Gıda Zehirlenmesi Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Gıda Zehirlenmesi Nedir?

Gıda kaynaklı hastalık olarak da adlandırılan gıda zehirlenmesi, kirlenmiş olan yiyeceklerin tüketilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Bakteri, virüs ve parazitler gibi bulaşıcı organizmalar veya bunların toksinleri, gıda zehirlenmesinin en yaygın nedenleri olarak bilinmektedir. ¹ 

Enfeksiyöz organizmalar veya toksinler, herhangi bir işleme veya üretim noktasında gıdayı kirletebilmektedir. Eve kadar gelen bu yiyecekler pişirilmeden yendiğinde ya da yanlış tüketildiğinde zarar verici hale gelebilmektedir.

Kirlenmiş yiyecekleri yiyen kişinin belirtileri saatler içinde başlayabilmektedir. Gıda zehirlenmesi belirtileri, genellikle bulantı, kusma veya ishali içermektedir. Çoğu zaman, gıda zehirlenmesi hafif geçmektedir ve tedavi edilmeden kendi kendine iyileşmektedir. Bununla birlikte, bazı insanlarda durum daha ciddi olabilmekte ve hastanede tedavi gerektirmektedir. ² 

Gıda Zehirlenmesi Belirtileri

Gıda zehirlenmesi başlangıcının en net belirtisi genellikle ishaldir. Beraberinde kişi genellikle kusma ve kendini hasta hissetme gibi diğer belirtileri de yaşamaktadır. İshal sırasında dışkı suludur ve 24 saat içinde en az üç kez olmaktadır. Dışkıda kan ya da mukus görmek ise enfeksiyonun bir belirtisi olarak tanımlanmaktadır. ³ 

Gıda zehirlenmesi nasıl anlaşılır? Gıda zehirlenmesi belirtileri aşağıdakileri içerebilmektedir:

• İshal
• Karın ağrısı
• Ateş
• İştah kaybı
• Bulantı
• Kusma
• Zayıflık ve yorgunluk

Diğer yandan, gıda zehirlenmesi belirtileri kişinin ne kadar mikrop veya toksin tükettiğine de bağlıdır. Ayrıca, bir kişinin mikrop veya toksine karşı olan hassasiyeti diğer bir kişiden farklı olabilmektedir. ⁴ 

Karın ağrısı da sıklıkla yaşanan bir başka belirtidir. İshal sonrası karın ağrıları hafifleme eğilimi göstermektedir.

Bir dakika önce sıcak hissederken bir dakika sonra üşümüş gibi hissedebilirsiniz. Bunlar, mide bulantısı, kusma ve ishalle birlikte ortaya çıkan ateşin belirtileridir.

Kusma genellikle bir gün kadar sürmektedir. İshal ise kusma durduktan sonra ilerlemekte ve sıklıkla birkaç gün veya daha fazla sürmektedir. Dışkının normale dönmesi bir hafta kadar devam edebilmektedir.

Kusma ve ishal genellikle enfekte yiyecekleri yedikten saatler sonra veya birkaç gün sonra başlamaktadır. Kusma nedeniyle çoğu zaman iştahsızlık da yaşanmaktadır. ⁵ 

Sıvı Kaybı (Dehidrasyon) Belirtileri

İshal ve kusma, vücutta sıvı kaybına (dehidrasyon) neden olabilmektedir. Sıvı kaybı yaşadığınızı düşündüğünüz an hemen bir doktora başvurmalısınız. Hafif olan sıvı kaybı oldukça yaygın bir durumdur ve genellikle bol sıvı tüketilerek telafi edilebilmektedir. Şiddetli olan sıvı kaybı ise doğru bir şekilde tedavi edilmezse ölümcül olabilmektedir.

Sıvı kaybı belirtileri şunları içerebilmektedir:

• Yorgunluk
• Baş dönmesi ya da sersemlemek
• Baş ağrısı
• Kas krampları
• Batık gözler
• Daha az idrara çıkma
• Kuru bir ağız ve dil
• Zayıflık
• Huzursuz olma ⁶

Ciddi sıvı kaybı belirtilerini ise şöyle sıralamak mümkündür:

• Enerji veya coşku kaybı (apati)
• Zayıflık
• Karışıklık
• Hızlı bir kalp atış hızı
• Çok az idrara çıkma
• Koma

Şiddetli sıvı kaybı yani dehidrasyon tıbbi açıdan oldukça bir acil durumdur.

