Gaz Sıkışması Neden Kaynaklanır? Tedavisinde Hangi Yöntemlere Başvurulmalıdır?

Gaz Sıkışması Nedir?

Gaz şişkinliği, mide ve bağırsaklarda bulunan aşırı miktarda gaz bulunması durumudur. Çoğu zaman, anüsten çıkarak vücuttan dışarı atılmaktadır. Sağlıklı insanlar gün boyunca gaz üretmektedir ve bu sindirim süreci açısından normal bir durumdur. Vücuttan atılamayan gazlar ise bağırsaklarda kalmakta ve karın bölgesinde bir şişkinlik yaratmaktadır. Sağlıksal açıdan normal bir durum olsa da, gaz şişkinliği kişiyi oldukça zor bir duruma sokabilmektedir.

Bağırsaklarda biriken aşırı gaz, genellikle yutulan hava miktarından ve bağırsaklardaki sindirim sürecinde meydana gelen zayıflamalardan kaynaklanmaktadır. Özellikle, yağlı ve karbonhidratlı gıdaları sindirmeye çalışırken zararsız bakterilerin ortaya çıkardığı gaz, karbondioksit, hidrojen ve metandan oluşmaktadır.

Özellikle, fasulyeler ve diğer baklagiller gibi sindirilemeyen karbonhidratlar açısından zengin olan gıdalar, gaz şişkinliğine yol açabilmektedir. Nedeni tam olarak bilinmeyen gaz şişkinlikleri ise bağırsak malabsorpsiyonu veya diğer sindirim sistemi hastalıklarının bir belirtisi olarak gelişebilmektedir. ¹

Gaz Sıkışması Belirtileri

Gaz sıkışması belirtisi; genellikle gaz geçişi, karın şişkinliği, ağrı ve geğirme ile birlikte ortaya çıkan bir belirtidir. Gazın çıkarılması çoğu zaman rahatsız edici bir kokunun yayılmasına da neden olmaktadır. ² 

Gaz sıkışması nasıl anlaşılır? Gaz sıkışması belirtileri şunları içerebilmektedir:

Gaz

Gün içinde gaz sıkışması yaşamak oldukça normaldir. Mide-bağırsak sisteminde belirli miktarda gaz bulunmaktadır. Bu gaz günün herhangi bir zamanında vücuttan çıkabilmektedir. Ortalama bir insanın gün içinde yaklaşık olarak 10 kez gaz çıkardığı tahmin edilmektedir. Bunun 20-25 katı kadarı da normal karşılanmaktadır. Diğer yandan, bu ortalamadan daha fazla gaz yaşamak normalin dışında olabilmektedir. ³ 

Geğirmek

Yemek sırasında ya da yemekten sonra, kişinin geğirmesi oldukça normaldir. Bunun nedeni, midenin dolu olduğunda gaz üretmesidir. Diğer yandan, kişi çok fazla geğiriyorsa, midede serbestçe dolaşabilen hava yutmuş olabilir. Bazı insanlar geğirme hissini rahatlamak için hava yutmaktadır. Bunun geğirmeye yardımcı olacağını düşünülmektedir, ancak durumu daha da can sıkıcı bir hale getirebilmektedir.

Çok fazla geğirmek, peptik ülser hastalığı, gastroözofageal reflü hastalığı (GÖRH) veya gastroparezi gibi daha ciddi bir mide-bağırsak hastalığının bir belirtisi olabilmektedir. ⁴ 

Abdominal Şişkinlik (Karın Şişkinliği)

Gaz sıkışması olduğu zaman bunun abdominal şişkinliğe neden olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, gaz sıkışması nedeniyle abdominal şişkinlik yaşayan kişilerdeki gaz oranı da normal karşılanmaktadır. Gaz miktarı kişiden kişiye göre farklılık gösterebilmektedir.

Yağlı gıdaları içeren bir diyetle beslenmek, midenin normalden daha geç boşalmasına yol açabilmektedir. Bu da, şişkinliğe ve rahatsızlığa neden olmaktadır. Bu her zaman çok fazla yağ olduğu anlamına gelmemektedir.

