Emes (MS ya da Multipl Skleroz) Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Emes (MS ya da Multipl Skleroz) Nedir?

Halk arasında emes hastalığı olarak da bilinen MS yani Multipl skleroz, bir merkezi sinir sistemi hastalığıdır. Bağışıklık sistemi, sinir liflerini örten koruyucu kılıf olan miyelinlere saldırmaktadır. Bu nedenle de, beyinle vücudun geri kalan kısmı arasında iletişim problemleri yaşanmaktadır. Sonuç olarak da, hastalık sinirlerin bozulmasına veya kalıcı hasar görmesine yol açmaktadır. 1

MS yani Multipl skleroz, çeşitli belirtilere neden olabilen ve öncesinden tahmin edilemeyen bir hastalıktır. Bu belirtiler günler, aylar, hatta yıllar boyunca alevlenmekte ve sonrasında sakinleşmektedir. Bulaşıcı olmadığı kesin olarak bilinen MS hastalığının nedeni henüz bilinmemektedir. Araştırmalar hala MS hastalığına neyin neden olduğu üzerine devam etmektedir.

MS hastalığı genellikle genç yetişkinlerde teşhis edilmektedir ancak her yaştan insanı etkileyebileceği de bilinmektedir. MS hastalığı hakkında bilgisi olmayan insanlar, bu hastalığın belirtilerini kolayca diğer hastalıklarla karıştırılabilmektedir.

Her ne kadar hastalığı iyileştirebilecek herhangi bir tedavi yöntemi bulunmasa da, günümüzde MS hastalığı için onaymış olan tedaviler ve sağlıklı yaşam stratejileri ile MS hastası olan bireylerin çoğu, gelecek için umutlarla dolu ve üretken bir hayat yaşayabilmektedir. 2

MS (Multipl Skleroz) Tipleri

MS hastalığı kendi içinde hastalığın seyrine göre tiplere ayrılmaktadır:

Yineleyici-Düzelen MS (RRMS)

MS hastalığın en tipi budur. MS hastası olan her 4 kişiden yaklaşık 3’ünde hastalık, tekrarlayan bir geçiş evresi ile başlamaktadır. Bu tip MS hastalığında, yeni belirtiler ortaya çıkmaya başlamakta ya da varolan belirtiler günler, haftalar veya aylar boyunca gittikçe kötüleşmektedir. Tamamen belirtilerin yok olduğu dönemler olabilmekte ancak, sonrasında hastalık nüksetmektedir.

Bazı insanlarda hastalığın nüksetmesi daha da kötüleşerek sakatlıklara neden olabilmektedir. Gittikçe sağlığa daha çok müdehale etmektedir. Bu durum sekonder ilerleyici MS olarak da bilinmektedir. 3

Birincil-İlerleyici MS (PPMS)

MS hastası olan her 10 kişiden 1 ya da 2’si birincil-ilerleyici tip MS hastalığına sahiptir. Bu tipte, genellikle belirtiler giderek daha da kötüye gitmektedir, ancak ayrı ayrı ataklar yaşanmamaktadır.

İkincil-İlerleyici MS (SPMS)

Bu tip RRMS MS hastalığına sahip çoğu insan sonunda SPMS riski yaşamaktadır. Sakatlık durumu genellikle herhangi bir nüksetmeden bağımsız olarak yavaş yavaş kötüleşmektedir.

Emes (MS ya da Multipl Skleroz) Belirtileri

MS (Multipl skleroz) hastalığın pek çok farklı belirtisi bulunmaktadır. Bu belirtiler vücudun etkilenen bölgesine bağlı olarak değişebilmektedir. Her hastada da belirtiler farklılık göstermektedir. Belirtileri öncesinden tahmin etmek pek mümkün değildir.

