Dehidratasyon Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Dehidratasyon (Sıvı Kaybı) Nedir?

İnsan vücudunun üçte ikisi sudan oluşmaktadır. Bu suyun neredeyse % 70’i vücudun hücrelerinde, % 20’si hücreleri çevreleyen alanda, % 10’dan biraz azı ise kan dolaşımında bulunmaktadır. İnsan vücudundaki su, vücudun sağlıklı tutulması için son derece gereklidir.

Alınan su miktarını eşit miktarda dışarı atarsanız, vücudun su seviyesi dengede olacaktır. Sağlıklıysanız ve aşırı terleme gibi bir durumunuz yoksa su dengesini korumak ve böbrek taşlarının gelişimi gibi komplikasyonları önlemek için günde en az 2 ile 3 litre sıvı (yaklaşık 8 bardak su) tüketmenizde fayda vardır. ¹ 

Vücudun suyun arzında eksiklik olması durumunda sıvı kaybı ortaya çıkmaktadır. Beyin ve böbrekler düzgün bir şekilde çalışıyorsa, vücut su alımındaki ufak değişiklikleri idare edebilecektir. Genellikle, düzenli olarak su içerek bu durumu telafi etmek mümkündür. Bununla birlikte, kusma, şiddetli ishal veya ateş gibi sorunlar yaşıyorsanız, yeterli miktarda su içmek zor olabilir.

Dehidratasyon, yaşlılar, bebekler ve çocuklar arasında daha yaygındır. Yaşı insanlarda yaş arttıkça susama hissi azalmaktadır, bu nedenle, susuz kaldıklarını ve yeterli miktarda sıvı almayacağını fark edemeyebilirler. Bebekler ve küçük çocuklar, büyük çocuklara ve yetişkinlere oranla ishal veya kusmaya göre orantılı olarak daha fazla sıvı kaybederler.

Bazı dehidratasyon vakaları nispeten hafiftir. Bununla birlikte, vücuttaki sıvıların ciddi şekilde kaybedilmesi potansiyel olarak hayati tehlike oluşturabilmektedir. Vücudun sıvı miktarı belli bir miktarın altına düştüğünde, hipovolemik şok şeklinde bir durum ortaya çıkabilmektedir. ² 

Dehidratasyon (Sıvı Kaybı) Belirtileri

Dehidratasyon başlangıcında, vücutta susuzluğu önlemek için güçlü bir susuzluk hissi ortaya çıkmaktadır. Su alımı kaybolan sıvıyı telafi etmezse, dehidratasyon daha şiddetli hale gelir. Terleme azalır ve daha az idrar atılır. Su, gerekli miktarda kan (kan hacmi) ve kan basıncını korumak için hücrelerden kan dolaşımına geçer. Dehidratasyon devam ederse, vücudun dokuları kurumaya başlar, hücreler küçülür ve organlarda hasarlar oluşur. ³

Dehidratasyon nasıl anlaşılır? Dehidratasyon belirtileri şöyle sıralanmaktadır:

Susamak

Susuzluk, genellikle vücudun daha fazla suya ihtiyacı olduğunu gösteren bir belirtidir. Vücut sıvı dengesini düzenlemek için kompleks bir sistem ile donatılmıştır. Sıvı dengesinde küçük bir değişiklik olsa bile bu susuzluk hissini tetiklemektedir.

Çoğu insan için, susamak ve sonrasında su içmek sıvı kaybını önlemek için etkili bir yöntemidir. Bununla birlikte, susamanın güvenli bir belirti olmadığı durumlar da vardır. Örneğin, susuzluk hissiniz yaşla birlikte azalma eğiliminde olduğu için yaşlıların sıvı alımını bilinçli olarak yönetmeleri gerekebilir. ⁴ 

İdrar Miktarı ve Rengi

İdrarın rengi ve miktarı vücuttaki sıvı seviyeleriyle ilgili bilgiler vermektedir. Dehidratasyon yaşanması durumunda, böbrekler idrar konsantre ederek suyu korumaktadır. Sonuç olarak da, daha az idrara çıkarsınız.

