır.

Çocuk ağlayacakmış gibi ağzını açmakta, ancak herhangi bir ses çıkaramamaktadır. Cilt rengi soluklaşmakta ve bilinç kaybı yaşanmaktadır. Gözleri yukarı doğru dönen çocuk, aynı zamanda parmaklarını avucunun içinde sıkıştırmaktadır.

Yaşanan bu nöbet genellikle bir dakikadan az sürmektedir. Bilinci yerine gelse de, birkaç saat uykulu ve şaşkın görünebilmektedir. ¹⁷ 

Bayılma Tedavisi

Bayılma nasıl geçer? Bayılma için uygulanabilecek olan tedavi, bayılmanın altta yatan bir neden sonucu oluşup oluşmamasına bağlı olarak değişebilmektedir.

Bayılmanın altında yatan neden tespit edildiğinde ve uygulanan tedavi bayılma olaylarının sıklığını azaltmaya yardımcı olabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, tip 2 diyabet hastalığı varsa, düzenli egzersizle ve sağlıklı bir diyetle bayılma belirtilerinin önüne geçilebilmektedir.

Diğer yandan, bayılma kalp rahatsızlığı gibi başka bir durumdan kaynaklanıyorsa, daha fazla test ve tedavi uygulanması gerekebilir. Örneğin, kalp damarlarında meydana gelen herhangi bir tıkanıklığın giderilmesiyle bayılma önlenebilmektedir. ¹⁸

Refleks Senkop Tedavisi

Refleks senkop olarak da adlandırılan bu tip bir bayılma, sinir sistemi nedeniyle yaşanmaktadır ve şunları içermektedir:

• Vazovagal senkop
• Durumsal senkop
• Karotis sinüs sendromu

Sinirsel nedeniyle tetiklenen bayılmanın tedavisi olası tetikleyicileri önlemeyi içermektedir. Bayılmayı neyin yarattığından emin değilseniz, doktorunuz muhtemel nedenleri belirlemenize yardımcı olmak için, yaşadığınız belirtileri ve bayıldığınızda ne yaptığınızı bir günlüğe kaydetmenizi isteyecektir. ¹⁹

Vazovagal Senkop Tedavisi

Vazovagal senkop, bir şeyin otonom sinir sisteminde geçici bir problem oluşması sonucu meydana gelmektedir. Sinir sistemi, kalp atışı ve kan basıncı gibi vücudun otomatik işlevlerinin çoğunun düzenlenmeden sorumludur.

Vazovagal senkop vakalarının çoğunda, daha derinlemesine bir tedavi gerekli değildir. Bununla birlikte, potansiyel tetikleyicileri önlemek yararlı olabilmektedir:

• Uzun süre ayaktan kalmaktan kaçınmak
• Sıcak ve havasız ortamlar uzak durmak

Enjeksiyonlar veya tıbbi prosedürlerden (kan testleri gibi) etkilenilmesi durumunda, doktor veya hemşirenin bilgilendirilmesi gerekir. Böylece, işlem sırasında hastanın yatması ya da uzanması sağlanarak hastanın güvende tutulması söz konusu olabilmektedir. ²⁰

Durumsal Senkop Tedavisi

Durumsal senkop, hapşırma veya gülmek gibi bedensel bir işlev veya aktivitenin otonom sinir sistemine ani bir yük yüklemesi sonucu oluşmaktadır. Belirli bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır, ancak tetikleyicilerden kaçınılması duruma yardımcı olabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, zorlayıcı öksürükler bayılmaya yol açıyorsa, öksürme isteğini bastırmak bayılmayı önlemeyebilmektedir. ²¹

Karotid Sinüs Sendromu Tedavisi

Karotid sinüs sendromu, karotid sinüs üzerinde baskı oluşması sonucu meydana gelmektedir. Karotid sinüs, boyunda bulunmaktadır. Sıkı yakalı gömlekler giymek, karotis sinüs üzerine baskı uygulayabilmektedir. Bu tarz baskıların önlenmesi bayılmanın da önüne geçilmesini sağlamaktadır.

Bazı insanlarda karotid sinüs sendromu, kalp pili ile tedavi edilebilmektedir. Kalp pili, kalbin düzenli olarak atmasına yardımcı olmak için göğse takılan ve küçük bir pille çalışan bir cihazdır. ²²

Ortostatik Hipotansiyon Tedavisi

Ortostatik hipotansiyon, kişi aniden ayağa kalktığında oluşan bayılmadır. Sinir sisteminin kan basıncını yeterince hızlı bir şekilde dengeleyememesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Tansiyonu düşüren herhangi bir şeyden kaçınmak bayılmayı önleyebilmektedir. Aşağıdakileri uygulamak da faydalı olacaktır:

• Yeterince sıvı tükettiğinizden emin olun (alkol miktarını azaltarak olası dehidrasyonun da önüne geçmiş olursunuz)
• Tansiyonu düşürebilecek ilaçlardan kaçınmak (bu konuda doktorunuzdan bilgi almasınız, alternatif ilaçlar reçete edebilir ya da kullanılan ilaç üzerinde yeni doz ayarlamaları yapabilir)

Ortostatik hipotansiyon yaşanması durumunda, doktor Midodrine alınmasını önerebilmektedir. ²³

Bayılan Kişiye İlk Müdehale

Çevrenizde bulunan herhangi birinin bayılacağından şüphe ediyorsanız, o kişinin hemen uzanabileceği ve bacaklarını kaldırabileceği bir konuma gelmesine yardımcı olmalısınız.

Önleyici Fiziksel Hareketler

Bazı fiziksel hareketleri uygulamak kan basını yükseltmek ve bilinç kaybını önlemek için etkili olabilmektedir. Kan basıncına karşı uygulanabilecek bazı fiziksel hareketler şunlar olabilmektedir:

• Bacakları üst üste atma
• Alt vücut kaslarını sıkıştırma
• Elleri yumruk şeklinde sıkma
• Kol kaslarını germe

Bu hareketlerin doğru uygulanması için öncesinde mutlaka bir eğitim almanız gerekir. İlk yardım konusunda aldığınız eğitimle, bayılacağınızı düşündüğünüz zaman bu hareketleri uygulayabilir ve belirtileri hafifletebilirsiniz. ²⁴

Ameliyat

Koroner kalp hastalığı, damar problemleri ve aritmi gibi kalp ve damar problemleri nedeniyle oluşan bayılma vakaları için doktor tarafından ameliyat değerlendirilebilmektedir. ²⁵

Bayılma İçin Hangi Doktora Gidilir?

Bayılmanın altında yatan nedeni teşhis ve tedavi etmek için nöroloji bölümüne başvurulmaktadır. Beyin ve sinir sistemi ile ilgili bir nedenden kaynaklanmıyorsa, kardiyoloji gibi diğer bölümlere yönlendirilebilirsiniz. ²⁶

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.