Sıvı kaybı yaşama riski daha fazla olan, aynı zamanda sıvı kaybı yaşaması daha tehlikeli olan kişiler şunlardır:

• Yaşlı veya zayıf bir bağışıklık sistemine sahip olan insanlar
• Hamile kadınlar
• Şiddetli ishal ve kusması olan insanlar (özellikle, kaybedilen sıvıyı geri almak mümkün değilse) ⁷ 

Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Belirtiler

Aşağıdaki belirtilerin yaşanması durumunda acil tıbbi yardım almalısınız:

• Sıvı kaybı yaşanması
• Çok fazla kusmak ve vücutta sıvı tutmada zorlanma
• Dışkıda kan olması
• Kan kusmak
• Şiddetli karın ağrısı
• Belirtilerin şiddetlenmesi ve durumunuzun gittikçe kötüye gitmesi
• Ateş düşürücü ilaçları aldıktan sonra bile düşmeyen ve devam eden ateş (üç gün veya daha fazla süreyle)
• 1-2 günden fazla süren kusma veya 3-4 gün sonra bile devam eden ishal
• Enfeksiyonun yurt dışında gelmesi
• Diyabet, epilepsi, inflamatuar bağırsak hastalığı, böbrek hastalığı gibi temel sağlık sorunlarının olması
• Çok yaşlı olmak
• Kemoterapi tedavisi, uzun süreli steroid tedavisi, HIV enfeksiyonu gibi bağışıklık sistemini zayıflatan durumlar
• Hamile olmak
• Endişe edilen başka belirtiler varsa ⁸

Gıda Zehirlenmesi Nedenleri

Yiyeceklerin kirlenmesi, yetiştirme, hasat etme, işleme, depolama, nakliye veya hazırlama gibi herhangi bir üretim noktasında meydana gelebilmektedir. Bu durumun nedeni çoğunlukla çapraz kirlenme, yani zararlı organizmaların bir yüzeyden diğerine taşınmasıdır. Salatalar veya diğer bu tarz çiğ ve hazır yiyecekler kirlenmeye daha müsait gıdalardır. Bu gıdalar pişirilmeden tüketildiğinden, zararlı organizmalar yüksek ısıya maruz kalarak ölmediği için, sonuç olarak da, gıda zehirlenmesi ortaya çıkabilmektedir.

Gıda zehirlenmesi neden olur? Birçok bakteriyel, viral veya paraziter madde gıda zehirlenmesine neden olmaktadır. Olası kirleticilerin bazıları şunlar olabilmektedir: ⁹ 

Bakteriler: Bakteri ve bakteriyel toksinler: Pek çok bakteri gıda zehirlenmesine neden olabilmektedir. En yaygın örneklerden bazıları ise Salmonella, E. coli, Shigella, Staphylococcus, Kampilobakter ve Clostridium perfringens olarak bilinmektedir. Gıda zehirlenmesine neden olan birçok bakteri az pişmiş et, tavuk, yumurta, süt, işlenmiş et, balık, krema, kremalı tatlılar ve kirli suda bulunmaktadır.

Virüsler: Norovirus ve diğer virüsler sıklıkla, kirlenmiş çiğ veya pişmemiş gıda maddeleri ile kontamine suda yaşayan kabuklu deniz ürünlerinin tüketilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Sonuç olarak da, gıda zehirlenmesi oluşmaktadır. ¹⁰ 

Parazitler: Giardia lamblia gibi bazı parazitler, kirlenmiş ürünler ve su yoluyla gıda zehirlenmesine neden olabilmektedir.

Mantarlar ve zehirli başlı mantarlar: Düzinelerce mantar türü gıda zehirlenmesine neden olabilmektedir. Bu zehirler, merkezi sinir sistemine saldırmakta ve ciddi vakalarda kısmi veya tamamen felce sebebiyet verebilmektedir.

Balık: Balon balıkları gibi bazı balıklar doğal olarak zehirlidir. Pek çoğu yenilebilmektedir, ancak özellikle Karayipler ve Pasifik denizlerinde bulunan türleri oldukça zehirlidir. Buna ciguatera zehiri denmektedir ve Dinoflagellatlar adı verilen minik bir deniz paraziti tarafından üretilmektedir. Bu zehir sinir sistemine saldırmaktadır.

