Zehirlenme Belirtileri Nelerdir? Zehirlenme Anında Ne Yapılmalıdır?

Zehirlenme Nedir?

Bazı maddeler zehirlidir ve vücuda girdiklerinde vücudu temizlemektedir. Zehirler aynı zamanda, toksinler, zehirli maddeler veya tehlikeli maddeler şeklinde adlandırılmakta ve insanlar bu şekilde tehlikeye karşı uyarılmaktadır. Toksin yani zehirleyen madde, ağız, burun, cilt, göz ya da enjeksiyon yoluyla vücuda girebilmektedir.

Çoğu zehirlenme vakaları evde meydana gelmektedir. Bu vakalar genellikle akuttur yani aniden gelişmektedir. Aynı zamanda, istemeden olmaktadır ve çoğu zaman 6 yaşından küçük olan çocukları etkilemektedir. Bunun nedeni, evde temizlik ya da kişisel bakım ürünleri gibi pek çok kimyasalın mevcut olmasıdır. Çocuklar bu tür tehlikeleri tanımamakta ve yutmaya ya da içmeye çalışmaktadır.

Kronik olan zehirlenmelerde ise, kişi toksin maddeye yavaş yavaş ancak uzun bir süre boyunca maruz kalmaktadır. Bu durum, nörolojik hasarlara yol açabilmektedir.

Zehirlenme tıbbi açıdan oldukça ciddi bir durumdur ve evde tedavi edilmesi için çaba sarf edilmemelidir. Mümkün olan en kısa zamanda tıbbi yardım almak, zehirlenmelerin ölümlerle sonuçlanmasını büyük oranda önleyebilmektedir. ¹

Zehirlenme Belirtileri

Zehirlenme nasıl anlaşılır? Zehirlenmenin belirtileri, zehir olan maddeye ve miktarına bağlı olarak değişebilmektedir. Örneğin, zehirlenme karbon monoksit nedeniyle ortaya çıktıysa, kandaki oksijenin dolaşımı engellenmektedir. Çamaşır suyu gibi kimyasallar ise öncelikli olarak sindirim sistemini yakmakta ve tahriş etmektedir.

Özellikle, çocuklar, yaşlılar ve hastalar risk grubu oluşturduğu için, ebeveynlerin ya da çevredeki diğer insanların, uyku ve bilinç kaybı gibi durumların herhangi bir zehirlenmenin belirtisi olabileceğini bilmeleri gerekmektedir.  

Zehirlenmenin ortak belirtileri ise şunlardır:

• Mide bulantısı ve kusma,
• Karın ağrısı ve ishal,
• Uyuşukluk, baş dönmesi veya halsizlik,
• Yüksek ateş,
• Titreme,
• İştah kaybı,
• Baş ağrısı veya sinirlilik,
• Yutma güçlüğü,
• Normalden daha fazla tükürük üretilmesi,
• Cilt döküntüleri,
• Burun veya ağız çevresindeki yanma hissi,
• Çift görme veya bulanık görme,
• Nöbetler (uyuma benzeri de olabilmektedir),
• Koma (ciddi vakalarda görülebilmektedir),

Ciddi olmayan zehirlenme vakalarında, genellikle birkaç gün içinde mide rahatsızlıkları düzelmektedir.  

Oluşan belirtilerin herhangi bir zehirlenmeden meydana gelip gelmediğini anlamak için genellikle, çevrede dikkat edilebilecek bazı işaretler bulunmaktadır. İşaretler şunlardır:

• Açık, dökülen veya yerinde olmayan ilaç veya kimyasal madde kapları
• Olağandışı kokular
• Giysi, cilt, zemin gibi yerlerde lekeler ya da dökülen maddeler
• Akut (ani) veya kronik (uzun süreli) belirtiler (davranış değişiklikleri, uyuşukluk, aşırı salya, mide ağrısı, terleme, kusma) ² 

Hafif Zehirlenme Belirtileri

Zehirlenmenin belirtileri hafif ya da şiddetli bir şekilde hissedilebilmektedir. Genellikle, çoğu vakada zehirlenmeler hafif belirtilerle atlatılmaktadır ve vücudun belirli bir bölgesi bu durumdan etkilenmektedir. Zehirlenmenin daha hafif olan ve genellikle tedavi gerektirmeyen belirtileri şunlardır:

• Huzursuzluk ve sinirlilik gibi davranış değişiklikleri,
• İshal,
• Baş dönmesi,
• Uyuşukluk,
• Yorgunluk,
• Baş ağrısı,
• İştah kaybı,
• Hafif cilt ve göz tahrişleri,
• Mide bulantısı ve kusma,
• Anidan gelen ve aniden giden öksürük,
• Eklemlerde ağrı veya sertlik,
• Susuzluk hissi ³ .