Bazı hastalarda belirtiler zaman içinde gelişmekte ve giderek kötüleşmektedir. Bazı hastalarda ise belirtiler gelip gidebilmektedir. Belirtilerin kötüleştiği dönemlere nüksetme denmektedir. Belirtiler düzeldiğinde ya da yok olduğunda ise bu, remisyon dönemi olarak adlandırılır. 4

Emes nasıl anlaşılır? Emes hastalığı nedeniyle ortaya çıkabilecek en yaygın belirtilerden bazıları şunladır:

• Yorgunluk
• Görme problemleri
• Uyuşma ve karıncalanma
• Kas spazmları, sertlik ve güçsüzlük
• Hareketlilik sorunları
• Ağrı
• Düşünme, öğrenme ve planlama ile ilgili sorunlar
• Depresyon ve kaygı
• Cinsel sorunlar
• Mesane problemleri
• Bağırsak sorunları
• Konuşma ve yutma zorlukları

MS hastalarının çoğunda bu belirtilerin yalnızca birkaçı görülmektedir. Emes başlangıcı belirtileri yaşadığınızı düşünüyorsanız, mutlaka bir doktora başvurmalısınız. 5

Genel olarak, daha sık yaşanan MS belirtilerini şöyle açıklamak mümkündür:

Yorgunluk

Yorgunluk MS hastalarında en sık rastlanılan belirtidir. Hastaların neredeyse %80’i yorgunluk problemi yaşamaktadır. Evde ve işte çalışma kabiliyetine önemli ölçüde etki eden bir hal alabilmektedir.

Hissizlik ya da Karıncalanma

Yüz, beden veya ekstremitelerde (kollar ve bacaklar) meydana gelen bu hissizlik ya da karıncalanma, çoğu zaman MS hastası olduğun teşhis edilenlerin hastaların yaşadığı ilk belirtidir. 6

Zayıflık

Kullanılmayan kaslardaki kondisyon eksikliğinden veya kasları uyaran sinirlerde meydana gelen hasardan kaynaklanan MS hastalığındaki zayıflık, rehabilitasyon stratejileri, hareket yardımları ve diğer yardımcı cihazların kullanımı ile yönetilebilmektedir.

Baş Dönmesi veya Vertigo

MS hastaları, dengesizlik veya baş düşmesi problemi yaşayabilmektedir. Diğer yandan, hasta daha az sıklıkla yaşansa da kendisinin veya çevresinin döndüğünü (vertigo) hissedebilmektedir. 7

Görme Bozuklukları

Birçok insan için MS hastalığının ilk belirtilerinden biri de görme bozukluklarıdır. Bulanık görme başlangıcı, zayıf kontrast veya renkli görme ve göz hareketindeki ağrı korkutucu olabilmektedir. Görme bozuklukları ciddi bir durum olduğu için hemen değerlendirilmelidir.

Yürüme Zorlukları

Zayıflık, spastisite (kasların şiddetli derecede kasılı kalması), denge kaybı, duyusal eksiklik ve yorgunluk gibi birkaç faktöre bağlı olarak, yürümede zorluklar yaşanması ortaya çıkabilen bir durumdur. 8

Spastisite

Spastisite, sertlik hissi ve çok fazla istemsiz kas spazmı anlamına gelmektedir. Bu durum herhangi bir uzuvda ortaya çıkabilmektedir. Diğer yandan, bacaklarda çok daha yaygın olarak yaşanmaktadır.

Cinsel Sorunlar

MS sahibi olan insanlar da yaygın olarak cinsel problemler yaşanmaktadır. Cinsel tepkiler merkezi sinir sistemindeki hasarın yanı sıra yorgunluk ve spastisite gibi belirtiler ve psikolojik faktörler tarafından da etkilenebilmektedir.

Mesane Sorunları

Mesane sorunları olan insanların en az % 80’inde görülen mesane disfonksiyonu (kesintili olarak idrar yapma ve artan idrar sıklığı) genellikle ilaçlar ve sıvı yönetimi ile başarılı bir şekilde yönetilebilmektedir. 9

Bağırsak Kontrolünde Sorunlar

Kabızlık gibi bağırsak kontrolünün kaybedilmesi durumları, MS sahibi olan insanlar arasında özel bir endişe kaynağı haline gelebilmektedir. Bağırsak sorunları tipik olarak diyet, yeterli sıvı alımı, fiziksel aktivite ve ilaç yoluyla yönetilebilmektedir.