Scombroid zehri adı verilen bir başka balık zehri, konsantre bir histamindir. Toksin düzeyinde histamin içeren balıkların tadı genellikle olağandışı acı veya baharatlıdır. ¹¹ 

Kabuklu deniz hayvanları: Midye, istiridye ve deniz tarağı gibi deniz ürünleri, toksin üreten belirli zehirli Dinoflagellatları içerdikleri için gıda zehirlenmesine neden olabilmektedir.

Böcek öldürücü ilaçlar: Böcek ilaçlarında birçok zehir türü bulunmaktadır, ancak en tehlikeli türler temelde böcekler için sinir gazı olan organofosfatlardır. Bu gibi insektisitler insanlara böceklerden daha az zarar verecek şekilde üretilmişlerdir, ancak bu kimyasallar düzgün bir şekilde kullanılmazsa insanlar için de çok tehlikeli olabilmektedir.

Diğer nedenler: Gıda zehirlenmesinin diğer birçok nedeni bulunmaktadır. Bunlar arasında yabani kabuklu kuru yemişler, yapraklar, çiçekler, meyveler, yeterince olgunlaşmamış meyveler, botulizm, konteynerlerden gelen kadmiyum, gübrelerden gelen arsenik, kurşun veya çanak çömleklerden gelen asit ve kurşun bulunmaktadır. ¹² 

Gıda Zehirlenmesi Risk Faktörleri

Kirlenmiş yiyecekleri yedikten sonra hasta olup olmamanız ya da gıda zehirlenmesi yaşayıp yaşamamanız maruz kaldığınız organizma miktarına, yaşınıza ve sağlığınıza bağlı olarak değişebilmektedir. Yüksek risk grubuna dâhil olan kişiler ise şunlardır:

Yaşlı yetişkinler: Yaşlandıkça, bağışıklık sistemi gerektiği şekilde hızlı reaksiyon gösterememektedir.

Hamile kadınlar: Hamilelik sırasında, metabolizma ve dolaşımdaki değişiklikler, gıda zehirlenmesi riskini artırabilmektedir. Hamilelik sırasında reaksiyonunuz daha şiddetli olabilir. Nadiren de olsa, bu durum bebeği de etkileyebilir.

Bebekler ve küçük çocuklar: Bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmemiş olduğu için gıda zehirlenmelerine karşı savunmasızdırlar.

Kronik hastalığı olan insanlar: Diyabet, karaciğer hastalığı veya AIDS gibi kronik bir hastalığa sahip olmak veya kemoterapi almak kişiyi gıda zehirlenmesi karşı savunmasız bırakabilmektedir. ¹³ 

Gıda Zehirlenmesi Tedavisi

Gıda zehirlenmesi nasıl geçer? Gıda zehirlenmesi, tıbbi tedavi almadan evde tedavi edilebilmektedir. Çoğu kişi birkaç gün içinde kendisini daha iyi hissedebilmektedir.

Kusma ve ishal ile kaybedilen sıvıların tekrar vücuda alınması gerektiği için arada bir su içmek yerine, bol suyu içerek dehidrasyonu (sıvı kaybını) önlemek önemlidir.

Ayrıca aşağıda sıralanmış olan tavsiyeleri uygulamak da hızlı bir şekilde iyileşmeye yardımcı olabilmektedir:

• Mümkün olduğunca dinlenmek
• Başlangıç olarak küçük, hafif ve yağsız yemekler yemek
• Alkol, kafein, gazlı içecekler, baharatlı ve yağlı gıdalardan kaçının çünkü bunlar kişiyi daha kötü hissettirebilmektedir

Belirtileriniz şiddetli ise veya birkaç gün içinde iyileşmeye başlamıyorsa, bir doktora başvurmalısınız. ¹⁴ 

Yayılmasını Önleme

Eğer gıda zehirlenmesi yaşıyorsanız, diğer insanlar için yiyecekler hazırlamamalısınız. Özellikle, yaşlı ya da çok genç olan savunmasız kişilerle temastan kaçınmalısınız. Son ishal belirtilerinden, en az 48 saat sonrasına kadar işyerinde veya okulda kalmayın.

