Dalak Büyümesi Nedir?

Dalak Büyümesi Nedir?

Dalak, karnın sol üst kısmındaki göğüs kafesinin hemen altında bulunan bir organdır. Lenf sisteminin bir parçası olan bu organ, vücudu enfeksiyona karşı koruyan bir drenaj ağı olarak çalışmaktadır.

Dalak büyümesi ise hipersplenizm veya splenomegali olarak da adlandırılmaktadır ve genişlemiş olan bir dalağı tanımlamaktadır. Bu durum enfeksiyon veya kan hastalıkları dahil olmak üzere diğer tıbbi durumlar nedeniyle ortaya çıkmaktadır.

Dalakta üretilen beyaz kan hücreleri, bakteri, ölü doku ve yabancı maddeleri içine almakta ve kanın içinden geçerken kandan süzülmesini sağlamaktadır. Dalak aynı zamanda, kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin sağlıklı olmasına ve kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan trombositleri de kormaktadır. Özetlemek gerekirse, dalak kanı filtrelemek ve kandaki anormal kan hücreleri temizlemek için çalışmaktadır. ¹ 

Sağlıklı ve normal olan bir dalağın boyutu yaklaşık olarak bir yumruk büyüklüğündedir. Her ne kadar, fiziksel muayene sırasında doktor temas ile dalağın genişleyip genişlemediğini anlasa da, bazı durumlarda bunu fark etmek zor olabilmektedir. Bu durumların söz konusu olması, dalak büyümesine neden olan hastalığın ilerleyip başka boyutlara varmasına yol açabilmektedir.

Diğer yandan, dalak büyümesi her zaman bir problemin işareti olmayabilmektedir. Dalak büyümesi, çoğu zaman işini yaptığı, ancak aşırı aktif hale geldiği anlamına gelmektedir. Örnek vermek gerekirse, bazen dalak, kan hücrelerini çıkarmak ve yok etmek için aşırı aktif bir şekilde çalışmaktadır. Bu durum, çok fazla trombosit ve diğer kan bozuklukları ile ilgili sorunlar dahil olmak üzere birçok nedenden dolayı ortaya çıkabilmektedir. ² 

Dalak Büyümesi Belirtileri

Hasarlı olan dalağın yan etkilerinden biri kişiyi hastalıklara karşı daha duyarlı bir hale getirmesidir. Kişi kendini genel olarak güçsüz ve yorgun hissetmektedir. Bunun nedeni, sağlıklı bir şekilde çalışan dalağın vücudun drenaj ağını oluşturmasıdır. Dalak; bakterileri, ölü hücreleri ve dokuları ve vücuda giren, kan dolaşımı yoluyla dolaşan diğer dış parçacıkları yakalayan ve yok eden beyaz kan hücrelerini üretmektedir.

Dalaktaki kan filtreleri temizlenmekte ve tehdit edici mikroplardan arındırılmaktadır. Dalak düzgün bir şekilde çalışmadığında, devam eden enerji için ihtiyacımız olan kırmızı ve beyaz kan hücrelerini tutamamakta veya kan pıhtılaşması için gerekli olan yeterli trombositleri üretememektedir. ³ 

Sağlıklı bir insanda dalağın normal ağırlığı ve büyüklüğü yaş, cinsiyet, vücut ağırlığı ve vücut yüzey alanı gibi faktörlere bağlı olarak çok değişebilmektedir. Yapılan bazı çalışmalara dayanarak örnek vermek gerekirse, dalağın büyüklüğü 79 yaşında bir kadında 58 gram olabilirken 20 yaşında bir erkekte 170 gram olabilmektedir. Vücut tipi ve yaşı için normal olmayan genişlemiş bir dalak, dalak hastalığının, virüsünün, bilişsel bozukluklarının veya diğer sorunlarının bir göstergesi olarak gelişebilmektedir.  

Dalak büyümesi nasıl anlaşılır? Dalak büyümesi başlangıcında herhangi spesifik bir belirti yaşanmamaktadır. Belirsiz karın ağrısı ve şişkinlik, genişlemiş bir dalağın en sık görülen fakat yine de spesifik olmayan belirtileridir.

Dalak büyümesi olan bazı bireyler, genişleyen dalak sonucu midede basınç, erken doygunluk (anoreksiya) ve gastrik reflü gibi belirtiler yaşayabilmektedir.

Bununla birlikte, genişlemiş dalağa bağlı birçok belirti, genişlemenin altında yatan sebeple ilişkilidir. Bu belirtilerden bazıları şöyle sıralanmaktadır: ⁴ 

Karın ve Kol Ağrısı

Genişlemiş olan bir dalak karın içinde hafif ve şiddetli ağrıya neden olmaktadır. Bu ağrı aynı zamanda sol kol veya omuza da yayılabilmektedir. Ne yazık ki, bu süreç organın ölmekte olduğunu göstermektedir.

