Dizanteri Nedir? Nasıl Tedavi Edilir?

Dizanteri Hastalığı Nedir?

Dizanteri; özellikle kolonda, dışkıda mukus ya da kan ile ciddi ishale neden olabilen bir bağırsak iltihabıdır. Dizanteriye yakalanan hastalar genellikle hafif ya da şiddetli karın ağrısı veya mide krampları yaşamaktadır. Bazı vakalarda, tedavi edilmeyen dizanteri, özellikle de enfekte kişinin kaybedilen sıvıları yeterince hızlı yenilememesi durumunda, dizanteri hayati tehlike oluşturabilmektedir.

Endüstrileşmiş ve gelişmiş ülkelerde yaşayan insanlar dizanteri olduklarında bu durumu kontrol altına almakta ve belirtilerin daha hafif atlatılmasını sağlamaktadır. Birçoğu doktor tedavisine ihtiyaç duymadan birkaç gün içinde iyileşmektedir.

İki temel dizanteri tipi olduğu söylenmektedir. Shigella bakterisinin neden olduğu basillik dizanteri, özellikle tropikal olmayan bölgelerde yaşayan insanları etkilemektedir. Amibik dizanteri (amoebaz) ise entamoeba histolytica nedeniyle oluşmaktadır ve tropik bölgelerde daha sık görülmektedir.

Dünyanın pek çok yerinde dizanteri hala pek çok insanın ölümüne neden olmaktadır. Özellikle çocuklarda daha ciddi sonuçlara neden olan dizanteri, gelişmekte olan ülkelerde daha sık görülmektedir. ¹

Dizanteri Belirtileri 

Gelişmiş ülkelerde dizanterinin bulgu ve belirtileri, gelişmekte olan ülkelerde veya tropik bölgelerde olduğundan daha hafif yaşanmaktadır. Hafif belirtileri olan hastalarda hafif bir mide ağrısı (kramp) görülür ve ishal nedeniyle sık sık tuvalete gidilir.

Dizanteri nasıl anlaşılır? Dizanteri başlangıcı belirtileri genellikle kişiye bulaştırıldıktan sonra bir ile üç gün arasında ortaya çıkmaya başlar. Bu süreye inkübasyon yani kuluçka süresi denir. Çoğu durumda hasta bir hafta içinde tamamen iyileşir. Kişi ne sıklıkla tuvalete gittiği ya da dışkıda kan görüp görmediği genellikle hastalığa neden olan duruma bağlı olarak değişmektedir.

Bazı durumlarda, dizanteri olanlarda laktoz intoleransı da gelişebilmektedir. Bu durum uzun zaman hatta aylarca sürebilir. ²

Basilli Dizanteri Belirtileri

Shigella bakterilerinin neden olduğu dizanteri türüdür. (basil dizanteri veya shigellosis). Basilli dizanteri belirtileri genellikle enfeksiyondan bir ile yedi gün sonra kendini belli etmeye başlar. Yaygın belirtileri midede hafif bir ağrı ve kanlı ishaldir. Bu belirtiler üç ile yedi gün arasında sürer. Başta normal bir ishal gibi görünen durum bazı durumlarda acı veren bir hal alabilir.

Daha ağır vakalarda belirtiler şunları içerebilir:

Kan veya mukus içeren sulanmış ishal

Bulantı veya kusma (yorgun ve hasta hissetme)

Şiddetli karın ağrısı

Karın krampları

38 C veya daha yüksek bir sıcaklık (ateş) ³

Amipli Dizanteri Belirtileri

Bir amip (bir tek hücreli parazit) tarafından bulaştırılan dizanteri, amip dizanteri veya amoebiasis olarak adlandırılır. Amibik dizanteri ağırlıklı olarak tropikal bölgelerde görülür.

Bazı vakalarda amip dizanteri belirtilere neden olmaz. Bununla birlikte, enfeksiyon kapmış bir kişi tuvalete giderken dışkısından kriptleri (koruyucu bir duvarla çevrelenmiş amipler) çıkarır ve bu da çevreye bulaşmasına neden olabilir.

