Damar Tıkanıklığı Nedir?

Damar Tıkanıklığı Nedir?

Damar tıkanıklığı; damar duvarlarına yağlı maddeler, kolesterol ve anormal hücrelerin depolanması nedeniyle oluşan bir durumdur. Her insanın damar tıkanıklığı yaşama ihtimali bulunmaktadır, ancak buna rağmen bazı insanlar damar tıkanıklığı geliştirme açısından daha büyük bir risk altındadır. ¹ 

Kolesterol gibi yağlı maddelerin diğer hücresel atıklarla birlikte birikmesine bağlı olarak arter duvarlarında daralma ve kalınlaşma meydana gelmektedir. Arter boyunca biriken bu maddeler plak veya aterom olarak adlandırılan bir birikimi oluşturmaktadır. Plaklar, aslında tehlikelidir çünkü kan damarlarını tıkamaktadır. Plaklar kalbe giden kan akışını engelleyerek ciddi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Bu durumda, kalp krizi ya da beyin fonksiyonlarında kayıp gibi hayatı tehdit eden sonuçlar yaşanabilmektedir. ² 

Damar tıkanıklığı yavaş yavaş ilerlemektedir ve komplikasyonlara neden olması uzun bir zaman almaktadır. Nadir de olsa, bazı çocuklarda bile damar tıkanıklığı oluşabilmektedir. 50 yaşından sonra daha fazla ortaya çıkma eğilimi göstermektedir. Çoğu zamanda, herhangi bir belirti olmadığı için kalp krizi gibi ciddi sonuçlara yol açmadan teşhis edilememektedir. ³ 

Sağlıklı ve düzenli yaşam tarzı seçeneklerini tercih etme ile damar tıkanıklığının önüne geçilebilmekte, oluşması durumunda ise tedavi ile kontrol altına alınabilmektedir. ⁴ 

Damar Tıkanıklığı Belirtileri

Damar tıkanıklığı nasıl anlaşılır? Damar tıkanıklığı; genellikle bir arterin ciddi şekilde daralmasıdır. Damar tıkanıklığı başlangıcında ya da nazı durumlarda damar tamamen tıkanıncaya kadar herhangi bir belirti yaşanmamaktadır. Birçok kişi kalp krizi veya inme gibi acil yardım gerektiren tıbbi riskler altında olduğunu bilmemektedir.

Diğer yandan, bazı insanlar damar tıkanıklığı belirtilerini yaşayabilmektedir. Damar tıkanıklığı belirtileri hangi arterin tıkandığına bağlı olarak değişmektedir. ⁵ 

• Koroner Damar Tıkanıklığı Belirtileri

Koroner arterler, oksijen içeren kanı kalbe taşımaktadır. Bu arterlerin plaklar nedeniyle tıkanması ortak bir belirti olan anginaya neden olabilmektedir. Angina, kalp kası oksijen bakımından zengin kanı almadığında ortaya çıkan göğüs ağrısı veya rahatsızlıktır.

Angina, göğüs üstünde baskı oluşturabilir ya da göğsün sıkışmasına yol açabilir. Bu durum ayrıca omuz, kol, boyun, çene veya sırt bölgelerinde de hissedilebilir. Angina ağrısı bazen hazımsızlık ağrısı gibi de olabilir. Angina ağrısı fiziksel aktivite sonrası dinlenme sırasında daha da kötüleşebilmektedir. Duygusal stres de acıyı tetikleyebilmektedir.

Koroner damar tıkanıklığının diğer belirtileri ise nefes darlığı ve kalp atış hızı (aritmi) ile ilgili problemlerdir.

Kalbin en küçük damarı bile tıkanıklık oluşturabilmektedir. Bu duruma koroner mikrovaskular hastalık adı verilmektedir. Koroner mikrovaskular belirtileri arasında ise angina, nefes darlığı, uyku sorunları, yorgunluk ve enerji eksikliği bulunmaktadır. ⁶ 

• Karotid Damar Tıkanıklığı Belirtileri

Karotid arterler, beyne oksijen açısından zengin olan kanı tedarik etmektedir. Plak nedeniyle karotid damarların tıkanması ya da tamamen tıkanması inme belirtilerine yol açabilmektedir. Karotid damar tıkanıklığı belirtileri şunlardır:

• Ani güçsüzlük
• Yüzün, kolların veya bacakların, özellikle vücudun bir yüzünde paralizi (hareket etmede yetersizlik) veya uyuşma
• Karışıklık
• Konuşma veya anlamada zorlanma
• Bir veya iki gözde birden görme sorunu
• Nefes alma problemleri
• Baş dönmesi, yürüyüş sırasında sorun yaşama, denge veya koordinasyon kaybı ve açıklanamayan düşmeler
• Bilinç kaybı
• Ani ve şiddetli baş ağrısı

Bu belirtiler tıbben hemen müdehale edilmesi gereken belirtilerdir. ⁷ 

• Periferik Damar Tıkanıklığı Belirtileri

Plak ayrıca; bacaklara, kollara ve pelvise (periferik arter hastalığı olarak bilinir) oksijen açısından zengin kanı sağlayan ana arterlerde birikebilmektedir. Bu büyük atardamarlar daralmış veya tıkanmışsa, hissizlik, ağrı ve bazen de tehlikeli enfeksiyonlar ortaya çıkabilmektedir. ⁸ 

Periferik arter tıkanıklığının diğer belirtileri şunlar olabilmektedir:

• Bacaklar veya ayaklarda uyuşma
• Buzağı kasının zayıflığı ve atrofisi
• Bacaklarda veya ayaklarda soğukluk hissi
• Ayak renginde değişiklikler (soluklaşma ya da kızarma)
• Ayakların üstündeki tüylerin dökülmesi ve ayak tırnakları kalınlaşması
• Bacaklarda ya da ayaklardaki yaraların geç iyileşmesi
• Genellikle ayak parmaklarında ağrılı ülserler ya da kangren

Periferik arter hastalığı olan insanların yaklaşık yarısı herhangi bir belirti yaşamamaktadır. Belirtileri olan hastalar için en sık görülen belirtiler aralıklı yürüme ve dinlenme ağrısıdır. ⁹ 

• Renal Damar Tıkanıklığı Belirtileri

Renal arterler, böbreklere oksijen içeren kanı tedarik etmektedir. Eğer bu arterlerde plak oluşursa, kronik bir böbrek hastalığı geliştirebilmektedir. Böbreğin fonksiyonunu kaybetmesi sonucu kronik böbrek hastalığı ortaya çıkabilmektedir.

Erken böbrek hastalığı genellikle hiçbir belirti göstermemektedir. Hastalık daha da kötüleştikçe yorgunluk, idrara çıkma değişiklikleri, iştahsızlık, mide bulantısı, ellerde veya ayaklarda şişme, kaşınma ya da uyuşukluk ve konsantrasyon sorunları yaşanabilmektedir. ¹⁰ 

Damar Tıkanıklığı Nedenleri

Damar tıkanıklığının yol açtığı koroner arter hastalığı son yıllarda artan ve yaşamı tehdit eden bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Damar tıkanıklığı neden olur? Ateroskleroz yani damar tıkanıklığının kesin nedeni bilinmemektedir, ancak duruma nelerin yol açabildiğiyle ilgili pek çok bilgi mevcuttur. Damar tıkanıklığı gelişiminin nedeni kişiden kişiye göre de değişebilmektedir.

Kandaki yüksek yoğunluklu lipoproteinin (HDL) yani iyi kolesterol eksikliği ve düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) yani kötü kolesterol artışı kişinin kolesterol belirtilerinden muzdarip olmasına yol açmaktadır. Damar tıkanıklığını çoğu zaman nedeni de kandaki kötü kolesterolün fazla olmasıdır.

Diğer yandan, hipertansiyon (yüksek tansiyon), tütün dumanı, diyabet hastalığı, obezite, aktif olmayan bir yaşam tarzı, yaş gibi tıbbi faktörlerin yanı sıra, kalp hastalığı geçmişi olan aile bireylerine sahip olmak damar tıkanıklığı gelişimine yol açabilmektedir. ¹¹ 

Kandaki Sağlıksız Kolesterol Seviyeleri

Kötü kolestrol veya LDL hasar görmüş endoteli (damar içindeki epitel tabaka) geçtiğinde, kolesterol arterin duvarına girmektedir. Bu, beyaz kan hücrelerinin LDL’yi sindirmek için içeri sokmasına neden olmaktadır. Yıllar geçtikçe, kolesterol ve hücreler arterin duvarında plak haline gelmekte ve damarları tıkamaktadır. ¹² 