Ağrı

Ağrı, MS hastalığı durumunda yaygın yaşanabilen bir belirtidir. Bir çalışmaya göre, MS hastası olan kişilerin % 55’inde bir süre ağrı problemi yaşanmaktadır. Hastaların neredeyse yarısı kronik ağrıya sahiptir. 10

Bilişsel Sorunlar

MS hastalarının % 50’sinden fazlası, alınan bilgileri işlemek, yeni bilgileri öğrenmek ve hatırlamak, organize etmek ve problem çözmek, dikkati odaklamak ve çevrenin doğru algılanması da dahil olmak üzere, bir dizi beyin işlevleri problemleri yaşayabilmektedir.

Duygusal Sorunlar

MS ile yaşamanın yanı sıra, nörolojik problemler de hastayı zorlayabilmektedir. Anlamlı depresyon, duygudurum salıncakları, sinirlilik ve kontrol edilemeyen gülme ve ağlama olayları, MS hastaları ve aileleri için önemli zorluklar oluşturabilmektedir.

Depresyon

Yapılan araştırmalara göre, depresyon MS hastalarının en sık yaşadığı belirtiler arasında gelmektedir. Fiziksel olarak pek çok zorluk yaşayan hastalar, hayatlarına uyum sağlamada yaşadıkları problemler nedeniyle depresyona girebilmektedir. 11

Daha az sıklıkla yaşanan MS belirtileri ise şunlardır:

Konuşma Sorunları

Konuşma bozukluğu ya da ses kaybı dâhil olmak üzere bazı konuşma sorunları, MS hastalarının yaklaşık olarak, % 25-40’ında ortaya çıkabilmektedir. Özellikle, hastalığın ilerlemesiyle ve aşırı yorgunluk dönemlerinde yaşanmaktadır. Bazen kekemelik de oluşabilmektedir.

Yutma Problemleri

Yutma problemleri ya da yutma güçlüğü, ağız ve boğazdaki birçok küçük kasları kontrol eden sinir hasarından kaynaklanmaktadır. 12

Titreme

Hareket mekanizmasından sorumlu olan karmaşık sinir sisteminde hasar gören alanlar nedeniyle titreme veya kontrol edilemeyen sallanma vücudun çeşitli yerlerinde ortaya çıkabilmektedir.

Solunum Problemleri

Solunum problemleri, göğüs kaslarını kontrol eden sinir hasarı nedeniyle ciddi şekilde zayıflamış insanlarda meydana gelmektedir. 13

Nöbetler

Beynin hasar gören alanı nedeniyle, anormal elektrik boşalmalarının bir sonucu olan nöbetler, nadir olarak MS hastalarında yaşanabilmektedir.

Kaşıntı

Kaşıntı, iğnelenme ya da karıncalanma hissinin beraberinde getirdiği bir durumdur. 14

Baş Ağrısı

Baş ağrısı yaygın olarak yaşanan bir MS belirtisi değildir, ancak, gözlemlere göre MS hastalarının yaşadıkları baş ağrılarında bir sıklaşma mevcuttur.

İşitme Kaybı

MS hastalarının yaklaşık % 6’sında işitme problemleri yaşanmaktadır. Çok nadir durumlarda, işitme kaybı hastalığın ilk belirtisi olarak bildirilmiştir. 

Emes (MS ya da Multipl Skleroz) Nedenleri

Merkezi sinir sistemindeki sinir liflerini çevreleyen koruyucu miyelin kılıfının hasar görmesi durumunda MS hastalığı ortaya çıkmaktadır. Miyelin isimli koruyucu madde yağlı bir maddeden oluşmaktadır ve elektrik sinyallerinin sinir lifi boyunca hızlı ve doğru bir şekilde yürütülmesi sağlamaktadır. Bu koruyucu madde hasar gördüğünde, elektrik sinyalleri olması gerektiği şekilde hızlı ve doğru ilerleyememektedir. Sonuç olarak da, çeşitli fiziksel işlev bozuklukları ortaya çıkmaktadır.