Abdominal operasyon geçirmiş olan kişiler, gaz sıkışmasına daha yatkın olduğu için abdominal şişkinliği daha sık hissedebilmektedir. ⁵ 

Gaz Sancısı

Bazı insanlar gaz sıkışması nedeniyle ağrı yaşamaktadır. Bu ağrı kolonun sol tarafında ortaya çıktığı zaman, kalp hastalıklarıyla karıştırılması söz konusu olabilmektedir. Gaz sancısı nedeniyle gelişen ağrı, kolonun sağ tarafında hissediliyorsa, safra taşları ya da apandisit ağrısı gibi davranabilmektedir. ⁶ 

Doktora Başvurulması Gereken Gaz Sıkışması Belirtileri

Gaz sıkışması genellikle ciddi bir durum değildir ve bazı yöntemlerle kontrol altına alınabilmektedir. Diğer yandan, sürekli olarak devam etmesi ya da kişinin hayatını olumsuz yönde etkilemesi durumunda, altta yatan nedenin teşhisi için bir doktora başvurulabilmektedir.

Doktora başvurulması gereken bazı belirtileri şunlardır:

• Israrla devam eden karın ağrısı ve şişkinlik
• Tekrarlayan ishal veya kabızlık atakları
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Bağırsak inkontinansı
• Dışkıda kan görme

Yukarıda sıralanmış olan belirtilere ek olarak, yüksek ateş, kusma, titreme, eklem ve kas ağrısı gibi enfeksiyon belirtilerinin yaşanıp yaşanmadığına da dikkat edilmelidir. ⁷ 

Gaz Sıkışması Nedenleri

Gaz sıkışması neden olur? Yemek borusu, mide, ince bağırsak ve kalın bağırsak yani sindirim sisteminde meydana gelen gaz, iki nedenden kaynaklanabilmektedir:

• Bazı gıdaların sindirilmesi daha zor olabilmektedir. Bu süreçte, bağırsakta bulunan zararsız bakteriler gıdaları parçalamaya çalışırken gazı açığa çıkarmaktadır.
• Hava yutma, gaz sıkışmasının en yaygın nedenidir. İnsanlar yemek yerken, içecek içerken hatta yutkunduklarında bile bir miktar hava yutmaktadır. Diğer yandan, çok hızlı yemek yemek ya da içecek içmek, sakız çiğnemek, sigara içmek ve ağıza tam oturmayan protezler kullanmak da bir miktar hava yutulmasına neden olabilmektedir. ⁸ 

Geğirmek, hava yutulması nedeniyle oluşan gazı çıkarmaya yardımcı olmaktadır. Geri kalan gaz ise kısmen emildiği için ince bağırsağa doğru hareket etmektedir. Küçük bir miktar ise rektumdan serbest kalmak için kalın bağırsağa doğru gitmektedir.

Sindirim sürecinde rolü bulunan bazı enzimlerin eksikliği ya da yokluğu, özellikle şeker, nişanta ve lif içeren karbonhidratların ince bağırsaklar tarafından sindirilememesine neden olabilmektedir.

Tam olarak sindirilemeyen bu gıdalar, sonrasında kalın bağırsağa geçmektedir. Kalın bağırsakta bulunan zararsız bakteriler bu gıdaları parçalamaya çalışırken hidrojen ve karbondioksit üretmektedir. Sonuç olarak da, oluşan gaz rektumdan dışarı çıkmaktadır. ⁹

 Gaz Sıkışmasını Tetikleyen Gıdalar

Karbonhidratlı yiyeceklerin çoğu gaz sıkışmasına neden olabilmektedir. Sanıldığının aksine, yağlı ve proteinli yiyecekler daha az gaz üretmektedir. ¹⁰ 

Bazı gıdalar, özelllikle de, inülin gibi oligosakkaridler açısından yüksek olanlar, gazı tetikleyebilmektedir. İnulin, fruktanlar olarak bilinen bir diyet lifi sınıfına aittir. Bazı örnekleri ise şunlardır:

• Enginar, brokoli, pırasa, karnabahar, lahana, sarımsak, soğan, fasulye, Brüksel lahanası ve şalgam gibi sebzeler
• Buğday veya yulaf gibi tahıllar
• Fasulye ve mercimek de dahil olmak üzere bakliyatlar
• Süt ürünleri
• Ekmek gibi mayalı ürünler
• Kaju fıstığı ¹¹

Fasulye Çeşitleri: Fasulye gibi kompleks olan karbonhidratların sindirimi daha zordur. Kompleks karbonhidratlar alt bağırsağa ulaştığında, bakteriler bu gıdalarla beslenmekte ve gaz üretmektedir.