Orta Seviyede Zehirlenme Belirtileri

Bazı durumlarda, zehirlenme başlangıcında hafif belirtiler yaşansa da, bu durum ilerleyebilmektedir. Zehirlenmeden fazla organ etkilenebilmekte ya da sadece bir kısmında gerçekleşmektedir. Genellikle tedavi gerektiren bu belirtiler, yaşamı tehdit etmese de, kalıcı olmayan orta düzey belirtilerdir. Orta seviyedeki belirtiler şunları içerebilmektedir:

• Bulanık görme,
• Karışıklık ve oryantasyon bozukluğu,
• Solunum zorluğu,
• Ağızdan salyanın akması,
• Aşırı ağlama,
• Ateş,
• Düşük tansiyon (hipotansiyon),
• Kas kontrolü kaybı ve kas seğirmesi,
• Solgunluk ya da cildin sararması,
• Kalıcı öksürük,
• Kalp atış hızının artması,
• Nöbetler,
• Şiddetli ishal,
• Şiddetli mide bulantısı,
• Karın krampları,
• Terleme,
• Susuzluk,
• Titreme ve genel halsizlik ⁴ .

Şiddetli Zehirlenme Belirtileri

Şiddetli olan zehirlenme vakaları, yaşamı tehdit edebilmekte veya kalıcı beyin hasarına ya da sakatlığa yol açabilmektedir, bu nedenle de, vakit kaybetmeden hemen acil tıbbi yardım istenmelidir. Şiddetli zehirlenme belirtileri şunlardır:

• Kardiyopulmoner arrest (kalp ve akciğer fonksiyonlarının durması),
• Konvülsiyon,
• Kontrolsüz kanama veya kan pıhtılaşması,
• Özofagus darlığı (ağızdan mideye besin taşıyan organın daralması),
• Yüksek ateş,
• Nefes alamama,
• Çok hızlı bir şekilde nefes alma,
• Bilinç kaybı,
• Kas seğirmesi (kontrolsüz ve şiddetli),
• Düşük tansiyon ile birlikte kalp atış hızının artması,
• Solunumsal sıkıntıları (tıbbi yöntemlerle hemen müdahale edilmesi gereken solunum sıkıntılarıdır),
• Tedaviye yanıt vermeyen nöbetler (status epilepticus),
• Susuzluk (genellikle aşırı) ^5 .

İlaç Zehirlenmesi Belirtileri

Aşırı ya da uygun dozajlarda alınmayan ilaçlar zehirlenmeye yol açarak pek çok belirtinin meydana gelmesine neden olmaktadır. Herkesin zehirlenmeye karşı vereceği tepki farklı olabilmektedir. Bu durum hangi ilacın alındığına ve ne kadar alındığına bağlı olarak değişebilmektedir. Genel olarak, şu belirtiler görülmektedir:

• Mide bulantısı ve kusma,
• Karın krampları ve ishal,
• Baş dönmesi ve denge kaybı,
• Nöbetler,
• Uyuşukluk ve karışıklık,
• Nefes alma zorlukları ya da nefes almama,
• İç kanama,
• Sanrılar görme,
• Görsel rahatsızlıklar,
• Derinden horlama,
• Cildin maviye dönmesi,
• Koma ⁶ .

Gıda Zehirlenmesi Belirtileri

Gıda zehirlenmesi başlangıcı belirtileri saatler ya da günler içinde başlayabilir. Zamanlama gıda zehirlenmesine bağlı olarak değişmektedir. Ayrıca, tüketilen yiyecek veya içecek miktarına bağlı da olacaktır. Gıda zehirlenmesi nasıl anlaşılır? Gıda zehirlenmesi belirtileri aşağıdakileri içerebilmektedir:

• Karın ağrısı,
• İshal,
• Ateş,
• İştah kaybı,
• Bulantı,
• Kusma,
• Zayıflık ve yorgunluk.

Diğer yandan, gıda zehirlenmesi belirtileri kişinin ne kadar mikrop veya toksin tükettiğine de bağlıdır. Ayrıca, bir kişinin mikrop veya toksine karşı olan hassasiyeti diğer bir kişiden farklı olabilmektedir. ⁷ 

Ağır Metal Zehirlenmesi Belirtileri

Ağır metal zehirlenmesinin belirtileri, toksisiteye neden olan metalin türüne bağlı olarak değişebilmektedir. Akut ağır metal zehirlenmesi durumunda, bu, tek seferde çok aşırı miktarda metale maruz kalındığı (oyuncak yutma gibi) anlamına gelmektedir. Belirtileri ise şunları içerebilmektedir:

• Karışıklık,
• Uyuşma,
• Mide bulantısı,
• Kusma,
• Koma.