Emes neden olur? Neyin MS hastalığına neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Hastalık üzerine yapılan bilimsel çalışmalara göre, pek çok faktör hastalığın gelişmesinde rol oynayabilmektedir. 15

Bağışık Sistemi Reaksiyonu

MS hastalığı, bir bağışıklık sistemi hastalığı olarak kabul edilmektedir. Bağışıklık sisteminin, merkezi sinir sistemine karşı reaksiyon göstermesi sonucu oluşmaktadır. MS hastalığı bulunan kişilerin bağışıklık sistemi, virüsler ile miyelinler arasında farkı ayırt edememektedir. Miyelinleri de bir tehdit olarak algılayıp, saldırıya geçmektedir.

Sinir liflerini çevreleyip koruyucu bir görev gören miyelinin tahrip edilmesi sinir uyarılarının yavaşlamasına veya durdurulmasına yol açmaktadır. Sonuçta da, MS belirtileri ortaya çıkmaktadır. 16

Genetik Faktörler

MS hastalığını kalıtsal bir hastalık olduğu düşünülmektedir. Özellikle, kardeşler, ebeveynler ve çocuklar gibi yakın aile bireylerinde MS gelişme riski daha da yükselmektedir.

Bununla birlikte, MS hastalığına sahip olan bireyin çocuğunda da bu hastalığın gelişme riski yaklaşık olarak, %2’dir. Aynı genetik yapıya sahip olan ikizlerin her ikisinde de MS hastalığının gelişecek olması kesin değildir. Ancak, yine de, birinde varsa, diğerinin de MS geliştirme olasılığı yaklaşık olarak, % 20-30 kadardır. Bu nedenle, araştırmalar, MS durumunda genetik faktörlerin kesin olarak bir rol oynadığını ancak kesin nedeni olarak görülemeyeceğini söylemektedir.

Bazı belirli genler MS ile bağlantılıdır. Çoğu, bağışıklık sistemi bozukluğunu etkileyen faktör genlerdir. Gen yapısı ayrıca hastalığa ne kadar yatkın olunduğunu da belirleyebilmektedir. Bazı belirli genlere sahip olan insanların olmayan diğer insanlara oranla 7bağışıklık sistemi hastalıklarını geliştirme riski daha fazladır. 17

Virüsler

Birçok insan özellikle çocukluk çağında pek çok virüse maruz kalmaktadır. Bu virüsler vücutta iltihaplanmalara neden olmaktadır. Virüslerin MS hastalığında bir tetikleyici olduğu düşünülmektedir. Kızamık, canine distemper (gençlik hastalığı) ve herpes (HHV-6) dâhil olmak üzere pek çok virüsün, MS üzerindeki etkisiyle ilgili araştırmalar yapılmıştır. 18

Çevresel Faktörler

MS, ekvatordan daha uzakta yaşayan insanlarda daha sık görülmektedir. Bunun nedeni tam olarak açıklanamamaktadır, ancak o bölgelerde güneş ışığından daha az yararlanılmasının, MS hastalığı üzerinde bir etkisi olabileceği düşünülmektedir. Güneş ışığından alınan D vitamininin eksikliği durumunda, MS de dâhil olmak üzere pek çok hastalığın artabileceğine dair kanıtlar bulunmaktadır. 19

Emes (MS ya da Multipl Skleroz) Risk Faktörleri

Bazı faktörler multipl skleroz gelişme riskini artırabilmektedir. O faktörleri şöyle sıralamak mümkündür:

Yaş: MS herhangi bir yaşta ortaya çıkabilmektedir, ancak genellikle 15 ile 60 yaş arasındaki insanları etkilediği gözlemlenmiştir.

Cinsiyet: Kadınların, MS hastalığını geliştirme riski erkeklere oranla yaklaşık olarak iki kat daha fazladır.

Aile öyküsü: Ebeveynlerden veya kardeşlerden birinde MS hastalığı bulunan kişinin bu hastalığı geliştirme riski yükselmektedir.

Enfeksiyonlar: MS ile bağlantılı çeşitli virüsler bulunmaktadır. Bunlara bulaşıcı mononükleozise neden olan virüs olan Epstein-Barr da dâhildir. 20

Irk: Beyaz insanların, özellikle Kuzey Avrupa kökenli olanların, MS geliştirme riski daha yüksektir. Asyalı, Afrika kökenli veya yerli kökenli insanlarda bu oran daha düşüktür.