Yüksek Tansiyon

Kan basıncı, kanı atardamar duvarlarına iten kuvvettir. Kalp her attığında, arterlere kan pompalamaktadır. Kalp attığında kan basıncı yükselir ve kan pompalanır. Yüksek tansiyon genellikle belirti göstermez, ancak damar tıkanıklığı, felç, kalp yetmezliği, kalp krizi ve böbrek yetmezliği gibi ciddi sorunlara da neden olabilmektedir. ¹³ 

Tansiyon, belirli bir süre boyunca 140/90 mmHg veya üzerinde kaldığında sağlıksal açıdan risk oluşturabilecek şekilde yüksek kabul edilmektedir. ¹⁴ 

Sigara İçmek

Sigara içmek kan damarlarına zarar verebilmektedir. Sigara nedeniyle zamanla sıkılaşan damarlarda kolesterol ve kan basıncı seviyeleri de artabilmektedir.

İnsülin Direnci

İnsülin, kan şekerinin kullanıldığı hücrelere ve insülin direncine yardımcı olan bir hormondur. Bazı durumlarda, vücut kendi ürettiği bu insülin hormonunu gerekli şekilde kullanamamakta ve direnç kazanmaktadır. Zaman içinde de bu durumun bir komplikasyonu olarak damar tıkanıklığı ortaya çıkabilmektedir. ¹⁵ 

Diyabet

Diyabet, vücudun ihtiyaç duyduğu kadar insülin üretmediği veya hücrelerinin insüline düzgün tepki vermediği bir durum sonucu oluşmaktadır. İnsülin vücut için oldukça önemlidir, çünkü basit şeker olan glikoz, kandan vücudun hücrelerine taşınır. Ayrıca metabolizma üzerinde birtakım diğer etkileri de bulunmaktadır. Tedavi edilmeyen ya da kontrol altına alınmayan diyabet zamanla kalp ve damar hastalıkları gibi istenmeyen sonuçlara yol açabilmektedir.  ¹⁶

Obezite

Aşırı kilo kas, kemik, yağ ve su vücutta ekstra ağırlığın ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. Çok fazla yağ ile yüklü olan vücudun kötü kolesterol ve damar tıkanıklığı yaşama riski de oldukça yüksektir.

Fiziksel Aktivite Eksikliği

Fiziksel aktivite eksikliği durumunda damar tıkanıklığı için risk oluşturan sağlık koşulları daha da kötüleşebilmektedir.

Yaş

Vücut yaşlandıkça damar tıkanıklığı riski de artmaktadır. Artan yaş özellikle de genetik ya da yaşam biçimi faktörleri ile bir araya gelince, orta yaş ve üstü için damar tıkanıklığı gelişimi söz konusu olabilmektedir. ¹⁷ 

Genetik Faktörler

Ailede ateroskleroz yani damar tıkanıklığı geçmişi varsa, kişinin de damar tıkanıklığı geliştirme riski artabilmektedir. Damar tıkanıklığı ve diğer kalp ile ilgili sorunlar kalıtsal olabilmektedir. ¹⁸ 

Damar Tıkanıklığı Tedavisi

Damar tıkanıklığı nasıl geçer? Sağlıklı bir diyetle beslenmek ve düzenli egzersiz yapmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri genellikle damar tıkanıklığı için en uygun tedavi yöntemi olabilmektedir. Diğer yandan, ilaç veya cerrahi prosedürler de damar tıkanıklığı tedavisinde uygulanabilmektedir. ¹⁹ 

Damar Tıkanıklığı ve İlaç Tedavisi

Damar tıkanıklığının vücut üstündeki etkilerini yavaşlatabilmek ve durumu tersine çevirmek için kullanılabilecek pek çok ilaç bulunmaktadır. Damar tıkanıklığı için kullanılabilecek bazı ilaçlar şunlardır:

• Kolesterol İlaçları

Kandaki kötü kolesterol olarak bilinen LDL seviyelerini düşürmek ve damarlarda birikebilecek yağlı tortuları önlenmek için kullanılan kolesterol ilaçları bulunmaktadır. Bu ilaçlar durumu yavaşlatabilir ya da zamanla durumu tersine çevirebilir. İyi kolesterol olan kandaki HDL seviyelerinin artırılması için de yardımcı olabilmektedir.