Dehidratasyon idrarın rengine de etki etmektedir. Sıvı seviyeleri sağlıklı ise idrarın rengi açık ya da soluk sarıdır ve idrar kokusuzdur. Bulanık ve koyu renkteki kokulu idrar dehidratasyonun bir belirtisidir.

Yorgunluk

Yorgunluğun pek çok sebebi olabilir, ancak dehidratasyon da bu sebeplerden biridir. Yapılan çoğu araştırmaya göre, dehidratasyon egzersiz eksikliğine ve yorgunluğa neden olmaktadır. Bu nedenle, özellikle egzersiz sırasında veya sonrasında su içmeye devam etmek oldukça önemlidir. ⁵ 

Baş Ağrısı

Dehidratasyon bazı insanlarda baş ağrısı veya migreni tetikleyebilmektedir. Vücutta yaşanan sıvı kaybı kişide baş ağrılarına ve huysuzluğa neden olabilmektedir. Beraberinde konsantrasyon güçlüğü de çekilebilmektedir.

Neyse ki, su içerek ya da diğer sıvılardan yardım alınarak baş ağrıları hafifletilebilir. Ancak, birçok farklı baş ağrısı tipi bulunduğunu ve hepsinin nedeninin dehidratasyon olmadığını bilmekte fayda vardır. Bununla birlikte, baş ağrısı vücudunuzun daha fazla suya ihtiyacı olduğunun bir göstergesi olabilmektedir.⁶

Cilt Yapısında Değişiklikler

Dehidratasyon, cildin görünümünde ve dokusunda değişikliğe neden olabilmektedir. Cildin sağlıklı yapısı ve elastikiyeti suyla ilgilidir. Sağlıklı ve doğru miktarda sıvıyı içeren cilt çekildikten sonra hemen eski halini almalıdır. Bu cildin doğal ve esnek olan yapısıdır.

Öte yandan, vücut dehidratasyon olduğunda, sıvı düzgün çalışmasını sağlamak için deriden çekilir ve büyük organlara yönlendirilir. Sıvının deriden uzaklaşması, elastikiyetini kaybetmesine neden olur.

Kas Krampları

Kas krampları dehidratasyonun bir işareti olabilir. Kramplar, özellikle aşırı terleme sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, yüksek sıcaklıklarda yapılan yorucu egzersiz sırasında veya sonrasında yeterli hidrasyonu sağlamak özellikle önemlidir^.7 

Kan Basıncının Düşmesi

Düşük kan basıncı dehidratasyon belirtisi olabilmektedir. Dehidratasyon, vücuttaki kan hacmini ve atardamar duvarlarındaki basıncı düşürmektedir. Bu durum baş dönmesi veya sersemlemiş gibi hissetmenize de neden olabilmektedir. Bunun nedeni, vücudun daha az sıvı nedeniyle kalbin beyne kan bulaştırmak için daha hızlı pompalama yapmak zorunda kalmasıdır.

Öte yandan, ciddi dehidratasyon tehlikeli düşük kan basıncına yol açabilir. Bulanık görme, mide bulantısı ve bayılma gibi belirtiler, tıbbi yardıma ihtiyaç duyulan çok düşük kan basıncını gösterebilir. ⁸ 

Artan Kalp Hızı ya da Çarpıntı

Dehidratasyon hızlı kalp atış hızı veya kalp çarpıntılarına neden olabilmektedir. Çarpıntılar, kalbin vücuttaki sıvı eksikliğini telafi etmeye çalışmasının bir sonucudur. Vücudunuzda yeterli sıvı olmadığında, kan damarlarındaki kan hacmini azalır. Vücudunuz daha sonra, kalp atış hızınızı arttırarak, vücudunuzdaki kanları daha hızlı pompalayarak organlarınıza yeterince kan sağlamak için çok çalışır. Bu gerçekleştiğinde, kalp daha hızlı atmaya başlar ya da çarpıntı hissedilir. ⁹ 

Beyin Fonksiyonlarında Düşüş

Dehidratasyon beyin fonksiyonu üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Hafif dehidratasyon bile sinirlilik ve beyin fonksiyonlarında azalmayı tetiklemektedir. Vücut sıvısının % 1-2 oranında kaybolmasının, anksiyete, huysuzluk, konsantre olma zorluğu ve kısa süreli hafızada bir düşüş gibi belirtilere neden olduğu ortaya konmuştur.