Ağır metallere uzun süreli veya kronik maruz kalma ise aşağıdaki belirtilere neden olabilmektedir:

• Baş ağrısı,
• Zayıflık,
• Yorgunluk,
• Kas ağrısı,
• Eklem ağrısı,
• Kabızlık ^8.

Zehirlenme Nedenleri 

Zehirlenme neden olur? Zehirlenme toksin olarak adlandırılan zehirli bir maddeninin yutulması ya da ağız veya burun yoluyla vücuda alınması sonucu oluşmaktadır. Bununla birlikte, zehirlenme toksinin cilde, göze ya da cilt altına enjekte edilmesi sonucu da gerçekleşebilmektedir.

Bazen, zehirlenmenin gerçekleşebilmesi için çok az miktarda toksini almış olmak bile yeterlidir. Diğer yandan, çoğu vakada büyük miktarlarda toksin alınması sonucu zehirlenme meydana gelmektedir. Gerçek şu ki, yüksek miktarlarda alınan hemen hemen her madde vücut için zehir tehlikesi taşımaktadır.  

Zehirlenmeye neden olan maddeler şu şekilde listelenmektedir:

Evde bulunan pek çok madde zehirlenmeye yol açabilmektedir. Evde bulunan ve zehirleme riski bulunan bazı maddeler şunlardır:

• İlaçlar
• Çamaşır suyu, kostik soda ve dezenfektan gibi temizlik ürünleri
• Boya, tutkal ve duvar kağıdı yapıştırıcıları
• Bebek yağı, şampuan ve tırnak cilası çıkarıcı gibi kozmetikler
• Yabani bitkiler ve otlar
• Fare zehiri gibi bahçe ürünleri ⁹ 

İlaçlar

İlaçlar, zehirlenmenin en yaygın nedenleri arasında bulunmaktadır. Genellikle, her üç zehirlenme vakasının biri ilaç sonucu gerçekleşmektedir.

Zehirlenmeye neden olan bazı ilaçlar şunlardır:

• Parasetamol,
• Aspirin,
• Trisiklik antidepresanlar,
• Seçici serotonin geri alım inhibitörleri,
• Beta blokerler,
• Kalsiyum kanal blokerleri,
• Benzodiazepinler,
• Opioidler.

Zehirlenmeye neden olan ilaçlar sadece bu listede bulunanlarla sınırlı değildir. Reçetesiz alınan ilaçlar ya da yüksek dozda alınan her ilaç zehirlenmeye yol açabilmektedir. ¹⁰  

Böcekler ve Yılanlar

Arılar ve eşekarıları, soktuğu zaman iğnesiyle cilde zehirini enjekte etmektedir. Bunun sonucu olarak da, cilt şişmekte ve kaşınmaktadır.

Yılanlar da birilinen en zehirli hayvan türleri arasında gelmektedir. Zehirli yılan ısırıkları şiddetli ishale ve genel vücut hastalığına yol açmaktadır.

Böcek ve yılan zehirlenmelerinde, zehirlenmenin vücuda yapacağı yıkımın boyutu, zehirin miktarına ve kişinin alerjisinin olup olmadığına bağlı olarak değişmektedir. ¹¹ 

Zehirli Bitkiler

Bitkilerin çoğu nispeten zararsızdır ve yenilmesi durumunda, mide rahatsızlıklarına yol açmaktadır. Ancak, bazı türler de oldukça ciddi sonuçlara yol açabilmektedir. Bu nedenle, bir bitkiyi yemeden önce hangi bitki olduğundan ve olası zararlarından haberdar olunması gerekmektedir. Zehirli bir bitkinin tüketilmesinden şüphe ediliyorsa da, geç kalmadan uygun tedavinin yapılabilmesi için hemen tıbbi bir yardım istenmelidir. ¹²  

Gıda Zehirlenmesi

Gıdalar, üretim, işleme veya pişirme sırasında, herhangi bir aşamada kirlenebilmektedir. Bakteriler, virüsler ya da parazitlerle kirlenmiş olan bu gıdalar gıda zehirlenmesine sebebiyet verebilmektedir. Aşağıdaki durumlar gıda zehirlenmesi riskini artırmaktadır:

• Gıdaları yeterince iyi pişirmemek (özellikle de et),
• 5C’nin altında soğutularak saklanması gereken yiyecekleri düzgün bir şekilde saklamamak,
• İshal geçiren ya da hasta olan birinin temas ettiği yiyecekleri yemek,
• Çapraz bulaşma ya da çapraz kirlenme(gıda, yüzey ve ekipman arasında zararlı bakterilerin bulunduğu yerler) ^13 .