Dolgunluk Hissi

Az yemek yendiği zaman ya da hiçbir şey yemeden bile sürekli bir dolgunluk hissi oluşmaktadır. Bu, hastalığın dikkat çekici bir belirtisidir. Dolgunluk hissi, esas olarak genişleyen dalağın midenin yanındaki bir pozisyonda olmasından dolayı oluşmaktadır. ⁵ 

Kanama Problemleri

Dalak büyümesi kan trombosit sayısında azalmaya neden olmaktadır. Kan trombosit sayısında meydana gelen azalma söz konusu olduğunda, küçük bir kesik ya da yara bile olsa kanama uzun sürebilmektedir.

Anemi (Kansızlık)

Dalak büyümesi çok fazla kırmızı kan hücresi ve beyaz kan hücrelerini kaldırmaktadır, bu da sırasıyla anemiye (kansızlık) yol açmakta ve bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olmaktadır. ⁶ 

Sarılık, Yorgunluk ve Kilo Kaybı

Dalak büyümesinin diğer bazı sınır belirtileri arasında ise yorgunluk, sarılık ve kilo kaybı bulunmaktadır.

Sırt Ağrısı

Dalak büyümesi yaşayan birçok hasta sırtında keskin bir ağrı hissetmektedir ve bu da bu hastalığın önemli bir belirtisi olarak değerlendirilmektedir. ⁷ 

Şiddetli Ağrı

Ciddi durumlarda, karın ağrısı şiddetli olabilmektedir. Bu durum kişi nefes alıp verdiğinde daha da kötüleşebilmektedir. Dalak büyümesinin bu seviyede olması acil tıbbi yardım alınması gerektiğini işaret etmektedir. Hemen tıbbi açıdan müdehale edilmelidir.  

Dalak Büyümesi Nedenleri

Dalak büyümesi neden olur? Dalak genişlemesi, dalağın kan hücresi üretimi ve kan dolaşımının filtrelenmesi için aşırı çalışması gerektiği zaman ortaya çıkmaktadır. Dalağa anormal kan akışı veya anormal hücreler ve birikintilerle organın invazyonu da genişlemeye yol açabilmektedir. Tüm bu süreçler genellikle aşağıda sıralanmış olan koşullar sonucu oluşmaktadır: ⁸ 

Enfeksiyöz Nedenler

Dalak büyümesi enfeksiyoz mononükleoz (diğer adları bulaşıcı mononükleoz, öpüşme hastalığı, glandüler ateş) ve sıtma gibi hastalıklar sırasında sık görülen bir durumdur. Bununla birlikte, hemen hemen tüm septik şartlarda dalak büyümesi mevcut olabilmektedir. Dalak büyümesinin nedeni dalaktaki mikroorganizmaların artması ve yok edilmesidir. Bakteriyel sepsis, dalak apsesi oluşumu ile sonuçlanabilmektedir. ⁹ 

Dalak Tınanıklığı

Dalak kanla dolduğu zaman genişlemektedir. En yaygın olan ve klinik olarak zararsız olarak değerlendirilen tıkanıklık, genellikle koşarken ya da egzersiz sırasında ortaya çıkmaktadır. Sol kaburganın altında oluşan basınç ve ağrı, istirahat sırasında hızla kaybolmaktadır.

Bununla birlikte, venöz sistem tarafından kanın uygun şekilde tahliye edilemediği durumlar dahil olmak üzere dalak kanı tıkanıklığının daha ciddi nedenlerileri de bulunmaktadır. Bu gibi durumlar karaciğer sirozu ve portal hipertansiyon ile ilgili diğer hastalıkları içermektedir. ¹⁰ 

Dalak Yaralanmaları

Dalak, zengin kan akımı nedeniyle nispeten iyi korunan bir organdır. Diğer yandan,  genellikle araba kazaları gibi daha büyük kazalar sırasında dalak hasar alabilmektedir. Dalağın hasar alması çoğu zaman sessizce gelişmektedir, çünkü rüptüre olmuş dalak, herhangi ciddi bir belirti olmadan, belirli bir süre kan alabilmektedir. Dalak, kapsül içinde biriken kan ile büyüdüğü zaman ise yırtılma oluşmaktadır. ¹¹ 

Lösemi

Kan kanseri olan lösemi sıraında, kan tümörleri dalak büyümesine neden olabilmektedir. Bu durum dalak dokusunda tümör hücresinin proliferasyonuna (hücrelerin çoğalması, artması) bağlıdır. Dalak lenf kanserinden de etkilenebilmektedir. ¹² 

Kırmızı Kan Hücrelerinin Aşırı Yıkımı

Yaşam süresini kısaltan ve çürümeyi artıran hemen hemen her kırmızı alyuvar hastalığı dalak büyümesine de neden olabilmektedir. Bunun nedeni dalağın eritrosit yıkımının önemli bir parçası olmasıdır. Bu hastalıklar orak hücre hastalığı, talasemi ve otoimmün hemolitik anemiyi içermektedir. ¹³ 

Dalak Tümörleri

Dalak iyi huylu tümörlerden ve nadiren de olsa bazı kanserlerin melanom gibi metastazlarından (kanserin vücudun başka bir kısmına yayılması) etkilenebilmektedir. Dalak için benign tümör olan yani iyi huylu olan tömör ise hemanjiyomdur (damarsal tömürler). ¹⁴ 