İklim şartları: MS, Kanada, Kuzey Amerika, Yeni Zelanda, Güneydoğu Avustralya ve Avrupa da dâhil olmak üzere ılık iklimlere sahip olan ülkelerde çok daha yaygındır.

Bazı otoimmün hastalıklar: Tiroid hastalığı, tip 1 diyabeti ya da inflamatuar barsak hastalığı gibi başka otoimmün bir hastalığa sahip olunması durumunda, MS geliştirme riski biraz daha yüksek olabilmektedir.

Sigara: Sigara içenlerin içmeyenlere oranla MS belirtilerini daha şiddetli yaşaması ya da belirtilerin nüksetme riski daha da artmaktadır. 

Emes (MS ya da Multipl Skleroz) Tedavisi

Emes nasıl geçer? MS hastalığını iyileştirmek için uygulanabilecek herhangi bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Diğer yandan, uygulanan tedavi saldırıların hızının azaltılmasına, hastalığın ilerlemesinin yavaşlatılmasına ve MS belirtilerinin yönetilmesine yardımcı olabilmektedir. Bazı MS sahibi olan insanlar tedavi gerektirmeyen hafif belirtilere sahiptir. 21

Emes Ataklarının (Saldırılarının) Tedavisi

• Kortikosteroidler

Hastalık nedeniyle oluşan sinir iltihabını azaltmak için oral prednizon ve intravenöz metilprednizolon gibi kortikosteroidler reçete edilebilmektedir. Bu ilaçların uykusuzluk, kan basıncının yükselmesi, ruhsal değişimler ve ödem gibi yan etkileri bulunmaktadır.

• Plazma değişimi (plazmaferez)

Kandan bir kısım alınmakta ve kan hücrelerinden ayrılmaktadır. Sonrasında ise kan hücreleri albümin isimli protein ile karıştırılmakta ve vücuda enjekte edilmektedir. MS belirtileri henüz yeni ortaya çıkmışsa ya da şiddetli ve steroid ilaçlara olumlu yanıt vermiyorsa, bu yöntemin uygulanması düşünülebilmektedir. 22

Hastalığın İlerleyişini Yavaşlatma Tedavisi

Birincil-ilerleyici MS için, ocrelizumab, kullanımı onaylanmış tek ilaç olarak bilinmektedir. Bu tip MS hastalığı olan insanlarda sakatlıkların kötüleşmesini yavaşlatmak mümkün olabilmektedir.

Yineleyici-düzelen MS başka tedavi yöntemleri bulunmaktadır.

MS ile bağlantılı olan bağışıklık sistemi reaksiyonun büyük kısmı hastalığın erken evrelerinde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, ilaçlarla uygulanan erken tedavi, hastalığın nüks etme oranını düşürebilmekte ve yeni lezyonların oluşumunu yavaşlatabilmektedir.

MS hastalığının tedavisinde kullanılan çoğu yöntem, diğer yandan önemli sağlık riskleri de taşımaktadır. Hasta için en doğru olan tedaviyi seçmek, hastalığın süresi ve şiddeti, önceki MS tedavilerinin etkililiği, diğer sağlık sorunları, maliyet ve çocuk sahibi olma durumu gibi birçok faktör dikkate alınarak belirlenmektedir. 23

Yineleyici-düzelen MS için uygulanabilecek tedavi yöntemleri şunlardır:

• Beta İnterferonlar

MS hastalığının tedavisinde beta interferonlar oldukça sık kullanılmaktadır. Cilt altına veya kas içine enjekte edilmektedir. Böylece hastalığın nüks etme sıklığını ve şiddetini azaltmaya yardımcı olur. Beta interferonların yan etkileri arasında grip benzeri belirtiler bulunmaktadır. İlacın enjekte edildiği bölgede de reaksiyonlar ortaya çıkabilir.