Laktoz İntoleransı: Laktoz intoleransı bulunan kişiler, süt ve süt ürünlerini sindirmeye yardımcı olan enzimlerin eksikliğini çekmektedir. Bu nedenle, bağırsaklarda bulunan bakteriler laktozla beslenmektedir. Bu da, yüksek oranda gaz üretimine neden olarak gaz sıkışmasına yol açabilmektedir.

Çölyak Hastalığı: Çölyak hastalığı bulunan kişiler, arpa, buğday ve çavdar gibi gıdalarda bulunan gluten isimli proteine karşı reaksiyona göstermektedir. Bu gıdaların tüketilmesi durumunda gaz sıkışması yaşamak da kaçınılmaz olabilmektedir. ¹² 

Yapay Tatlandırıcılar: Özellikle, sakızlarda ve şekersiz tatlı yiyeceklerde bulunan sorbitol ve mannitol, bazı insanlarda ishal ve gaz sıkışmasına yol açabilmektedir.

Lif Takviyeleri: Lif takviyeleri çok hızlı bir şekilde diyete dahil edildiği zaman, özellikle de, psyllium içeriyorsa, karın şişkinliğine ve gaz sıkışmasına neden olabilmektedir.

Gazlı İçecekler: Kola, gazoz, bira gibi gazlı içecekler bağırsaklarda çok fazla gazın sıkışmasına yol açabilmektedir.

Tıbbi Nedenler

Crohn hastalığı, ülseratif kolit veya divertikülite gibi pek çok kronik sindirim sistemi hastalığı gaz sıkışmasına yol açabilmektedir. Gaz sıkışmasının altında yatan sağlık sorunu bazı kanser türlerinden de kaynaklanabilmektedir.

Safra problemleri: Safra taşları ve safra kesesi iltihabı (kolesistit) gaz sıkışmasına yol açabilmektedir. ¹³ 

Kabızlık: Kabızlık nedeniyle, bağırsak hareketlerinde meydana gelen sorunlar, gazın bağırsaklarda birikmesine yol açmaktadır. Bu da, gaz sıkışmasına yol açmaktadır.

Enfeksiyonlar: Sindirim sisteminde meydana gelen viral, bakteriyel veya parazit enfeksiyonları gaz sıkışmasına yol açabilmektedir. Diğer yandan, gıda zehirlenmesi de bir gaz sıkışması nedeni olabilmektedir. Bu örnekler arasında, E. coli enfeksiyonu, amebiasis ve giardiasis bulunmaktadır. ¹⁴ 

Antibiyotikler: Enfeksiyonal hastalıklarda kullanılan antibiyotikler, bağırsaklarda bulunan sağlıklı bakteri florasını etkileyebilmekte ve gaz sıkışmasına yol açabilmektedir.

Laksatifler: Laksatifler yani dışkı yumuşatıcıların düzenli ve aşırı kullanımı gaz sıkışmasını tetikleyebilmektedir.

Diğer nedenler: Gaz sıkışmasının diğer nedenleri arasında ise hamilelik, fıtık, pankreatit, Hirschsprung hastalığı, premenstrüel sendrom, endometriyoz ve diğerleri bulunmaktadır. ¹⁵

Gaz Sıkışması Tedavisi

Gaz sıkışması nasıl geçer? Gaz sıkışması hem diyet hem de yaşam tarzı değişikleriyle kontrol altına alınabilmektedir. Bazı durumlarda, altında yatan nedene bağlı olarak da ilaç tedavisi uygulanabilmektedir.

Genellikle, gazı rahatlatmanın en basit yöntemi diyette değişiklikler yapmaktır. Gaz sıkışmasında büyük bir rolü olan fazla miktarda yutulan havayı önlemek de oldukça faydalı olacaktır. ¹⁶ 

Diyet Değişiklikleri

Gazı tetikleyen ya da gaz yapıcı özellikleri bulunan bazı gıdalarda sınırlandırmalar yapmak gaz sıkışmasını önlemek için oldukça doğru bir adım olacaktır. Bu durum, bazı insanların meyve ve sebzeler, tam tahıllar ve süt ürünleri gibi sağlıklı gıdaları da sınırlandırması gerektiği anlamına gelebilmektedir.