Dahası, dehidratasyon daha şiddetli olduğunda beyin fonksiyonu belirgin şekilde bozulabilir. Şiddetli susuzluk karışıklığa ve tutarsızlıkla sonuçlanabilir. ¹⁰ 

Ciddi Komplikasyonlar

Şiddetli dehidratasyon çok ciddi komplikasyonlara neden olabilmektedir. Vücuttaki her organ için sıvıların düzgün şekilde çalışması gerekir. Dehidratasyon kritik hale gelirse, organlar kapanmaya başlayacaktır.

Aslında ciddi bir vücut sıvısı kaybı potansiyel olarak ölümcül bir durum olan şoka yol açabilir. Şok, kan hacmi çok düştüğünde beyin ve diğer organların ihtiyaç duydukları oksijeni alamaması durumudur. Dahası, şok bilinç kaybı, beyin hasarı, böbrek yetmezliği ve kalp krizi gibi komplikasyonlara sebebiyet verebilmektedir. Eğer şok derhal tedavi edilmezse ölümle sonuçlanacaktır. ¹¹ 

Dehidratasyon (Sıvı Kaybı) Nedenleri

Dehidratasyon, vücut için yeterli olacak miktarda sıvı içilmemesi veya alınandan daha fazla sıvının kaybedilmesi durumunda ortaya çıkmaktadır. Sıvı, ter, gözyaşı, kusma, idrar veya ishal yoluyla kaybedilebilmektedir.

Dehidratasyonun şiddeti, iklim, fiziksel aktivite seviyesi ve diyet gibi bir dizi faktöre bağlı olarak değişebilmektedir.

Dehidratasyon neden olur? Dehidratasyonun nedenleri şöyle sıralanabilmektedir:¹² 

Hastalık

Sürekli kusmaya veya ishale neden olan hastalıklar dehidratasyon ile sonuçlanabilmektedir. Bunun nedeni, kusma ve ishalle beraber fazla suyun da vücuttan atılmasıdır. Bu sırada önemli elektrolitler de kaybedilmektedir.

Elektrolitler kasları, kan kimyasını ve organ proseslerini kontrol etmek için vücut tarafından kullanılan minerallerdir. Bu elektrolitler vücuttaki kan, idrar ve diğer sıvılarda bulunmaktadır. Kusma veya ishal, bu işlevleri zayıflatabilmekte ve felç, koma gibi ciddi komplikasyonlara sebebiyet verebilmektedir. ¹³ 

Terlemek

Ateş, egzersiz veya aşırı sıcak koşullar altında ağır işler yapıp aşırı derecede terlenirse, dehidratasyon yaşanabilir. Bu gibi durumlarda, kaybedilen sıvıların yerini almak için düzenli olarak içecek içmeye devam etmek oldukça önemlidir. Terlemeyle giden önemli miktarda sıvıyı kaybetmek için mutlaka sıcak olması gerekmez.

Çocuklar ve gençler özellikle dehidratasyon belirtilerini görmezden gelebilecekleri veya tanıyamayacakları için yüksek risk altındadır. ¹⁴ 

Alkol

Dehidratasyon aynı zamanda çok fazla alkol tüketmesinin bir sonucu olarak da ortaya çıkabilmektedir. Alkol bir idrar söktürücüdür, bu da normalden daha fazla idrara çıkmak anlamına gelmektedir.

Bir akşamdan kalkmayla ilişkili baş ağrısı, vücudun sıvı kaybı yaşadığını göstermektedir. Alkol kullanırken bol miktarda su içmeye de özen göstermelisiniz.