Eğer gıda zehirlenmesi yaşarsanız, şunları yapmalısınız:

• Evdeki herkesin (kendiniz de dâhil olmak üzere) ellerini düzenli olarak sabun ve ılık su ile, özellikle de tuvalete gittikten sonra ve yemek hazırlamadan önce ve sonra yıkadığından emin olun.
• Tuvalet oturakları, sifon tutamakları, lavabolar ve musluklar gibi yüzeylerin temiz olduğundan ve düzenli olarak temizlendiğinden emin olun
• Herkesin kendi kişisel havlu kullandığından emin olun
• Çamaşırları en sıcak çamaşır makinesi ayarında yıkayın ¹⁵

Oral Rehidrasyon Sıvıları

Oral rehidrasyon sıvıları (ORS), yaşlılar ve önceden var olan bir sağlık durumuna sahip olanlar gibi dehidrasyon etkilerine karşı savunmasız olan insanlar için önerilmektedir.

Oral rehidrasyon sıvılarını eczanelerde bulmak mümkündür. Bunlar suda eritilerek içilmektedir ve için tuz, glikoz ve diğer önemli mineraller bulunmaktadır.

Bir böbrek rahatsızlığınız varsa bazı oral rehidrasyon türleri sizin için uygun olmayabilir. Bununla ilgili daha fazla tavsiye almak için eczacınıza veya doktorunuza danışın. ¹⁶ 

İlerleyen Tedavi Yöntemleri

Gıda zehirlenmesi belirtileri daha şiddetli veya kalıcı bir hal aldıysa, hasta ciddi enfeksiyona karşı daha savunmasız kalabilmektedir. Örnek vermek gerekirse, yaşlı bir bireyseniz veya altta yatan başka bir sağlık durumunuz varsa, gıda zehirlenmesinin şiddetlenmesi sizin için tehlikeli olabilir.

Belirtilerinize neyin neden olduğunu bulmak için dışkı numunesi alınarak testler yapılabilir. Bakteriyel bir enfeksiyon olması durumunda ise antibiyotikler reçete edilebilir.

Kusmayı durdurmak için yapılan ilaçlar, (antiemetikler) kusma özellikle şiddetli olduğunda da reçete edilebilir.

Bazı durumlarda hastaneye birkaç gün boyunca yatırılmanız gerekebilir, böylece sürekli gözetim altında olabilirsiniz. Gerekli durumlarda ise doğrudan bir damara sıvı verilebilir (intravenöz olarak). ¹⁷ 

Gıda Zehirlenmesi İçin Hangi Doktora Gidilir?

Gıda zehirlenmesi tanısı ve tedavisi için aile hekimine ve iç hastalıkları uzmanına başvurabilirsiniz. Belirtilerin sürekli ve şiddetli olması durumunda ise bir sindirim sistemi hastalıkları uzmanına (gastroenterolog) sevk edilebilirsiniz. ¹⁸ 

Gıda Zehirlenmesini Önleme Yöntemleri

Gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi, evdeki yiyecekleri uygun şekillerde hazırlama ile başlamaktadır.

• Gıdalar iyice pişmelidir. Bu özellikle yumurta, kümes hayvanları ve et için geçerlidir.
• Bakteri ve virüslerin büyümeye başlamasına fırsat bırakmamak için gıdalar derhal soğutulmalıdır.
• Yemeden önce meyveleri ve sebzeleri iyice yıkayın. Böylece, tarlalarda veya depolama tesislerinde bulunan gıdalarda kullanılan kir, zirai ilaç, kimyasal madde veya diğer bulaşıcı ajanları da temizlemiş olursunuz.
• Ellerinizi kullanmadan önce ve kullandıktan sonra sabunla iyice yıkayınız.
• Tezgâh gibi yiyecekleri hazırlamak için kullandığınız yüzeyleri iyice temizlediğinizden emin olun. Yiyeceklerin çapraz kontaminasyonu (çaprak kirlenmesi) oldukça yaygındır ve bu durum, gıda zehirlenmelerine neden olabilir. Örneğin, çiğ tavuğu kesmek için kullanılan bir kesme tahtası ve bıçak, kesmeden önce iyice yıkanmalıdır.
• Restoranlarda yemekler başkaları tarafından hazırlanmaktadır. Sağlık müfettişleri lokantaları düzenli olarak kontrol etmekte ve gördüklerini raporlamaktadır. Yiyeceklerin dikkatle pişirildiğinden emin olun. Özellikle et içeren yemeklerde bu durum daha kritiktir.
• Hamile kadınlar ve kemoterapi gören veya prednizon gibi ilaç kullanan, bağışıklık sistemi zayıflamış olan kişiler, yukarıda belirtilmiş olan önlemleri almada özellikle dikkatli olmalıdır.