Doktor, muhtemelen başta yüksek yağ ve karbonhidrat içeren gıdaların tüketimini sınırlandırmayı önerecektir. Sindirim sürecini yavaşlatan bu tür gıdaların sınırlandırılması durumunda, mide daha hızlı bir şekilde boşalmakta ve gazın ince bağırsağa geçişi sağlanmaktadır.

Hangi gıdanın hangi insanda ne kadar gaz problemine neden olabileceği tamamen değişebilen bir durumdur. Bu nedenle, en doğrusu bir diyet günlüğü tutmak, hangi gıdaların hangi miktarlarda gaz sıkışıklığına neden olduğunu belirlemektir. Böylece, gaz üretimini azaltmanın yolları denenebilmektedir. ¹⁷

 İlaç Tedavisi

Gaz sıkışmasının belirtilerini hafifletmeye yardımcı olması için reçetesiz ya da reçeteli olarak satılan pek çok ilaç bulunmaktadır. Simetikon ve aktif kömür ile antasitleri içeren bu ilaçlar, sindirim sürecine etki ederek gaz problemini azaltabilmektedir.

Laktoz takviyeleri de, karbonhidratların sindirilmesine yardımcı olan enzimlerin desteğini yapmaktadır. Böylece, kişi normalde gaz yapan gıdaları da tüketebilmektedir. ¹⁸ 

Simetikon ve antiasitler: Simetikon olarak adlandırılan gaz önleyici ilaçlar ve mide asidi dengeleyicileri olan antiasitler, gazın hafifletilmesine yardımcı olabilmektedir. Bununla birlikte, bu ilaçların bağırsak gazı üzerinde hiçbir etkisi bulunmamaktadır. Yemeklerden önce alınabilen bu ilaçlar sindirim sürecine destek olarak gazı önleyebilmektedir. ¹⁹ 

Aktif kömür: Aktif kömür tabletleri kalın bağırsakta bulunan gazı rahatlatmaya yardımcı olabilmektedir. Tabletler yemeklerden önce ve sonra alınırsa gaz azaltılabilmektedir. ²⁰ 

Probiyotikler: Yoğurt gibi probiyotikler ilaç kullanmadan sağlıklı bakterileri almanın en iyi yöntemidir. Probiyotikler aynı zamanda, gaz üretimine neden olan bakteri florasına da etki ederek gaz sıkışmasının yaşanmasını önleyebilmektedir.  ²¹

Diğer ilaçlar: Bazı reçeteli ilaçlar, özellikle irritabl bağırsak sendromu rahatsızlıklar nedeniyle oluşan gaz sıkışmasını hafifletmeye yardımcı olabilmektedir. Bu ilaçlar bağırsak aktivitesini arttırarak gaz şikayetlerini azaltmaktadır. ²² 

Egzersiz

Gastrointestinal yoldan ilerlemekte sorun yaşayan gaz probleminde, gazın geçmesi sağlamak için hafif egzersizler yapılabilmektedir. Bu egzersizler bağırsakların uyarılmasına yardımcı olmaktadır. Bazı durumlarda karın masajı belirtileri daha da kötüleştirebilmektedir. ²³ 

Yemekleri Yavaş Yavaş Çiğnemek

Yemekleri yutmadan önce iyice çiğnemek, çok fazla hava yutmamaya özen göstermek ve karbonhidratlı içecekleri tüketmekten kaçınmak, karın şişkinliğini, mide yanmasını ve gaz sıkışmasını önleyebilmektedir.

Laktoz İntoleransına Dikkat Etmek

Laktoz intoleransı bulunan kişilerin süt ve süt ürünlerini tüketmeden önce laktaz alması faydalı olabilmektedir. Bununla birlikte, genellik doktorlar tarafından mümkün olduğunca süt ve süt ürünlerinden kaçınılması önerilmektedir. ²⁴ 

Hava Yutmaktan Kaçınmak

Kronik olarak gaz sıkışmasından muzdarip olan insanların, hava yutma gibi durumlara dikkat etmesi gerekmektedir. Bazı yöntemler arasında sakız çiğnemekten kaçınmak, sert şekerlemeleri emerek tüketmemek ve ağız protezlerinin iyice oturtulması bulunmaktadır. ²⁵ 

Gaz Sıkışması İçin Hangi Doktora Gidilir?

Gaz sıkışması tanısı ve tedavisi için gastroenteroloji bölümüne başvurulmaktadır. ²⁶