Belirtiler, virüsün bulaşmasından sonraki 10 gün içinde başlayabilir. Amibik dizanterinin belirtileri şunları içerir:

Kan, mukus veya irin içeren sulanmış ishal

Mide bulantısı

Kusma

Karın ağrısı

Ateş ve titreme

Rektumdan kanama (arka geçiş)

İştah ve kilo kaybı ⁴

Amipli dizanteri durumunda kanlı ishal oldukça olağandır. Bunun nedeni, amiplerin kalın bağırsağın duvarlarına saldırması, yaralar oluşturarak orayı kanatmasıdır. Bu durumda tuvalete çıkmak oldukça acı verici olabilir.

Bazen parazit kan dolaşımına girerek vücudun diğer organlarına, özellikle de karaciğere yayılır ve bu da apse (karaciğer apsesi) oluşturabilir. Karaciğer apsesinin belirtileri şunları içerir:

Ateş ve zayıflık

Karın şişliği ve ağrı

Öksürük

Bulantı (hasta hissetmek)

Sarılık

İştah ve kilo kaybı

Amibik dizanterinin belirtileri genellikle birkaç gün ile birkaç hafta arasında sürer. Bununla birlikte, tedavi olmadan belirtiler kaybolursa bile, amipler bağırsaklarda aylarca ya da yıllarca yaşamaya devam edebilir. Bu da, enfeksiyonun hala diğer insanlara geçebileceği ve ishalin geri gelebileceği anlamına gelir. ⁵

Acil olarak tıbbi yardım gerektiren durumlar

Nadir durumlarda, dizanteriden kaynaklanan dehidratasyon o kadar ağır olabilir ki hayatı tehdit eden bir durum gelişebilir. Siz veya sizinle birlikte olan birinin aşağıdaki belirtileri yaşaması durumunda hemen tıbbi yardıma başvurulması gerekmektedir:

Kendinden geçme, yanıt verememe, bilinç kaybı yaşama

Kafa karışıklığı, uyuşukluk, halüsinasyon ve sanrılar görme gibi zihinsel durum değişiklikleri veya ani davranış değişikliği

Yüksek ateş

Artan kalp atışı hızı

Şiddetli karın ağrısı

Şiddetli baş dönmesi ⁶

Dizanteri Nedenleri

Dizanteri neden olur? Basilli dizanteri hastalığına Shigella bakterileri neden olmaktadır. Amibik dizanteri ise genellikle tropik bölgelerde bulunan bir amip (tek hücreli parazit) nedeniyle oluşmaktadır.

Basilli Dizanteri Nedenleri

Dört çeşit Shigella bulunmaktadır:

Shigella sonnei: En yaygın olan Shigella tipidir ve belirtileri diğerlerine göre daha hafif yaşanmaktadır.

Shigella flexneri

Shigella boydii

Shigella disenteriae: En ciddi belirtiler bu Shigella tipinde yaşanmaktadır. ⁷

Shigella bakterileri; dışkıda bulunmaktadır ve temizlik koşulları sağlanmadığında kolayca yayılmaktadır. Örneğin, ishal sonrasında elleri yıkamamak bakterilerin yayılmasına neden olmaktadır.

Ellerinizi yıkamıyorsanız, bakterileri diğer yüzeylere aktarabilirsiniz. Bakterilerin bulaştığı yüzeylere temas edilmesi başka insanların da hastalığı kapmasına neden olur. Bakteriler, bağırsaktan bağırsak yoluna gelerek, kalın bağırsağı tutan hücreleri istila eder. Böylece bakteriler çoğalır, hücreleri öldürür ve dizanteri belirtileri ortaya çıkar.

Aile fertleri arasında, okullarda, kreşlerde ve askeri üslerde hastalığın yayılması daha kolaydır. Yakın temasların sağlandığı ortamlar bakterilerin yayılmasına daha müsaittir. Enfekte olan kişi 4 haftaya kadar bakteriyi yayabilmektedir. ⁸

Dizanterinin özellikle pişmemiş meyve ve sebzelerle ya da gıdalarla yayılma olasılığı da bulunmaktadır. Bakterinin gelişmesine müsait olan diğer olası koşullar şunlardır:

Sağlık koşullarının yetersiz olması

Su temininin ve kanalizasyon sisteminin yetersiz olması

İnsan dışkısının gübre olarak kullanılması

Bakterilerle temasa geçtikten sonra belirtilerin oluşmaya başladığı süre genellikle 1 ile 7 gün arasındadır. ⁹

Amibik Dizanteri Nedenleri

Amibik dizanteri, Entamoeba histolytica olarak adlandırılan amip (tek hücreli bir parazit) nedeniyle oluşur. Genellikle tropikal bölgelerde bulunur.