• Ocrelizumab

Bu bir intravenöz immünoglobulin ilacıdır. Hastalığın ilerleyişini yavaşlatmakta ve sakatlıkların kötüleşmesini önlemeye yardımcı olmaktadır. Alanında uzman olan bir doktora tarafından intravenöz infüzyon yoluyla verilmektedir. Yan etkiler arasında enjeksiyon yerinde tahriş, düşük kan basıncı, ateş ve bulantı gibi infüzyonla ilgili belirtiler bulunmaktadır. 24

• Glatiramer Asetat

Bağışıklık sisteminin miyelin maddesine saldırmasını önlemeye yardımcı olmaktadır. Cilt altına enjekte edilmektedir. Yan etkileri arasında enjeksiyon yapılan cilt bölgesinde cilt tahrişi bulunmaktadır.

• Dimetil Fumarat

Bu ilaç günde iki kez ağız yoluyla alınmaktadır. Hastalığın nüksetmesini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Yan etkileri arasında kızarıklık, diyare, bulantı ve beyaz kan hücresi sayısında azalma bulunmaktadır. 25

• Fingolimod

Bu günde bir kez ağız yoluyla alınan bir ilaçtır ve hastalığın nüksetme oranını azaltmaktadır. Kalp atışını yavaşlatabildiği için alınan ilk dozdan sonraki 6 saat içinde kalp atış hızı kontrol edilmelidir. Diğer yan etkileri arasında baş ağrısı, yüksek tansiyon ve bulanık görme bulunmaktadır.

• Teriflunomid

Günde bir kez alınan bir ilaçtır ve hastalığın nüksetme sıklığını azaltmaktadır. Karaciğer hasarına, saç dökülmesine ve diğer yan etkilere neden olabilmektedir. Hamile olan ya da hamile kalmayı düşünen hastalar için uygulanmamaktadır. 26

• Natalizumab

Anormal reaksiyonlar gösteren bağışıklık sisteminin kan dolaşımı yoluyla beyne ve omuriliğe zarar vermesini önlemek için kullanılmaktadır. Şiddetli MS hastalarında birinci basamak tedavi olarak veya diğerlerinde ikinci basamak tedavisi olarak düşünülebilmektedir.

• Alemtuzumab

Proteini ve beyaz kan hücrelerini hedef alan bu ilaç, bağışık sisteminin anormal reaksiyonlarına müdehale etmektedir. Böylece de, hastalığın nüksetme riski azalmaktadır. 27

Emes Belirtilerinin Tedavisi

• Fiziksel Terapi

Bir fizyoterapist veya meslek terapisti, hastaya günlük olarak uygulayabileceği germe ve güçlendirme hareketlerini gösterebilmektedir. Ayrıca görevleri gerçekleştirmeyi kolaylaştırmak için yardımcı cihazların nasıl kullanılacağı hakkında bilgi de vermektedir.

Fizyoterapi, uygun hareketleri belirlemekle birlikte bacak zayıflığının ve MS ile sıkça ilişkili diğer yürüme sorunlarının yönetilmesine yardımcı olabilmektedir.

• Kas Gevşeticiler

Özellikle, bacaklardaki ağrılı veya kontrol edilemeyen kas sertliğini veya spazmlarını hafifletmeye yardımcı olmaktadır. Baklofen ve tizanidin gibi kas gevşeticiler faydalı olabilmektedir

• Diğer İlaçlar

Diğer ilaçlar, MS ile ilişkili depresyon, ağrı, cinsel işlev bozukluğu ve mesane veya bağırsak kontrol problemleri için de reçete edilebilir. 28

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

• Bol bol dinlenin.
• Hafif ve orta dereceli MS hastalığınız varsa, düzenli egzersiz genel vücut gücünü, kas gücünü, dengeyi ve koordinasyonu iyileştirmeye yardımcı olabilir. Yüzme, suda yapılan egzersizler, yürüme, gerilme, düşük etkili aerobik, sabit bisiklet, yoga ve tai chi egzersiz için faydalı seçenekler olabilir.
• Vücut sıcaklığı arttığında MS belirtileri kötüleşme eğilimi göstermektedir. Bu nedenle, serin ortamlarda bulunmanız ve serin kalmanız faydalı olabilir.
• Dengeli bir diyetle beslenmeye özen gösterin.
• D vitamini eksikliğinin MS hastalığıyla ilgili bir bağlantısı olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, D vitamini almaya özen gösterebilirsiniz.
• Stresten uzak durun. Stres MS belirtilerinin şiddetini artırabilmektedir.