Doktor, hasta için doğru olan statinler ve fibratlar olarak bilinen ilaçlar dâhil olmak üzere bir dizi kolestrol ilacı arasından seçim yapabilir. Statinlerin kolesterolü düşürmenin yanı sıra kalbinizin astarını stabilize etmeye ve damar tıkanıklığını önlemeye yardımcı olan etkileri de bulunmaktadır.

• Pıhtılaşma Önleyici İlaçlar

Doktor anti-trombosit ilaçları reçete edebilir. Bu ilaçlar kanın pıhtı oluşturup damarı tıkamasını engellemeye yardımcı olmaktadır. Aspirin bu ilaç grubuna dâhil olmaktadır. ²⁰ 

• Beta Blokerler

Beta bloker ilaçlar koroner arter hastalığı durumunda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kalp atış hızını ve kan basıncını düşürmekte, kalp üzerindeki stresi azaltmakta ve genellikle göğüs ağrısı gibi belirtileri hafifletmektedir. Bu ilaçlar kalp krizi ve bazı kalp ritmi problemlerini azaltmak için de kullanılmaktadır.

• Anjiyotensin Dönüştürücü Enzim İnhibitörleri

Bu ilaçlar, kan basıncını düşürmekte ve kalp arterlerine etki ederek damar tıkanıklığının ilerlemesini yavaşlatabilmektedir. Anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri aynı zamanda tekrarlayan kalp krizi riskini de azaltabilmektedir. ²¹ 

• Kalsiyum Kanal Blokerleri

Kalsiyum kanal blokerleri kan başını düşürmeye yardımcı olmaktadır. Genellikle de angina tedavisinde kullanılmaktadır.

• Diüretikler

Yüksek tansiyon damar tıkanıklığı için önemli bir risk faktörü oluşturabilmektedir. Diüretikler yani idrar söktürücü ilaçlar düşük kan basıncına yardımcı olabilmektedir.

• Diğer İlaçlar

Diyabet gibi damar tıkanıklığı için risk faktörü oluşturabilecek diğer tıbbi durumlar bazı ilaçlarla kontrol altına alınabilmektedir.

Damar tıkanıklığı nedeniyle bacak ağrısı yaşanması durumunda bu tarz belirtileri tedavi etmek için başka spesifik ilaçlar da reçete edilebilmektedir. ²² 

Damar Tıkanıklığı Ameliyatı

Damar tıkanıklığının kötüleşmesi ve şiddetli belirtilere yol açması durumunda, ameliyat bir seçenek olabilmektedir. Damar tıkanıklığı için uygulanabilecek cerrahi prosedürler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Anjiyoplasti ve Stent Takma

Doktor tıkalı ya da daralmış olan damara kateter denen uzun ve bir tüp eklemektedir. Bu kateter içinden daha ince bir tüp ile daralan bölümdeki tıkanıklık açılmaktadır. Arteri açık tutmaya yardımcı olması için genellikle bir ağ tüpü (stent) artere takılmaktadır. ²³ 

• Endarterektomi

Bazı durumlarda, damar tıkanıklığına yol açan yağlı tortular ameliyatla arterin duvarlarından çıkarılmalıdır. Bu yöntem atardamarlara (karotid arterlerde) uygulandığında, karotid endarterektomi olarak adlandırılmaktadır.

• Fibrinolitik Tedavi (Pıhtı Eritici Tedavi)

Kan pıhtılaşması nedeniyle damar tıkanıklığı yaşanması durumunda, doktor damara pıhtıyı çözen bir ilaç uygulayabilmektedir.²⁴ 

• Bypass

Bypass, vücudun diğer bölgelerindeki arterlerin kullanılarak kan akışının sağlanmasına yardımcı olan cerrahi bir yöntemdir. ²⁵ 

Damar Tıkanıklığı İçin Hangi Doktora Gidilir?

Damar tıkanıklığı tanısı ve tedavisi için kalp ve damar cerrahisi bölümüne başvurabilirsiniz. ²⁶ 

 UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.