Enfekte olan kişinin bağırsağındaki amipler vücudu terk etmeye hazır olduğunda, gruplaşırlar ve bir kabuk çevreleyerek onları korur. Bu amip kümesi kist olarak da bilinir.

Kist, dışkı yoluyla dışarı atılır ve vücudun dışında da hayatta kalabilir. Hijyen standartları zayıfsa; örneğin, kişi hijyenik olarak dışkısını atmazsa yakınlardaki çevreyi kirleterek su ve yiyeceklere bakterileri bulaştırabilir. Bu suyu ya da yiyeceği tüketen kişi enfekte olur. Amibik dizanteri özellikle, insan dışkısının gübre olarak kullanıldığı ülkelerde yaygındır.

Dizanteri oluşturan amipler, cinsel yolla bulaşma riskine de sahiptir. ¹⁰

Dizanteriye Neden Olan Risk Faktörleri

Bir dizi faktör, dizanterinin geliştirme riskini artırmaktadır. Bu durum risk faktörlerine sahip olan herkesin dizanteri olacağı anlamına da gelmez. Bilinen dizanteri risk faktörleri ise şöyle sıralanmaktadır:

Enfekte bir kişi veya hayvanla yakın temas

Göller, nehirler veya akarsulardan arıtılmamış su tüketimi

Dışkının ağızla teması

Enfeksiyonun yaygın olduğu ülkelere seyahat

Toplu yüzme havuzlarının kullanımı

Dizanteri Tedavisi

Dizanteri nasıl geçer? Dizanteri genellikle tedaviye ihtiyaç duyulmadan birkaç gün sonra kendiliğinden temizlenir. Bununla birlikte, ishal ile kaybedilen sıvıların geri alınması oldukça önemlidir.

İshal Tedavisi

İshale aşağıda sıralanan yöntemlerle çözüm bulmak mümkündür:

Bol sıvı içme

Oral rehidrasyon çözümleri

İhtiyaç olduğu kadar yemek yeme ¹¹

Bol Sıvı İçme

İshal ve kusma gibi durumlar yaşıyorsanız, kaybolan şeylerin yerini doldurmak ve dehidrasyonu önlemek için bol miktarda sıvı tüketmelisiniz. Küçük yudumlarla sık tüketilen su daha doğrudur.

Bebeklerin ve küçük çocukların susuz kalmaması son derece önemlidir. Çocuğunuzun kussa bile sonrasında su içtiğinden emin olmalısınız. Az miktarda sıvı almak, hiç almamaktan daha iyidir. Çocuğunuza meyve suları veya gazlı içecekler vermeyi önleyin, çünkü bunlar ishali daha da kötüleşebilir.

Ağır ishal vakalarında, hastanede intravenöz (damla yoluyla) sıvı verilmesi gerekebilir. ¹²

Oral Rehidrasyon 

Eğer özellikle dehidrasyonun etkilerine karşı savunmasızsanız; örneğin, 60 yaşın üstündeyseniz, doktorunuz veya eczacınız oral rehidrasyon kullanmanızı önerebilir. Çocuğunuz susuz kaldıysa veya bu risk altındaysa da oral rehidrasyon önerilebilir.

Oral rehidrasyon genellikle eczanelerden rahatlıkla temin edilebilmektedir. Suda çözünen bir karışım olan oral rehidrasyon, tuz, glikoz ve vücudunuzun susuz kalmasıyla kaybettiği diğer önemli mineralleri yeniden almaya yardımcı olur. ¹³

İhtiyaç Olduğu Kadar Yemek Yeme

Rehidrasyon içecekleri ishalle başa çıkamaz, ancak kurumayı önlemeye veya tedavi desteklemeye yardımcı olur. Bu yöntem için evde kullanılan tuz veya şekerli içecekleri kullanmayın.

Mümkün olduğunca küçük ve hafif yemekler yemeye çalışın. Çok yağlı, baharatlı veya ağır gıdalardan kaçınmakta fayda vardır.