Karbon Monoksit

Karbon monoksit, gaz, odun veya benzin gibi yakıtların eksik yanması sonucu ortaya çıkan oldukça zehirli ve kokusuz bir gazdır. Evlerde sıklıkla ısıtıcıları ve ocakları yakmak için kullanılan bu yakıtlar doğru şekilde yakılmadığında zehirli bir gaz üretmektedir. Yakıtların kullanıldığı aletlerin düzenli olarak bakımının yapılması söz konusu değilse, evdekiler farkına bile vardan çıkan dumandan zehirlenebilmektedir. Oldukça tehlikeli bir durumdur ve ölümlere yol açabilmektedir. ¹⁴ 

Ağır Metal Zehirlenmesi

Ağır metal zehirlenmesi, gıda, su, endüstriyel kimyasallar veya diğer kaynaklar nedeniyle vücutta belirli metallerin birikmesinden kaynaklanmaktadır. Çok küçük miktarlarda da olsa, kurşun, çinko, bakır, krom, demir gibi bazı ağır metaller ve manganez toksik vücuda zarar verebilmektedir.

Metal zehirlenmesine yol açabilecek bazı nedenler şunlardır:

• Endüstriyel ürünler,
• Hava veya su kirliliği,
• Gıdalar,
• İlaçlar,
• Yanlış kaplanmış gıda kapları, tabak ve tencere,
• Kurşun bazlı boyaların yutulması ¹⁵ .

En Fazla Risk Oluşanlar

Herkesin zehirlenme riski bulunmaktadır, ancak, özellikle 5 yaşında altında küçük çocuklar daha fazla risk altındadır. Çocuklar ne olduğunu bilmedikleri pek çok maddeyi ya da eşyayı ağzına sokma eğilimindedir. Bu nedenle de, zararlara karşı daha savunmasız kalmaktadırlar. Zehirlenme vakalarında en sık görülen ve özellikle de, çocukları etkileyen maddeler şunlardır:

• Makyaj malzemeleri,
• Temizlik ürünleri,
• Ağrı kesiciler,
• Krem, losyon veya merhem formundaki ilaçlar,
• Madeni paralar veya pil gibi yabancı cisimler,
• Öksürük ve soğuk algınlık ilaçları,
• Bitkiler,
• Vitamin takviyeleri,
• Antibiyotikler ^16.

Gıda Zehirlenmesi Tedavisi

Gıda zehirlenmesi nasıl geçer? Gıda zehirlenmesi, tıbbi tedavi almadan evde tedavi edilebilmektedir. Çoğu kişi birkaç gün içinde kendisini daha iyi hissedebilmektedir.

Kusma ve ishal ile kaybedilen sıvıların tekrar vücuda alınması gerektiği için arada bir su içmek yerine, bol suyu içerek dehidrasyonu (sıvı kaybını) önlemek önemlidir.

Ayrıca aşağıda sıralanmış olan tavsiyeleri uygulamak da hızlı bir şekilde iyileşmeye yardımcı olabilmektedir:

• Mümkün olduğunca dinlenmek
• Başlangıç olarak küçük, hafif ve yağsız yemekler yemek
• Alkol, kafein, gazlı içecekler, baharatlı ve yağlı gıdalardan kaçının çünkü bunlar kişiyi daha kötü hissettirebilmektedir

Belirtileriniz şiddetli ise veya birkaç gün içinde iyileşmeye başlamıyorsa, bir doktora başvurmalısınız. ¹⁷ 

Yayılmasını Önleme

Eğer gıda zehirlenmesi yaşıyorsanız, diğer insanlar için yiyecekler hazırlamamalısınız. Özellikle, yaşlı ya da çok genç olan savunmasız kişilerle temastan kaçınmalısınız. Son ishal belirtilerinden, en az 48 saat sonrasına kadar işyerinde veya okulda kalmayın.

Eğer gıda zehirlenmesi yaşarsanız, şunları yapmalısınız:

• Evdeki herkesin (kendiniz de dâhil olmak üzere) ellerini düzenli olarak sabun ve ılık su ile, özellikle de tuvalete gittikten sonra ve yemek hazırlamadan önce ve sonra yıkadığından emin olun.
• Tuvalet oturakları, sifon tutamakları, lavabolar ve musluklar gibi yüzeylerin temiz olduğundan ve düzenli olarak temizlendiğinden emin olun.
• Herkesin kendi kişisel havlu kullandığından emin olun.
• Çamaşırları en sıcak çamaşır makinesi ayarında yıkayın ^18.