Dalak Hastalıkları

Dalak hastalıkları, vücutta çeşitli organlarda ve dokularda depolanan bazı maddelerin birikimesiyle oluşmaktadır. Genellikle bunlar konjenitaldir (doğuştan) ve nedenleri esas olarak kusurlu bir enzimdir. Bununla birlikte, amiloidoz olarak bilinen protein birikiminden kaynaklanan amiloidoz gibi bazı edinilmiş depolama hastalıkları da dalağı etkileyebilmektedir. ¹⁵ 

Dalak Büyümesi Risk Faktörleri

Herkesin herhangi bir yaşta dalak büyümesi geliştirme ihtimali bulunmaktadır, ancak aşağıdakiler de dahil olmak üzere bazı gruplar daha yüksek risk altındadır:

• Mononükleoz gibi enfeksiyonları olan çocuklar ve genç yetişkinler
• Gaucher hastalığı, Niemann-Pick hastalığı ve karaciğer ve dalağı etkileyen birkaç diğer kalıtsal metabolik bozukluğu olan kişiler
• Sıtmanın endemik olduğu bölgelerde yaşayan veya seyahat eden kişiler ¹⁶

Dalak Büyümesi Tedavisi

Dalak Büyümesinin Teşhis Edilmesi

Dalak büyümesi fiziksel muayene ile tespit edilebilmektedir. Sol üst karın bölgesini doktor nazikçe inceleyerek dalağın boyutunu anlayabilmektedir. Diğer yandan, fiziksel bazı kişilerde muayene sırasında dalak normal bir boyuttaymış gibi hissedilebilmekte, ancak sonrasında yapılan testlerle büyümüş olduğu ortaya çıkabilmektedir. ¹⁷ 

Dalak büyümesini tespit etmek için doktor tarafından uygulanabilecek bazı testler arasında ise şunlar bulunmaktadır:

• Kırmızı kan hücresi, beyaz kan hücreleri ve trombosit sayısını kontrol etmek için tam kan sayımı gibi kan testleri
• Dalağın büyüklüğünü ve diğer organları sıkıştırıp sıkıştırmadığını belirlemek için ultrason veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması
• Dalak boyunca kan akışını izlemek için manyetik rezonans görüntüleme (MRG)

Dalak büyümesini tespit etmek için her zaman bu testlerin hepsinin uygulanmasına gerek duyulmamaktadır. Bununla birlikte, bazı durumlarda doktor ultrason veya MRG gibi görüntüleme testlerinin yapılmasını isteyebilmektedir. ¹⁸ 

Altta Yatan Nedenin Bulunması

Bazı durumlarda, dalak büyümesine neyine neden olduğunu bulmak için karaciğer fonksiyon testleri ya da kemik iliği testleri gibi diğer testlerin yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu testler kan hücreleri testlerden çok daha fazla bilgi verebilmektedir.

Bazen, genişleme için tanımlanabilir bir neden olmadığında dalağın ameliyatla alınması önerilebilmektedir. Cerrahi olarak çıkarıldıktan sonra dalak, olası bir lenfoma olup olmadığını kontrol etmek için mikroskop altında incelenmektedir. ¹⁹ 

Tedavi Yöntemleri

Dalak büyümesi nasıl geçer? Dalak büyümesi gibi bir sağlık problemi söz konusu olduğunda, genellikle uygulanacak olan tedavi altta yatan nedene odaklanmaktadır. Örnek vermek gerekirse, dalak büyümesi bakteriyel bir enfeksiyondan kaynaklanıyorsa, tedavisi antibiyotik kullanımı ile sağlanmaktadır.

Dalak büyümesi varsa ancak herhangi bir belirti yaşanmıyorsa ve nedeni de tespit edilemiyorsa, doktor bir süre hastalığın seyrini gözlemlemeyi önerebilmektedir. 6 ile12 ay içinde ya da daha erken bir zamanda herhangi bir belirti görülmesi durumunda ise, tekrar doktora başvurulması gerekmektedir. ²⁰ 

Dalak Büyümesi Ameliyatı

Bazı durumlarda, dalak büyümesine neyin neden olduğunu tespit etmek için dalağın cerrahi olarak çıkarılması gerekebilmektedir. Splenektomi isimli bu işlem sonrasında tespit edilebilecek bazı nedenler arasında kıllı hücre lösemi, talasemi majör (Akdeniz anemesi), dalak ven trombozu, Gaucher hastalığı ve ITP (İdiopatik Trombositopoenik Purpura) olabilmektedir.

Splenektomi uygulanmış olan hastalarda aşılamanın önemini belirtmek önemlidir. Dalağı alınmış olan kişiler Streptococcus pneumoniae, Neisseria meningitidis ve Hemophilus influenzae gibi önemli enfeksiyonlar için yüksek risk altındadır. Bu nedenle, splenektomi yapılan kişilerde bu bakterilere karşı aşıların (pnömokok aşısı, meningokok aşısı, hemofili aşısı) yapılması şiddetle tavsiye edilmektedir. ²¹ 

 UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.