Diyabet

Diyabet hastalığı varsa, kan dolaşımında yüksek seviyede glikoz bulunduğundan, dehidratasyon riski artmaktadır. Böbrekler daha fazla idrar oluşturarak glikozdan kurtulmaya çalışmaktadır, bu nedenle tuvalete daha sık çıkıldığından vücut susuz kalır. ¹⁵ 

Fazla İdrara Çıkma

İdrara çıkma, vücudun toksinleri vücuttan atmasının doğal ve normal olan yoludur. Ancak, bazı koşullar normalden çok daha fazla idrara çıkmak kimyasal dengesizliklere neden olabilmektedir. Aşırı idrara çıkma yoluyla kaybedilen sıvı telafi, edilmediğinde, dehidratasyon geliştirme riski artmaktadır. ¹⁶ 

Dehidratasyon Riskini Artıran Faktörler

Herkes sıvı kaybı yaşayabilmektedir, ancak bazı insanlar daha büyük bir risk altındadır:

Bebekler ve küçük çocuklar: Şiddetli ishal ve kusma, bebekler ve çocuklar dehidratasyona karşı özellikle savunmasızdır. Hacim alana oranla daha yüksek bir yüzey alanına sahip oldukları için, yüksek ateş veya yanıklarda vücutta bulunan sıvılarının daha yüksek bir bölümünü kaybederler. Küçük çocuklar genellikle susadıklarını söyleyemezler ya da kendi kendilerine su içemezler, bu da riski etki etmektedir. ¹⁷ 

Yaşlılar: İnsan yaş aldıkça sıvı rezervi küçülmekte, su tasarrufu yapma kabiliyeti ve susuzluk hissi azalmaktadır. Bu sorunlar diyabet ve demans gibi kronik hastalıklarla ve bazı ilaçların kullanılmasına bağlı olarak daha da karmaşık hale gelebilir. Yaşlı yetişkinler, hareketlilik sorunları yaşadıkları için su ihtiyaçlarını kendileri gideremeyebilirler.

Kronik hastalığı olan insanlar: Kontrolsüz veya tedavi edilmemiş şeker hastalığına sahip olmak dehidratasyona yakalanma riskini arttırmaktadır. Böbrek hastalığı durumunda, idrara çıkışı artıran ilaçlar kullanıldığı için de risk daha fazladır. Soğuk algınlığı veya boğaz ağrısı geçirseniz dehidratasyona karşı daha hassas bir hale gelebilirsiniz, çünkü kişi hasta olduğunda yemek yeme ve su içme gibi hisleri daha da azaltmaktadır. ¹⁸ 

Dışarıda çalışan veya egzersiz yapanlar: Sıcak ve nem olduğunda, dehidratasyon ve ateş riski artmaktadır. Bunun nedeni, hava nemli olduğunda, vücudunuzdaki suyun buharlaşmaya başlamasıdır. Vücut ısısı arttığında da vücut daha fazla sıvıya ihtiyaç duymaya başlamaktadır. ¹⁹ 

Dehidratasyon (Sıvı Kaybı) Tedavisi

Dehidratasyon nasıl geçer? Yetişkin insanlarda dehidratasyon tedavisi başta su olmak üzere kayıp besin değerleri yerine geçecek meyve suları veya içecek karışımlarını içme, vücudun soğutulması varsa kişinin üzerindeki sıcaklığı artıran fazla giyeceklerin çıkartılması gibi seçenekleri içermektedir. Yetişkinlerde dehidratasyon ciddiyse ve acil tıbbi yardım gerekiyorsa, tedavi hastanede devam edebilmekte, bu sırada kaybedilen sıvılar nedeniyle serum uygulanabilmektedir. ²⁰ 

Dehidratasyon İçin Evde Tedavi

Dehidratasyon, hatta kusma yaşayan kişilerde sıvı alımı için seçenekler şunlar olabilir:

• Suyu küçük miktarlarla yudumlayın
• Karbonhidrat / elektrolit içeren içecekler tercih edin
• Meyve suları için ya da suyu çok olan (kavun, karpuz gibi) meyveleri tüketin
• Buz parçaları emin
• İçecekleri pipet yardımıyla için (çene ameliyatı veya ağız yarası geçiren kişi için en iyisi olacaktır) ²¹ 

Ateş ya da yüksek sıcaklık gibi durumlara maruz kalan kişinin serinletilmesi için bazı yöntemler uygulanabilmektedir. Böylece dehidratasyon yaşanması ya da daha da kötüye gitmesi önlenebilmektedir:

• Fazla olan giysileri çıkartın ve diğer giysileri gevşetin.
• Klimalı alanlar, etkilenen kişinin vücut sıcaklığının normaline dönmesine yardımcı olabilir.
• Klima mevcut değilse, direk vücuda olmayacak şekilde düşük hızda fan ya da gölge, soğumanın sağlanmasına yardımcı olabilir.
• Vücuda ıslak bir havlu koyun.
• Sprey şişesi içine doldurulan suyu vücuda sıkın.
• Cilde buz paketleri uygulamayın. Bu, ciltteki kan damarlarının daralmasına ve azalmasına neden olabilir.
• Aşırı soğuğa maruz kalmak vücudun titremeye başlamasına neden olabilir, bu da dehidratasyon belirtilerini giderek kötüleştirecektir. ²² 

İlaç Tedavisi

Dehidratasyon ciddi bir seviyedeyse ve acil tıbbi yardım alındıysa, öncelikli olarak, sıvı (kan) hacmi ve elektrolitleri geri kazandırmak için tedavi uygulanmaktadır. Aynı zamanda, hayatı tehdit eden bir belirti varsa, tespit edilmekte ve tedavi edilmektedir. Dehidratasyonun altında yatan nedenin belirlenmesi tedavi seçeneklerinde önemli bir rol oynamaktadır.

Etkilenen kişinin vücut sıcaklığı 104 F (40 C) ‘den fazla ise, doktorlar tüm vücudu soğutmak için çalışacaktır. Sisleri, fanları veya soğutma battaniyelerini ve banyolarını kullanarak hastayı soğutmak mümkün olabilmektedir. ²³ 

Orta ve Şiddetli Dehidratasyon İçin Sıvı Takviyeleri

• Mide bulantısı ve kusma yoksa ılımlı dehidratasyonu olan bazı hastalar için sıvı takviyeleri oral yolla başlayabilir. Hastalardan su ile birlikte elektrolit / karbonhidrat içeren sıvılar içmeleri de istenmektedir.
• Bununla birlikte, orta dereceden şiddetli dehidratasyon belirtileri varsa (yorgunluk, artan kalp hızı, düşük kan basıncı), sıvılar genellikle bir damar yolu ile verilmektedir.

Acil servisteki hastanın durumu iyiyse (belirtiler durmuşsa), hasta, tercihen arkadaşlarının veya ailenin bakımında eve gönderilebilir. Hafif dehidratasyon belirtileri olan pek çok hasta tedavisine evde devam edebilmektedir.

Hasta dehidratasyon yaşamaya devam ediyorsa, kafası karışık, ateşli, kalıcı anormal hayati belirtileri veya enfeksiyon belirtileri varsa, muhtemelen ilave tedavi için hastaneye yatırılacaktır.

Asetaminofen veya ibuprofen kullanılabilir. Etkilenen kişi kusma problemi yaşamıyorsa, ilaçlar ağızdan verilebilir. İlaçları ağızdan almak mümkün değilse, rektal fitil şeklinde verilebilir. ²⁴ 

Dehidratasyonu Önlemek

Dehidratasyonu önlemek için:

• Her gün iyi olduğunuzda bile bol miktarda sıvı tüketin. Hava sıcak olduğunda veya egzersiz yapıyorsanız daha fazla için.
• Ailenizde herhangi birisi hasta olduğunda, ne kadar içebiliyorsa o kadar su içmesini sağlayın. Özellikle, çocuklara ve yaşlı erişkinlere dikkat edin.
• Ateş, kusma veya ishal olan herkes bol miktarda sıvı içmelidir. Asla dehidratasyon belirtilerinin ortaya çıkması için beklemeyin.
• Siz veya ailenizdeki birisinin dehidratasyon yaşadığını düşünüyorsanız, tıbbi yardım isteyin. Kişi dehidratasyon yaşamaya başlamadan önce bunu yapmanızda fayda vardır. ²⁵ 

Dehidratasyon İçin Hangi Doktora Gidilir?

Dehidratasyon teşhisi ve tedavisi için aile hekimlerine, çocuk sağlığı uzmanlarına, iç hastalıkları uzmanlarına başvurabilirsiniz.  

 UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.