Oral Rehidrasyon Sıvıları

Oral rehidrasyon sıvıları (ORS), yaşlılar ve önceden var olan bir sağlık durumuna sahip olanlar gibi dehidrasyon etkilerine karşı savunmasız olan insanlar için önerilmektedir.

Oral rehidrasyon sıvılarını eczanelerde bulmak mümkündür. Bunlar suda eritilerek içilmektedir ve için tuz, glikoz ve diğer önemli mineraller bulunmaktadır.

Bir böbrek rahatsızlığınız varsa bazı oral rehidrasyon türleri sizin için uygun olmayabilir. Bununla ilgili daha fazla tavsiye almak için eczacınıza veya doktorunuza danışın. ¹⁹ 

İlerleyen Tedavi Yöntemleri

Gıda zehirlenmesi belirtileri daha şiddetli veya kalıcı bir hal aldıysa, hasta ciddi enfeksiyona karşı daha savunmasız kalabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, yaşlı bir bireyseniz veya altta yatan başka bir sağlık durumunuz varsa, gıda zehirlenmesinin şiddetlenmesi sizin için tehlikeli olabilir.

Belirtilerinize neyin neden olduğunu bulmak için dışkı numunesi alınarak testler yapılabilir. Bakteriyel bir enfeksiyon olması durumunda ise antibiyotikler reçete edilebilir.

Kusmayı durdurmak için yapılan ilaçlar, (antiemetikler) kusma özellikle şiddetli olduğunda da reçete edilebilir.

Bazı durumlarda hastaneye birkaç gün boyunca yatırılmanız gerekebilir, böylece sürekli gözetim altında olabilirsiniz. Gerekli durumlarda ise doğrudan bir damara sıvı verilebilir (intravenöz olarak). ²⁰ 

Gıda Zehirlenmesi İçin Hangi Doktora Gidilir?

Gıda zehirlenmesi tanısı ve tedavisi için aile hekimine ve iç hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz. Belirtilerin sürekli ve şiddetli olması durumunda ise bir sindirim sistemi hastalıkları uzmanına (gastroenterolog) sevk edilebilirsiniz. ²¹ 

Gıda Zehirlenmesini Önleme Yöntemleri

Gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi, evdeki yiyecekleri uygun şekillerde hazırlama ile başlamaktadır.

• Gıdalar iyice pişmelidir. Bu özellikle yumurta, kümes hayvanları ve et için geçerlidir.
• Bakteri ve virüslerin büyümeye başlamasına fırsat bırakmamak için gıdalar derhal soğutulmalıdır.
• Yemeden önce meyveleri ve sebzeleri iyice yıkayın. Böylece, tarlalarda veya depolama tesislerinde bulunan gıdalarda kullanılan kir, zirai ilaç, kimyasal madde veya diğer bulaşıcı ajanları da temizlemiş olursunuz.
• Ellerinizi kullanmadan önce ve kullandıktan sonra sabunla iyice yıkayınız.
• Tezgâh gibi yiyecekleri hazırlamak için kullandığınız yüzeyleri iyice temizlediğinizden emin olun. Yiyeceklerin çapraz kontaminasyonu (çaprak kirlenmesi) oldukça yaygındır ve bu durum, gıda zehirlenmelerine neden olabilir. Örneğin, çiğ tavuğu kesmek için kullanılan bir kesme tahtası ve bıçak, kesmeden önce iyice yıkanmalıdır.
• Restoranlarda yemekler başkaları tarafından hazırlanmaktadır. Sağlık müfettişleri lokantaları düzenli olarak kontrol etmekte ve gördüklerini raporlamaktadır. Yiyeceklerin dikkatle pişirildiğinden emin olun. Özellikle et içeren yemeklerde bu durum daha kritiktir.
• Hamile kadınlar ve kemoterapi gören veya prednizon gibi ilaç kullanan, bağışıklık sistemi zayıflamış olan kişiler, yukarıda belirtilmiş olan önlemleri almada özellikle dikkatli olmalıdır. ²² 

UYARI: Burada yer alan bilgiler sağlıklı bireyler içindir. Tek tip tüketim önerilmemektedir. İçerikte yer alan bilgiler özel durumlarda veya hastalıklarda farklılık gösterebilir. En doğru bilgi için hekiminize ve diyetisyeninize danışınız.