Yemek yemede zorlanıyorsanız, bir süre için yemek yiyememek çok ciddi bir duruma neden olmaz ancak sıvıları içmeye devam etmenizi ve mümkün olan en kısa sürede yemenizi sağlamalısınız.

Çocuğunuz sıvı kaybı yaşıyorsa (dehidrasyon), yeterli miktarda sıvıyı alana kadar katı yiyeceklerden kaçınmaya çalışılmalıdır. Eğer daha az huzursuz olma ya da daha sık idrara çıkma gibi daha iyiye giden durumları fark ettiyseniz çocuğunuz normal yeme rutinine dönmeye başlayabilir. ¹⁴

Basilli Dizanteri İçin Antibiyotik Tedavisi

Shigella bakterilerinin neden olduğu orta ile şiddetli dizanteriniz varsa, belirtilerinizin süresini kısaltmak için antibiyotikler önerilebilir.

Önerilen antibiyotik, muhtemelen organizmanın bazı antibiyotiklere karşı direnç modeline bağlı olacaktır. Antibiyotik direnci, ilaçların mücadele etmek istedikleri bakterileri artık öldüremediği bir durumdur.

Dizanterin hafif vakalarında antibiyotikler reçete edilmez. Bunun nedeni; genellikle, hafif hastalıkların tedavisinde antibiyotiklerin aşırı kullanılması, onları daha ciddi veya hayatı tehdit eden durumların tedavisinde daha az etkili hale getirebilir.

Eğer çocuğunuz dehidrasyon belirtilerini yaşamaya devam ediyorsa normal yeme düzenine geri dönmeyin. Yemek yemeyi reddetmeleri halinde, içecek sunmaya devam edin ve iştahı geri gelene kadar bekleyin. ¹⁵

Amibik Dizanteri İçin Antibiyotik Tedavisi

Amibik dizanteriniz varsa (amoebaz), doktorunuz antibiyotik reçete edebilir. Bu tedavi süresinin genellikle 5 gün civarı olduğu bilinmektedir.

Antibiyotik tedavisini bitirdikten sonra, daha dayanıklı amibik kist formlarını öldüren bir ilaç verilmelidir. Bu ilacı 10 gün süreyle almanız gerekecektir. ¹⁶

Dizanteri için hangi doktora gidilir? Dizanteri tanısı ve tedavisi için aile hekimlerine, pediatrilere ya da iç hastalıkları uzmanlarına başvurabilirsiniz. 

Dizanteriden Korunma Yöntemleri

Enfekte olmuş yüzeylerle veya insanlarla temastan sonra ellerinizi yıkamayın.

Yemeklerden önce ve sonra, tuvalete gittikten önce ve sonra ellerinizi yıkamayın.

Ayrı bir havlu kullanın.

Ailenin veya grubun birinde dizanteri varsa kullandıktan sonra tuvaletleri dezenfekte edin.

Enfekte birisiyle temas eden tüm çamaşırları çok sıcak suda yıkayın

Enfeksiyon çözüldükten sonra en az 48 saat içinde kalabalık ortamdan veya gıda işlemelerinden, çocuk bakımı ve sağlık yerlerinden uzak durun.¹⁷ 

Yiyeceği sıcak yiyin veya hazırlandıktan sonra 2 saat içinde tüketmeye çalışın.

Pişmiş yiyecekleri 4 C’nin altında veya 60 C’nin üzerinde tutun ve bulaşmayı önlemek için çiğ ve pişmiş yiyecekleri ayırın.

Endemik bölgelerde bulunduğunuz zaman aşağıdakilerden kaçının:

Çiğ meyve veya sebzeleri soymadan önce hem ellerinizi hem de meyve sebzeyi iyice yıkayın.

Su ya da içeceğin içine buz ekleyin.

Dezenfekte edilmemiş sulardan uzak durun.

Musluk suyu içmek zorundaysanız öncesinde dezenfekte etmek için klor tabletleri kullanın.

Deniz ürünlerinin temiz koşullarda dondurulmuş olduğundan emin olun.

Pastörize edilmemiş süt, dondurma ve diğer süt ürünlerinden uzak durun. ¹⁸

UYARI: Burada yazılanlar sadece bilgi amaçlıdır. Tıbbi tavsiye, tanı ve tedavi sağlamaz. En doğru tedavi ve bilgi için doktorunuza danışınız.